| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
७. कथावत्थुसुत्तवण्णना
7. Kathāvatthusuttavaṇṇanā
६८. सत्तमे कथावत्थूनीति कथाय पवत्तिट्ठानानि। यस्मा तेहि विना कथा न पवत्तति, तस्मा ‘‘कथाकारणानी’’ति वुत्तं। अतति सतति सततं गच्छति पवत्ततीति अद्धा, कालोति आह ‘‘अतीतमद्धानं नाम कालोपि वत्तती’’ति। धम्मप्पवत्तिमत्तताय हि परमत्थतो अविज्जमानोपि कालो तस्सेव धम्मस्स पवत्तिअवत्थाविसेसं उपादाय तेनेव वोहारेन अतीतोतिआदिना वोहरीयति, अतीतादिभेदो च नामायं निप्परियायतो धम्मानंयेव होति, न कालस्साति आह ‘‘खन्धापि वत्तन्ती’’ति। यथावुत्तमत्थं इतरेसु द्वीसु अतिदिसति ‘‘अनागतपच्चुप्पन्नेसुपि एसेव नयो’’ति। अतीतमद्धानन्तिआदीसु च द्वे परियाया सुत्तन्तपरियायो, अभिधम्मपरियायो च। सुत्तन्तपरियायेन पटिसन्धितो पुब्बे अतीतो अद्धा नाम, चुतितो पच्छा अनागतो अद्धा नाम, सह चुतिपटिसन्धीति तदन्तरं पच्चुप्पन्नो अद्धा नाम। अभिधम्मपरियायेन तीसु खणेसु उप्पादतो पुब्बे अतीतो अद्धा नाम, उप्पादतो उद्धं अनागतो अद्धा नाम, खणत्तयं पच्चुप्पन्नो अद्धा नाम। तत्थायं सुत्तन्तदेसनाति सुत्तन्तपरियायेनेव अतीतादिविसयं कथं दस्सेन्तो ‘‘अतीते कस्सपो नामा’’तिआदिमाह।
68. Sattame kathāvatthūnīti kathāya pavattiṭṭhānāni. Yasmā tehi vinā kathā na pavattati, tasmā ‘‘kathākāraṇānī’’ti vuttaṃ. Atati satati satataṃ gacchati pavattatīti addhā, kāloti āha ‘‘atītamaddhānaṃ nāma kālopi vattatī’’ti. Dhammappavattimattatāya hi paramatthato avijjamānopi kālo tasseva dhammassa pavattiavatthāvisesaṃ upādāya teneva vohārena atītotiādinā voharīyati, atītādibhedo ca nāmāyaṃ nippariyāyato dhammānaṃyeva hoti, na kālassāti āha ‘‘khandhāpi vattantī’’ti. Yathāvuttamatthaṃ itaresu dvīsu atidisati ‘‘anāgatapaccuppannesupi eseva nayo’’ti. Atītamaddhānantiādīsu ca dve pariyāyā suttantapariyāyo, abhidhammapariyāyo ca. Suttantapariyāyena paṭisandhito pubbe atīto addhā nāma, cutito pacchā anāgato addhā nāma, saha cutipaṭisandhīti tadantaraṃ paccuppanno addhā nāma. Abhidhammapariyāyena tīsu khaṇesu uppādato pubbe atīto addhā nāma, uppādato uddhaṃ anāgato addhā nāma, khaṇattayaṃ paccuppanno addhā nāma. Tatthāyaṃ suttantadesanāti suttantapariyāyeneva atītādivisayaṃ kathaṃ dassento ‘‘atīte kassapo nāmā’’tiādimāha.
