| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३३. कायबन्धननिद्देसवण्णना
33. Kāyabandhananiddesavaṇṇanā
२३५. बन्धीयति अनेनाति बन्धनं, कायस्स बन्धनं कायबन्धनं, नत्थि कायबन्धनमेतस्साति अकायबन्धनो। दुक्कटन्ति सञ्चिच्च वा असञ्चिच्च वा पविसेय्य चे, दुक्कटं। असतिया गतो यत्थ सरति, तत्थेव बन्धेय्याति सम्बन्धो। गतोति अन्तोगामं गतो। सरित्वा याव न बन्धति, न ताव पिण्डाय चरितब्बं।
235. Bandhīyati anenāti bandhanaṃ, kāyassa bandhanaṃ kāyabandhanaṃ, natthi kāyabandhanametassāti akāyabandhano. Dukkaṭanti sañcicca vā asañcicca vā paviseyya ce, dukkaṭaṃ. Asatiyā gato yattha sarati, tattheva bandheyyāti sambandho. Gatoti antogāmaṃ gato. Saritvā yāva na bandhati, na tāva piṇḍāya caritabbaṃ.
२३६. ‘‘पट्टिका’’तिआदिना सब्बसङ्गाहकं कायबन्धनं निद्दिसति। पट्टिकाति पकतिवीता वा मच्छकण्टकखज्जूरिपत्तवायिमा वा। सूकरानं अन्तं सूकरन्तं। इध पन तंसदिसं वुच्चति। चतुरस्सं अकत्वा सज्जितं मुद्दिककायबन्धनम्पि सङ्गहेत्वा ‘‘एका रज्जू’’ति वुत्तं। तं पन रज्जुकं बन्धन्तेन एकगुणमेव कत्वा बन्धितुं वट्टति, मज्झे भिन्दित्वा दिगुणं कत्वा बन्धितुं न वट्टति। दिगुणं पन अकत्वा सतवारम्पि पुनप्पुनं आविज्झित्वा बन्धितुं वट्टति, पामङ्गसण्ठानं पन एकम्पि न वट्टति । बहुरज्जुके एकतो कत्वा एकेन निरन्तरं वेठेत्वा कतं ‘‘बहुरज्जुक’’न्ति न वत्तब्बं, तं वट्टति। तदनुलोमिकाति तेसं पट्टिकासूकरन्तानं द्विन्नं द्वे इमे यथाक्कममनुलोमिका।
236.‘‘Paṭṭikā’’tiādinā sabbasaṅgāhakaṃ kāyabandhanaṃ niddisati. Paṭṭikāti pakativītā vā macchakaṇṭakakhajjūripattavāyimā vā. Sūkarānaṃ antaṃ sūkarantaṃ. Idha pana taṃsadisaṃ vuccati. Caturassaṃ akatvā sajjitaṃ muddikakāyabandhanampi saṅgahetvā ‘‘ekā rajjū’’ti vuttaṃ. Taṃ pana rajjukaṃ bandhantena ekaguṇameva katvā bandhituṃ vaṭṭati, majjhe bhinditvā diguṇaṃ katvā bandhituṃ na vaṭṭati. Diguṇaṃ pana akatvā satavārampi punappunaṃ āvijjhitvā bandhituṃ vaṭṭati, pāmaṅgasaṇṭhānaṃ pana ekampi na vaṭṭati . Bahurajjuke ekato katvā ekena nirantaraṃ veṭhetvā kataṃ ‘‘bahurajjuka’’nti na vattabbaṃ, taṃ vaṭṭati. Tadanulomikāti tesaṃ paṭṭikāsūkarantānaṃ dvinnaṃ dve ime yathākkamamanulomikā.
