| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ขุทฺทสิกฺขา-มูลสิกฺขา • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
๓๓. กายพนฺธนนิเทฺทสวณฺณนา
33. Kāyabandhananiddesavaṇṇanā
๒๓๕. พนฺธียติ อเนนาติ พนฺธนํ, กายสฺส พนฺธนํ กายพนฺธนํ, นตฺถิ กายพนฺธนเมตสฺสาติ อกายพนฺธโนฯ ทุกฺกฎนฺติ สญฺจิจฺจ วา อสญฺจิจฺจ วา ปวิเสยฺย เจ, ทุกฺกฎํฯ อสติยา คโต ยตฺถ สรติ, ตเตฺถว พเนฺธยฺยาติ สมฺพโนฺธฯ คโตติ อโนฺตคามํ คโตฯ สริตฺวา ยาว น พนฺธติ, น ตาว ปิณฺฑาย จริตพฺพํฯ
235. Bandhīyati anenāti bandhanaṃ, kāyassa bandhanaṃ kāyabandhanaṃ, natthi kāyabandhanametassāti akāyabandhano. Dukkaṭanti sañcicca vā asañcicca vā paviseyya ce, dukkaṭaṃ. Asatiyā gato yattha sarati, tattheva bandheyyāti sambandho. Gatoti antogāmaṃ gato. Saritvā yāva na bandhati, na tāva piṇḍāya caritabbaṃ.
๒๓๖. ‘‘ปฎฺฎิกา’’ติอาทินา สพฺพสงฺคาหกํ กายพนฺธนํ นิทฺทิสติฯ ปฎฺฎิกาติ ปกติวีตา วา มจฺฉกณฺฎกขชฺชูริปตฺตวายิมา วาฯ สูกรานํ อนฺตํ สูกรนฺตํฯ อิธ ปน ตํสทิสํ วุจฺจติฯ จตุรสฺสํ อกตฺวา สชฺชิตํ มุทฺทิกกายพนฺธนมฺปิ สงฺคเหตฺวา ‘‘เอกา รชฺชู’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ปน รชฺชุกํ พนฺธเนฺตน เอกคุณเมว กตฺวา พนฺธิตุํ วฎฺฎติ, มเชฺฌ ภินฺทิตฺวา ทิคุณํ กตฺวา พนฺธิตุํ น วฎฺฎติฯ ทิคุณํ ปน อกตฺวา สตวารมฺปิ ปุนปฺปุนํ อาวิชฺฌิตฺวา พนฺธิตุํ วฎฺฎติ, ปามงฺคสณฺฐานํ ปน เอกมฺปิ น วฎฺฎติ ฯ พหุรชฺชุเก เอกโต กตฺวา เอเกน นิรนฺตรํ เวเฐตฺวา กตํ ‘‘พหุรชฺชุก’’นฺติ น วตฺตพฺพํ, ตํ วฎฺฎติฯ ตทนุโลมิกาติ เตสํ ปฎฺฎิกาสูกรนฺตานํ ทฺวินฺนํ เทฺว อิเม ยถากฺกมมนุโลมิกาฯ
236.‘‘Paṭṭikā’’tiādinā sabbasaṅgāhakaṃ kāyabandhanaṃ niddisati. Paṭṭikāti pakativītā vā macchakaṇṭakakhajjūripattavāyimā vā. Sūkarānaṃ antaṃ sūkarantaṃ. Idha pana taṃsadisaṃ vuccati. Caturassaṃ akatvā sajjitaṃ muddikakāyabandhanampi saṅgahetvā ‘‘ekā rajjū’’ti vuttaṃ. Taṃ pana rajjukaṃ bandhantena ekaguṇameva katvā bandhituṃ vaṭṭati, majjhe bhinditvā diguṇaṃ katvā bandhituṃ na vaṭṭati. Diguṇaṃ pana akatvā satavārampi punappunaṃ āvijjhitvā bandhituṃ vaṭṭati, pāmaṅgasaṇṭhānaṃ pana ekampi na vaṭṭati . Bahurajjuke ekato katvā ekena nirantaraṃ veṭhetvā kataṃ ‘‘bahurajjuka’’nti na vattabbaṃ, taṃ vaṭṭati. Tadanulomikāti tesaṃ paṭṭikāsūkarantānaṃ dvinnaṃ dve ime yathākkamamanulomikā.