एकंसेनेव ब्याकातब्बो विस्सज्जेतब्बोति एकंसब्याकरणीयो। ‘‘चक्खु अनिच्च’’न्ति पञ्हे उत्तरपदावधारणं सन्धाय ‘‘एकंसेनेव ब्याकातब्ब’’न्ति वुत्तं निच्चताय लेसस्सपि तत्थ अभावतो, पुरिमपदावधारणे पन विभज्जब्याकरणीयताय। तेनाह ‘‘अनिच्चं नाम चक्खूति पुट्ठेन पना’’तिआदि। चक्खुसोते विसेसत्थसामञ्ञत्थानं असाधारणभावतो द्विन्नं तेसं सदिसचोदना पटिच्छन्नमुखेनेव ब्याकरणीया पटिक्खेपवसेन अनुञ्ञातवसेन च विस्सज्जितब्बतोति आह ‘‘यथा चक्खु, तथा सोतं…पे॰… अयं पटिपुच्छाब्याकरणीयो पञ्हो’’ति। तं जीवं तं सरीरन्ति जीवसरीरानं अनञ्ञतापञ्हे यस्स येन अनञ्ञता चोदिता, सो एव परमत्थतो नुपलब्भतीति च झानत्तयस्स मेत्तेय्यताकित्तनसदिसोति अब्याकातब्बताय ठपनीयो वुत्तो। एवरूपो हि पञ्हो तिधा अविस्सज्जनीयत्ता ब्याकरणं अकत्वा ठपेतब्बो।
Ekaṃseneva byākātabbo vissajjetabboti ekaṃsabyākaraṇīyo. ‘‘Cakkhu anicca’’nti pañhe uttarapadāvadhāraṇaṃ sandhāya ‘‘ekaṃseneva byākātabba’’nti vuttaṃ niccatāya lesassapi tattha abhāvato, purimapadāvadhāraṇe pana vibhajjabyākaraṇīyatāya. Tenāha ‘‘aniccaṃ nāma cakkhūti puṭṭhena panā’’tiādi. Cakkhusote visesatthasāmaññatthānaṃ asādhāraṇabhāvato dvinnaṃ tesaṃ sadisacodanā paṭicchannamukheneva byākaraṇīyā paṭikkhepavasena anuññātavasena ca vissajjitabbatoti āha ‘‘yathā cakkhu, tathā sotaṃ…pe… ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho’’ti. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti jīvasarīrānaṃ anaññatāpañhe yassa yena anaññatā coditā, so eva paramatthato nupalabbhatīti ca jhānattayassa metteyyatākittanasadisoti abyākātabbatāya ṭhapanīyo vutto. Evarūpo hi pañho tidhā avissajjanīyattā byākaraṇaṃ akatvā ṭhapetabbo.
तिट्ठति एत्थ फलं तदायत्तवुत्तितायाति ठानं, कारणन्ति आह ‘‘कारणाकारणे’’ति। युत्तेन कारणेनाति अनुरूपेन कारणेन। पहोतीति निग्गण्हितुं समत्थो होति। सस्सतवादिभावमेव दीपेतीति अत्तना गहिते उच्छेदवादे दोसं दिस्वा अत्तनोपि सस्सतवादिभावमेव दीपेति। पुग्गलवादिम्हीति इमिना वच्छकुत्तियवादिं दस्सेति। पञ्हं पुच्छन्तेहि पटिपज्जितब्बा पटिपदा पञ्हपुच्छनकानं वत्तं।
Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, kāraṇanti āha ‘‘kāraṇākāraṇe’’ti. Yuttena kāraṇenāti anurūpena kāraṇena. Pahotīti niggaṇhituṃ samattho hoti. Sassatavādibhāvameva dīpetīti attanā gahite ucchedavāde dosaṃ disvā attanopi sassatavādibhāvameva dīpeti. Puggalavādimhīti iminā vacchakuttiyavādiṃ dasseti. Pañhaṃ pucchantehi paṭipajjitabbā paṭipadā pañhapucchanakānaṃ vattaṃ.
