| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
निस्सग्गियकण्डं
Nissaggiyakaṇḍaṃ
१. चीवरवग्गो
1. Cīvaravaggo
१. कथिनसिक्खापदवण्णना
1. Kathinasikkhāpadavaṇṇanā
निट्ठितचीवरस्मिन्ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.४६२-४६३) निट्ठितञ्च तं चीवरञ्चाति निट्ठितचीवरं, निट्ठिते आनिसंसमूलके चीवरे, पच्चासाचीवरे चाति अत्थो। यस्मा पन तं चीवरं करणेनपि निट्ठितं होति नासनादीहिपि, तस्मा ‘‘सूचिकम्मपरियोसानेन वा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ यं किञ्चि सूचिया कत्तब्बं पासकपट्टगण्ठिकपट्टपरियोसानकम्मं, तं सूचिकम्मपरियोसानं नाम, तेन। नट्ठन्ति चोरादीहि हटं। एतम्पि हि करणपलिबोधस्स निट्ठितत्ता ‘‘निट्ठित’’न्ति वुच्चति। विनट्ठन्ति उपचिकादीहि खादितं। दड्ढन्ति अग्गिना दड्ढं। चीवरासा वा उपच्छिन्नाति ‘‘असुकस्मिं नाम कुले चीवरं लभिस्सामी’’ति या चीवरासा उप्पन्ना होति, सा उपच्छिन्ना। एतेसम्पि करणपलिबोधस्सेव निट्ठितत्ता निट्ठितभावो वेदितब्बो। तेनाह ‘‘इमेसु वा’’तिआदि। एतेन चीवरपलिबोधाभावो वुत्तो। तेनाह ‘‘चीवरस्स करणपलिबोधे उपच्छिन्नेति अत्थो’’ति। कथमेतं विञ्ञायतीति आह ‘‘अत्थतकथिनस्स ही’’तिआदि। पञ्चानिसंसे अञ्ञत्थ गन्तुं अदत्वा सङ्गण्हनट्ठेन कथिनं, थिरन्ति अत्थो, अत्थतं कथिनं येन सो अत्थतकथिनो, तस्स अत्थतकथिनस्स। हीति कारणत्थे निपातो। ताव कथिनानिसंसं लभतीति एत्थ यो अत्थतकथिनो भिक्खूति अज्झाहरितब्बं, ताव सो अत्थतकथिनो भिक्खूति वेदितब्बो, अनामन्तचारादिकं कथिनानिसंसं लभतीति अत्थो। ‘‘अत्थतकथिनस्स भिक्खुनो’’ति इदं वा ‘‘अत्थतकथिनो भिक्खू’’ति विभत्तिविपरिणामं कत्वा योजेतब्बं। इदं वुत्तं होति – चीवरपलिबोधो आवासपलिबोधोति द्वे पलिबोधा। तेसु एकपलिबोधेपि सति यस्मा अनामन्तचारादिकं आनिसंसं लभति, नासति। कस्मा? ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्ति एतस्स चीवरस्स करणपलिबोधे उपच्छिन्नेति अयमत्थो विञ्ञायतीति। सङ्घस्साति सङ्घेन। कत्तरि चेतं सामिवचनं। उब्भतेति अट्ठन्नं मातिकानमञ्ञतरेन, अन्तरुब्भारेन वा उद्धटे।
Niṭṭhitacīvarasminti (pārā. aṭṭha. 2.462-463) niṭṭhitañca taṃ cīvarañcāti niṭṭhitacīvaraṃ, niṭṭhite ānisaṃsamūlake cīvare, paccāsācīvare cāti attho. Yasmā pana taṃ cīvaraṃ karaṇenapi niṭṭhitaṃ hoti nāsanādīhipi, tasmā ‘‘sūcikammapariyosānena vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yaṃ kiñci sūciyā kattabbaṃ pāsakapaṭṭagaṇṭhikapaṭṭapariyosānakammaṃ, taṃ sūcikammapariyosānaṃ nāma, tena. Naṭṭhanti corādīhi haṭaṃ. Etampi hi karaṇapalibodhassa niṭṭhitattā ‘‘niṭṭhita’’nti vuccati. Vinaṭṭhanti upacikādīhi khāditaṃ. Daḍḍhanti agginā daḍḍhaṃ. Cīvarāsā vā upacchinnāti ‘‘asukasmiṃ nāma kule cīvaraṃ labhissāmī’’ti yā cīvarāsā uppannā hoti, sā upacchinnā. Etesampi karaṇapalibodhasseva niṭṭhitattā niṭṭhitabhāvo veditabbo. Tenāha ‘‘imesu vā’’tiādi. Etena cīvarapalibodhābhāvo vutto. Tenāha ‘‘cīvarassa karaṇapalibodhe upacchinneti attho’’ti. Kathametaṃ viññāyatīti āha ‘‘atthatakathinassa hī’’tiādi. Pañcānisaṃse aññattha gantuṃ adatvā saṅgaṇhanaṭṭhena kathinaṃ, thiranti attho, atthataṃ kathinaṃ yena so atthatakathino, tassa atthatakathinassa. Hīti kāraṇatthe nipāto. Tāva kathinānisaṃsaṃ labhatīti ettha yo atthatakathino bhikkhūti ajjhāharitabbaṃ, tāva so atthatakathino bhikkhūti veditabbo, anāmantacārādikaṃ kathinānisaṃsaṃ labhatīti attho. ‘‘Atthatakathinassa bhikkhuno’’ti idaṃ vā ‘‘atthatakathino bhikkhū’’ti vibhattivipariṇāmaṃ katvā yojetabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – cīvarapalibodho āvāsapalibodhoti dve palibodhā. Tesu ekapalibodhepi sati yasmā anāmantacārādikaṃ ānisaṃsaṃ labhati, nāsati. Kasmā? ‘‘Niṭṭhitacīvarasmi’’nti etassa cīvarassa karaṇapalibodhe upacchinneti ayamattho viññāyatīti. Saṅghassāti saṅghena. Kattari cetaṃ sāmivacanaṃ. Ubbhateti aṭṭhannaṃ mātikānamaññatarena, antarubbhārena vā uddhaṭe.
तत्राति तस्मिं कथिने। उब्भारो उद्धरणं। पुरिमवस्संवुट्ठे तिंसमत्ते पावेय्यके भिक्खू उद्दिस्स ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, वस्संवुट्ठानं भिक्खूनं कथिनं अत्थरितु’’न्ति कथिनक्खन्धके (महाव॰ ३०६) भगवता कथिनस्स अनुञ्ञातत्ता ‘‘अयञ्हि कथिनत्थारो नाम…पे॰… अनुञ्ञातो’’ति वुत्तं। तत्थ पुरिमवस्संवुट्ठानन्ति वस्सच्छेदं अकत्वा पुरिमवस्संवुट्ठानन्ति अत्थो। एतेन वुट्ठवस्सवसेन ताव पुरिमिकाय वस्सं उपगतायेव कथिनत्थारं लभन्ति, न पच्छिमिकाय उपगताति दस्सेति। वुट्ठवस्सवसेन ताव एवं होतु, गणनवसेन तं कित्तका लभन्तीति आह ‘‘सो’’तिआदि। सोति कथिनत्थारो। सब्बन्तिमेन परिच्छेदेनाति गणनवसेन पच्छिमकोटिया। पञ्चन्नं जनानं वट्टतीति पच्छिमकोटिया चत्तारो कथिनदुस्सस्स दायका, एको पटिग्गाहकोति पञ्चन्नं जनानं वट्टति। केचि पन ‘‘पञ्चवग्गकरणीयत्ता ‘पञ्चन्नं जनानं वट्टती’ति वुत्त’’न्ति वदन्ति, तं तेसं मतिमत्तं ‘‘तत्र, भिक्खवे, य्वायं चतुवग्गो भिक्खुसङ्घो ठपेत्वा तीणि कम्मानि उपसम्पदं पवारणं अब्भान’’न्ति चम्पेय्यक्खन्धके (महाव॰ ३८८) वुत्तत्ता। तस्माति यस्मा वुट्ठवस्सवसेन पुरिमवस्संवुट्ठानं अनञ्ञातो, यस्मा च सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन पञ्चन्नं जनानं वट्टति, तस्मा। यत्थाति यस्मिं विहारे। आनिसंसेति अनामन्तचारादिके कथिनानिसंसे। अथ पन चत्तारो भिक्खू वस्सं उपगता, एको परिपुण्णवस्सो सामणेरो सचे पच्छिमिकाय उपसम्पज्जति, गणपूरको चेव होति, आनिसंसञ्च लभति। तयो भिक्खू, द्वे सामणेरा, द्वे भिक्खू, तयो सामणेरा, एको भिक्खु, चत्तारो सामणेराति एत्थापि एसेव नयो।
Tatrāti tasmiṃ kathine. Ubbhāro uddharaṇaṃ. Purimavassaṃvuṭṭhe tiṃsamatte pāveyyake bhikkhū uddissa ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vassaṃvuṭṭhānaṃ bhikkhūnaṃ kathinaṃ attharitu’’nti kathinakkhandhake (mahāva. 306) bhagavatā kathinassa anuññātattā ‘‘ayañhi kathinatthāro nāma…pe… anuññāto’’ti vuttaṃ. Tattha purimavassaṃvuṭṭhānanti vassacchedaṃ akatvā purimavassaṃvuṭṭhānanti attho. Etena vuṭṭhavassavasena tāva purimikāya vassaṃ upagatāyeva kathinatthāraṃ labhanti, na pacchimikāya upagatāti dasseti. Vuṭṭhavassavasena tāva evaṃ hotu, gaṇanavasena taṃ kittakā labhantīti āha ‘‘so’’tiādi. Soti kathinatthāro. Sabbantimena paricchedenāti gaṇanavasena pacchimakoṭiyā. Pañcannaṃ janānaṃ vaṭṭatīti pacchimakoṭiyā cattāro kathinadussassa dāyakā, eko paṭiggāhakoti pañcannaṃ janānaṃ vaṭṭati. Keci pana ‘‘pañcavaggakaraṇīyattā ‘pañcannaṃ janānaṃ vaṭṭatī’ti vutta’’nti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ ‘‘tatra, bhikkhave, yvāyaṃ catuvaggo bhikkhusaṅgho ṭhapetvā tīṇi kammāni upasampadaṃ pavāraṇaṃ abbhāna’’nti campeyyakkhandhake (mahāva. 388) vuttattā. Tasmāti yasmā vuṭṭhavassavasena purimavassaṃvuṭṭhānaṃ anaññāto, yasmā ca sabbantimena paricchedena pañcannaṃ janānaṃ vaṭṭati, tasmā. Yatthāti yasmiṃ vihāre. Ānisaṃseti anāmantacārādike kathinānisaṃse. Atha pana cattāro bhikkhū vassaṃ upagatā, eko paripuṇṇavasso sāmaṇero sace pacchimikāya upasampajjati, gaṇapūrako ceva hoti, ānisaṃsañca labhati. Tayo bhikkhū, dve sāmaṇerā, dve bhikkhū, tayo sāmaṇerā, eko bhikkhu, cattāro sāmaṇerāti etthāpi eseva nayo.
