Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੧੯. ਕਾਯਗਤਾਸਤਿવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
19. Kāyagatāsativaggavaṇṇanā
੫੬੩. ਚੇਤਸਾ ਫੁਟੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਫਰਿਤੋ। ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਫਰਣਞ੍ਚ ਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਦ੍વਿਧਾ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਦੁવਿਧਂ ਫਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ વਿਜ੍ਜਂ ਭਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ। ਪਚ੍ਛਿਮੇਨਾਤਿ ‘‘વਿਜ੍ਜਾਭਾਗੇ વਿਜ੍ਜਾਕੋਟ੍ਠਾਸੇ વਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਨ।
563.Cetasāphuṭoti cittena pharito. Cittena pharaṇañca samuddassa dvidhā sambhavatīti āha – ‘‘duvidhaṃ pharaṇa’’ntiādi. Purimena atthenāti ‘‘sampayogavasena vijjaṃ bhajantī’’ti vuttena atthena. Pacchimenāti ‘‘vijjābhāge vijjākoṭṭhāse vattantī’’ti vuttena.
੫੬੪. ਮਹਤੋ ਸਂવੇਗਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯਂ ਪਨ ਅਪਰੋ ਨਯੋ। ਯਾਥਾવਤੋ ਕਾਯਸਭਾવਪ੍ਪવੇਦਨਤੋ ਮਹਤੋ ਸਂવੇਗਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਅਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਅਤ੍ਥਾਯ। ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਾਯਾਤਿ ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਖੇਮਭਾવਾਯ। ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਤਿਅવਿਪ੍ਪવਾਸਾਯ ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਿਯਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਯ ਚ। ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਪ੍ਪਟਿਲਾਭਾਯਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਾਧਿਗਮਾਯ। વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਫਲਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨੀਤਿ ਏਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਾਯ।
564.Mahato saṃvegāya saṃvattatītiādīsu ayaṃ pana aparo nayo. Yāthāvato kāyasabhāvappavedanato mahato saṃvegāya saṃvattati. Atthāyāti diṭṭhadhammikādiatthāya. Yogakkhemāyāti catūhi yogehi khemabhāvāya. Satisampajaññāyāti sabbattha satiavippavāsāya sattaṭṭhāniyasampajaññāya ca. Ñāṇadassanappaṭilābhāyāti vipassanāñāṇādhigamāya. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāyāti tisso vijjā cittassa adhimutti nibbānaṃ cattāri sāmaññaphalānīti etesaṃ paccakkhakaraṇāya.
੫੮੪. ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਸੋਲ਼ਸਸੁ ਪਦੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਾਯ ਪਞ੍ਞਾવੁਦ੍ਧਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਪਞ੍ਞਾਬਾਹੁਲ੍ਲਾਯਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਭਾવવਚਨਾਨਿ, ਸੇਸਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਭਾવવਚਨਾਨਿ। ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਸਂਸੇવੋਤਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਭਜਨਂ। ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੀਲਾਦਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦੀਪਕਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਚਨਸ੍ਸ ਸવਨਂ। ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਸੁਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥੂਪਪਰਿਕ੍ਖਾવਸੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇ ਅਨੁਗਤਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਿਪ੍ਪਟਿਪਦਾਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਂ।
584.Paññāpaṭilābhāyātiādīsu soḷasasu padesu paññāpaṭilābhāya paññāvuddhiyā paññāvepullāya paññābāhullāyāti imāni cattāri paññāvasena bhāvavacanāni, sesāni dvādasa puggalavasena bhāvavacanāni. Sappurisasaṃsevoti sappurisānaṃ bhajanaṃ. Saddhammassavananti tesaṃ sappurisānaṃ santike sīlādippaṭipattidīpakassa saddhammavacanassa savanaṃ. Yoniso manasikāroti sutānaṃ dhammānaṃ atthūpaparikkhāvasena upāyena manasikāro. Dhammānudhammappaṭipattīti lokuttaradhamme anugatassa sīlādippaṭipadādhammassa paṭipajjanaṃ.
ਛਨ੍ਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਦਿਬ੍ਬਸੋਤਚੇਤੋਪਰਿਯਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਾਨਂ। ਤੇਸਤ੍ਤਤੀਨਂ ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਲ਼ਿਯਂ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧-੨ ਮਾਤਿਕਾ) ‘‘ਸੋਤਾવਧਾਨੇ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਤਮਯੇ ਞਾਣਂ, ਸੁਤ੍વਾਨ ਸਂવਰੇ ਪਞ੍ਞਾ ਸੀਲਮਯੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਞਾਣਕਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਾવਕਸਾਧਾਰਣਾਸਾਧਾਰਣਾਨਂ ਞਾਣਾਨਂ। ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ ਤੇਸਤ੍ਤਤਿਞਾਣਾਨਂ ਸੁਤਮਯਞਾਣਾਦੀਨਿ ਸਤ੍ਤਸਟ੍ਠਿਞਾਣਾਨਿ ਸਾવਕਸ੍ਸ ਸਾਧਾਰਣਾਨਿ, ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤੇ ਞਾਣਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਾਨੁਸਯੇ ਞਾਣਂ, ਯਮਕਪਾਟਿਹੀਰੇ ਞਾਣਂ, ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਞਾਣਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ, ਅਨਾવਰਣਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੬੮-੭੩ ਮਾਤਿਕਾ) ਇਮਾਨਿ ਛ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿ ਸਾવਕੇਹਿ।
Channaṃ abhiññāñāṇānanti iddhividhadibbasotacetopariyapubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayañāṇānaṃ. Tesattatīnaṃ ñāṇānanti paṭisambhidāpāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.1-2 mātikā) ‘‘sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇaṃ, sutvāna saṃvare paññā sīlamaye ñāṇa’’ntiādinā ñāṇakathāya niddiṭṭhānaṃ sāvakasādhāraṇāsādhāraṇānaṃ ñāṇānaṃ. Imesañhi tesattatiñāṇānaṃ sutamayañāṇādīni sattasaṭṭhiñāṇāni sāvakassa sādhāraṇāni, ‘‘indriyaparopariyatte ñāṇaṃ, sattānaṃ āsayānusaye ñāṇaṃ, yamakapāṭihīre ñāṇaṃ, mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ, sabbaññutaññāṇaṃ, anāvaraṇañāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.68-73 mātikā) imāni cha asādhāraṇañāṇāni sāvakehi.
ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤੀਨਂ ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ –
Sattasattatīnaṃñāṇānanti ettha –
‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਯਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਤਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਖਯਧਮ੍ਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀਤਿ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋਤਿ ਞਾਣਂ, ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਞਾਣਂ, ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਯਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਤਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਖਯਧਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ –
‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Bhavapaccayā jātīti ñāṇaṃ…pe… upādānapaccayā bhavoti ñāṇaṃ, taṇhāpaccayā upādānanti ñāṇaṃ, vedanāpaccayā taṇhāti ñāṇaṃ, phassapaccayā vedanāti ñāṇaṃ, saḷāyatanapaccayā phassoti ñāṇaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatananti ñāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti ñāṇaṃ, saṅkhārapaccayā viññāṇanti ñāṇaṃ, avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, atītampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhamaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇa’’nti –
ਭਗવਤਾ ਨਿਦਾਨવਗ੍ਗੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੪-੩੫) ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਸੁ ਏਕਾਦਸਸੁ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗੇਸੁ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਸਤ੍ਤ ਸਤ੍ਤ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿਞਾਣਾਨਿ।
Bhagavatā nidānavagge (saṃ. ni. 2.34-35) jarāmaraṇādīsu ekādasasu paṭiccasamuppādaṅgesu paccekaṃ satta satta katvā vuttāni sattasattatiñāṇāni.
ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਞਾਣਂ। ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਠਿਤਿਯਾ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ, ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਛਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਖਯਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਖਯਗਮਨਸਭਾવਂ। વਯਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਯਗਮਨਸਭਾવਂ। વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਿਰਜ੍ਜਨਸਭਾવਂ। ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha dhammaṭṭhitiñāṇanti paccayākārañāṇaṃ. Paccayākāro hi dhammānaṃ pavattisaṅkhātāya ṭhitiyā kāraṇattā ‘‘dhammaṭṭhitī’’ti vuccati, tattha ñāṇaṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā vuttasseva chabbidhassa ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Khayadhammanti khayagamanasabhāvaṃ. Vayadhammanti vayagamanasabhāvaṃ. Virāgadhammanti virajjanasabhāvaṃ. Nirodhadhammanti nirujjhanasabhāvanti attho.
ਲਾਭੋਤਿਆਦੀਸੁ ਲਾਭੋਯੇવ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਟਿਲਾਭੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਪੁਨ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣવਸੇਨ ‘‘ਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਫੁਸਨਾਤਿ ਅਧਿਗਮਨવਸੇਨ ਫੁਸਨਾ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਤਿ ਪਟਿਲਾਭਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ। ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਾ।
Lābhotiādīsu lābhoyeva upasaggena visesetvā ‘‘paṭilābho’’ti vutto. Puna tasseva atthavivaraṇavasena ‘‘patti sampattī’’ti vuttaṃ. Phusanāti adhigamanavasena phusanā. Sacchikiriyāti paṭilābhasacchikiriyā. Upasampadāti nipphādanā.
ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਞ੍ਚ ਸੇਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ ਸੇਕ੍ਖਸਞ੍ਞਿਤਾਨਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾਦੀਨਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੁਨ੍ਦਰਟ੍ਠੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਸਞ੍ਞਿਤਸ੍ਸ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ। વਡ੍ਢਿਤਂ વਡ੍ਢਨਂ ਏਕਾਯਾਤਿ વਡ੍ਢਿਤવਡ੍ਢਨਾ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਾਨਂ વਸੇਨ વਿਸੇਸਤੋવ ਅਰਹਤੋ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾવੁਦ੍ਧਿਯਾ। ਤਥਾ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਾਯ।
Sattannañcasekkhānanti tisso sikkhā sikkhantīti sekkhasaññitānaṃ sotāpattimaggaṭṭhādīnaṃ sattannaṃ. Puthujjanakalyāṇakassa cāti nibbānagāminiyā paṭipadāya yuttattā sundaraṭṭhena kalyāṇasaññitassa puthujjanassa. Vaḍḍhitaṃ vaḍḍhanaṃ ekāyāti vaḍḍhitavaḍḍhanā. Yathāvuttānaṃ aṭṭhannampi paññānaṃ vasena visesatova arahato paññāvasena paññāvuddhiyā. Tathā paññāvepullāya.
ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ વਿਸੇਸਤੋ ਅਨੁਰੂਪਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਦਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਨ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਾਦੀਨਂ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ ਮਹਾવਿਸਯਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਮਹਾવਿਸਯਤਾ ਚ ਤੇਸਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੇ ਆਗਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਨ ਹੇਤੁਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਪਚ੍ਚਯਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਨਿਸ੍ਸਯਮਹਨ੍ਤਤਾਯ , ਪਭੇਦਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਕਿਚ੍ਚਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਫਲਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਆਨਿਸਂਸਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਚ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਅਲੋਭਾਦਯੋ। ਪਚ੍ਚਯੋ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਸਦ੍ਧਾਸਤਿવੀਰਿਯਾਦਯੋ। ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਸਾવਕਬੋਧਿਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਨਿਯਤਤਾ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਚ ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਾ। ਪਭੇਦੋ ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤਾਦਿવਿਭਾਗੋ। ਕਿਚ੍ਚਂ ਤਦਙ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨਂ। ਫਲਂ ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਦਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਦਾ ਚ। ਆਨਿਸਂਸੋ ਪਿਯਮਨਾਪਤਾਦਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੯) ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੪ ਆਦਯੋ) ਚ ਆਗਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਮਹਨ੍ਤਤਾ ਯਥਾਰਹਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਂ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ ਪਨ ਮਹਾવਿਸਯਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਮਹਾવਿਸਯਤਾ ਬਹੁਧਾਤੁਕਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਆਗਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Yassa kassacipi visesato anurūpadhammassa mahantaṃ nāma kiccasiddhiyā veditabbanti tadassa kiccasiddhiyā dassento ‘‘mahante atthe pariggaṇhātī’’tiādimāha. Tattha atthādīnaṃ mahantabhāvo mahāvisayatāya veditabbo, mahāvisayatā ca tesaṃ paṭisambhidāmagge āgatanayena veditabbā. Sīlakkhandhassa pana hetumahantatāya, paccayamahantatāya, nissayamahantatāya , pabhedamahantatāya, kiccamahantatāya, phalamahantatāya, ānisaṃsamahantatāya ca mahantabhāvo veditabbo. Tattha hetu alobhādayo. Paccayo hirottappasaddhāsativīriyādayo. Nissayo sāvakabodhipaccekabodhiniyatatā taṃsamaṅgino ca purisavisesā. Pabhedo cārittavārittādivibhāgo. Kiccaṃ tadaṅgādivasena paṭipakkhavidhamanaṃ. Phalaṃ saggasampadā nibbānasampadā ca. Ānisaṃso piyamanāpatādi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.9) ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.64 ādayo) ca āgatanayena veditabbo. Iminā nayena samādhikkhandhādīnampi mahantatā yathārahaṃ niddhāretvā vattabbā. Ṭhānāṭṭhānādīnaṃ mahantabhāvo pana mahāvisayatāya veditabbo. Tattha ṭhānāṭṭhānānaṃ mahāvisayatā bahudhātukasuttādīsu āgatanayena veditabbā.
વਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਮਹਾવਿਸਯਤਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਮਹਾવਿਸਯਤਾਨਿਦ੍ਧਾਰਣਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਸਕਲਯਾਨਸਙ੍ਗਾਹਕਤੋ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੧੮੯ ਆਦਯੋ) ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੮੯ ਆਦਯੋ) ਚ ਆਗਤਨਯੇਨ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਙ੍ਗਾਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੩੫੫ ਆਦਯੋ) ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੫੫ ਆਦਯੋ) ਚ ਆਗਤਨਯੇਨ, ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਂ ਮਹਤੋ ਹਿਤਸ੍ਸ ਮਹਤੋ ਸੁਖਸ੍ਸ ਮਹਤੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਮਹਤੋ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਅਤਕ੍ਕਾવਚਰਪਣ੍ਡਿਤવੇਦਨੀਯਭਾવਤੋ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਨਂ ਮਹਾਸਮ੍ਭਾਰਤੋ ਮਹਾવਿਸਯਤੋ ਮਹਾਕਿਚ੍ਚਤੋ ਮਹਾਨੁਭਾવਤੋ ਮਹਾਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਤੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਮਦਨਿਮ੍ਮਦਨਾਦਿਮਹਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਚ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਸਭਾવਾਦਿਤੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Vihārasamāpattīnaṃ mahāvisayatā samādhikkhandhe mahāvisayatāniddhāraṇanayena veditabbā, ariyasaccānaṃ sakalayānasaṅgāhakato saccavibhaṅge (vibha. 189 ādayo) taṃsaṃvaṇṇanāsu (vibha. aṭṭha. 189 ādayo) ca āgatanayena, satipaṭṭhānādīnaṃ satipaṭṭhānavibhaṅgādīsu (vibha. 355 ādayo) taṃsaṃvaṇṇanādīsu (vibha. aṭṭha. 355 ādayo) ca āgatanayena, sāmaññaphalānaṃ mahato hitassa mahato sukhassa mahato atthassa mahato yogakkhemassa nipphattibhāvato santapaṇītaatakkāvacarapaṇḍitavedanīyabhāvato, abhiññānaṃ mahāsambhārato mahāvisayato mahākiccato mahānubhāvato mahānipphattito, nibbānassa madanimmadanādimahatthasiddhito ca mahantabhāvo veditabbo. Pariggaṇhātīti sabhāvādito paricchijja gaṇhāti jānāti, paṭivijjhatīti attho.
ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਸੁਪਿ ਏਕવਿਧੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… ਏਕਾਦਸવਿਧੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… ਬਹੁવਿਧੇਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… ਬਹੁવਿਧੇਨ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… ਬਹੁવਿਧੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… ਬਹੁવਿਧੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਏવਂ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਏਕવਿਧਾਦਿવਸੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨਪਿ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ।
Puthupaññāti etthāpi vuttanayānusārena attho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – puthu nānākkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti ‘‘ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāmā’’ti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tesupi ekavidhena rūpakkhandho…pe… ekādasavidhena rūpakkhandho. Ekavidhena vedanākkhandho…pe… bahuvidhena vedanākkhandho. Ekavidhena saññākkhandho…pe… bahuvidhena saññākkhandho. Ekavidhena saṅkhārakkhandho…pe… bahuvidhena saṅkhārakkhandho. Ekavidhena viññāṇakkhandho…pe… bahuvidhena viññāṇakkhandhoti evaṃ ekekassa khandhassa ekavidhādivasena atītādivasenapi nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.
ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਧਾਤੂਸੂਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਸੋਲ਼ਸ ਧਾਤੁਯੋ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਦ੍વੇ ਚਾਤੁਭੂਮਿਕਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਧਾਤੂਸੁ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਧਾਤੁવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾਨਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਧਾਤੂਸੁ ਏવ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਏਕਦੇਸਤੋવ, ਨ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਧਾਤੂਨਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਤੇਸਂ ਅવਿਸਯੋવ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਾਨਂਯੇવ ਪਨ ‘‘ਇਮਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧੋ ਸੇਤੋ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਮਟ੍ਠੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਖਰੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਬਹਲਤਚੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਕ੍ਖਤਚੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਂ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਏવਰੂਪਂ। ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਂ ਨੀਲਂ, ਪੀਤਂ, ਲੋਹਿਤਂ, ਓਦਾਤਂ, ਸੁਗਨ੍ਧਂ, ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ, ਮਿਸ੍ਸਕਗਨ੍ਧਂ। ਫਲਂ ਖੁਦ੍ਦਕਂ, ਮਹਨ੍ਤਂ, ਦੀਘਂ, વਟ੍ਟਂ, ਸੁવਣ੍ਣਂ, ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਂ, ਮਟ੍ਠਂ, ਫਰੁਸਂ, ਸੁਗਨ੍ਧਂ, ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ, ਮਧੁਰਂ, ਤਿਤ੍ਤਕਂ, ਅਮ੍ਬਿਲਂ, ਕਟੁਕਂ, ਕਸਾવਂ। ਕਣ੍ਟਕੋ ਤਿਖਿਣੋ, ਅਤਿਖਿਣੋ, ਉਜੁਕੋ, ਕੁਟਿਲੋ, ਤਮ੍ਬੋ, ਨੀਲੋ, ਲੋਹਿਤੋ, ਓਦਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ।
Puthu nānādhātūsūti ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve cātubhūmikā’’ti evaṃ dhātūsu nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tayidaṃ upādinnadhātuvasena vuttaṃ. Paccekabuddhānañhi dvinnañca aggasāvakānaṃ upādinnadhātūsu eva nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati, tañca kho ekadesatova, na nippadesato. Bahiddhā anupādinnadhātūnaṃ nānākaraṇaṃ tesaṃ avisayova, sabbaññubuddhānaṃyeva pana ‘‘imāya dhātuyā ussannattā imassa rukkhassa khandho seto hoti, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa kharo, imassa bahalataco, imassa sukkhataco. Imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ. Imassa pupphaṃ nīlaṃ, pītaṃ, lohitaṃ, odātaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, missakagandhaṃ. Phalaṃ khuddakaṃ, mahantaṃ, dīghaṃ, vaṭṭaṃ, suvaṇṇaṃ, dubbaṇṇaṃ, maṭṭhaṃ, pharusaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, madhuraṃ, tittakaṃ, ambilaṃ, kaṭukaṃ, kasāvaṃ. Kaṇṭako tikhiṇo, atikhiṇo, ujuko, kuṭilo, tambo, nīlo, lohito, odāto’’tiādinā dhātunānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.
ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਆਯਤਨੇਸੂਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਦਸਾਯਤਨਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਦ੍વੇ ਚਾਤੁਭੂਮਕਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਯਤਨਨਾਨਤ੍ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ।
Puthu nānāāyatanesūti ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’ti evaṃ āyatananānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.
ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇਸੂਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਭੇਦਤੋ ਸਨ੍ਤਾਨਭੇਦਤੋ ਚ ਨਾਨਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗੇਸੁ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਅਙ੍ਗਾਨਿ ਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸਞ੍ਞਿਤਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ – ਸਙ੍ਖਾਰਪਿਟਕੇ ‘‘ਦ੍વਾਦਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਦ੍વਾਦਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੧.੧੧੦)।
Puthu nānāpaṭiccasamuppādesūti ajjhattabahiddhābhedato santānabhedato ca nānappabhedesu paṭiccasamuppādaṅgesu. Avijjādiaṅgāni hi paccekaṃ paṭiccasamuppādasaññitāni. Tenāha – saṅkhārapiṭake ‘‘dvādasa paccayā dvādasa paṭiccasamuppādā’’ti (saṃ. ni. ṭī. 1.1.110).
ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਸੁਞ੍ਞਤਮਨੁਪਲਬ੍ਭੇਸੂਤਿ ਨਾਨਾਸਭਾવੇਸੁ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਾਦਿવਿਰਹਿਤੇਸੁ ਸੁਞ੍ਞਸਭਾવੇਸੁ, ਤਤੋ ਏવ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨਸਭਾવੇਸੁ। ਮ-ਕਾਰੋ ਹੇਤ੍ਥ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ।
Puthu nānāsuññatamanupalabbhesūti nānāsabhāvesu niccasārādivirahitesu suññasabhāvesu, tato eva itthipurisaattattaniyādivasena anupalabbhamānasabhāvesu. Ma-kāro hettha padasandhikaro.
ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਅਤ੍ਥੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਸਯੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਦਿਨਾਨਾਅਤ੍ਥੇਸੁ। ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਸਯੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯਾਦਿਨਾਨਾਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣવਚਨਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਨਾਨਾਨਿਰੁਤ੍ਤੀਸੁ। ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਪਟਿਭਾਨੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿવਿਸਯੇਸੁ ਇਮਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਇਦਮਤ੍ਥਜੋਤਕਾਨੀਤਿ ਤਥਾ ਤਥਾ ਪਟਿਭਾਨਤੋ ਉਪਤਿਟ੍ਠਨਤੋ ਪਟਿਭਾਨਾਨੀਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇਸੁ ਨਾਨਾਞਾਣੇਸੁ।
Puthunānāatthesūti atthapaṭisambhidāvisayesu paccayuppannādinānāatthesu. Dhammesūti dhammapaṭisambhidāvisayesu paccayādinānādhammesu. Niruttīsūti tesaṃyeva atthadhammānaṃ niddhāraṇavacanasaṅkhātesu nānāniruttīsu. Puthu nānāpaṭibhānesūti atthapaṭisambhidādivisayesu imāni ñāṇāni idamatthajotakānīti tathā tathā paṭibhānato upatiṭṭhanato paṭibhānānīti laddhanāmesu nānāñāṇesu.
ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੂਤਿਆਦੀਸੁ ਸੀਲਸ੍ਸ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਨਾਨਤ੍ਤਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਇਤਰੇਸਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਪਾਕਟਮੇવ। ਯਂ ਪਨ ਅਭਿਨ੍ਨਂ ਏਕਮੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਉਪਚਾਰવਸੇਨ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਪੁਥੁ ਨਾਨਾਜਨਸਾਧਾਰਣੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਮਦਨਿਮ੍ਮਦਨਾਦਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਪਰਿਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ।
Puthu nānāsīlakkhandhesūtiādīsu sīlassa puthuttaṃ nānattañca vuttameva, itaresaṃ pana vuttanayānusārena suviññeyyattā pākaṭameva. Yaṃ pana abhinnaṃ ekameva nibbānaṃ, tattha upacāravasena puthuttaṃ gahetabbanti āha – ‘‘puthu nānājanasādhāraṇe dhamme samatikkammā’’ti. Tenassa madanimmadanādipariyāyena puthuttaṃ paridīpitaṃ hoti.
વਿਪੁਲੇ ਅਤ੍ਥੇਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥੇ। ਮਹਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੋ ਹਿ વਿਪੁਲਸਦ੍ਦੋ। ਗਮ੍ਭੀਰੇਸੂਤਿ ਸਸਾਦੀਹਿ વਿਯ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਅਨੁਪਚਿਤਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ વਿਸਯਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਤਾਯ ਞਾਣਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਤਾ વਿਭਾવਿਤਾ।
Vipule attheti mahante atthe. Mahantapariyāyo hi vipulasaddo. Gambhīresūti sasādīhi viya mahāsamuddo anupacitañāṇasambhārehi alabbhaneyyappatiṭṭhesu khandhesu ñāṇaṃ pavattatīti visayassa gambhīratāya ñāṇassa gambhīratā vibhāvitā.
