| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
७. कातियानत्थेरगाथावण्णना
7. Kātiyānattheragāthāvaṇṇanā
उट्ठेहीतिआदिका आयस्मतो कातियानत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं अञ्ञतरस्स कोसियगोत्तस्स ब्राह्मणस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्तो, मातुगोत्तवसेन पन कातियानोति लद्धनामो वयप्पत्तो सामञ्ञकानित्थेरस्स गिहिसहायो थेरं दिस्वा पब्बजितो समणधम्मं करोन्तो रत्तिं ‘‘निद्दाभिभवं विनोदेस्सामी’’ति चङ्कमं आरुहि। सो चङ्कमन्तो निद्दाय अभिभूतो पचलायमानो परिपतित्वा तत्थेव अनन्तरहिताय भूमिया निपज्जि, सत्था तस्स तं पवत्तिं दिस्वा सयं तत्थ गन्त्वा आकासे ठत्वा ‘‘कातियाना’’ति सञ्ञं अदासि। सो सत्थारं दिस्वा उट्ठहित्वा वन्दित्वा संवेगजातो अट्ठासि। अथस्स सत्था धम्मं देसेन्तो –
Uṭṭhehītiādikā āyasmato kātiyānattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa kosiyagottassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatto, mātugottavasena pana kātiyānoti laddhanāmo vayappatto sāmaññakānittherassa gihisahāyo theraṃ disvā pabbajito samaṇadhammaṃ karonto rattiṃ ‘‘niddābhibhavaṃ vinodessāmī’’ti caṅkamaṃ āruhi. So caṅkamanto niddāya abhibhūto pacalāyamāno paripatitvā tattheva anantarahitāya bhūmiyā nipajji, satthā tassa taṃ pavattiṃ disvā sayaṃ tattha gantvā ākāse ṭhatvā ‘‘kātiyānā’’ti saññaṃ adāsi. So satthāraṃ disvā uṭṭhahitvā vanditvā saṃvegajāto aṭṭhāsi. Athassa satthā dhammaṃ desento –
४११.
411.
‘‘उट्ठेहि निसीद कातियान, मा निद्दाबहुलो अहु जागरस्सु।
‘‘Uṭṭhehi nisīda kātiyāna, mā niddābahulo ahu jāgarassu;
मा तं अलसं पमत्तबन्धु, कूटेनेव जिनातु मच्चुराजा॥
Mā taṃ alasaṃ pamattabandhu, kūṭeneva jinātu maccurājā.
४१२.
412.
‘‘सेय्यथापि महासमुद्दवेगो, एवं जातिजराति वत्तते तं।
‘‘Seyyathāpi mahāsamuddavego, evaṃ jātijarāti vattate taṃ;
सो करोहि सुदीपमत्तनो त्वं, न हि ताणं तव विज्जतेव अञ्ञं॥
So karohi sudīpamattano tvaṃ, na hi tāṇaṃ tava vijjateva aññaṃ.
४१३.
413.
‘‘सत्था हि विजेसि मग्गमेतं, सङ्गा जातिजराभया अतीतं।
‘‘Satthā hi vijesi maggametaṃ, saṅgā jātijarābhayā atītaṃ;
पुब्बापररत्तमप्पमत्तो, अनुयुञ्जस्सु दळ्हं करोहि योगं॥
Pubbāpararattamappamatto, anuyuñjassu daḷhaṃ karohi yogaṃ.
४१४.
414.
‘‘पुरिमानि पमुञ्च बन्धनानि, सङ्घाटिखुरमुण्डभिक्खभोजी।
‘‘Purimāni pamuñca bandhanāni, saṅghāṭikhuramuṇḍabhikkhabhojī;
मा खिड्डारतिञ्च मा निद्दं, अनुयुञ्जित्थ झाय कातियान॥
Mā khiḍḍāratiñca mā niddaṃ, anuyuñjittha jhāya kātiyāna.
४१५.
415.
‘‘झायाहि जिनाहि कातियान, योगक्खेमपथेसु कोविदोसि।
‘‘Jhāyāhi jināhi kātiyāna, yogakkhemapathesu kovidosi;
पप्पुय्य अनुत्तरं विसुद्धिं, परिनिब्बाहिसि वारिनाव जोति॥
Pappuyya anuttaraṃ visuddhiṃ, parinibbāhisi vārināva joti.