खन्धके वुत्ताय ञत्तिदुतियकम्मवाचायाति –
Khandhake vuttāya ñattidutiyakammavācāyāti –
‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इदं सङ्घस्स कथिनदुस्सं उप्पन्नं। यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इमं कथिनदुस्सं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ददेय्य कथिनं अत्थरितुं, एसा ञत्ति। सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इदं सङ्घस्स कथिनदुस्सं उप्पन्नं, सङ्घो इमं कथिनदुस्सं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो देति कथिनं अत्थरितुं। यस्सायस्मतो खमति इमस्स कथिनदुस्सस्स इत्थन्नामस्स भिक्खुनो दानं कथिनं अत्थरितुं, सो तुण्हस्स। यस्स नक्खमति, सो भासेय्य। दिन्नं इदं सङ्घेन कथिनदुस्सं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो कथिनं अत्थरितुं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति (महाव॰ ३०७) –
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, idaṃ saṅghassa kathinadussaṃ uppannaṃ. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho imaṃ kathinadussaṃ itthannāmassa bhikkhuno dadeyya kathinaṃ attharituṃ, esā ñatti. Suṇātu me, bhante, saṅgho, idaṃ saṅghassa kathinadussaṃ uppannaṃ, saṅgho imaṃ kathinadussaṃ itthannāmassa bhikkhuno deti kathinaṃ attharituṃ. Yassāyasmato khamati imassa kathinadussassa itthannāmassa bhikkhuno dānaṃ kathinaṃ attharituṃ, so tuṇhassa. Yassa nakkhamati, so bhāseyya. Dinnaṃ idaṃ saṅghena kathinadussaṃ itthannāmassa bhikkhuno kathinaṃ attharituṃ, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (mahāva. 307) –
एवं कथिनक्खन्धके वुत्ताय ञत्तिदुतियकम्मवाचाय। कथिनत्थारारहस्साति कथिनं अत्थरितुं भब्बस्स। सो च खो पुब्बकरणजाननादीहि अट्ठहि अङ्गेहि समन्नागतोति वेदितब्बो। वुत्तञ्हेतं विनयविनिच्छये ‘‘अट्ठधम्मकोविदो भिक्खु, कथिनत्थारमरहती’’ति। परिवारेपि (परि॰ ४०९) वुत्तं –
Evaṃ kathinakkhandhake vuttāya ñattidutiyakammavācāya. Kathinatthārārahassāti kathinaṃ attharituṃ bhabbassa. So ca kho pubbakaraṇajānanādīhi aṭṭhahi aṅgehi samannāgatoti veditabbo. Vuttañhetaṃ vinayavinicchaye ‘‘aṭṭhadhammakovido bhikkhu, kathinatthāramarahatī’’ti. Parivārepi (pari. 409) vuttaṃ –
‘‘अट्ठहङ्गेहि समन्नागतो पुग्गलो भब्बो कथिनं अत्थरितुं। कतमेहि अट्ठहङ्गेहि समन्नागतो पुग्गलो भब्बो कथिनं अत्थरितुं? पुब्बकरणं जानाति, पच्चुद्धारं जानाति, अधिट्ठानं जानाति, अत्थारं जानाति, मातिकं जानाति, पलिबोधं जानाति, उद्धारं जानाति, आनिसंसं जानाति, इमेहि अट्ठहङ्गेहि समन्नागतो पुग्गलो भब्बो कथिनं अत्थरितु’’न्ति।
‘‘Aṭṭhahaṅgehi samannāgato puggalo bhabbo kathinaṃ attharituṃ. Katamehi aṭṭhahaṅgehi samannāgato puggalo bhabbo kathinaṃ attharituṃ? Pubbakaraṇaṃ jānāti, paccuddhāraṃ jānāti, adhiṭṭhānaṃ jānāti, atthāraṃ jānāti, mātikaṃ jānāti, palibodhaṃ jānāti, uddhāraṃ jānāti, ānisaṃsaṃ jānāti, imehi aṭṭhahaṅgehi samannāgato puggalo bhabbo kathinaṃ attharitu’’nti.
एत्थ च पुब्बकरणं नाम धोवनविचारणच्छेदनबन्धनसिब्बनरजनकप्पकरणं। पच्चुद्धारो नाम पुराणसङ्घाटिआदीनं पच्चुद्धरणं। अधिट्ठानं नाम कथिनचीवराधिट्ठानं। अत्थारो नाम कथिनत्थारो। मातिका नाम अट्ठ मातिका। पलिबोधो नाम आवासपलिबोधो चीवरपलिबोधोति द्वे पलिबोधा। उद्धारो नाम पक्कमनन्तिकादयो। आनिसंसो नाम पञ्चानिसंसा।
Ettha ca pubbakaraṇaṃ nāma dhovanavicāraṇacchedanabandhanasibbanarajanakappakaraṇaṃ. Paccuddhāro nāma purāṇasaṅghāṭiādīnaṃ paccuddharaṇaṃ. Adhiṭṭhānaṃ nāma kathinacīvarādhiṭṭhānaṃ. Atthāro nāma kathinatthāro. Mātikā nāma aṭṭha mātikā. Palibodho nāma āvāsapalibodho cīvarapalibodhoti dve palibodhā. Uddhāro nāma pakkamanantikādayo. Ānisaṃso nāma pañcānisaṃsā.
यं पन समन्तपासादिकायं (महाव॰ अट्ठ॰ ३०६) वुत्तं ‘‘कथिनं पन केन अत्थरितब्बं? यस्स सङ्घो कथिनचीवरं देति, सङ्घेन पन कस्स दातब्बं? यो जिण्णचीवरो होति, सचे बहू जिण्णचीवरा होन्ति, वुड्ढस्स दातब्बं। वुड्ढेसुपि यो महापरिसो तदहेव चीवरं कत्वा अत्थरितुं सक्कोति, तस्स दातब्बं। सचे वुड्ढो न सक्कोति, नवकतरो सक्कोति, तस्स दातब्बं। अपिच सङ्घेन महाथेरस्स सङ्गहं कातुं वट्टति, तस्मा ‘तुम्हे, भन्ते, गण्हथ, मयं कत्वा दस्सामा’ति वत्तब्ब’’न्ति, तम्पि कथिनत्थारारहंयेव गहेत्वाव दातब्बं। देन्तेन पन तीसु चीवरेसु यं यं जिण्णं होति, तं तदत्थाय दातब्बं। पकतिया दुपट्टचीवरस्स दुपट्टत्थायेव दातब्बं। सचेपिस्स एकपट्टचीवरं घनं होति, कथिनसाटको च पेलवो, सारुप्पत्थाय दुपट्टप्पहोनकमेव दातब्बं। ‘‘अहं अलभन्तो एकपट्टं पारुपामी’’ति वदन्तस्सापि दुपट्टं दातुं वट्टति। यो पन लोभपकतिको होति, तस्स न दातब्बं। तेनापि कथिनं अत्थरित्वा पच्छा सिब्बेत्वा ‘‘द्वे चीवरानि करिस्सामी’’ति न गहेतब्बं।
Yaṃ pana samantapāsādikāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 306) vuttaṃ ‘‘kathinaṃ pana kena attharitabbaṃ? Yassa saṅgho kathinacīvaraṃ deti, saṅghena pana kassa dātabbaṃ? Yo jiṇṇacīvaro hoti, sace bahū jiṇṇacīvarā honti, vuḍḍhassa dātabbaṃ. Vuḍḍhesupi yo mahāpariso tadaheva cīvaraṃ katvā attharituṃ sakkoti, tassa dātabbaṃ. Sace vuḍḍho na sakkoti, navakataro sakkoti, tassa dātabbaṃ. Apica saṅghena mahātherassa saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭati, tasmā ‘tumhe, bhante, gaṇhatha, mayaṃ katvā dassāmā’ti vattabba’’nti, tampi kathinatthārārahaṃyeva gahetvāva dātabbaṃ. Dentena pana tīsu cīvaresu yaṃ yaṃ jiṇṇaṃ hoti, taṃ tadatthāya dātabbaṃ. Pakatiyā dupaṭṭacīvarassa dupaṭṭatthāyeva dātabbaṃ. Sacepissa ekapaṭṭacīvaraṃ ghanaṃ hoti, kathinasāṭako ca pelavo, sāruppatthāya dupaṭṭappahonakameva dātabbaṃ. ‘‘Ahaṃ alabhanto ekapaṭṭaṃ pārupāmī’’ti vadantassāpi dupaṭṭaṃ dātuṃ vaṭṭati. Yo pana lobhapakatiko hoti, tassa na dātabbaṃ. Tenāpi kathinaṃ attharitvā pacchā sibbetvā ‘‘dve cīvarāni karissāmī’’ti na gahetabbaṃ.
तेनाति कथिनत्थारकेन भिक्खुना। तदहेवाति तस्मिंयेव दिवसे। पञ्च वा अतिरेकानि वा खण्डानि छिन्दित्वाति यथा पञ्चखण्डिकादीनं सङ्घाटिआदीनं तिण्णं चीवरानं अञ्ञतरप्पहोनकानि महामण्डलअड्ढमण्डलादिवसेन पञ्च खण्डानि वा अतिरेकानि वा सत्तादिखण्डानि होन्ति, एवं छिन्दित्वा। तस्मिञ्च कथिनचीवरे करियमाने ‘‘अहं थेरो’’ति वा ‘‘बहुस्सुतो’’ति वा एकेनापि अकातुं न लब्भति। अनादरियेन अकरोन्तस्स दुक्कटं। तस्मा सब्बेहेव सन्निपतित्वा धोवनछेदनसिब्बनरजनानि निट्ठापेतब्बानि। तेनाह ‘‘सेसभिक्खूहिपि तस्स सहायेहि भवितब्ब’’न्ति। कतचीवरमेवाति निट्ठितपरिकम्ममेव कथिनदुस्सं। सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन अन्तरवासकोपि छिन्दित्वाव कातब्बो अञ्ञथा अत्थारविपत्तितो। यथाह –
Tenāti kathinatthārakena bhikkhunā. Tadahevāti tasmiṃyeva divase. Pañca vā atirekāni vākhaṇḍāni chinditvāti yathā pañcakhaṇḍikādīnaṃ saṅghāṭiādīnaṃ tiṇṇaṃ cīvarānaṃ aññatarappahonakāni mahāmaṇḍalaaḍḍhamaṇḍalādivasena pañca khaṇḍāni vā atirekāni vā sattādikhaṇḍāni honti, evaṃ chinditvā. Tasmiñca kathinacīvare kariyamāne ‘‘ahaṃ thero’’ti vā ‘‘bahussuto’’ti vā ekenāpi akātuṃ na labbhati. Anādariyena akarontassa dukkaṭaṃ. Tasmā sabbeheva sannipatitvā dhovanachedanasibbanarajanāni niṭṭhāpetabbāni. Tenāha ‘‘sesabhikkhūhipi tassa sahāyehi bhavitabba’’nti. Katacīvaramevāti niṭṭhitaparikammameva kathinadussaṃ. Sabbantimena paricchedena antaravāsakopi chinditvāva kātabbo aññathā atthāravipattito. Yathāha –
‘‘कथञ्च पन, भिक्खवे, अनत्थतं होति कथिनं? न उल्लिखितमत्तेन अत्थतं होति कथिनं…पे॰… न अञ्ञत्र पञ्चकेन वा अतिरेकपञ्चकेन वा तदहेव सञ्छिन्नेना’’ति (महाव॰ ३०८)।
‘‘Kathañca pana, bhikkhave, anatthataṃ hoti kathinaṃ? Na ullikhitamattena atthataṃ hoti kathinaṃ…pe… na aññatra pañcakena vā atirekapañcakena vā tadaheva sañchinnenā’’ti (mahāva. 308).
तेनेवाह ‘‘अच्छिन्नासिब्बितं पन न वट्टती’’ति। तेन भिक्खुनाति अत्थारकेन भिक्खुना। अत्थरितब्बन्ति अत्थरणं कातब्बं। तञ्च खो तथावचीभेदकरणमेवाति दट्ठब्बं। यथाह –
Tenevāha ‘‘acchinnāsibbitaṃ pana na vaṭṭatī’’ti. Tena bhikkhunāti atthārakena bhikkhunā. Attharitabbanti attharaṇaṃ kātabbaṃ. Tañca kho tathāvacībhedakaraṇamevāti daṭṭhabbaṃ. Yathāha –
‘‘सचे सङ्घाटिया कथिनं अत्थरितुकामो होति, पोराणिका सङ्घाटि पच्चुद्धरितब्बा, नवा सङ्घाटि अधिट्ठातब्बा, ‘इमाय सङ्घाटिया कथिनं अत्थरामी’ति वाचा भिन्दितब्बा’’ति (परि॰ ४१३) –
‘‘Sace saṅghāṭiyā kathinaṃ attharitukāmo hoti, porāṇikā saṅghāṭi paccuddharitabbā, navā saṅghāṭi adhiṭṭhātabbā, ‘imāya saṅghāṭiyā kathinaṃ attharāmī’ti vācā bhinditabbā’’ti (pari. 413) –
वित्थारो। ‘‘भन्ते, आवुसो’’ति च ‘‘अनुमोदथ, अनुमोदाही’’ति च वचनभेदं सन्धाय ‘‘थेरानञ्चा’’तिआदि वुत्तं।
Vitthāro. ‘‘Bhante, āvuso’’ti ca ‘‘anumodatha, anumodāhī’’ti ca vacanabhedaṃ sandhāya ‘‘therānañcā’’tiādi vuttaṃ.
एवं अत्थारकेन पटिपज्जितब्बविधिं दस्सेत्वा इदानि अनुमोदकेहि पटिपज्जितब्बविधिं दस्सेतुं ‘‘तेहिपी’’तिआदि वुत्तं। ‘‘अनुमोदामा’’ति अत्तनाव अत्तनि गारववसेन वुत्तं। किञ्चापि एवं वुत्तं, तथापि एककेन ‘‘अनुमोदामा’’ति वत्तुं न वट्टति, ‘‘अनुमोदामि’’च्चेव वत्तब्बन्ति वदन्ति, वीमंसित्वा गहेतब्बं। इदानि कथिनानिसंसे दस्सेतुं भूमिं विचारयन्तो ‘‘पुरिमवस्संवुट्ठेसुपी’’तिआदिमाह। तत्थ तेसंयेवाति अत्थारकअनुमोदकानंयेव। वुत्तञ्हेतं परिवारे ‘‘द्विन्नं पुग्गलानं अत्थतं होति कथिनं अत्थारकस्स च अनुमोदकस्स चा’’ति (परि॰ ४०३)। तेति अत्थारकअनुमोदका। ततो पट्ठायाति अत्थारानुमोदनतो पट्ठाय। याव कथिनस्सुब्भाराति न केवलं चीवरमासेयेव, अथ खो अट्ठन्नं मातिकानं अञ्ञतरेन वा अन्तरुब्भारेन वा याव कथिनस्सुब्भारा पञ्चानिसंसे लभन्ति, उद्धटे पन न लभन्तीति अत्थो।
Evaṃ atthārakena paṭipajjitabbavidhiṃ dassetvā idāni anumodakehi paṭipajjitabbavidhiṃ dassetuṃ ‘‘tehipī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Anumodāmā’’ti attanāva attani gāravavasena vuttaṃ. Kiñcāpi evaṃ vuttaṃ, tathāpi ekakena ‘‘anumodāmā’’ti vattuṃ na vaṭṭati, ‘‘anumodāmi’’cceva vattabbanti vadanti, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ. Idāni kathinānisaṃse dassetuṃ bhūmiṃ vicārayanto ‘‘purimavassaṃvuṭṭhesupī’’tiādimāha. Tattha tesaṃyevāti atthārakaanumodakānaṃyeva. Vuttañhetaṃ parivāre ‘‘dvinnaṃ puggalānaṃ atthataṃ hoti kathinaṃ atthārakassa ca anumodakassa cā’’ti (pari. 403). Teti atthārakaanumodakā. Tato paṭṭhāyāti atthārānumodanato paṭṭhāya. Yāva kathinassubbhārāti na kevalaṃ cīvaramāseyeva, atha kho aṭṭhannaṃ mātikānaṃ aññatarena vā antarubbhārena vā yāva kathinassubbhārā pañcānisaṃse labhanti, uddhaṭe pana na labhantīti attho.
इदानि ते पञ्चानिसंसे सरूपतो दस्सेतुं ‘‘अनामन्तचारो’’तिआदिमाह। तत्थ अनामन्तचारो नाम पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरेन निमन्तितस्स सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा कुलेसु चारित्तापज्जनं। असमादानचारो नाम नामेनाधिट्ठितस्स चीवरस्स असमादानचरणं, नामेनाधिट्ठितानं तिण्णं चीवरानमञ्ञतरं चीवरं यत्थ कत्थचि निक्खिपित्वा अञ्ञत्थ अरुणुट्ठापनन्ति अत्थो, चीवरविप्पवासोति वुत्तं होति। यावदत्थचीवरन्ति यावता चीवरेन अत्थो होति, तावतकं अनधिट्ठितं अविकप्पितं चीवरधारणं, दसाहमतिक्कमित्वा चीवरस्स ठपनन्ति अत्थो। गणस्स भोजनं गणभोजनं। गणोति चेत्थ चत्तारो वा ततुत्तरि वा भिक्खू। तेसं विञ्ञत्तितो वा निमन्तनतो वा लद्धस्स ओदनादीनं पञ्चन्नं अञ्ञतरभोजनस्स सह गहणन्ति अत्थो। यो च तत्थ चीवरुप्पादोति तत्थ कथिनत्थतसीमाय मतकचीवरं वा होतु, सङ्घं उद्दिस्स दिन्नं वा सङ्घिकेन तत्रुप्पादेन आभतं वा येन केनचि आकारेन यं सङ्घिकं चीवरं उप्पज्जति, तं तेसं भविस्सतीति अत्थो। तेनाह ‘‘तस्मिं आवासे सङ्घस्स उप्पन्नचीवरञ्चा’’ति।
Idāni te pañcānisaṃse sarūpato dassetuṃ ‘‘anāmantacāro’’tiādimāha. Tattha anāmantacāro nāma pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarena nimantitassa santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā kulesu cārittāpajjanaṃ. Asamādānacāro nāma nāmenādhiṭṭhitassa cīvarassa asamādānacaraṇaṃ, nāmenādhiṭṭhitānaṃ tiṇṇaṃ cīvarānamaññataraṃ cīvaraṃ yattha katthaci nikkhipitvā aññattha aruṇuṭṭhāpananti attho, cīvaravippavāsoti vuttaṃ hoti. Yāvadatthacīvaranti yāvatā cīvarena attho hoti, tāvatakaṃ anadhiṭṭhitaṃ avikappitaṃ cīvaradhāraṇaṃ, dasāhamatikkamitvā cīvarassa ṭhapananti attho. Gaṇassa bhojanaṃ gaṇabhojanaṃ. Gaṇoti cettha cattāro vā tatuttari vā bhikkhū. Tesaṃ viññattito vā nimantanato vā laddhassa odanādīnaṃ pañcannaṃ aññatarabhojanassa saha gahaṇanti attho. Yo ca tattha cīvaruppādoti tattha kathinatthatasīmāya matakacīvaraṃ vā hotu, saṅghaṃ uddissa dinnaṃ vā saṅghikena tatruppādena ābhataṃ vā yena kenaci ākārena yaṃ saṅghikaṃ cīvaraṃ uppajjati, taṃ tesaṃ bhavissatīti attho. Tenāha ‘‘tasmiṃ āvāse saṅghassa uppannacīvarañcā’’ti.
‘‘यं पन तत्थ सङ्घस्स उप्पन्नं पत्तादि वा अञ्ञं भण्डं वा, तं सब्बेसं पापुणाति। यं पन तत्रुप्पादेन तण्डुलादिना वत्थं चेतापितं, अत्थतकथिनानमेव तानि वत्थानि पापुणन्ति। वत्थेहि पन तण्डुलादीसु चेतापितेसु सब्बेसं तानि पापुणन्ती’’ति गण्ठिपदे वुत्तं, तम्पि चेतापितकालतो पट्ठाय चीवरुप्पादो न होतीति सुवुत्तन्ति दट्ठब्बं। अनत्थतकथिना पन इमेसु पञ्चसु आनिसंसेसु चीवरमासे असमादानचारं ठपेत्वा सेसानिसंसे लभन्ति। यदि असमादानचारोपि लब्भेय्य, पावेय्यका भिक्खू वस्संवुट्ठा ओकपुण्णेहि चीवरेहि न भगवन्तं उपसङ्कमेय्युं। यस्मा तं न लब्भति, तस्मा चीवरमासेपि चीवरं समादाय एव भगवन्तं उपसङ्कमिंसु।
‘‘Yaṃ pana tattha saṅghassa uppannaṃ pattādi vā aññaṃ bhaṇḍaṃ vā, taṃ sabbesaṃ pāpuṇāti. Yaṃ pana tatruppādena taṇḍulādinā vatthaṃ cetāpitaṃ, atthatakathinānameva tāni vatthāni pāpuṇanti. Vatthehi pana taṇḍulādīsu cetāpitesu sabbesaṃ tāni pāpuṇantī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ, tampi cetāpitakālato paṭṭhāya cīvaruppādo na hotīti suvuttanti daṭṭhabbaṃ. Anatthatakathinā pana imesu pañcasu ānisaṃsesu cīvaramāse asamādānacāraṃ ṭhapetvā sesānisaṃse labhanti. Yadi asamādānacāropi labbheyya, pāveyyakā bhikkhū vassaṃvuṭṭhā okapuṇṇehi cīvarehi na bhagavantaṃ upasaṅkameyyuṃ. Yasmā taṃ na labbhati, tasmā cīvaramāsepi cīvaraṃ samādāya eva bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu.
एवं कथिनत्थारं दस्सेत्वा इदानि उब्भारं दस्सेन्तो ‘‘तं पनेतं कथिन’’न्तिआदिमाह। तत्थ मातिकाति मातरो, जनेत्तियोति अत्थो। कथिनुब्भारञ्हि एता अट्ठ जनेन्ति। तासु पक्कमनं अन्तो एतिस्साति पक्कमनन्तिका। एवं सेसापि वेदितब्बा। तत्थ यो भिक्खु अत्थतकथिनो कथिनचीवरं आदाय तस्मिं आवासे निरपेक्खो ‘‘न पच्चेस्स’’न्ति पक्कमति, तस्सेवं पक्कमतो कथिनुद्धारो अतिक्कन्तमत्ताय सीमाय होतीति पक्कमनन्तिको कथिनुद्धारोति वेदितब्बो।
Evaṃ kathinatthāraṃ dassetvā idāni ubbhāraṃ dassento ‘‘taṃ panetaṃ kathina’’ntiādimāha. Tattha mātikāti mātaro, janettiyoti attho. Kathinubbhārañhi etā aṭṭha janenti. Tāsu pakkamanaṃ anto etissāti pakkamanantikā. Evaṃ sesāpi veditabbā. Tattha yo bhikkhu atthatakathino kathinacīvaraṃ ādāya tasmiṃ āvāse nirapekkho ‘‘na paccessa’’nti pakkamati, tassevaṃ pakkamato kathinuddhāro atikkantamattāya sīmāya hotīti pakkamanantiko kathinuddhāroti veditabbo.
यो पन आनिसंसचीवरं आदाय पक्कमति, तस्स बहिसीमागतस्स एवं होति ‘‘इधेविमं करिस्सामि, न पुन तं विहारं गच्छिस्सामी’’ति तस्मिं आवासे निरपेक्खो हुत्वा तं चीवरं कारेति, तस्स भिक्खुनो निट्ठानन्तिको कथिनुद्धारो।
Yo pana ānisaṃsacīvaraṃ ādāya pakkamati, tassa bahisīmāgatassa evaṃ hoti ‘‘idhevimaṃ karissāmi, na puna taṃ vihāraṃ gacchissāmī’’ti tasmiṃ āvāse nirapekkho hutvā taṃ cīvaraṃ kāreti, tassa bhikkhuno niṭṭhānantiko kathinuddhāro.
यदि पन आनिसंसमूलचीवरं आदाय बहिसीमागतो ‘‘नेविमं चीवरं करिस्सामि, न च तं आवासं गच्छिस्सामी’’ति सन्निट्ठानं करोति, तदा सन्निट्ठानन्तिको कथिनुद्धारो।
Yadi pana ānisaṃsamūlacīvaraṃ ādāya bahisīmāgato ‘‘nevimaṃ cīvaraṃ karissāmi, na ca taṃ āvāsaṃ gacchissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ karoti, tadā sanniṭṭhānantiko kathinuddhāro.
तदेव आनिसंसचीवरं लद्धा तं आदाय बहिसीमं गन्त्वा ‘‘इधेविमं चीवरं करिस्सामि, न गच्छिस्सामी’’ति करोन्तस्स सचे तं चीवरं नस्सति विनस्सति डय्हति, नासनन्तिको कथिनुद्धारो होति।
Tadeva ānisaṃsacīvaraṃ laddhā taṃ ādāya bahisīmaṃ gantvā ‘‘idhevimaṃ cīvaraṃ karissāmi, na gacchissāmī’’ti karontassa sace taṃ cīvaraṃ nassati vinassati ḍayhati, nāsanantiko kathinuddhāro hoti.
सचे पन आनिसंसचीवरं लद्धा तस्मिं विहारे सापेक्खोव बहिसीमागतो ‘‘विहारे भिक्खूहि अन्तरुब्भारं कत’’न्ति सुणाति, तस्स सवनन्तिको कथिनुद्धारो होति।
Sace pana ānisaṃsacīvaraṃ laddhā tasmiṃ vihāre sāpekkhova bahisīmāgato ‘‘vihāre bhikkhūhi antarubbhāraṃ kata’’nti suṇāti, tassa savanantiko kathinuddhāro hoti.
आसाय अवच्छेदो एतिस्साति आसावच्छेदिका। यो पन येन केनचि ‘‘तुय्हं चीवरं दस्सामी’’ति वुत्तो तस्मिं चीवरे आसाय विहारे अपेक्खं पहाय बहिसीमागतो पुन तेन ‘‘न सक्कोमि दातु’’न्ति वुत्ते आसं छिन्दति, तस्स आसावच्छेदिको कथिनुद्धारो होति।
Āsāya avacchedo etissāti āsāvacchedikā. Yo pana yena kenaci ‘‘tuyhaṃ cīvaraṃ dassāmī’’ti vutto tasmiṃ cīvare āsāya vihāre apekkhaṃ pahāya bahisīmāgato puna tena ‘‘na sakkomi dātu’’nti vutte āsaṃ chindati, tassa āsāvacchediko kathinuddhāro hoti.
यो पन वस्संवुट्ठविहारतो अञ्ञं विहारं सापेक्खोव गन्त्वा आगच्छन्तो अन्तरामग्गेयेव कथिनुद्धारं वीतिनामेति, तस्स सीमातिक्कमनन्तिको कथिनुद्धारो।
Yo pana vassaṃvuṭṭhavihārato aññaṃ vihāraṃ sāpekkhova gantvā āgacchanto antarāmaggeyeva kathinuddhāraṃ vītināmeti, tassa sīmātikkamanantiko kathinuddhāro.
