| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
៧. កដ្ឋហារិជាតកវណ្ណនា
7. Kaṭṭhahārijātakavaṇṇanā
បុត្តោ ត្យាហំ មហារាជាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ វាសភខត្តិយំ អារព្ភ កថេសិ។ វាសភខត្តិយាយ វត្ថុ ទ្វាទសកនិបាតេ ភទ្ទសាលជាតកេ អាវិភវិស្សតិ។ សា កិរ មហានាមស្ស សក្កស្ស ធីតា នាគមុណ្ឌាយ នាម ទាសិយា កុច្ឆិស្មិំ ជាតា កោសលរាជស្ស អគ្គមហេសី អហោសិ។ សា រញ្ញោ បុត្តំ វិជាយិ។ រាជា បនស្សា បច្ឆា ទាសិភាវំ ញត្វា ឋានំ បរិហាបេសិ, បុត្តស្ស វិដដូភស្សាបិ ឋានំ បរិហាបេសិយេវ។ តេ ឧភោបិ អន្តោនិវេសនេយេវ វសន្តិ។ សត្ថា តំ ការណំ ញត្វា បុព្ពណ្ហសមយេ បញ្ចសតភិក្ខុបរិវុតោ រញ្ញោ និវេសនំ គន្ត្វា បញ្ញត្តាសនេ និសីទិត្វា ‘‘មហារាជ, កហំ វាសភខត្តិយា’’តិ អាហ។ ‘‘រាជា តំ ការណំ អារោចេសិ។ មហារាជ វាសភខត្តិយា កស្ស ធីតា’’តិ? ‘‘មហានាមស្ស ភន្តេ’’តិ។ ‘‘អាគច្ឆមានា កស្ស អាគតា’’តិ? ‘‘មយ្ហំ ភន្តេ’’តិ។ មហារាជ សា រញ្ញោ ធីតា, រញ្ញោវ អាគតា, រាជានំយេវ បដិច្ច បុត្តំ លភិ, សោ បុត្តោ កិំការណា បិតុ សន្តកស្ស រជ្ជស្ស សាមិកោ ន ហោតិ, បុព្ពេ រាជានោ មុហុត្តិកាយ កដ្ឋហារិកាយ កុច្ឆិស្មិម្បិ បុត្តំ លភិត្វា បុត្តស្ស រជ្ជំ អទំសូតិ។ រាជា តស្សត្ថស្សាវិភាវត្ថាយ ភគវន្តំ យាចិ, ភគវា ភវន្តរេន បដិច្ឆន្នំ ការណំ បាកដំ អកាសិ។
Puttotyāhaṃ mahārājāti idaṃ satthā jetavane viharanto vāsabhakhattiyaṃ ārabbha kathesi. Vāsabhakhattiyāya vatthu dvādasakanipāte bhaddasālajātake āvibhavissati. Sā kira mahānāmassa sakkassa dhītā nāgamuṇḍāya nāma dāsiyā kucchismiṃ jātā kosalarājassa aggamahesī ahosi. Sā rañño puttaṃ vijāyi. Rājā panassā pacchā dāsibhāvaṃ ñatvā ṭhānaṃ parihāpesi, puttassa viṭaṭūbhassāpi ṭhānaṃ parihāpesiyeva. Te ubhopi antonivesaneyeva vasanti. Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā pubbaṇhasamaye pañcasatabhikkhuparivuto rañño nivesanaṃ gantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘mahārāja, kahaṃ vāsabhakhattiyā’’ti āha. ‘‘Rājā taṃ kāraṇaṃ ārocesi. Mahārāja vāsabhakhattiyā kassa dhītā’’ti? ‘‘Mahānāmassa bhante’’ti. ‘‘Āgacchamānā kassa āgatā’’ti? ‘‘Mayhaṃ bhante’’ti. Mahārāja sā rañño dhītā, raññova āgatā, rājānaṃyeva paṭicca puttaṃ labhi, so putto kiṃkāraṇā pitu santakassa rajjassa sāmiko na hoti, pubbe rājāno muhuttikāya kaṭṭhahārikāya kucchismimpi puttaṃ labhitvā puttassa rajjaṃ adaṃsūti. Rājā tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāci, bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តោ រាជា មហន្តេន យសេន ឧយ្យានំ គន្ត្វា តត្ថ បុប្ផផលលោភេន វិចរន្តោ ឧយ្យានវនសណ្ឌេ គាយិត្វា ទារូនិ ឧទ្ធរមានំ ឯកំ ឥត្ថិំ ទិស្វា បដិពទ្ធចិត្តោ សំវាសំ កប្បេសិ។ តង្ខណញ្ញេវ ពោធិសត្តោ តស្សា កុច្ឆិយំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ, តាវទេវ តស្សា វជិរបូរិតា វិយ គរុកា កុច្ឆិ អហោសិ។ សា គព្ភស្ស បតិដ្ឋិតភាវំ ញត្វា ‘‘គព្ភោ មេ, ទេវ, បតិដ្ឋិតោ’’តិ អាហ។ រាជា អង្គុលិមុទ្ទិកំ ទត្វា ‘‘សចេ ធីតា ហោតិ, ឥមំ វិស្សជ្ជេត្វា បោសេយ្យាសិ, សចេ បុត្តោ ហោតិ, អង្គុលិមុទ្ទិកាយ សទ្ធិំ មម សន្តិកំ អានេយ្យាសី’’តិ វត្វា បក្កាមិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rājā mahantena yasena uyyānaṃ gantvā tattha pupphaphalalobhena vicaranto uyyānavanasaṇḍe gāyitvā dārūni uddharamānaṃ ekaṃ itthiṃ disvā paṭibaddhacitto saṃvāsaṃ kappesi. Taṅkhaṇaññeva bodhisatto tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, tāvadeva tassā vajirapūritā viya garukā kucchi ahosi. Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘gabbho me, deva, patiṭṭhito’’ti āha. Rājā aṅgulimuddikaṃ datvā ‘‘sace dhītā hoti, imaṃ vissajjetvā poseyyāsi, sace putto hoti, aṅgulimuddikāya saddhiṃ mama santikaṃ āneyyāsī’’ti vatvā pakkāmi.
សាបិ បរិបក្កគព្ភា ពោធិសត្តំ វិជាយិ។ តស្ស អាធាវិត្វា បរិធាវិត្វា វិចរណកាលេ កីឡាមណ្ឌលេ កីឡន្តស្ស ឯវំ វត្តារោ ហោន្តិ ‘‘និប្បិតិកេនម្ហា បហដា’’តិ។ តំ សុត្វា ពោធិសត្តោ មាតុ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘អម្ម, កោ មយ្ហំ បិតា’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘តាត, ត្វំ ពារាណសិរញ្ញោ បុត្តោ’’តិ។ ‘‘អម្ម, អត្ថិ បន កោចិ សក្ខី’’តិ? តាត រាជា ឥមំ មុទ្ទិកំ ទត្វា ‘‘សចេ ធីតា ហោតិ, ឥមំ វិស្សជ្ជេត្វា បោសេយ្យាសិ, សចេ បុត្តោ ហោតិ, ឥមាយ អង្គុលិមុទ្ទិកាយ សទ្ធិំ អានេយ្យាសី’’តិ វត្វា គតោតិ។ ‘‘អម្ម, ឯវំ សន្តេ កស្មា មំ បិតុ សន្តិកំ ន នេសី’’តិ ។ សា បុត្តស្ស អជ្ឈាសយំ ញត្វា រាជទ្វារំ គន្ត្វា រញ្ញោ អារោចាបេសិ។ រញ្ញា ច បក្កោសាបិតា បវិសិត្វា រាជានំ វន្ទិត្វា ‘‘អយំ តេ, ទេវ, បុត្តោ’’តិ អាហ។ រាជា ជានន្តោបិ បរិសមជ្ឈេ លជ្ជាយ ‘‘ន មយ្ហំ បុត្តោ’’តិ អាហ។ ‘‘អយំ តេ, ទេវ, មុទ្ទិកា, ឥមំ សញ្ជានាសី’’តិ។ ‘‘អយម្បិ មយ្ហំ មុទ្ទិកា ន ហោតី’’តិ។ ‘‘ទេវ, ឥទានិ ឋបេត្វា សច្ចកិរិយំ អញ្ញោ មម សក្ខិ នត្ថិ, សចាយំ ទារកោ តុម្ហេ បដិច្ច ជាតោ, អាកាសេ តិដ្ឋតុ, នោ ចេ, ភូមិយំ បតិត្វា មរតូ’’តិ ពោធិសត្តស្ស បាទេ គហេត្វា អាកាសេ ខិបិ។ ពោធិសត្តោ អាកាសេ បល្លង្កមាភុជិត្វា និសិន្នោ មធុរស្សរេន បិតុ ធម្មំ កថេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