४१६.
416.
‘‘पज्जोतकरो परित्तरंसो, वातेन विनम्यते लताव।
‘‘Pajjotakaro parittaraṃso, vātena vinamyate latāva;
एवम्पि तुवं अनादियानो, मारं इन्दसगोत्त निद्धुनाहि।
Evampi tuvaṃ anādiyāno, māraṃ indasagotta niddhunāhi;
सो वेदयितासु वीतरागो, कालं कङ्ख इधेव सीतिभूतो’’ति॥ –
So vedayitāsu vītarāgo, kālaṃ kaṅkha idheva sītibhūto’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ उट्ठेहीति निद्दूपगमनतो उट्ठहन्तो उट्ठानवीरियं करोहि। यस्मा निपज्जा नाम कोसज्जपक्खिया, तस्मा मा सयि। निसीदाति पल्लङ्कं आभुजित्वा उजुं कायं पणिधाय परिमुखं सतिं उपट्ठपेत्वा निसीद। कातियानाति तं नामेन आलपति। मा निद्दाबहुलो अहूति निद्दाबहुलो निद्दाभिभूतो मा अहु। जागरस्सूति जागर, जागरियमनुयुत्तो होहि। मा तं अलसन्ति जागरियं अननुयुञ्जन्तं तं अलसं कुसीतं पमत्तबन्धु मच्चुराजा कूटेनेव अद्दुहनेन विय नेसादो मिगं वा पक्खिं वा जरारोगेहि मा जिनातु मा अभिभवतु, मा अज्झोत्थरतूति अत्थो।
Tattha uṭṭhehīti niddūpagamanato uṭṭhahanto uṭṭhānavīriyaṃ karohi. Yasmā nipajjā nāma kosajjapakkhiyā, tasmā mā sayi. Nisīdāti pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā nisīda. Kātiyānāti taṃ nāmena ālapati. Mā niddābahulo ahūti niddābahulo niddābhibhūto mā ahu. Jāgarassūti jāgara, jāgariyamanuyutto hohi. Mā taṃ alasanti jāgariyaṃ ananuyuñjantaṃ taṃ alasaṃ kusītaṃ pamattabandhu maccurājā kūṭeneva adduhanena viya nesādo migaṃ vā pakkhiṃ vā jarārogehi mā jinātu mā abhibhavatu, mā ajjhottharatūti attho.
सेय्यथापीति सेय्यथा अपि। महासमुद्दवेगोति महासमुद्दस्स ऊमिवेगो। एवन्ति यथा नाम महासमुद्दऊमिवेगो उपरूपरि उट्ठहन्तो तं अभिक्कमितुं असक्कोन्तं पुरिसं अभिभवति, एवं जाति जरा च कोसज्जाभिभूतं तं अतिवत्तते उपरूपरि अज्झोत्थरति। सो करोहीति सो त्वं, कातियान, चतूहि ओघेहि अनज्झोत्थरणीयं अरहत्तफलसङ्खातं सुदीपं अत्तनो करोहि अत्तनो सन्ताने उप्पादेहि। न हि ताणं तव विज्जतेव अञ्ञन्ति हीति हेतुअत्थे निपातो। यस्मा ततो अग्गफलतो अञ्ञं तव ताणं नाम इध वा हुरं वा न उपलब्भति, तस्मा तं अरहत्तसङ्खातं सुदीपं करोहीति।
Seyyathāpīti seyyathā api. Mahāsamuddavegoti mahāsamuddassa ūmivego. Evanti yathā nāma mahāsamuddaūmivego uparūpari uṭṭhahanto taṃ abhikkamituṃ asakkontaṃ purisaṃ abhibhavati, evaṃ jāti jarā ca kosajjābhibhūtaṃ taṃ ativattate uparūpari ajjhottharati. So karohīti so tvaṃ, kātiyāna, catūhi oghehi anajjhottharaṇīyaṃ arahattaphalasaṅkhātaṃ sudīpaṃ attano karohi attano santāne uppādehi. Na hi tāṇaṃ tava vijjateva aññanti hīti hetuatthe nipāto. Yasmā tato aggaphalato aññaṃ tava tāṇaṃ nāma idha vā huraṃ vā na upalabbhati, tasmā taṃ arahattasaṅkhātaṃ sudīpaṃ karohīti.