सह उब्भारेनाति सहुब्भारा। आनिसंसचीवरं आदाय सापेक्खोव बहि गन्त्वा कथिनुद्धारं सम्भुणन्तस्स कथिनुद्धारो सहुब्भारोति वेदितब्बो।
Saha ubbhārenāti sahubbhārā. Ānisaṃsacīvaraṃ ādāya sāpekkhova bahi gantvā kathinuddhāraṃ sambhuṇantassa kathinuddhāro sahubbhāroti veditabbo.
‘‘एतस्मिं पन पक्कमनन्तिके कथिनुद्धारे पठमं चीवरपलिबोधो छिज्जती’’तिआदिना चीवरपलिबोधुपच्छेदादिकस्स विनिच्छयस्स वित्थारतो समन्तपासादिकायं (महाव॰ अट्ठ॰ ३११) वुत्तत्ता ८ ‘‘तत्थ वित्थारविनिच्छयो’’तिआदिमाह। अत्थारुब्भारानंयेव वा वित्थारविनिच्छयस्स तत्थागतत्ता एवं वुत्तन्ति दट्ठब्बं। सेसपलिबोधाभावन्ति अवसेसस्स पलिबोधस्स अभावं, आवासपलिबोधाभावन्ति अत्थो।
‘‘Etasmiṃ pana pakkamanantike kathinuddhāre paṭhamaṃ cīvarapalibodho chijjatī’’tiādinā cīvarapalibodhupacchedādikassa vinicchayassa vitthārato samantapāsādikāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 311) vuttattā 8 ‘‘tattha vitthāravinicchayo’’tiādimāha. Atthārubbhārānaṃyeva vā vitthāravinicchayassa tatthāgatattā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Sesapalibodhābhāvanti avasesassa palibodhassa abhāvaṃ, āvāsapalibodhābhāvanti attho.
अस्साति कालस्स। दसाहपरमन्ति अच्चन्तसंयोगे उपयोगवचनन्ति आह ‘‘तं दसाहपरमं काल’’न्ति। अतिरेकन्ति अधिकं, सो च अधिकभावो अधिट्ठितविकप्पितचीवरतोति आह ‘‘अधिट्ठितविकप्पितेसू’’तिआदि। खोमन्ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.६३६-६३८) खोमसुत्तेहि वायितं खोमपट्टचीवरं। तथा सेसानि। कम्बलं नाम मनुस्सलोमवाळलोमे ठपेत्वा सेसलोमेहि वायित्वा कतवत्थं। साणं नाम साणवाकेहि कतवत्थं। भङ्गं नाम खोमसुत्तादीहि पञ्चहि मिस्सेत्वा कतवत्थं। ‘‘पाटेक्कं वाकमयमेवा’’तिपि वदन्ति। तदनुलोमानं वाति दुकूलं पत्तुण्णं सोमारपट्टं चीनपट्टं इद्धिजं देवदिन्नन्ति तेसं खोमादीनंयेव अनुलोमानं छन्नं चीवरानं वा, तत्थ दुकूलं साणस्स अनुलोमं वाकमयत्ता। पत्तुण्णदेसे पाणकेहि सञ्जातवत्थं पत्तुण्णं। सोमारदेसे जातं वत्थं सोमारपट्टं। तथा चीनपट्टं। इमानि तीणिपि कोसेय्यस्स अनुलोमानि पाणकेहि कतसुत्तमयत्ता। इद्धिजं एहिभिक्खूनं पुञ्ञिद्धिया निब्बत्तचीवरं। तं पन खोमादीनमञ्ञतरं होतीति तेसंयेव अनुलोमं। देवेहि दिन्नं चीवरं देवदिन्नं, तं कप्परुक्खे निब्बत्तं जालिनिया देवकञ्ञाय अनुरुद्धत्थेरस्स दिन्नवत्थसदिसं, तम्पि खोमादीनंयेव अनुलोमं होति तेसु अञ्ञतरभावतो।
Assāti kālassa. Dasāhaparamanti accantasaṃyoge upayogavacananti āha ‘‘taṃ dasāhaparamaṃ kāla’’nti. Atirekanti adhikaṃ, so ca adhikabhāvo adhiṭṭhitavikappitacīvaratoti āha ‘‘adhiṭṭhitavikappitesū’’tiādi. Khomanti (pārā. aṭṭha. 2.636-638) khomasuttehi vāyitaṃ khomapaṭṭacīvaraṃ. Tathā sesāni. Kambalaṃ nāma manussalomavāḷalome ṭhapetvā sesalomehi vāyitvā katavatthaṃ. Sāṇaṃ nāma sāṇavākehi katavatthaṃ. Bhaṅgaṃ nāma khomasuttādīhi pañcahi missetvā katavatthaṃ. ‘‘Pāṭekkaṃ vākamayamevā’’tipi vadanti. Tadanulomānaṃ vāti dukūlaṃ pattuṇṇaṃ somārapaṭṭaṃ cīnapaṭṭaṃ iddhijaṃ devadinnanti tesaṃ khomādīnaṃyeva anulomānaṃ channaṃ cīvarānaṃ vā, tattha dukūlaṃ sāṇassa anulomaṃ vākamayattā. Pattuṇṇadese pāṇakehi sañjātavatthaṃ pattuṇṇaṃ. Somāradese jātaṃ vatthaṃ somārapaṭṭaṃ. Tathā cīnapaṭṭaṃ. Imāni tīṇipi koseyyassa anulomāni pāṇakehi katasuttamayattā. Iddhijaṃ ehibhikkhūnaṃ puññiddhiyā nibbattacīvaraṃ. Taṃ pana khomādīnamaññataraṃ hotīti tesaṃyeva anulomaṃ. Devehi dinnaṃ cīvaraṃ devadinnaṃ, taṃ kapparukkhe nibbattaṃ jāliniyā devakaññāya anuruddhattherassa dinnavatthasadisaṃ, tampi khomādīnaṃyeva anulomaṃ hoti tesu aññatarabhāvato.
दीघतो वड्ढकिहत्थप्पमाणं, वित्थारतो ततो उपड्ढप्पमाणं विकप्पनुपगं पच्छिमं। अट्ठङ्गुलं सुगतङ्गुलेनाति एत्थ सुगतङ्गुलं नाम इदानि मज्झिमस्स पुरिमस्स तीणि अङ्गुलानि, तेन सुगतङ्गुलेन अट्ठङ्गुलं वड्ढकिहत्थप्पमाणन्ति अत्थो। चतुरङ्गुलवित्थतन्ति एत्थापि यथावुत्तानुसारेनेव अत्थो वेदितब्बो। येसं पन अधिट्ठानविकप्पनानं अभावतो अधिट्ठितविकप्पितेसु अपरियापन्नत्ता इदं अतिरेकचीवरं नाम होति।
Dīghato vaḍḍhakihatthappamāṇaṃ, vitthārato tato upaḍḍhappamāṇaṃ vikappanupagaṃ pacchimaṃ. Aṭṭhaṅgulaṃ sugataṅgulenāti ettha sugataṅgulaṃ nāma idāni majjhimassa purimassa tīṇi aṅgulāni, tena sugataṅgulena aṭṭhaṅgulaṃ vaḍḍhakihatthappamāṇanti attho. Caturaṅgulavitthatanti etthāpi yathāvuttānusāreneva attho veditabbo. Yesaṃ pana adhiṭṭhānavikappanānaṃ abhāvato adhiṭṭhitavikappitesu apariyāpannattā idaṃ atirekacīvaraṃ nāma hoti.
तं अधिट्ठानविकप्पनं केनाकारेन जानितब्बन्ति अनुयोगं सन्धाय तं दस्सेतुं ‘‘यं पन वुत्त’’न्तिआदि आरद्धं। तत्थ यं पन वुत्तन्ति अतिरेकचीवरं दस्सेतुं ‘‘अधिट्ठितविकप्पितेसु अपरियापन्नत्ता’’ति अम्हेहि यं वुत्तन्ति अत्थो। तिचीवरं अधिट्ठातुन्ति नामं वत्वा अधिट्ठातुं। न विकप्पेतुन्ति सङ्घाटिआदिनामेन विकप्पेतुं न अनुजानामीति अत्थो। ‘‘इमं चीवरं विकप्पेमी’’ति पन विकप्पेतुं वट्टतियेव। सामञ्ञवचनं पन तिचीवरस्स कण्डुपटिच्छादिवस्सिकसाटिकानं विय कालवसेन विसेसाभावा चस्स विकप्पेतब्बताति दस्सनत्थं , न पन सब्बथा विकप्पनपटिसेधनत्थन्ति दट्ठब्बं। तथा हि पुराणचीवरं पच्चुद्धरित्वा नवस्स अधिट्ठानवचनतो, ‘‘अनापत्ति अधिट्ठेति विकप्पेती’’तिआदिवचनतो (पारा॰ ४६९) च तिचीवरस्सपि विकप्पनाय ओकासो दिन्नो। एस नयो सब्बत्थ। तिचीवरादीनि हि अधिट्ठहन्तेन ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’तिआदिना तं तं नामं वत्वा अधिट्ठातब्बं। विकप्पेन्तेन पन ‘‘इमं सङ्घाटि’’न्तिआदिना तस्स तस्स चीवरस्स नामं अग्गहेत्वा ‘‘इमं चीवरं तुय्हं विकप्पेमी’’ति विकप्पेतब्बं। तिचीवरं वा होतु, अञ्ञं वा, यदि तं तं नामं गहेत्वा विकप्पेति, अविकप्पितं होति, अतिरेकचीवरट्ठानेयेव तिट्ठति। ततो परं विकप्पेतुन्ति चतुमासतो परं ‘‘इमं चीवरं विकप्पेमी’’ति विकप्पेतुं। इदञ्च परिभुञ्जितुं अनुञ्ञातं। केचि पन (सारत्थ॰ टी॰ २.४६९) ‘‘ततो परं विकप्पेत्वा याव आगामिसंवच्छरे वस्सानं चतुमासं, ताव ठपेतुं अनुञ्ञात’’न्ति वदन्ति। ततो परन्ति आबाधतो परं। ‘‘इमासञ्च पन वस्सिकसाटिककण्डुपटिच्छादीनं ततो परं विकप्पेत्वा परिभोगस्स अनुञ्ञातत्ता तथाविकप्पितं अञ्ञनामेन अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्ब’’न्ति गण्ठिपदेसु वुत्तं। अधिट्ठातब्बविकप्पेतब्बता जानितब्बाति अधिट्ठातब्बं विकप्पेतब्बन्ति एवं अधिट्ठानविकप्पना जानितब्बाति अत्थो।
Taṃ adhiṭṭhānavikappanaṃ kenākārena jānitabbanti anuyogaṃ sandhāya taṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ pana vutta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃ pana vuttanti atirekacīvaraṃ dassetuṃ ‘‘adhiṭṭhitavikappitesu apariyāpannattā’’ti amhehi yaṃ vuttanti attho. Ticīvaraṃ adhiṭṭhātunti nāmaṃ vatvā adhiṭṭhātuṃ. Na vikappetunti saṅghāṭiādināmena vikappetuṃ na anujānāmīti attho. ‘‘Imaṃ cīvaraṃ vikappemī’’ti pana vikappetuṃ vaṭṭatiyeva. Sāmaññavacanaṃ pana ticīvarassa kaṇḍupaṭicchādivassikasāṭikānaṃ viya kālavasena visesābhāvā cassa vikappetabbatāti dassanatthaṃ , na pana sabbathā vikappanapaṭisedhanatthanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi purāṇacīvaraṃ paccuddharitvā navassa adhiṭṭhānavacanato, ‘‘anāpatti adhiṭṭheti vikappetī’’tiādivacanato (pārā. 469) ca ticīvarassapi vikappanāya okāso dinno. Esa nayo sabbattha. Ticīvarādīni hi adhiṭṭhahantena ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’tiādinā taṃ taṃ nāmaṃ vatvā adhiṭṭhātabbaṃ. Vikappentena pana ‘‘imaṃ saṅghāṭi’’ntiādinā tassa tassa cīvarassa nāmaṃ aggahetvā ‘‘imaṃ cīvaraṃ tuyhaṃ vikappemī’’ti vikappetabbaṃ. Ticīvaraṃ vā hotu, aññaṃ vā, yadi taṃ taṃ nāmaṃ gahetvā vikappeti, avikappitaṃ hoti, atirekacīvaraṭṭhāneyeva tiṭṭhati. Tato paraṃ vikappetunti catumāsato paraṃ ‘‘imaṃ cīvaraṃ vikappemī’’ti vikappetuṃ. Idañca paribhuñjituṃ anuññātaṃ. Keci pana (sārattha. ṭī. 2.469) ‘‘tato paraṃ vikappetvā yāva āgāmisaṃvacchare vassānaṃ catumāsaṃ, tāva ṭhapetuṃ anuññāta’’nti vadanti. Tato paranti ābādhato paraṃ. ‘‘Imāsañca pana vassikasāṭikakaṇḍupaṭicchādīnaṃ tato paraṃ vikappetvā paribhogassa anuññātattā tathāvikappitaṃ aññanāmena adhiṭṭhahitvā paribhuñjitabba’’nti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Adhiṭṭhātabbavikappetabbatā jānitabbāti adhiṭṭhātabbaṃ vikappetabbanti evaṃ adhiṭṭhānavikappanā jānitabbāti attho.