Sāpi paripakkagabbhā bodhisattaṃ vijāyi. Tassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle kīḷāmaṇḍale kīḷantassa evaṃ vattāro honti ‘‘nippitikenamhā pahaṭā’’ti. Taṃ sutvā bodhisatto mātu santikaṃ gantvā ‘‘amma, ko mayhaṃ pitā’’ti pucchi. ‘‘Tāta, tvaṃ bārāṇasirañño putto’’ti. ‘‘Amma, atthi pana koci sakkhī’’ti? Tāta rājā imaṃ muddikaṃ datvā ‘‘sace dhītā hoti, imaṃ vissajjetvā poseyyāsi, sace putto hoti, imāya aṅgulimuddikāya saddhiṃ āneyyāsī’’ti vatvā gatoti. ‘‘Amma, evaṃ sante kasmā maṃ pitu santikaṃ na nesī’’ti . Sā puttassa ajjhāsayaṃ ñatvā rājadvāraṃ gantvā rañño ārocāpesi. Raññā ca pakkosāpitā pavisitvā rājānaṃ vanditvā ‘‘ayaṃ te, deva, putto’’ti āha. Rājā jānantopi parisamajjhe lajjāya ‘‘na mayhaṃ putto’’ti āha. ‘‘Ayaṃ te, deva, muddikā, imaṃ sañjānāsī’’ti. ‘‘Ayampi mayhaṃ muddikā na hotī’’ti. ‘‘Deva, idāni ṭhapetvā saccakiriyaṃ añño mama sakkhi natthi, sacāyaṃ dārako tumhe paṭicca jāto, ākāse tiṭṭhatu, no ce, bhūmiyaṃ patitvā maratū’’ti bodhisattassa pāde gahetvā ākāse khipi. Bodhisatto ākāse pallaṅkamābhujitvā nisinno madhurassarena pitu dhammaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
៧.
7.
‘‘បុត្តោ ត្យាហំ មហារាជ, ត្វំ មំ បោស ជនាធិប;
‘‘Putto tyāhaṃ mahārāja, tvaṃ maṃ posa janādhipa;
អញ្ញេបិ ទេវោ បោសេតិ, កិញ្ច ទេវោ សកំ បជ’’ន្តិ។
Aññepi devo poseti, kiñca devo sakaṃ paja’’nti.
តត្ថ បុត្តោ ត្យាហន្តិ បុត្តោ តេ អហំ។ បុត្តោ ច នាមេស អត្រជោ, ខេត្តជោ, អន្តេវាសិកោ, ទិន្នកោតិ ចតុព្ពិធោ។ តត្ថ អត្តានំ បដិច្ច ជាតោ អត្រជោ នាម។ សយនបិដ្ឋេ បល្លង្កេ ឧរេតិឯវមាទីសុ និព្ពត្តោ ខេត្តជោ នាម។ សន្តិកេ សិប្បុគ្គណ្ហនកោ អន្តេវាសិកោ នាម។ បោសាវនត្ថាយ ទិន្នោ ទិន្នកោ នាម។ ឥធ បន អត្រជំ សន្ធាយ ‘‘បុត្តោ’’តិ វុត្តំ។ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ ជនំ រញ្ជេតីតិ រាជា, មហន្តោ រាជា មហារាជា។ តមាលបន្តោ អាហ ‘‘មហារាជា’’តិ។ ត្វំ មំ បោស ជនាធិបាតិ ជនាធិប មហាជនជេដ្ឋក ត្វំ មំ បោស ភរស្សុ វឌ្ឍេហិ។ អញ្ញេបិ ទេវោ បោសេតីតិ អញ្ញេបិ ហត្ថិពន្ធាទយោ មនុស្សេ, ហត្ថិអស្សាទយោ តិរច្ឆានគតេ ច ពហុជនេ ទេវោ បោសេតិ។ កិញ្ច ទេវោ សកំ បជន្តិ ឯត្ថ បន កិញ្ចាតិ គរហត្ថេ ច អនុគ្គហណត្ថេ ច និបាតោ។ ‘‘សកំ បជំ អត្តនោ បុត្តំ មំ ទេវោ ន បោសេតី’’តិ វទន្តោ គរហតិ នាម, ‘‘អញ្ញេ ពហុជនេ បោសេតី’’តិ វទន្តោ អនុគ្គណ្ហតិ នាម។ ឥតិ ពោធិសត្តោ គរហន្តោបិ អនុគ្គណ្ហន្តោបិ ‘‘កិញ្ច ទេវោ សកំ បជ’’ន្តិ អាហ។