२३७-८. पट्टिका कीदिसी वट्टतीति आह ‘‘मच्छा’’तिआदि। पट्टिका मच्छकण्टकखज्जूरिपत्ता वा मट्ठा वा लब्भाति सम्बन्धो। कण्टक-सद्देन पत्त-सद्देन च तदाकारो वुच्चति, उपचारतो हि मच्छानं कण्टकाकारो च खज्जूरीनं पत्ताकारो च एतिस्साति समासो। मट्ठाति पकतिवीता। टीकायं पन ‘‘एते मच्छकण्टकादयो मट्ठा विकाररहिता पट्टिका च तदन्तोगधाति अधिप्पायो’’ति वुत्तं। कथं तेसमन्तोगधता? यतो तानियेव पट्टिका नामाति। तथा च वुत्तं अट्ठकथायं ‘‘पकतिवीता वा मच्छकण्टकवायिमा वा पट्टिका वट्टती’’ति (चूळव॰ अट्ठ॰ २७८)। एत्थ पन मच्छकण्टकेयेव खज्जूरिपत्तं पविट्ठं। चतस्सोपि दसा लब्भाति सम्बन्धो। चतस्सोति उक्कट्ठपरिच्छेदेन वुत्तं, तस्मा ततो ऊनापि वट्टन्ति। अन्तेति कायबन्धनस्स उभयन्ते दिगुणसुत्तकं लब्भन्ति सम्बन्धो। गुणो बन्धनभूतं सुत्तकं गुणसुत्तकं। ‘‘गुणो पटलरासीसु, आनिसंसे च बन्धने’’ति हि अभिधानप्पदीपिका। द्विन्नं गुणसुत्तकानं समाहारो दिगुणसुत्तकं। तं दसामुखस्स थिरभावाय कोट्टेतुं वट्टति, न सोभनत्थं। तेनाह ‘‘मालादि’’न्तिआदि।
237-8. Paṭṭikā kīdisī vaṭṭatīti āha ‘‘macchā’’tiādi. Paṭṭikā macchakaṇṭakakhajjūripattā vā maṭṭhā vā labbhāti sambandho. Kaṇṭaka-saddena patta-saddena ca tadākāro vuccati, upacārato hi macchānaṃ kaṇṭakākāro ca khajjūrīnaṃ pattākāro ca etissāti samāso. Maṭṭhāti pakativītā. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘ete macchakaṇṭakādayo maṭṭhā vikārarahitā paṭṭikā ca tadantogadhāti adhippāyo’’ti vuttaṃ. Kathaṃ tesamantogadhatā? Yato tāniyeva paṭṭikā nāmāti. Tathā ca vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pakativītā vā macchakaṇṭakavāyimā vā paṭṭikā vaṭṭatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 278). Ettha pana macchakaṇṭakeyeva khajjūripattaṃ paviṭṭhaṃ. Catassopi dasā labbhāti sambandho. Catassoti ukkaṭṭhaparicchedena vuttaṃ, tasmā tato ūnāpi vaṭṭanti. Anteti kāyabandhanassa ubhayante diguṇasuttakaṃ labbhanti sambandho. Guṇo bandhanabhūtaṃ suttakaṃ guṇasuttakaṃ. ‘‘Guṇo paṭalarāsīsu, ānisaṃse ca bandhane’’ti hi abhidhānappadīpikā. Dvinnaṃ guṇasuttakānaṃ samāhāro diguṇasuttakaṃ. Taṃ dasāmukhassa thirabhāvāya koṭṭetuṃ vaṭṭati, na sobhanatthaṃ. Tenāha ‘‘mālādi’’ntiādi.
मालादिं कक्कटच्छादिं कुञ्जरच्छादिञ्च दस्सेत्वा गुणसुत्तककोट्टिता पट्टिका न कप्पतीति सम्बन्धो। ‘‘मालादि’’न्तिआदीसु आदि-सद्देन तादिसं यं किञ्चि विकाररूपं गय्हति। कक्कटानं विय अच्छीनि, तानि आदीनि यस्साति समासो। तथा कुञ्जरच्छादिन्ति।
Mālādiṃ kakkaṭacchādiṃ kuñjaracchādiñca dassetvā guṇasuttakakoṭṭitā paṭṭikā na kappatīti sambandho. ‘‘Mālādi’’ntiādīsu ādi-saddena tādisaṃ yaṃ kiñci vikārarūpaṃ gayhati. Kakkaṭānaṃ viya acchīni, tāni ādīni yassāti samāso. Tathā kuñjaracchādinti.