पञ्चपरिमाणं अस्साति पञ्चकं, मुट्ठिस्स मुट्ठिहत्थस्स सम्बन्धं पञ्चकं मुट्ठिपञ्चकं। एस न यो मुट्ठित्तिकन्ति एत्थापि। पारुपनेनपि सक्का नाभिं पटिच्छादेतुन्ति आह ‘‘द्विहत्थोपि वट्टती’’ति। न केवलं अड्ढतेय्योव वट्टति, अथ खो द्विहत्थोपि वट्टतीति पि-सद्दस्स अत्थो दट्ठब्बो। अतिरेकञ्चाति सुगतचीवरप्पमाणम्पि ततो अधिकम्पि। पच्चुद्धरामीति ठपेमि, परिच्चजामीति वा अत्थो। ‘‘इमं चीवरं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति (सारत्थ॰ टी॰ २.४६९) एवम्पि वत्तुं वट्टति। कायविकारं करोन्तेनाति हत्थादिना चीवरं परामसन्तेन, चालेन्तेन वा। इदञ्हि अधिट्ठानं येन केनचि सरीरावयवेन अफुसन्तस्स न वट्टति। दुविधन्ति सम्मुखापरम्मुखभेदेन दुविधं। वाचा भिन्दितब्बाति वचनं निच्छारेतब्बं। अन्तोगब्भादीसूति अन्तोगब्भउपरिपासादेसु। सामन्तविहारेति यत्थ तदहेव गन्त्वा निवत्तेतुं सक्का, एवरूपे समीपविहारे। इदञ्च देसनासीसमत्तं, तस्मा दूरे ठितम्पि अधिट्ठातब्बन्ति वदन्ति। ‘‘ठपितट्ठानं सल्लक्खेत्वा’’ति इमिना चीवरसंलक्खणं वुत्तं। न हि ठपितट्ठानमत्तसल्लक्खणेन किञ्चि पयोजनं अत्थि।
Pañcaparimāṇaṃ assāti pañcakaṃ, muṭṭhissa muṭṭhihatthassa sambandhaṃ pañcakaṃ muṭṭhipañcakaṃ. Esa na yo muṭṭhittikanti etthāpi. Pārupanenapi sakkā nābhiṃ paṭicchādetunti āha ‘‘dvihatthopi vaṭṭatī’’ti. Na kevalaṃ aḍḍhateyyova vaṭṭati, atha kho dvihatthopi vaṭṭatīti pi-saddassa attho daṭṭhabbo. Atirekañcāti sugatacīvarappamāṇampi tato adhikampi. Paccuddharāmīti ṭhapemi, pariccajāmīti vā attho. ‘‘Imaṃ cīvaraṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti (sārattha. ṭī. 2.469) evampi vattuṃ vaṭṭati. Kāyavikāraṃ karontenāti hatthādinā cīvaraṃ parāmasantena, cālentena vā. Idañhi adhiṭṭhānaṃ yena kenaci sarīrāvayavena aphusantassa na vaṭṭati. Duvidhanti sammukhāparammukhabhedena duvidhaṃ. Vācā bhinditabbāti vacanaṃ nicchāretabbaṃ. Antogabbhādīsūti antogabbhauparipāsādesu. Sāmantavihāreti yattha tadaheva gantvā nivattetuṃ sakkā, evarūpe samīpavihāre. Idañca desanāsīsamattaṃ, tasmā dūre ṭhitampi adhiṭṭhātabbanti vadanti. ‘‘Ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetvā’’ti iminā cīvarasaṃlakkhaṇaṃ vuttaṃ. Na hi ṭhapitaṭṭhānamattasallakkhaṇena kiñci payojanaṃ atthi.
अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहीति पच्चत्थरणमुखपुञ्छनचोळपरिक्खारचोळवसेन अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहि। अधिट्ठानतो पुब्बे सङ्घाटिआदिवोहारस्स अभावतो ‘‘इमं पच्चुद्धरामी’’ति पच्चत्थरणादीनं विसुं पच्चुद्धरणविधिं दस्सेति। पच्चत्थरणादिनामेन पन अधिट्ठातब्बत्ता ‘‘इमं पच्चत्थरणं पच्चुद्धरामी’’तिआदिना वुत्तेपि नेवत्थि दोसो। पुन अधिट्ठातब्बानीति सङ्घाटिआदिनामेन अधिट्ठातब्बानि। परिक्खारचोळकस्स पन परिक्खारचोळवसेन अधिट्ठहित्वा ठपितवत्थेहिपि सङ्घाटिआदिम्हि कते पच्चुद्धरित्वा पुन अधिट्ठातब्बन्ति नत्थि। पुब्बे कताधिट्ठानमेव अधिट्ठानं। अधिट्ठितेन पन तेन सद्धिं महन्ततरमेव दुतियं पट्टं वा खण्डं वा संसिब्बन्तेन अधिट्ठातब्बं, समे वा खुद्दके वा अधिट्ठानकिच्चं नत्थि। सुखपरिभोगत्थन्ति विप्पवासदोसाभावतो यत्थ कत्थचि ठपेत्वा धम्मस्सवनादिना किच्चेन अञ्ञत्थ अरुणं उट्ठापेत्वा आगन्त्वा निस्सज्जनं विनाव परिभुञ्जितुं सक्कुणेय्यताय सुखपरिभोगत्थं। परिक्खारचोळं अधिट्ठातुन्ति परिक्खारचोळं कत्वा अधिट्ठातुं।
Adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehīti paccattharaṇamukhapuñchanacoḷaparikkhāracoḷavasena adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehi. Adhiṭṭhānato pubbe saṅghāṭiādivohārassa abhāvato ‘‘imaṃ paccuddharāmī’’ti paccattharaṇādīnaṃ visuṃ paccuddharaṇavidhiṃ dasseti. Paccattharaṇādināmena pana adhiṭṭhātabbattā ‘‘imaṃ paccattharaṇaṃ paccuddharāmī’’tiādinā vuttepi nevatthi doso. Puna adhiṭṭhātabbānīti saṅghāṭiādināmena adhiṭṭhātabbāni. Parikkhāracoḷakassa pana parikkhāracoḷavasena adhiṭṭhahitvā ṭhapitavatthehipi saṅghāṭiādimhi kate paccuddharitvā puna adhiṭṭhātabbanti natthi. Pubbe katādhiṭṭhānameva adhiṭṭhānaṃ. Adhiṭṭhitena pana tena saddhiṃ mahantatarameva dutiyaṃ paṭṭaṃ vā khaṇḍaṃ vā saṃsibbantena adhiṭṭhātabbaṃ, same vā khuddake vā adhiṭṭhānakiccaṃ natthi. Sukhaparibhogatthanti vippavāsadosābhāvato yattha katthaci ṭhapetvā dhammassavanādinā kiccena aññattha aruṇaṃ uṭṭhāpetvā āgantvā nissajjanaṃ vināva paribhuñjituṃ sakkuṇeyyatāya sukhaparibhogatthaṃ. Parikkhāracoḷaṃ adhiṭṭhātunti parikkhāracoḷaṃ katvā adhiṭṭhātuṃ.
अनतिरित्तपमाणाति ‘‘दीघसो छ विदत्थियो सुगतविदत्थिया, तिरियं अड्ढतेय्या’’ति (पाचि॰ ५४३) वुत्तप्पमाणतो अनधिकपमाणा। पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बाति वस्सिकसाटिकभावतो अपनेत्वा विकप्पेतब्बा, हेमन्तस्स पठमदिवसतो पट्ठाय अन्तोदसाहे वस्सिकसाटिकावस्सिकसाटिकभावतो अपनेत्वा ‘‘इमं चीवरं तुय्हं विकप्पेमी’’तिआदिना नयेन विकप्पेतब्बाति वुत्तं होति। अञ्ञथा हि ‘‘वस्सिकसाटिका वस्सानमासातिक्कमेनापि, कण्डुपटिच्छादि आबाधवूपसमेनापि अधिट्ठानं विजहती’’ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ कथिनसिक्खापदवण्णना) वक्खमानत्ता वस्सानमासतो परं असति अधिट्ठाने किं पच्चुद्धरेय्याति ‘‘पच्चुद्धरित्वा’’ति वचनमेव नोपपज्जेय्य।
Anatirittapamāṇāti ‘‘dīghaso cha vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ aḍḍhateyyā’’ti (pāci. 543) vuttappamāṇato anadhikapamāṇā. Paccuddharitvā vikappetabbāti vassikasāṭikabhāvato apanetvā vikappetabbā, hemantassa paṭhamadivasato paṭṭhāya antodasāhe vassikasāṭikāvassikasāṭikabhāvato apanetvā ‘‘imaṃ cīvaraṃ tuyhaṃ vikappemī’’tiādinā nayena vikappetabbāti vuttaṃ hoti. Aññathā hi ‘‘vassikasāṭikā vassānamāsātikkamenāpi, kaṇḍupaṭicchādi ābādhavūpasamenāpi adhiṭṭhānaṃ vijahatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. kathinasikkhāpadavaṇṇanā) vakkhamānattā vassānamāsato paraṃ asati adhiṭṭhāne kiṃ paccuddhareyyāti ‘‘paccuddharitvā’’ti vacanameva nopapajjeyya.
केचि पन (सारत्थ॰ टी॰ २.४६९) ‘‘यथा कथिनमासब्भन्तरे उप्पन्नचीवरं कथिनमासातिक्कमे निस्सग्गियं होति, एवमयं वस्सिकसाटिकापि वस्सानमासातिक्कमे निस्सग्गिया होति। तस्मा कत्तिकपुण्णमदिवसे पच्चुद्धरित्वा ततो परं हेमन्तस्स पठमदिवसे विकप्पेतब्बाति एवमत्थो गहेतब्बो, पच्चुद्धरित्वा ततो परं विकप्पेतब्बाति पदयोजना वेदितब्बा’’ति च वदन्ति, तं न युत्तं। कथिनमासे उप्पन्नञ्हि चीवरं अतिरेकचीवरट्ठाने ठितत्ता अवसानदिवसे अनधिट्ठितं कथिनमासातिक्कमे निस्सग्गियं होति। अयं पन वस्सिकसाटिका अधिट्ठहित्वा ठपितत्ता न तेन सदिसाति वस्सानातिक्कमे कथं निस्सग्गियं होति अनधिट्ठितअविकप्पितमेव हि तं कालातिक्कमे निस्सग्गियं होति, तस्मा हेमन्तेपि वस्सिकसाटिका दसाहपरिहारं लभति। एवं कण्डुपटिच्छादिपि अधिट्ठानविजहनतो परं दसाहपरिहारं लभति। दसाहं पन अनतिक्कामेत्वा विकप्पेतब्बा। नहानत्थाय अनुञ्ञातत्ता वण्णभेदमत्तरत्तापि चेसा वट्टतीति वुत्तं। ‘‘द्वे पन न वट्टन्ती’’ति द्विन्नं अधिट्ठानाभावतो वुत्तं । ‘‘सचे वस्साने अपरा वस्सिकसाटिका उप्पन्ना होति, पुरिमवस्सिकसाटिकं पच्चुद्धरित्वा, विकप्पेत्वा च अधिट्ठातब्बा’’ति वदन्ति।
Keci pana (sārattha. ṭī. 2.469) ‘‘yathā kathinamāsabbhantare uppannacīvaraṃ kathinamāsātikkame nissaggiyaṃ hoti, evamayaṃ vassikasāṭikāpi vassānamāsātikkame nissaggiyā hoti. Tasmā kattikapuṇṇamadivase paccuddharitvā tato paraṃ hemantassa paṭhamadivase vikappetabbāti evamattho gahetabbo, paccuddharitvā tato paraṃ vikappetabbāti padayojanā veditabbā’’ti ca vadanti, taṃ na yuttaṃ. Kathinamāse uppannañhi cīvaraṃ atirekacīvaraṭṭhāne ṭhitattā avasānadivase anadhiṭṭhitaṃ kathinamāsātikkame nissaggiyaṃ hoti. Ayaṃ pana vassikasāṭikā adhiṭṭhahitvā ṭhapitattā na tena sadisāti vassānātikkame kathaṃ nissaggiyaṃ hoti anadhiṭṭhitaavikappitameva hi taṃ kālātikkame nissaggiyaṃ hoti, tasmā hemantepi vassikasāṭikā dasāhaparihāraṃ labhati. Evaṃ kaṇḍupaṭicchādipi adhiṭṭhānavijahanato paraṃ dasāhaparihāraṃ labhati. Dasāhaṃ pana anatikkāmetvā vikappetabbā. Nahānatthāya anuññātattā vaṇṇabhedamattarattāpi cesā vaṭṭatīti vuttaṃ. ‘‘Dve pana na vaṭṭantī’’ti dvinnaṃ adhiṭṭhānābhāvato vuttaṃ . ‘‘Sace vassāne aparā vassikasāṭikā uppannā hoti, purimavassikasāṭikaṃ paccuddharitvā, vikappetvā ca adhiṭṭhātabbā’’ti vadanti.