๒๓๗-๘. ปฎฺฎิกา กีทิสี วฎฺฎตีติ อาห ‘‘มจฺฉา’’ติอาทิฯ ปฎฺฎิกา มจฺฉกณฺฎกขชฺชูริปตฺตา วา มฎฺฐา วา ลพฺภาติ สมฺพโนฺธฯ กณฺฎก-สเทฺทน ปตฺต-สเทฺทน จ ตทากาโร วุจฺจติ, อุปจารโต หิ มจฺฉานํ กณฺฎกากาโร จ ขชฺชูรีนํ ปตฺตากาโร จ เอติสฺสาติ สมาโสฯ มฎฺฐาติ ปกติวีตาฯ ฎีกายํ ปน ‘‘เอเต มจฺฉกณฺฎกาทโย มฎฺฐา วิการรหิตา ปฎฺฎิกา จ ตทโนฺตคธาติ อธิปฺปาโย’’ติ วุตฺตํฯ กถํ เตสมโนฺตคธตา? ยโต ตานิเยว ปฎฺฎิกา นามาติฯ ตถา จ วุตฺตํ อฎฺฐกถายํ ‘‘ปกติวีตา วา มจฺฉกณฺฎกวายิมา วา ปฎฺฎิกา วฎฺฎตี’’ติ (จูฬว. อฎฺฐ. ๒๗๘)ฯ เอตฺถ ปน มจฺฉกณฺฎเกเยว ขชฺชูริปตฺตํ ปวิฎฺฐํฯ จตโสฺสปิ ทสา ลพฺภาติ สมฺพโนฺธฯ จตโสฺสติ อุกฺกฎฺฐปริเจฺฉเทน วุตฺตํ, ตสฺมา ตโต อูนาปิ วฎฺฎนฺติฯ อเนฺตติ กายพนฺธนสฺส อุภยเนฺต ทิคุณสุตฺตกํ ลพฺภนฺติ สมฺพโนฺธฯ คุโณ พนฺธนภูตํ สุตฺตกํ คุณสุตฺตกํฯ ‘‘คุโณ ปฎลราสีสุ, อานิสํเส จ พนฺธเน’’ติ หิ อภิธานปฺปทีปิกาฯ ทฺวินฺนํ คุณสุตฺตกานํ สมาหาโร ทิคุณสุตฺตกํฯ ตํ ทสามุขสฺส ถิรภาวาย โกเฎฺฎตุํ วฎฺฎติ, น โสภนตฺถํฯ เตนาห ‘‘มาลาทิ’’นฺติอาทิฯ
237-8. Paṭṭikā kīdisī vaṭṭatīti āha ‘‘macchā’’tiādi. Paṭṭikā macchakaṇṭakakhajjūripattā vā maṭṭhā vā labbhāti sambandho. Kaṇṭaka-saddena patta-saddena ca tadākāro vuccati, upacārato hi macchānaṃ kaṇṭakākāro ca khajjūrīnaṃ pattākāro ca etissāti samāso. Maṭṭhāti pakativītā. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘ete macchakaṇṭakādayo maṭṭhā vikārarahitā paṭṭikā ca tadantogadhāti adhippāyo’’ti vuttaṃ. Kathaṃ tesamantogadhatā? Yato tāniyeva paṭṭikā nāmāti. Tathā ca vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘pakativītā vā macchakaṇṭakavāyimā vā paṭṭikā vaṭṭatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 278). Ettha pana macchakaṇṭakeyeva khajjūripattaṃ paviṭṭhaṃ. Catassopi dasā labbhāti sambandho. Catassoti ukkaṭṭhaparicchedena vuttaṃ, tasmā tato ūnāpi vaṭṭanti. Anteti kāyabandhanassa ubhayante diguṇasuttakaṃ labbhanti sambandho. Guṇo bandhanabhūtaṃ suttakaṃ guṇasuttakaṃ. ‘‘Guṇo paṭalarāsīsu, ānisaṃse ca bandhane’’ti hi abhidhānappadīpikā. Dvinnaṃ guṇasuttakānaṃ samāhāro diguṇasuttakaṃ. Taṃ dasāmukhassa thirabhāvāya koṭṭetuṃ vaṭṭati, na sobhanatthaṃ. Tenāha ‘‘mālādi’’ntiādi.
มาลาทิํ กกฺกฎจฺฉาทิํ กุญฺชรจฺฉาทิญฺจ ทเสฺสตฺวา คุณสุตฺตกโกฎฺฎิตา ปฎฺฎิกา น กปฺปตีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘มาลาทิ’’นฺติอาทีสุ อาทิ-สเทฺทน ตาทิสํ ยํ กิญฺจิ วิการรูปํ คยฺหติฯ กกฺกฎานํ วิย อจฺฉีนิ, ตานิ อาทีนิ ยสฺสาติ สมาโสฯ ตถา กุญฺชรจฺฉาทินฺติฯ
Mālādiṃ kakkaṭacchādiṃ kuñjaracchādiñca dassetvā guṇasuttakakoṭṭitā paṭṭikā na kappatīti sambandho. ‘‘Mālādi’’ntiādīsu ādi-saddena tādisaṃ yaṃ kiñci vikārarūpaṃ gayhati. Kakkaṭānaṃ viya acchīni, tāni ādīni yassāti samāso. Tathā kuñjaracchādinti.