२३९. घटकन्ति घटकाकारवट्टलेखारूपं। मकरमुखादिन्ति एत्थ मकरमुखं नाम मकरमुखसण्ठानं । बिन्दु पन आगमवसेन वुत्तो। आदि-सद्देन देड्डुभसीसादिविकाररूपं यं किञ्चि सङ्गय्हति। दसामुखेति दसानं मुखभूते अन्ते एतानि न कप्पन्तीति सम्बन्धो। विधे उभन्ते घटका लेखा अञ्ञं चित्तकञ्च न कप्पन्तीति सम्बन्धो। घटकाति घटकतो। लेखाति लेखाय। पञ्चमिया लोपो। विधेति कायबन्धनस्स पासन्ते दसामूले तस्स थिरभावत्थं कत्तब्बे दन्तविसाणादिमये विधे।
239.Ghaṭakanti ghaṭakākāravaṭṭalekhārūpaṃ. Makaramukhādinti ettha makaramukhaṃ nāma makaramukhasaṇṭhānaṃ . Bindu pana āgamavasena vutto. Ādi-saddena deḍḍubhasīsādivikārarūpaṃ yaṃ kiñci saṅgayhati. Dasāmukheti dasānaṃ mukhabhūte ante etāni na kappantīti sambandho. Vidhe ubhante ghaṭakā lekhā aññaṃ cittakañca na kappantīti sambandho. Ghaṭakāti ghaṭakato. Lekhāti lekhāya. Pañcamiyā lopo. Vidheti kāyabandhanassa pāsante dasāmūle tassa thirabhāvatthaṃ kattabbe dantavisāṇādimaye vidhe.
२४०. देड्डुभकन्ति उदकसप्पसीससदिसं। मुरजन्ति नानावण्णेहि सुत्तेहि मुरजवट्टिसण्ठानं वेठेत्वा कतं। टीकायं पन ‘‘मुरजन्ति बहुरज्जुके एकतो सङ्कड्ढित्वा एकाय रज्जुया पलिवेठेत्वा कतरज्जू’’ति वुत्तं, तं ‘‘बहुरज्जुके एकतो कत्वा’’तिआदिना हेट्ठा वुत्तअट्ठकथावचनेन विरुज्झति। मद्दवीणन्ति पामङ्गसण्ठानं। कलाबुकन्ति बहुरज्जुकं। तेसं ‘‘न कप्पती’’ति इमिना सम्बन्धो। द्वे मज्झिमाति मज्झे भवा मुरजमद्दवीणसङ्खाता द्वे।
240.Deḍḍubhakanti udakasappasīsasadisaṃ. Murajanti nānāvaṇṇehi suttehi murajavaṭṭisaṇṭhānaṃ veṭhetvā kataṃ. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘murajanti bahurajjuke ekato saṅkaḍḍhitvā ekāya rajjuyā paliveṭhetvā katarajjū’’ti vuttaṃ, taṃ ‘‘bahurajjuke ekato katvā’’tiādinā heṭṭhā vuttaaṭṭhakathāvacanena virujjhati. Maddavīṇanti pāmaṅgasaṇṭhānaṃ. Kalābukanti bahurajjukaṃ. Tesaṃ ‘‘na kappatī’’ti iminā sambandho. Dve majjhimāti majjhe bhavā murajamaddavīṇasaṅkhātā dve.
२४१. गण्ठियो चापीति चीवरस्स गण्ठियो चापि। तम्मयाति तेहि वेळुआदीहि निब्बत्ता। पसङ्गेन पनेतं वुत्तन्ति।
241.Gaṇṭhiyo cāpīti cīvarassa gaṇṭhiyo cāpi. Tammayāti tehi veḷuādīhi nibbattā. Pasaṅgena panetaṃ vuttanti.
कायबन्धननिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Kāyabandhananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
सुमङ्गलप्पसादनिया नाम टीकाय
Sumaṅgalappasādaniyā nāma ṭīkāya
पठमभाणवारवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