पमाणयुत्तन्ति ‘‘दीघसो सुगतविदत्थिया द्वे विदत्थियो, वित्थारतो दियड्ढं दसा विदत्थी’’ति (पाचि॰ ५३१ आदयो) इमिना पमाणेन युत्तं। पमाणिकाति ‘‘सुगतविदत्थिया दीघसो चतस्सो विदत्थियो, तिरियं द्वे विदत्थियो’’ति एवं वुत्तप्पमाणयुत्ता। पच्चुद्धरित्वा विकप्पेतब्बाति एत्थ यं वत्तब्बं, तं हेट्ठा वुत्तमेव। यस्मा भिक्खूनं तिचीवरे परिपुण्णे, अत्थे च सति परिस्सावनादीहि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, परिक्खारचोळक’’न्ति (महाव॰ ३५७) बहूनं पत्तत्थविकपरिस्सावनादीनं सङ्गहवसेन परिक्खारचोळाधिट्ठानमनुञ्ञातं, तस्मा ‘‘परिक्खारचोळे गणना नत्थी’’तिआदि वुत्तं। भगवता हि यं यं भिक्खू लभन्ति, तं तं इमिना विधानेन अधिट्ठहित्वा पुन ‘‘येन येन परिस्सावनादिना अत्थो होति, तं तं कत्वा गण्हन्तू’’ति अनुकम्पाय अनुञ्ञातं। तेनेवाह ‘‘थविकापी’’तिआदि। आदिसद्देन ‘‘एतानि चीवरानि परिक्खारचोळानि अधिट्ठामी’’ति असम्मुखाधिट्ठानं सङ्गण्हाति। ‘‘सेनासनपरिक्खारत्थाय दिन्नपच्चत्थरणे चा’’ति इमिना अत्तनो सन्तकं पटिक्खिपति। केचि पन (सारत्थ॰ टी॰ २.४६९) ‘‘अनिवासेत्वा, अपारुपित्वा च केवलं पञ्चपीठेसुयेव अत्थरित्वा परिभुञ्जियमानं पच्चत्थरणं अत्तनो सन्तकम्पि अनधिट्ठितं वट्टती’’ति वदन्ति, तं अयुत्तं सेनासनपरिक्खारत्थाय दिन्न’’न्ति पच्चत्थरणस्स विसेसितत्ता। भिसिबिब्बोहनपावारकोजवानम्पि सेनासनपरिक्खारतोयेव अधिट्ठानकिच्चं नत्थीति वेदितब्बं।
Pamāṇayuttanti ‘‘dīghaso sugatavidatthiyā dve vidatthiyo, vitthārato diyaḍḍhaṃ dasā vidatthī’’ti (pāci. 531 ādayo) iminā pamāṇena yuttaṃ. Pamāṇikāti ‘‘sugatavidatthiyā dīghaso catasso vidatthiyo, tiriyaṃ dve vidatthiyo’’ti evaṃ vuttappamāṇayuttā. Paccuddharitvā vikappetabbāti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Yasmā bhikkhūnaṃ ticīvare paripuṇṇe, atthe ca sati parissāvanādīhi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, parikkhāracoḷaka’’nti (mahāva. 357) bahūnaṃ pattatthavikaparissāvanādīnaṃ saṅgahavasena parikkhāracoḷādhiṭṭhānamanuññātaṃ, tasmā ‘‘parikkhāracoḷe gaṇanā natthī’’tiādi vuttaṃ. Bhagavatā hi yaṃ yaṃ bhikkhū labhanti, taṃ taṃ iminā vidhānena adhiṭṭhahitvā puna ‘‘yena yena parissāvanādinā attho hoti, taṃ taṃ katvā gaṇhantū’’ti anukampāya anuññātaṃ. Tenevāha ‘‘thavikāpī’’tiādi. Ādisaddena ‘‘etāni cīvarāni parikkhāracoḷāni adhiṭṭhāmī’’ti asammukhādhiṭṭhānaṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Senāsanaparikkhāratthāya dinnapaccattharaṇe cā’’ti iminā attano santakaṃ paṭikkhipati. Keci pana (sārattha. ṭī. 2.469) ‘‘anivāsetvā, apārupitvā ca kevalaṃ pañcapīṭhesuyeva attharitvā paribhuñjiyamānaṃ paccattharaṇaṃ attano santakampi anadhiṭṭhitaṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ ayuttaṃ senāsanaparikkhāratthāya dinna’’nti paccattharaṇassa visesitattā. Bhisibibbohanapāvārakojavānampi senāsanaparikkhāratoyeva adhiṭṭhānakiccaṃ natthīti veditabbaṃ.
अधिट्ठितञ्च पनेतं चीवरं परिभुञ्जतो कथं अधिट्ठानं विजहतीति आह ‘‘सब्बञ्च पनेत’’न्तिआदि। तत्थ अच्छिन्दित्वा गहणेनाति चोरादीहि अच्छिन्दित्वा गहणेन। हीनायावत्तनेनाति गिहिभावाय आवत्तनेन, विब्भमेनाति अत्थो, ‘‘सीलवन्तोव हुत्वा गिही भविस्सामी’’ति सेतवत्थनिवासनेनाति वुत्तं होति। ‘‘अन्तिमवत्थुं अज्झापन्नस्स सेतवत्थनिवासो वा कासायचजनं वा हीनायावत्तन’’न्ति केचि। ‘‘‘हीनायावत्तनेना’ति इमिना भिक्खुनिया एव अधिट्ठानविजहनं गहितं होति। सा हि यदा विब्भमति, तदा अस्समणी होति। भिक्खु पन विब्भमन्तोपि याव सिक्खं न पच्चक्खाति, ताव भिक्खुयेवाति अधिट्ठानं न विजहती’’ति अपरे। सिक्खापच्चक्खानेनाति लिङ्गे ठितस्सेव सिक्खाय पच्चक्खानेन। यो हि भिक्खुलिङ्गे ठितोव सिक्खं पच्चक्खाति, तस्स कायलग्गम्पि चीवरं अधिट्ठानं विजहतीति। कालङ्किरियायाति मरणेन। लिङ्गपरिवत्तनेनाति पुरिसलिङ्गस्स , इत्थिलिङ्गस्स वा परिवत्तनेन, पुरिसस्स इत्थिलिङ्गपातुभावेन, इत्थिया वा पुरिसलिङ्गपातुभावेनाति वुत्तं होति।
Adhiṭṭhitañca panetaṃ cīvaraṃ paribhuñjato kathaṃ adhiṭṭhānaṃ vijahatīti āha ‘‘sabbañca paneta’’ntiādi. Tattha acchinditvā gahaṇenāti corādīhi acchinditvā gahaṇena. Hīnāyāvattanenāti gihibhāvāya āvattanena, vibbhamenāti attho, ‘‘sīlavantova hutvā gihī bhavissāmī’’ti setavatthanivāsanenāti vuttaṃ hoti. ‘‘Antimavatthuṃ ajjhāpannassa setavatthanivāso vā kāsāyacajanaṃ vā hīnāyāvattana’’nti keci. ‘‘‘Hīnāyāvattanenā’ti iminā bhikkhuniyā eva adhiṭṭhānavijahanaṃ gahitaṃ hoti. Sā hi yadā vibbhamati, tadā assamaṇī hoti. Bhikkhu pana vibbhamantopi yāva sikkhaṃ na paccakkhāti, tāva bhikkhuyevāti adhiṭṭhānaṃ na vijahatī’’ti apare. Sikkhāpaccakkhānenāti liṅge ṭhitasseva sikkhāya paccakkhānena. Yo hi bhikkhuliṅge ṭhitova sikkhaṃ paccakkhāti, tassa kāyalaggampi cīvaraṃ adhiṭṭhānaṃ vijahatīti. Kālaṅkiriyāyāti maraṇena. Liṅgaparivattanenāti purisaliṅgassa , itthiliṅgassa vā parivattanena, purisassa itthiliṅgapātubhāvena, itthiyā vā purisaliṅgapātubhāvenāti vuttaṃ hoti.
कनिट्ठङ्गुलिनखपिट्ठिप्पमाणेनाति हेट्ठिमपरिच्छेदं दस्सेति। ओरतोति अब्भन्तरतो। यो पन दुब्बलट्ठाने पठमं अग्गळं दत्वा पच्छा दुब्बलट्ठानं छिन्दित्वा अपनेति, अधिट्ठानं न भिज्जति। मण्डलपरिवत्तनेपि एसेव नयो। दुपट्टस्स पन एकस्मिं पटले छिद्दे वा जाते, गलिते वा अधिट्ठानं न भिज्जति। खुद्दकं चीवरं महन्तं करोति, महन्तं वा खुद्दकं करोति, अधिट्ठानं न भिज्जति। उभो कोटियो मज्झे करोन्तो सचे पन पठमं छिन्दित्वा पच्छा घटेति, अधिट्ठानं भिज्जति। अथ घटेत्वा छिन्दति, न भिज्जति। रजकेहि धोवापेत्वा सेतं करोन्तस्सापि अधिट्ठानं अधिट्ठानमेव। वस्सानमासातिक्कमेनापीति एत्थ पि-सद्दो सम्पिण्डनत्थो। तेन न केवलं पुब्बे वुत्तेन दानादिना अट्ठविधेनेव कारणेन वस्सिकसाटिका अधिट्ठानं विजहति, अथ खो वस्सानमासातिक्कमेनपीति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। एस नयो आबाधवूपसमेनापीति एत्थापि। विकप्पनसिक्खापदेति (पाचि॰ ३७२ आदयो) पाचित्तिये सुरापानवग्गस्स नवमसिक्खापदे।
Kaniṭṭhaṅgulinakhapiṭṭhippamāṇenāti heṭṭhimaparicchedaṃ dasseti. Oratoti abbhantarato. Yo pana dubbalaṭṭhāne paṭhamaṃ aggaḷaṃ datvā pacchā dubbalaṭṭhānaṃ chinditvā apaneti, adhiṭṭhānaṃ na bhijjati. Maṇḍalaparivattanepi eseva nayo. Dupaṭṭassa pana ekasmiṃ paṭale chidde vā jāte, galite vā adhiṭṭhānaṃ na bhijjati. Khuddakaṃ cīvaraṃ mahantaṃ karoti, mahantaṃ vā khuddakaṃ karoti, adhiṭṭhānaṃ na bhijjati. Ubho koṭiyo majjhe karonto sace pana paṭhamaṃ chinditvā pacchā ghaṭeti, adhiṭṭhānaṃ bhijjati. Atha ghaṭetvā chindati, na bhijjati. Rajakehi dhovāpetvā setaṃ karontassāpi adhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānameva. Vassānamāsātikkamenāpīti ettha pi-saddo sampiṇḍanattho. Tena na kevalaṃ pubbe vuttena dānādinā aṭṭhavidheneva kāraṇena vassikasāṭikā adhiṭṭhānaṃ vijahati, atha kho vassānamāsātikkamenapīti evamettha attho daṭṭhabbo. Esa nayo ābādhavūpasamenāpīti etthāpi. Vikappanasikkhāpadeti (pāci. 372 ādayo) pācittiye surāpānavaggassa navamasikkhāpade.