๒๓๙. ฆฎกนฺติ ฆฎกาการวฎฺฎเลขารูปํฯ มกรมุขาทินฺติ เอตฺถ มกรมุขํ นาม มกรมุขสณฺฐานํ ฯ พินฺทุ ปน อาคมวเสน วุโตฺตฯ อาทิ-สเทฺทน เทฑฺฑุภสีสาทิวิการรูปํ ยํ กิญฺจิ สงฺคยฺหติฯ ทสามุเขติ ทสานํ มุขภูเต อเนฺต เอตานิ น กปฺปนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ วิเธ อุภเนฺต ฆฎกา เลขา อญฺญํ จิตฺตกญฺจ น กปฺปนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ฆฎกาติ ฆฎกโตฯ เลขาติ เลขายฯ ปญฺจมิยา โลโปฯ วิเธติ กายพนฺธนสฺส ปาสเนฺต ทสามูเล ตสฺส ถิรภาวตฺถํ กตฺตเพฺพ ทนฺตวิสาณาทิมเย วิเธฯ
239.Ghaṭakanti ghaṭakākāravaṭṭalekhārūpaṃ. Makaramukhādinti ettha makaramukhaṃ nāma makaramukhasaṇṭhānaṃ . Bindu pana āgamavasena vutto. Ādi-saddena deḍḍubhasīsādivikārarūpaṃ yaṃ kiñci saṅgayhati. Dasāmukheti dasānaṃ mukhabhūte ante etāni na kappantīti sambandho. Vidhe ubhante ghaṭakā lekhā aññaṃ cittakañca na kappantīti sambandho. Ghaṭakāti ghaṭakato. Lekhāti lekhāya. Pañcamiyā lopo. Vidheti kāyabandhanassa pāsante dasāmūle tassa thirabhāvatthaṃ kattabbe dantavisāṇādimaye vidhe.
๒๔๐. เทฑฺฑุภกนฺติ อุทกสปฺปสีสสทิสํฯ มุรชนฺติ นานาวเณฺณหิ สุเตฺตหิ มุรชวฎฺฎิสณฺฐานํ เวเฐตฺวา กตํฯ ฎีกายํ ปน ‘‘มุรชนฺติ พหุรชฺชุเก เอกโต สงฺกฑฺฒิตฺวา เอกาย รชฺชุยา ปลิเวเฐตฺวา กตรชฺชู’’ติ วุตฺตํ, ตํ ‘‘พหุรชฺชุเก เอกโต กตฺวา’’ติอาทินา เหฎฺฐา วุตฺตอฎฺฐกถาวจเนน วิรุชฺฌติฯ มทฺทวีณนฺติ ปามงฺคสณฺฐานํฯ กลาพุกนฺติ พหุรชฺชุกํฯ เตสํ ‘‘น กปฺปตี’’ติ อิมินา สมฺพโนฺธฯ เทฺว มชฺฌิมาติ มเชฺฌ ภวา มุรชมทฺทวีณสงฺขาตา เทฺวฯ
240.Deḍḍubhakanti udakasappasīsasadisaṃ. Murajanti nānāvaṇṇehi suttehi murajavaṭṭisaṇṭhānaṃ veṭhetvā kataṃ. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘murajanti bahurajjuke ekato saṅkaḍḍhitvā ekāya rajjuyā paliveṭhetvā katarajjū’’ti vuttaṃ, taṃ ‘‘bahurajjuke ekato katvā’’tiādinā heṭṭhā vuttaaṭṭhakathāvacanena virujjhati. Maddavīṇanti pāmaṅgasaṇṭhānaṃ. Kalābukanti bahurajjukaṃ. Tesaṃ ‘‘na kappatī’’ti iminā sambandho. Dve majjhimāti majjhe bhavā murajamaddavīṇasaṅkhātā dve.
๒๔๑. คณฺฐิโย จาปีติ จีวรสฺส คณฺฐิโย จาปิฯ ตมฺมยาติ เตหิ เวฬุอาทีหิ นิพฺพตฺตาฯ ปสเงฺคน ปเนตํ วุตฺตนฺติฯ
241.Gaṇṭhiyo cāpīti cīvarassa gaṇṭhiyo cāpi. Tammayāti tehi veḷuādīhi nibbattā. Pasaṅgena panetaṃ vuttanti.
กายพนฺธนนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kāyabandhananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
สุมงฺคลปฺปสาทนิยา นาม ฎีกาย
Sumaṅgalappasādaniyā nāma ṭīkāya
ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