पटिचरतीति पटिच्छादनवसेन चरति पवत्तति। पटिच्छादनत्थो एव वा चरतिसद्दो अनेकत्थत्ता धातूनन्ति आह ‘‘पटिच्छादेती’’ति। अञ्ञेनञ्ञन्ति पन पटिच्छादनाकारदस्सनन्ति आह ‘‘अञ्ञेन वचनेना’’तिआदि। तत्थ अञ्ञेन वचनेनाति यं चोदकेन चुदितकस्स दोसविभावनं वचनं वुत्तं, तं ततो अञ्ञेन वचनेन पटिच्छादेति। यो हि ‘‘आपत्तिं आपन्नोसी’’ति वुत्ते ‘‘को आपन्नो, किं आपन्नो, किस्मिं आपन्नो, कं भणथ, किं भणथा’’ति वदति। ‘‘एवरूपं किञ्चि तया दिट्ठ’’न्ति वुत्ते ‘‘न सुणामी’’ति सोतं वा उपनेति, अयं अञ्ञेनञ्ञं पटिचरति नाम। ‘‘को आपन्नो’’तिआदिना हि चोदनं अविस्सज्जेत्वाव विक्खेपापज्जनं अञ्ञेनञ्ञं पटिचरणं, बहिद्धा कथापनामनं विस्सज्जेत्वाति अयमेतेसं विसेसो। तेनेवाह ‘‘आगन्तुककथं ओतारेन्तो’’तिआदि। तत्थ अपनामेतीति विक्खेपेति। तत्राति तस्मिं बहिद्धाकथाय अपनामने।
Paṭicaratīti paṭicchādanavasena carati pavattati. Paṭicchādanattho eva vā caratisaddo anekatthattā dhātūnanti āha ‘‘paṭicchādetī’’ti. Aññenaññanti pana paṭicchādanākāradassananti āha ‘‘aññena vacanenā’’tiādi. Tattha aññena vacanenāti yaṃ codakena cuditakassa dosavibhāvanaṃ vacanaṃ vuttaṃ, taṃ tato aññena vacanena paṭicchādeti. Yo hi ‘‘āpattiṃ āpannosī’’ti vutte ‘‘ko āpanno, kiṃ āpanno, kismiṃ āpanno, kaṃ bhaṇatha, kiṃ bhaṇathā’’ti vadati. ‘‘Evarūpaṃ kiñci tayā diṭṭha’’nti vutte ‘‘na suṇāmī’’ti sotaṃ vā upaneti, ayaṃ aññenaññaṃ paṭicarati nāma. ‘‘Ko āpanno’’tiādinā hi codanaṃ avissajjetvāva vikkhepāpajjanaṃ aññenaññaṃ paṭicaraṇaṃ, bahiddhā kathāpanāmanaṃ vissajjetvāti ayametesaṃ viseso. Tenevāha ‘‘āgantukakathaṃ otārento’’tiādi. Tattha apanāmetīti vikkhepeti. Tatrāti tasmiṃ bahiddhākathāya apanāmane.
उपनिसीदति फलं एत्थाति कारणं उपनिसा, उपेच्च निस्सयतीति वा उपनिसा, सह उपनिसायाति सउपनिसोति आह ‘‘सउपनिस्सयो सपच्चयो’’ति।
Upanisīdati phalaṃ etthāti kāraṇaṃ upanisā, upecca nissayatīti vā upanisā, saha upanisāyāti saupanisoti āha ‘‘saupanissayo sapaccayo’’ti.
ओहितसोतोति अनञ्ञविहितत्ता धम्मस्सवनाय अपनामितसोतो। ततो एव तदत्थं ठपितसोतो। कुसलधम्मन्ति अरियमग्गो अधिप्पेतोति आह ‘‘अरियमग्ग’’न्ति।
Ohitasototi anaññavihitattā dhammassavanāya apanāmitasoto. Tato eva tadatthaṃ ṭhapitasoto. Kusaladhammanti ariyamaggo adhippetoti āha ‘‘ariyamagga’’nti.
कथावत्थुसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Kathāvatthusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ७. कथावत्थुसुत्तं • 7. Kathāvatthusuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ७. कथावत्थुसुत्तवण्णना • 7. Kathāvatthusuttavaṇṇanā