सत्था हि विजेसि मग्गमेतन्ति यं साधेतुं अविसहन्ता यतो पराजिता पुथू अञ्ञतित्थिया, तदेतं तस्स सुदीपस्स कारणभूतं पञ्चविधसङ्गतो जातिआदिभयतो च अतीतं अरियमग्गं देवपुत्तमारादिके अभिभवित्वा तुय्हं सत्था विजेसि साधेसि। यस्मा सत्थु सन्तकं नाम सावकेन अधिगन्तब्बं न विस्सज्जेतब्बं, तस्मा तस्स अधिगमाय पुब्बरत्तापररत्तं पुरिमयामं पच्छिमयामञ्च , अप्पमत्तो सतो सम्पजानो हुत्वा अनुयुञ्ज योगं भावनं दळ्हञ्च करोहि।
Satthā hi vijesi maggametanti yaṃ sādhetuṃ avisahantā yato parājitā puthū aññatitthiyā, tadetaṃ tassa sudīpassa kāraṇabhūtaṃ pañcavidhasaṅgato jātiādibhayato ca atītaṃ ariyamaggaṃ devaputtamārādike abhibhavitvā tuyhaṃ satthā vijesi sādhesi. Yasmā satthu santakaṃ nāma sāvakena adhigantabbaṃ na vissajjetabbaṃ, tasmā tassa adhigamāya pubbarattāpararattaṃ purimayāmaṃ pacchimayāmañca , appamatto sato sampajāno hutvā anuyuñja yogaṃ bhāvanaṃ daḷhañca karohi.
पुरिमानि पमुञ्च बन्धनानीति पुरिमकानि गिहिकाले आबद्धानि गिहिबन्धनानि कामगुणबन्धनानि पमुञ्च विस्सज्जेहि, तत्थ अनपेक्खो होहि। सङ्घाटिखुरमुण्डभिक्खभोजीति सङ्घाटिधारी खुरेन कतसिरमुण्डो भिक्खाहारभोजी, तिविधम्पेतं पुरिमबन्धनपमोक्खस्स खिड्डारतिनिद्दाननुयोगस्स च कारणवचनं। यस्मा त्वं सङ्घाटिपारुतो मुण्डो भिक्खाहारो जीवति, तस्मा ते कामसुखानुयोगो खिड्डारतिनिद्दानुयोगो च न युत्तोति ततो पुरिमानि पमुञ्च बन्धनानि खिड्डारतिं निद्दञ्च मानुयुञ्जित्थाति योजना। झायाति झायस्सु आरम्मणूपनिज्झानं अनुयुञ्ज।
Purimāni pamuñca bandhanānīti purimakāni gihikāle ābaddhāni gihibandhanāni kāmaguṇabandhanāni pamuñca vissajjehi, tattha anapekkho hohi. Saṅghāṭikhuramuṇḍabhikkhabhojīti saṅghāṭidhārī khurena katasiramuṇḍo bhikkhāhārabhojī, tividhampetaṃ purimabandhanapamokkhassa khiḍḍāratiniddānanuyogassa ca kāraṇavacanaṃ. Yasmā tvaṃ saṅghāṭipāruto muṇḍo bhikkhāhāro jīvati, tasmā te kāmasukhānuyogo khiḍḍāratiniddānuyogo ca na yuttoti tato purimāni pamuñca bandhanāni khiḍḍāratiṃ niddañca mānuyuñjitthāti yojanā. Jhāyāti jhāyassu ārammaṇūpanijjhānaṃ anuyuñja.