तं अतिक्कामयतोति एत्थ तन्ति चीवरं, कालं वा परामसतीति आह ‘‘तं यथावुत्तजातिप्पमाण’’न्तिआदि। अस्साति भिक्खुस्स। तस्स यो अरुणोति तस्स चीवरुप्पाददिवसस्स यो अतिक्कन्तो अरुणो। चीवरुप्पाददिवसेन सद्धिन्ति चीवरुप्पाददिवसस्स अरुणेन सद्धिं। दिवससद्देन चेत्थ तंदिवसनिस्सितो अरुणो वुत्तो। इदानि यस्स च निस्सज्जितब्बं, यथा च निस्सज्जितब्बं, तं दस्सेतुं ‘‘तं गहेत्वा’’तिआदि वुत्तं। तत्रायं नयोति तस्मिं निस्सज्जने अयं विधि। अञ्ञथापीति भासन्तरेनापि, याय कायचि भासायपीति अत्थो। पटिबलेनाति वत्तुं समत्थेन। आयतिं संवरेय्यासीति उपरि संवरमापज्जेय्यासि, संवुतकायवचीद्वारो भवेय्यासीति अत्थो। इमानि च ‘‘पस्ससी’’तिआदीनि यथाक्कमं पटिग्गाहकदेसकेहि वत्तब्बवचनानि। तथा हि ‘‘पस्ससी’’ति पटिग्गाहकेन वत्तब्बवचनं, ‘‘आम पस्सामी’’ति तदनुदेसकेन वत्तब्बवचनं। ‘‘आयतिं संवरेय्यासी’’ति तदनुप्पटिग्गाहकेन वत्तब्बवचनं, ‘‘साधु सुट्ठु संवरिस्सामी’’ति तदनुदेसकेन वत्तब्बवचनं। इमिना च अत्तनो आयतिं संवरे पतिट्ठितभावं दस्सेति। द्वीसु, पन सम्बहुलासु वाति द्वीसु वा सम्बहुलासु वा आपत्तीसु पुरिमनयेनेव वचनभेदो कातब्बो। ञत्तियं आपत्तिं सरति विवरतीति एत्थ ‘‘द्वे आपत्तियो’’ति वा ‘‘सम्बहुला आपत्तियो’’ति वा वचनभेदो कातब्बो। द्वीसु, बहूसु वा वचनभेदो कातब्बोति ‘‘सङ्घो इमानि चीवरानी’’ति वत्थुवसेन वचनभेदो कातब्बो।
Taṃ atikkāmayatoti ettha tanti cīvaraṃ, kālaṃ vā parāmasatīti āha ‘‘taṃ yathāvuttajātippamāṇa’’ntiādi. Assāti bhikkhussa. Tassa yo aruṇoti tassa cīvaruppādadivasassa yo atikkanto aruṇo. Cīvaruppādadivasena saddhinti cīvaruppādadivasassa aruṇena saddhiṃ. Divasasaddena cettha taṃdivasanissito aruṇo vutto. Idāni yassa ca nissajjitabbaṃ, yathā ca nissajjitabbaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘taṃ gahetvā’’tiādi vuttaṃ. Tatrāyaṃ nayoti tasmiṃ nissajjane ayaṃ vidhi. Aññathāpīti bhāsantarenāpi, yāya kāyaci bhāsāyapīti attho. Paṭibalenāti vattuṃ samatthena. Āyatiṃ saṃvareyyāsīti upari saṃvaramāpajjeyyāsi, saṃvutakāyavacīdvāro bhaveyyāsīti attho. Imāni ca ‘‘passasī’’tiādīni yathākkamaṃ paṭiggāhakadesakehi vattabbavacanāni. Tathā hi ‘‘passasī’’ti paṭiggāhakena vattabbavacanaṃ, ‘‘āma passāmī’’ti tadanudesakena vattabbavacanaṃ. ‘‘Āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti tadanuppaṭiggāhakena vattabbavacanaṃ, ‘‘sādhu suṭṭhu saṃvarissāmī’’ti tadanudesakena vattabbavacanaṃ. Iminā ca attano āyatiṃ saṃvare patiṭṭhitabhāvaṃ dasseti. Dvīsu, pana sambahulāsu vāti dvīsu vā sambahulāsu vā āpattīsu purimanayeneva vacanabhedo kātabbo. Ñattiyaṃ āpattiṃ sarati vivaratīti ettha ‘‘dve āpattiyo’’ti vā ‘‘sambahulā āpattiyo’’ti vā vacanabhedo kātabbo. Dvīsu, bahūsu vā vacanabhedo kātabboti ‘‘saṅgho imāni cīvarānī’’ti vatthuvasena vacanabhedo kātabbo.
एवं सङ्घस्स निस्सज्जनविधिं दस्सेत्वा गणस्स निस्सज्जनविधिं दस्सेतुं ‘‘गणस्स पन निस्सज्जन्तेना’’तिआदिमाह। तत्थ सेसं पुरिमसदिसमेवाति निस्सज्जनापत्तिप्पटिग्गहणनिस्सट्ठचीवरदानेसु ‘‘आयस्मन्तान’’न्तिआदिना वुत्तवचनभेदं विना अवसेसं सङ्घस्स निस्सज्जनादीसु वुत्तसदिसमेवाति अत्थो।
Evaṃ saṅghassa nissajjanavidhiṃ dassetvā gaṇassa nissajjanavidhiṃ dassetuṃ ‘‘gaṇassa pana nissajjantenā’’tiādimāha. Tattha sesaṃ purimasadisamevāti nissajjanāpattippaṭiggahaṇanissaṭṭhacīvaradānesu ‘‘āyasmantāna’’ntiādinā vuttavacanabhedaṃ vinā avasesaṃ saṅghassa nissajjanādīsu vuttasadisamevāti attho.
इदानि पुग्गलस्स निस्सज्जनविधिं दस्सेतुं ‘‘पुग्गलस्स पना’’तिआदि वुत्तं। तत्थ द्वीसु, तीसु वाति द्वीसु, तीसु वा आपत्तीसु चेव दातब्बचीवरेसु च। यथा च गणस्स निस्सज्जने, एवं द्विन्नं निस्सज्जनेपि पाळि वेदितब्बा। यदि हि विसेसो भवेय्य, यथेव ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिण्णं पारिसुद्धिउपोसथं कातुं, एवञ्च पन, भिक्खवे, कातब्बो – ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन ते भिक्खू ञापेतब्बा’’तिआदिना (महाव॰ १६८) नयेन तिण्णं पारिसुद्धिउपोसथं वत्वा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, द्विन्नं पारिसुद्धिउपोसथं कातुं, एवञ्च पन, भिक्खवे, कत्तब्बो – थेरेन भिक्खुना एकंसं उत्तरासङ्ग’’न्तिआदिना नयेन विसुंयेव द्विन्नं पारिसुद्धिउपोसथो वुत्तो, एवं इधापि विसुं पाळिं वदेय्य। यस्मा पन नत्थि, तस्मा अवत्वाव गतोति गणस्स वुत्ता पाळियेवेत्थ पाळि। आपत्तिप्पटिग्गहणे पन अयं विसेसो – यथा गणस्स निस्सज्जित्वा आपत्तिया देसियमानाय आपत्तिप्पटिग्गाहको भिक्खु ञत्तिं ठपेति, एवं अट्ठपेत्वा द्वीसु अञ्ञतरेन यथा एकपुग्गलो पटिग्गण्हाति, एवं आपत्ति पटिग्गहेतब्बा। द्विन्नञ्हि ञत्तिट्ठपनं नाम नत्थि। यदि सिया, द्विन्नं पारिसुद्धिउपोसथं विसुं न वदेय्य। निस्सट्ठचीवरदानेपि यथा ‘‘इमं चीवरं आयस्मतो दम्मी’’ति एको वदति, एवं ‘‘मयं इमं चीवरं आयस्मतो देमा’’ति वत्तुं वट्टति। इतो गरुकतरानिपि हि ञत्तिदुतियकम्मानि अपलोकेत्वा कातब्बानीति वुत्तानि अत्थि, तेसं एतं अनुलोमं। तेनेवाह ‘‘द्विन्नं पना’’तिआदि। निस्सट्ठचीवरं पन दातब्बमेव, अदातुं न लब्भति। विनयकम्ममत्तमेव हेतं। न तं तेन सङ्घस्स वा गणस्स वा पुग्गलस्स वा दिन्नमेव होति। तेनाह ‘‘निस्सट्ठवत्थु’’न्तिआदि।
Idāni puggalassa nissajjanavidhiṃ dassetuṃ ‘‘puggalassa panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dvīsu, tīsu vāti dvīsu, tīsu vā āpattīsu ceva dātabbacīvaresu ca. Yathā ca gaṇassa nissajjane, evaṃ dvinnaṃ nissajjanepi pāḷi veditabbā. Yadi hi viseso bhaveyya, yatheva ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tiṇṇaṃ pārisuddhiuposathaṃ kātuṃ, evañca pana, bhikkhave, kātabbo – byattena bhikkhunā paṭibalena te bhikkhū ñāpetabbā’’tiādinā (mahāva. 168) nayena tiṇṇaṃ pārisuddhiuposathaṃ vatvā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dvinnaṃ pārisuddhiuposathaṃ kātuṃ, evañca pana, bhikkhave, kattabbo – therena bhikkhunā ekaṃsaṃ uttarāsaṅga’’ntiādinā nayena visuṃyeva dvinnaṃ pārisuddhiuposatho vutto, evaṃ idhāpi visuṃ pāḷiṃ vadeyya. Yasmā pana natthi, tasmā avatvāva gatoti gaṇassa vuttā pāḷiyevettha pāḷi. Āpattippaṭiggahaṇe pana ayaṃ viseso – yathā gaṇassa nissajjitvā āpattiyā desiyamānāya āpattippaṭiggāhako bhikkhu ñattiṃ ṭhapeti, evaṃ aṭṭhapetvā dvīsu aññatarena yathā ekapuggalo paṭiggaṇhāti, evaṃ āpatti paṭiggahetabbā. Dvinnañhi ñattiṭṭhapanaṃ nāma natthi. Yadi siyā, dvinnaṃ pārisuddhiuposathaṃ visuṃ na vadeyya. Nissaṭṭhacīvaradānepi yathā ‘‘imaṃ cīvaraṃ āyasmato dammī’’ti eko vadati, evaṃ ‘‘mayaṃ imaṃ cīvaraṃ āyasmato demā’’ti vattuṃ vaṭṭati. Ito garukatarānipi hi ñattidutiyakammāni apaloketvā kātabbānīti vuttāni atthi, tesaṃ etaṃ anulomaṃ. Tenevāha ‘‘dvinnaṃ panā’’tiādi. Nissaṭṭhacīvaraṃ pana dātabbameva, adātuṃ na labbhati. Vinayakammamattameva hetaṃ. Na taṃ tena saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā dinnameva hoti. Tenāha ‘‘nissaṭṭhavatthu’’ntiādi.
अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जन्तस्स दुक्कटन्ति सकिं निवत्थं वा सकिं पारुतं वा कायतो अमोचेत्वा दिवसम्पि चरति, एकमेव दुक्कटं। मोचेत्वा निवासेति वा पारुपति वा, पयोगे पयोगे दुक्कटं। दुन्निवत्थं वा दुप्पारुतं वा सण्ठापेन्तस्स अनापत्ति। अञ्ञस्स तं परिभुञ्जतोपि अनापत्ति। ‘‘अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जती’’तिआदिवचनञ्चेत्थ (पारा॰ ५७०) साधकं। दसाहं अनतिक्कन्तेपि अतिक्कन्तसञ्ञिनो, वेमतिकस्स च दुक्कटन्ति एत्थापि ‘‘परिभुञ्जन्तस्सा’’ति आनेत्वा सम्बन्धितब्बं। अतिक्कन्ते अनतिक्कन्तसञ्ञिनोपीति दसाहं अतिक्कन्ते चीवरे ‘‘अनतिक्कन्तं इद’’न्ति एवं सञ्ञिनो, दसाहे वा अतिक्कन्ते ‘‘अनतिक्कन्तो दसाहो’’ति एवं सञ्ञिनो।
Anissajjitvāparibhuñjantassa dukkaṭanti sakiṃ nivatthaṃ vā sakiṃ pārutaṃ vā kāyato amocetvā divasampi carati, ekameva dukkaṭaṃ. Mocetvā nivāseti vā pārupati vā, payoge payoge dukkaṭaṃ. Dunnivatthaṃ vā duppārutaṃ vā saṇṭhāpentassa anāpatti. Aññassa taṃ paribhuñjatopi anāpatti. ‘‘Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjatī’’tiādivacanañcettha (pārā. 570) sādhakaṃ. Dasāhaṃ anatikkantepi atikkantasaññino, vematikassa ca dukkaṭanti etthāpi ‘‘paribhuñjantassā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Atikkante anatikkantasaññinopīti dasāhaṃ atikkante cīvare ‘‘anatikkantaṃ ida’’nti evaṃ saññino, dasāhe vā atikkante ‘‘anatikkanto dasāho’’ti evaṃ saññino.