ਤਿਕ੍ਖવਿਸਦਭਾવਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਪਰੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਨ ਸਾਮਨ੍ਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਸੁવਿਦੂਰવਿਦੂਰੇਤਿ ਅਸਮਨ੍ਤਪਞ੍ਞਾ ਆਕਾਰਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਕੇਚਿ ‘‘ਅਸਮਤ੍ਥਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਗੁਣੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਕਾਯਚਿ ਸਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਸਮਤ੍ਥਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਤ੍ਥવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਤੋ। ਨ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਭਿਸਮ੍ਭવਿਤੁਨ੍ਤਿ ਞਾਣਗਤਿਯਾ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਨ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿਪਿ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਸੁવਿਦੂਰવਿਦੂਰੇਤਿ ਅਸਮਨ੍ਤਪਞ੍ਞਾ। ਇਦਾਨਿ ਪੁਗ੍ਗਲਨ੍ਤਰવਸੇਨ ਅਸਮਨ੍ਤਪਞ੍ਞਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ, ‘‘ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ।
Tikkhavisadabhāvādiguṇehi asādhāraṇattā paresaṃ paññāya na sāmantā, atha kho suvidūravidūreti asamantapaññā ākārassa rassattaṃ katvā. Keci ‘‘asamatthapaññā’’ti paṭhanti, tesaṃ yathāvuttaguṇehi aññehi asādhāraṇattā natthi etissā kāyaci samatthanti asamatthā paññāti yojanā. Atthavavatthānatoti atthappabhedassa yāthāvato sanniṭṭhānato. Na añño koci sakkoti abhisambhavitunti ñāṇagatiyā sampāpuṇituṃ na añño kocipi sakkoti, tasmā ayaṃ suvidūravidūreti asamantapaññā. Idāni puggalantaravasena asamantapaññaṃ vibhāvetuṃ, ‘‘puthujjanakalyāṇakassā’’tiādi āraddhaṃ.
‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲੋ ਅਭਿਨ੍ਨਞਾਣੋ ਅਧਿਗਤਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਦਸਬਲਧਾਰੀ ਪੁਰਿਸਾਸਭੋ ਪੁਰਿਸਸੀਹੋ ਪੁਰਿਸਨਾਗੋ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞੋ ਪੁਰਿਸਧੋਰਯ੍ਹੋ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣੋ ਅਨਨ੍ਤਤੇਜੋ ਅਨਨ੍ਤਯਸੋ ਅਡ੍ਢੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਬਲવਾ ਨੇਤਾ વਿਨੇਤਾ ਅਨੁਨੇਤਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਾ વਿਨਿਜ੍ਝਾਪੇਤਾ ਪੇਕ੍ਖਤਾ ਪਸਾਦੇਤਾ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ, ਅਸਞ੍ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ, ਅਨਕ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾ, ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂ ਮਗ੍ਗવਿਦੂ ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋ। ਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾਮੀ ਚ ਪਨ ਏਤਰਹਿ ਸਾવਕਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਛਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ।
‘‘Paññāpabhedakusalo abhinnañāṇo adhigatappaṭisambhido catuvesārajjappatto dasabaladhārī purisāsabho purisasīho purisanāgo purisājañño purisadhorayho anantañāṇo anantatejo anantayaso aḍḍho mahaddhano balavā netā vinetā anunetā paññāpetā vinijjhāpetā pekkhatā pasādetā. So hi bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido. Maggānugāmī ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā.
‘‘ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ ਞਾਣਭੂਤੋ ਧਮ੍ਮਭੂਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੋ વਤ੍ਤਾ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਨ੍ਨੇਤਾ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦਾਤਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ ਤਥਾਗਤੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਅવਿਦਿਤਂ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਅਫਸ੍ਸਿਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਅਤੀਤਂ ਅਨਾਗਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਮੁਖੇ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਤ੍ਤਤ੍ਥੋ વਾ ਪਰਤ੍ਥੋ વਾ ਉਭਯਤ੍ਥੋ વਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਉਤ੍ਤਾਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਗਮ੍ਭੀਰੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਗੂਲ਼੍ਹੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਨੇਯ੍ਯੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਨੀਤੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਅਨવਜ੍ਜੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੋਦਾਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ।
‘‘So hi bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato, natthi tassa bhagavato aññātaṃ adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ paññāya. Atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ upādāya sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchanti, yaṃ kiñci neyyaṃ nāma atthi taṃ sabbaṃ jānitabbaṃ, attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho uttāno vā attho gambhīro vā attho gūḷho vā attho paṭicchanno vā attho neyyo vā attho nīto vā attho anavajjo vā attho nikkileso vā attho vodāno vā attho paramattho vā attho, sabbaṃ taṃ antobuddhañāṇe parivattati.
‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ। ਅਤੀਤੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਅਨਾਗਤੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਯਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਤਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ। ਯਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ, ਤਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ। ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਞਾਣਂ, ਞਾਣਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਨੇਯ੍ਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਞਾਣਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਞਾਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨੇਯ੍ਯਪਥੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ, ਯਥਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਮੁਗ੍ਗਪਟਲਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾ ਫੁਸਿਤਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਸਮੁਗ੍ਗਪਟਲਂ ਉਪਰਿਮਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਉਪਰਿਮਂ ਸਮੁਗ੍ਗਪਟਲਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਏવਮੇવਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਨੇਯ੍ਯਞ੍ਚ ਞਾਣਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ। ਯਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਤਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ। ਯਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ, ਤਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਞਾਣਂ, ਞਾਣਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਨੇਯ੍ਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਞਾਣਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਞਾਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨੇਯ੍ਯਪਥੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ।
‘‘Sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ manokammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti. Atīte buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppanne buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇaṃ. Yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ neyyaṃ. Neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi, aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā, yathā dvinnaṃ samuggapaṭalānaṃ sammā phusitānaṃ heṭṭhimaṃ samuggapaṭalaṃ uparimaṃ nātivattati, uparimaṃ samuggapaṭalaṃ heṭṭhimaṃ nātivattati, aññamaññapariyantaṭṭhāyino, evamevaṃ buddhassa bhagavato neyyañca ñāṇañca aññamaññapariyantaṭṭhāyino. Yāvatakaṃ neyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇaṃ. Yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā. Sabbadhammesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati.
‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਆવਜ੍ਜਨਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਆਕਙ੍ਖਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਮਨਸਿਕਾਰਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਨੁਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਚਰਿਤਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸ੍વਾਕਾਰੇ ਦ੍વਾਕਾਰੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਭਬ੍ਬਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋ ਸਮਾਰਕੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਜਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ।
‘‘Sabbe dhammā buddhassa bhagavato āvajjanappaṭibaddhā ākaṅkhappaṭibaddhā manasikārappaṭibaddhā cittuppādappaṭibaddhā, sabbasattesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbesaṃ sattānaṃ buddho āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbā sabbe satte pajānāti, sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati.
‘‘ਯਥਾ ਯੇ ਕੇਚਿ ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਾ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਮਿਤਿਮਿਙ੍ਗਲਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਨ੍ਤੋਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવ ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋ ਸਮਾਰਕੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਜਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਾ ਯੇ ਕੇਚਿ ਪਕ੍ਖਿਨੋ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗਰੁਲ਼ਂ વੇਨਤੇਯ੍ਯਂ ਉਪਾਦਾਯ ਆਕਾਸਸ੍ਸ ਪਦੇਸੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવ ਯੇਪਿ ਤੇ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸਮਾ ਪਞ੍ਞਾਯ, ਤੇਪਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਸ੍ਸ ਪਦੇਸੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਤਿਘਂਸਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਯੇਪਿ ਤੇ ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾ ਗਹਪਤਿਪਣ੍ਡਿਤਾ ਸਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨਿਪੁਣਾ ਕਤਪਰਪ੍ਪવਾਦਾ વਾਲવੇਧਿਰੂਪਾ, વੋਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਮਞ੍ਞੇ ਚਰਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ, ਤੇ ਤੇ ਪਞ੍ਹਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫) –
‘‘Yathā ye keci macchakacchapā antamaso timitimiṅgalaṃ upādāya antomahāsamudde parivattanti, evameva sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati. Yathā ye keci pakkhino antamaso garuḷaṃ venateyyaṃ upādāya ākāsassa padese parivattanti, evameva yepi te sāriputtasamā paññāya, tepi buddhañāṇassa padese parivattanti, buddhañāṇaṃ devamanussānaṃ paññaṃ pharitvā atighaṃsitvā tiṭṭhati. Yepi te khattiyapaṇḍitā brāhmaṇapaṇḍitā gahapatipaṇḍitā samaṇapaṇḍitā nipuṇā kataparappavādā vālavedhirūpā, vobhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatāni, te te pañhaṃ abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā’’ti (paṭi. ma. 3.5) –
ਆਦਿਨਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਪਾਲ਼ਿਂ ਪੇਯ੍ਯਾਲਮੁਖੇਨ ਸਂਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲੋ ਪਭਿਨ੍ਨਞਾਣੋ…ਪੇ॰… ਤੇ ਪਞ੍ਹਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Ādinā niddiṭṭhapāḷiṃ peyyālamukhena saṃkhipitvā dassento ‘‘paññāpabhedakusalo pabhinnañāṇo…pe… te pañhaṃ abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā’’tiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ਪਭਿਨ੍ਨਞਾਣੋਤਿ ਅਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਪਭੇਦਗਤਞਾਣੋ। ‘‘ਪਭੇਦਞਾਣੋ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਸੋਯੇવ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇ ਪਞ੍ਹਨ੍ਤਿ ਤੇ ਤੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਪਞ੍ਹਂ। ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਣਾਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਕਾਰਣਾ। ਉਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾਤਿ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਞਾવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯੇਨ ਸਮੀਪੇ ਖਿਤ੍ਤਕਾ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।
Tattha pabhinnañāṇoti atthādīsu pabhedagatañāṇo. ‘‘Pabhedañāṇo’’tipi paṭhanti, soyeva attho. Te pañhanti te te attanā adhippetaṃ pañhaṃ. Niddiṭṭhakāraṇāti vissajjitakāraṇā. Upakkhittakāti bhagavato paññāveyyattiyena samīpe khittakā antevāsikā sampajjanti.