Tattha putto tyāhanti putto te ahaṃ. Putto ca nāmesa atrajo, khettajo, antevāsiko, dinnakoti catubbidho. Tattha attānaṃ paṭicca jāto atrajo nāma. Sayanapiṭṭhe pallaṅke uretievamādīsu nibbatto khettajo nāma. Santike sippuggaṇhanako antevāsiko nāma. Posāvanatthāya dinno dinnako nāma. Idha pana atrajaṃ sandhāya ‘‘putto’’ti vuttaṃ. Catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjetīti rājā, mahanto rājā mahārājā. Tamālapanto āha ‘‘mahārājā’’ti. Tvaṃ maṃ posa janādhipāti janādhipa mahājanajeṭṭhaka tvaṃ maṃ posa bharassu vaḍḍhehi. Aññepi devo posetīti aññepi hatthibandhādayo manusse, hatthiassādayo tiracchānagate ca bahujane devo poseti. Kiñca devo sakaṃ pajanti ettha pana kiñcāti garahatthe ca anuggahaṇatthe ca nipāto. ‘‘Sakaṃ pajaṃ attano puttaṃ maṃ devo na posetī’’ti vadanto garahati nāma, ‘‘aññe bahujane posetī’’ti vadanto anuggaṇhati nāma. Iti bodhisatto garahantopi anuggaṇhantopi ‘‘kiñca devo sakaṃ paja’’nti āha.
រាជា ពោធិសត្តស្ស អាកាសេ និសីទិត្វា ឯវំ ធម្មំ ទេសេន្តស្ស សុត្វា ‘‘ឯហិ, តាតា’’តិ ហត្ថំ បសារេសិ, ‘‘អហមេវ បោសេស្សាមិ, អហមេវ បោសេស្សាមី’’តិ ហត្ថសហស្សំ បសារិយិត្ថ។ ពោធិសត្តោ អញ្ញស្ស ហត្ថេ អនោតរិត្វា រញ្ញោវ ហត្ថេ ឱតរិត្វា អង្កេ និសីទិ។ រាជា តស្ស ឱបរជ្ជំ ទត្វា មាតរំ អគ្គមហេសិំ អកាសិ។ សោ បិតុ អច្ចយេន កដ្ឋវាហនរាជា នាម ហុត្វា ធម្មេន រជ្ជំ ការេត្វា យថាកម្មំ គតោ។
Rājā bodhisattassa ākāse nisīditvā evaṃ dhammaṃ desentassa sutvā ‘‘ehi, tātā’’ti hatthaṃ pasāresi, ‘‘ahameva posessāmi, ahameva posessāmī’’ti hatthasahassaṃ pasāriyittha. Bodhisatto aññassa hatthe anotaritvā raññova hatthe otaritvā aṅke nisīdi. Rājā tassa oparajjaṃ datvā mātaraṃ aggamahesiṃ akāsi. So pitu accayena kaṭṭhavāhanarājā nāma hutvā dhammena rajjaṃ kāretvā yathākammaṃ gato.
សត្ថា កោសលរញ្ញោ ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ទ្វេ វត្ថូនិ ទស្សេត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា មាតា មហាមាយា អហោសិ, បិតា សុទ្ធោទនមហារាជា, កដ្ឋវាហនរាជា បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā kosalarañño imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā dve vatthūni dassetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātā mahāmāyā ahosi, pitā suddhodanamahārājā, kaṭṭhavāhanarājā pana ahameva ahosi’’nti.
កដ្ឋហារិជាតកវណ្ណនា សត្តមា។
Kaṭṭhahārijātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៧. កដ្ឋហារិជាតកំ • 7. Kaṭṭhahārijātakaṃ