तं पन अनुयुञ्जन्तो येन झानेन झायतो किलेसा सब्बसो जिता होन्ति, तं लक्खणूपनिज्झानं अनुयुञ्जाति दस्सेन्तो ‘‘झायाहि जिनाही’’ति आह। योगक्खेमपथेसु कोविदोसीति चतूहि योगेहि खेमस्स निब्बानस्स पथभूतेसु बोधिपक्खियधम्मेसु कुसलो छेको असि, तस्मा भावनं उस्सुक्कापेन्तो अनुत्तरं उत्तररहितं, विसुद्धिं निब्बानं अरहत्तञ्च पप्पुय्य पापुणित्वा पन त्वं परिनिब्बाहिसि। वारिनाव जोतीति महता सलिलवुट्ठिनिपातेन अग्गिखन्धो विय अरियमग्गवुट्ठिनिपातेन परिनिब्बायिस्सति।
Taṃ pana anuyuñjanto yena jhānena jhāyato kilesā sabbaso jitā honti, taṃ lakkhaṇūpanijjhānaṃ anuyuñjāti dassento ‘‘jhāyāhi jināhī’’ti āha. Yogakkhemapathesu kovidosīti catūhi yogehi khemassa nibbānassa pathabhūtesu bodhipakkhiyadhammesu kusalo cheko asi, tasmā bhāvanaṃ ussukkāpento anuttaraṃ uttararahitaṃ, visuddhiṃ nibbānaṃ arahattañca pappuyya pāpuṇitvā pana tvaṃ parinibbāhisi. Vārināva jotīti mahatā salilavuṭṭhinipātena aggikhandho viya ariyamaggavuṭṭhinipātena parinibbāyissati.
पज्जोतकरोति पज्जोतिं करो पदीपो। परित्तरंसोति खुद्दकच्चिको। विनम्यतेति विनमीयति अपनिय्यति। लतावाति वल्लि विय। इदं वुत्तं होति – यथा वट्टिआदिपच्चयवेकल्लेन परित्तरंसो मन्दपभो पदीपो अप्पिका लता वा वातेन विधमिय्यति विद्धंसिय्यति, एवं तुवम्पि। कोसियगोत्तताय, इन्दसगोत्त, इन्दसमानगोत्तं। मारं तस्स वसे अनावत्तना अनुपादानतो च अनादियानो, निद्धुनाहि विधमेहि विद्धंसेहि। एवं पन विद्धंसमानो सो त्वं वेदयितासु सब्बासु वेदनासु विगतच्छन्दरागो इधेव इमस्मिंयेव अत्तभावे सब्बकिलेसदरथपरिळाहाभावेन सीतिभूतो निब्बुतो अत्तनो परिनिब्बानकालं कङ्ख आगमेहीति । एवं सत्थारा अनुपादिसेसं निब्बानं पापेत्वा देसनाय कताय थेरो देसनावसाने विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणि। अरहत्तं पन पत्वा सत्थारा देसितनियामेनेव इमा गाथा अभासि। ता एव इमा गाथा थेरस्स अञ्ञाब्याकरणञ्च जाता।
Pajjotakaroti pajjotiṃ karo padīpo. Parittaraṃsoti khuddakacciko. Vinamyateti vinamīyati apaniyyati. Latāvāti valli viya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā vaṭṭiādipaccayavekallena parittaraṃso mandapabho padīpo appikā latā vā vātena vidhamiyyati viddhaṃsiyyati, evaṃ tuvampi. Kosiyagottatāya, indasagotta, indasamānagottaṃ. Māraṃ tassa vase anāvattanā anupādānato ca anādiyāno, niddhunāhi vidhamehi viddhaṃsehi. Evaṃ pana viddhaṃsamāno so tvaṃ vedayitāsu sabbāsu vedanāsu vigatacchandarāgo idheva imasmiṃyeva attabhāve sabbakilesadarathapariḷāhābhāvena sītibhūto nibbuto attano parinibbānakālaṃ kaṅkha āgamehīti . Evaṃ satthārā anupādisesaṃ nibbānaṃ pāpetvā desanāya katāya thero desanāvasāne vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Arahattaṃ pana patvā satthārā desitaniyāmeneva imā gāthā abhāsi. Tā eva imā gāthā therassa aññābyākaraṇañca jātā.
कातियानत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Kātiyānattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ७.कातियानत्थेरगाथा • 7.Kātiyānattheragāthā