इदानि ‘‘अनधिट्ठिते अधिट्ठितसञ्ञिनो निस्सग्गिय’’न्तिआदिआपत्तिवारं सङ्गहेत्वा दस्सेन्तो ‘‘तथा’’तिआदिमाह। तथाति यथा दसाहं अतिक्कन्ते सञ्ञाभेदेन तिकपाचित्तियं, तथा अनधिट्ठितादीसु सत्तसु विकप्पेसु अधिट्ठितादिसञ्ञाभेदतोति अत्थो। तत्थ अविस्सज्जिते विस्सज्जितसञ्ञिनोति कस्सचि अदिन्ने अपरिच्चत्ते ‘‘दिन्नं परिच्चत्तं मया’’ति एवं सञ्ञिनो। अनट्ठे नट्ठसञ्ञिनोति अत्तनो चीवरेन सद्धिं बहूनि अञ्ञेसं चीवरानि एकतो ठपितानि, तानि चे चोरा हरन्ति, तत्रेस अत्तनो चीवरे अनट्ठे नट्ठसञ्ञी होति, तस्स नट्ठसञ्ञिनो। एस नयो अविनट्ठादीसुपि। अविलुत्तेति एत्थ पन गब्भं भिन्दित्वा पसय्हावहारवसेन अविलुत्तेति वेदितब्बं।
Idāni ‘‘anadhiṭṭhite adhiṭṭhitasaññino nissaggiya’’ntiādiāpattivāraṃ saṅgahetvā dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tathāti yathā dasāhaṃ atikkante saññābhedena tikapācittiyaṃ, tathā anadhiṭṭhitādīsu sattasu vikappesu adhiṭṭhitādisaññābhedatoti attho. Tattha avissajjite vissajjitasaññinoti kassaci adinne apariccatte ‘‘dinnaṃ pariccattaṃ mayā’’ti evaṃ saññino. Anaṭṭhe naṭṭhasaññinoti attano cīvarena saddhiṃ bahūni aññesaṃ cīvarāni ekato ṭhapitāni, tāni ce corā haranti, tatresa attano cīvare anaṭṭhe naṭṭhasaññī hoti, tassa naṭṭhasaññino. Esa nayo avinaṭṭhādīsupi. Avilutteti ettha pana gabbhaṃ bhinditvā pasayhāvahāravasena avilutteti veditabbaṃ.
विस्सज्जितेति (पारा॰ अट्ठ॰ २.४६९) अञ्ञस्स दिन्ने। कथं पन दिन्नं होति, कथं गहितं? ‘‘इमं तुय्हं देमि, ददामि, दज्जामि, ओणोजेमि, परिच्चजामि, विस्सज्जामि, निस्सज्जामी’’ति वा वदति, ‘‘इत्थन्नामस्स देमि…पे॰… निस्सज्जामी’’ति वा वदति, सम्मुखापि परम्मुखापि दिन्नंयेव होति। ‘‘तुय्हं गण्हाही’’ति वुत्ते ‘‘मय्हं गण्हामी’’ति वदति, सुदिन्नं, सुग्गहितञ्च। ‘‘तव सन्तकं करोहि, तव सन्तकं होतु, तव सन्तकं करिस्ससी’’ति वुत्ते ‘‘मम सन्तकं करोमि, मम सन्तकं होतु, मम सन्तकं करिस्सामी’’ति वदति, दुद्दिन्नं, दुग्गहितञ्च। नेव दाता दातुं जानाति, न इतरो गहेतुं। सचे पन ‘‘तव सन्तकं करोही’’ति वुत्ते ‘‘साधु, भन्ते, मय्हं गण्हामी’’ति गण्हाति, सुग्गहितं, सचे पन एको ‘‘गण्हाही’’ति वदति, इतरो ‘‘न गण्हामी’’ति वदति, पुन सो ‘‘दिन्नं मया तुय्हं, गण्हाही’’ति वदति, इतरोपि ‘‘न मय्हं इमिना अत्थो’’ति वदति। ततो पुरिमोपि ‘‘मया दिन्न’’न्ति दसाहं अतिक्कामेति, पच्छिमोपि ‘‘मया पटिक्खित्त’’न्ति, कस्सापत्तीति? न कस्सचि। यस्स पन रुच्चति, तेन अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्बं। यो पन अधिट्ठाने वेमतिको, तेन किं कातब्बं? वेमतिकभावं आरोचेत्वा ‘‘सचे अनधिट्ठितं भविस्सति, एवं मे कप्पियं होती’’ति वत्वा वुत्तनयेनेव निस्सज्जितब्बं। न हि एवं जानापेत्वा विनयकम्मं करोन्तस्स मुसावादो होति।
Vissajjiteti (pārā. aṭṭha. 2.469) aññassa dinne. Kathaṃ pana dinnaṃ hoti, kathaṃ gahitaṃ? ‘‘Imaṃ tuyhaṃ demi, dadāmi, dajjāmi, oṇojemi, pariccajāmi, vissajjāmi, nissajjāmī’’ti vā vadati, ‘‘itthannāmassa demi…pe… nissajjāmī’’ti vā vadati, sammukhāpi parammukhāpi dinnaṃyeva hoti. ‘‘Tuyhaṃ gaṇhāhī’’ti vutte ‘‘mayhaṃ gaṇhāmī’’ti vadati, sudinnaṃ, suggahitañca. ‘‘Tava santakaṃ karohi, tava santakaṃ hotu, tava santakaṃ karissasī’’ti vutte ‘‘mama santakaṃ karomi, mama santakaṃ hotu, mama santakaṃ karissāmī’’ti vadati, duddinnaṃ, duggahitañca. Neva dātā dātuṃ jānāti, na itaro gahetuṃ. Sace pana ‘‘tava santakaṃ karohī’’ti vutte ‘‘sādhu, bhante, mayhaṃ gaṇhāmī’’ti gaṇhāti, suggahitaṃ, sace pana eko ‘‘gaṇhāhī’’ti vadati, itaro ‘‘na gaṇhāmī’’ti vadati, puna so ‘‘dinnaṃ mayā tuyhaṃ, gaṇhāhī’’ti vadati, itaropi ‘‘na mayhaṃ iminā attho’’ti vadati. Tato purimopi ‘‘mayā dinna’’nti dasāhaṃ atikkāmeti, pacchimopi ‘‘mayā paṭikkhitta’’nti, kassāpattīti? Na kassaci. Yassa pana ruccati, tena adhiṭṭhahitvā paribhuñjitabbaṃ. Yo pana adhiṭṭhāne vematiko, tena kiṃ kātabbaṃ? Vematikabhāvaṃ ārocetvā ‘‘sace anadhiṭṭhitaṃ bhavissati, evaṃ me kappiyaṃ hotī’’ti vatvā vuttanayeneva nissajjitabbaṃ. Na hi evaṃ jānāpetvā vinayakammaṃ karontassa musāvādo hoti.
यथा च इदं, एवं इतो परानिपीति यथा इदं अतिरेकचीवरधारणसिक्खापदं आचारविपत्ति, एवं इतो परानिपि सिक्खापदानि आचारविपत्तियेवाति अत्थो। तेनाह ‘‘उभतोपातिमोक्खेसू’’तिआदि। आजीवविपत्तिपच्चया पन ठपेत्वा दुब्भासितं छ आपत्तिक्खन्धा पञ्ञत्ताति –
Yathāca idaṃ, evaṃ ito parānipīti yathā idaṃ atirekacīvaradhāraṇasikkhāpadaṃ ācāravipatti, evaṃ ito parānipi sikkhāpadāni ācāravipattiyevāti attho. Tenāha ‘‘ubhatopātimokkhesū’’tiādi. Ājīvavipattipaccayā pana ṭhapetvā dubbhāsitaṃ cha āpattikkhandhā paññattāti –
‘‘आजीवहेतु आजीवकारणा पापिच्छो इच्छापकतो असन्तं अभूतं उत्तरिमनुस्सधम्मं उल्लपति, आपत्ति पाराजिकस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा सञ्चरित्तं समापज्जति, आपत्ति सङ्घादिसेसस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा ‘यो ते विहारे वसति, सो भिक्खु अरहा’ति भणति, पटिविजानन्तस्स आपत्ति थुल्लच्चयस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा भिक्खु पणीतभोजनानि अगिलानो अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा भुञ्जति, आपत्ति पाचित्तियस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा भिक्खुनी पणीतभोजनानि अगिलाना अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा भुञ्जति, आपत्ति पाटिदेसनीयस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा भिक्खु सूपं वा ओदनं वा अगिलानो अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा भुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (परि॰ २८७) –
‘‘Ājīvahetu ājīvakāraṇā pāpiccho icchāpakato asantaṃ abhūtaṃ uttarimanussadhammaṃ ullapati, āpatti pārājikassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā sañcarittaṃ samāpajjati, āpatti saṅghādisesassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā ‘yo te vihāre vasati, so bhikkhu arahā’ti bhaṇati, paṭivijānantassa āpatti thullaccayassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā bhikkhu paṇītabhojanāni agilāno attano atthāya viññāpetvā bhuñjati, āpatti pācittiyassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā bhikkhunī paṇītabhojanāni agilānā attano atthāya viññāpetvā bhuñjati, āpatti pāṭidesanīyassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā bhikkhu sūpaṃ vā odanaṃ vā agilāno attano atthāya viññāpetvā bhuñjati, āpatti dukkaṭassā’’ti (pari. 287) –
एवं पाराजिकादिवसेन ठपेत्वा दुब्भासितं आजीवविपत्तिपच्चया छ आपत्तिक्खन्धा पञ्ञत्ता। दिट्ठिविपत्तिपच्चया पाचित्तियदुक्कटवसेन द्वे आपत्तिक्खन्धा पञ्ञत्ताति समनुभासनाय पापिकाय दिट्ठिया अप्पटिनिस्सज्जने ञत्तिया दुक्कटं, कम्मवाचापरियोसाने पाचित्तियन्ति एवं दिट्ठिविपत्तिपच्चया पाचित्तियदुक्कटवसेन द्वे आपत्तिक्खन्धा पञ्ञत्ता। एत्थाति विपत्तिकथासु।
Evaṃ pārājikādivasena ṭhapetvā dubbhāsitaṃ ājīvavipattipaccayā cha āpattikkhandhā paññattā. Diṭṭhivipattipaccayā pācittiyadukkaṭavasena dve āpattikkhandhā paññattāti samanubhāsanāya pāpikāya diṭṭhiyā appaṭinissajjane ñattiyā dukkaṭaṃ, kammavācāpariyosāne pācittiyanti evaṃ diṭṭhivipattipaccayā pācittiyadukkaṭavasena dve āpattikkhandhā paññattā. Etthāti vipattikathāsu.
गणनुपगताति दिवसगणनं उपगतभावो। अञ्ञेहि ‘‘इमं चीवरं इत्थन्नामस्स देमा’’ति परहत्थे दिन्नम्पि ‘‘न ताव तं गणनुपगं, याव न हत्थं गच्छती’’ति (महाव॰ २५९) चम्मक्खन्धके वुत्तत्ता याव आहरित्वा वा न दिन्नं, ‘‘तुम्हाकं, भन्ते, चीवरं उप्पन्न’’न्ति पहिणित्वा वा अनारोचितं, ताव दिवसगणनं न उपेति, अनधिट्ठितं वट्टति। यदा पन आनेत्वा दिन्नं होति, ‘‘उप्पन्न’’न्ति वा सुतं, ततो पट्ठाय गणनुपगं होति, अन्तोदसाहे अधिट्ठातब्बं। कथिनसञ्ञितं समुट्ठानमस्साति कथिनसमुट्ठानं, ततियछट्ठसमुट्ठानवसेन द्विसमुट्ठानन्ति अत्थो। कायवाचाहि कत्तब्बअधिट्ठानविकप्पनानं अकरणेन कायवाचतो, चित्ते पन सति कायवाचाचित्ततो च समुट्ठातीति वुत्तं होति। अनधिट्ठानाविकप्पनवसेन आपज्जनतो अकिरियं। अजानन्तोपि आपज्जतीति नोसञ्ञाविमोक्खं। कायद्वारे च वचीद्वारे च कत्तब्बाकरणतो कायकम्मं वचीकम्मं।
Gaṇanupagatāti divasagaṇanaṃ upagatabhāvo. Aññehi ‘‘imaṃ cīvaraṃ itthannāmassa demā’’ti parahatthe dinnampi ‘‘na tāva taṃ gaṇanupagaṃ, yāva na hatthaṃ gacchatī’’ti (mahāva. 259) cammakkhandhake vuttattā yāva āharitvā vā na dinnaṃ, ‘‘tumhākaṃ, bhante, cīvaraṃ uppanna’’nti pahiṇitvā vā anārocitaṃ, tāva divasagaṇanaṃ na upeti, anadhiṭṭhitaṃ vaṭṭati. Yadā pana ānetvā dinnaṃ hoti, ‘‘uppanna’’nti vā sutaṃ, tato paṭṭhāya gaṇanupagaṃ hoti, antodasāhe adhiṭṭhātabbaṃ. Kathinasaññitaṃ samuṭṭhānamassāti kathinasamuṭṭhānaṃ, tatiyachaṭṭhasamuṭṭhānavasena dvisamuṭṭhānanti attho. Kāyavācāhi kattabbaadhiṭṭhānavikappanānaṃ akaraṇena kāyavācato, citte pana sati kāyavācācittato ca samuṭṭhātīti vuttaṃ hoti. Anadhiṭṭhānāvikappanavasena āpajjanato akiriyaṃ. Ajānantopi āpajjatīti nosaññāvimokkhaṃ. Kāyadvāre ca vacīdvāre ca kattabbākaraṇato kāyakammaṃ vacīkammaṃ.
कथिनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kathinasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