ਭવਤਿ ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਭੂਰਿ। ਕਿਂ? ਰਾਗਾਦਿਂ। ਉਪਸਗ੍ਗੇ ਸਤਿਪਿ ਤਦੇવ ਪਦਂ ਤਮਤ੍ਥਂ વਦਤੀਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਿਨਾਪਿ ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਧਾਤੂਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤੀ’’ਤਿ। ਕਾਰਕਬ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨ ਚੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਰਾਗਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤੀਤਿ ਸਾ ਸਾ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਤ੍ਤਨਾ વਜ੍ਝਂ ਰਾਗਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤਿ ਅਭਿਭવਤਿ, ਮਦਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਸਾ ਸਾ ਫਲਪਞ੍ਞਾ ਤਂ ਤਂ ਰਾਗਂ ਭવਿ ਅਭਿਭવਿ ਮਦ੍ਦੀਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ। ‘‘ਅਭਿਭવਿਤਾ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ‘‘ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾਤਿ ਚ ਕਿਰਿਯਾਯ ਸਿਦ੍ਧਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਪਞ੍ਞਾ ਚੇ ਸਿਦ੍ਧਾ, ਰਾਗਾਭਿਭવੋ ਚ ਸਿਦ੍ਧੋ ਏવਾਤਿ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Bhavati abhibhavatīti bhūri. Kiṃ? Rāgādiṃ. Upasagge satipi tadeva padaṃ tamatthaṃ vadatīti upasaggena vināpi so attho viññeyyo anekatthattā dhātūnanti vuttaṃ – ‘‘abhibhuyyatī’’ti. Kārakabyattayena cetaṃ vuttaṃ, tasmā rāgaṃ abhibhuyyatīti sā sā maggapaññā attanā attanā vajjhaṃ rāgaṃ abhibhuyyati abhibhavati, madatīti attho. Abhibhavatīti sā sā phalapaññā taṃ taṃ rāgaṃ bhavi abhibhavi maddīti bhūripaññā. ‘‘Abhibhavitā’’ti vā pāṭho, ‘‘abhibhavitvā’’tipi paṭhanti. Abhibhavitvāti ca kiriyāya siddhabhāvadassanaṃ. Paññā ce siddhā, rāgābhibhavo ca siddho evāti. Sesesupi eseva nayo.
ਰਾਗਾਦੀਸੁ ਪਨ ਰਜ੍ਜਨਲਕ੍ਖਣੋ ਰਾਗੋ। ਦੁਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣੋ ਦੋਸੋ। ਮੁਯ੍ਹਨਲਕ੍ਖਣੋ ਮੋਹੋ। ਕੁਜ੍ਝਨਲਕ੍ਖਣੋ ਕੋਧੋ, ਉਪਨਨ੍ਧਨਲਕ੍ਖਣੋ ਉਪਨਾਹੋ। ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਂ ਕੋਧੋ, ਅਪਰਕਾਲਂ ਉਪਨਾਹੋ। ਪਰਗੁਣਮਕ੍ਖਨਲਕ੍ਖਣੋ ਮਕ੍ਖੋ, ਯੁਗਗ੍ਗਾਹਲਕ੍ਖਣੋ ਪਲਾਸੋ। ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਖੀਯਨਲਕ੍ਖਣਾ ਇਸ੍ਸਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਗ੍ਗੂਹਨਲਕ੍ਖਣਂ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਪਾਪਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਲਕ੍ਖਣਾ ਮਾਯਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨਲਕ੍ਖਣਂ ਸਾਠੇਯ੍ਯਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਭਾવਲਕ੍ਖਣੋ ਥਮ੍ਭੋ, ਕਰਣੁਤ੍ਤਰਿਯਲਕ੍ਖਣੋ ਸਾਰਮ੍ਭੋ। ਉਨ੍ਨਤਿਲਕ੍ਖਣੋ ਮਾਨੋ, ਅਬ੍ਭੁਨ੍ਨਤਿਲਕ੍ਖਣੋ ਅਤਿਮਾਨੋ। ਮਤ੍ਤਭਾવਲਕ੍ਖਣੋ ਮਦੋ, ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤવੋਸ੍ਸਗ੍ਗਲਕ੍ਖਣੋ ਪਮਾਦੋ। ਭવਤਿ ਅਭਿਭવਤਿ ਅਰਿਨ੍ਤਿ ਭੂਰਿ ਅਸਰੂਪਤੋ ਪਰਸ੍ਸ ਅਕਾਰਸ੍ਸ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਰਿਂ ਮਦ੍ਦਨਿਪਞ੍ਞਾਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ। ਭવਤਿ ਏਤ੍ਥ ਥਾવਰਜਙ੍ਗਮਨ੍ਤਿ ਭੂਰਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਥવੀ ਯਥਾ ‘‘ਭੂਮੀ’’ਤਿ ਭੂਰਿ વਿਯਾਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ વਿਤ੍ਥਤવਿਪੁਲਟ੍ਠੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਹਤਾਯ ਚ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਥવਿਸਮਾਯਾਤਿ વਿਤ੍ਥਤવਿਪੁਲਟ੍ਠੇਨੇવ ਪਥવਿਸਮਾਯ। વਿਤ੍ਥਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਿਤਬ੍ਬੇ વਿਸਯੇ વਿਤ੍ਥਤਾਯ, ਨ ਏਕਦੇਸੇ વਤ੍ਤਮਾਨਾਯ। વਿਪੁਲਾਯਾਤਿ ਉਲ਼ਾਰਭੂਤਾਯ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੇ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਏਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Rāgādīsu pana rajjanalakkhaṇo rāgo. Dussanalakkhaṇo doso. Muyhanalakkhaṇo moho. Kujjhanalakkhaṇo kodho, upanandhanalakkhaṇo upanāho. Pubbakālaṃ kodho, aparakālaṃ upanāho. Paraguṇamakkhanalakkhaṇo makkho, yugaggāhalakkhaṇo palāso. Parasampattikhīyanalakkhaṇā issā, attano sampattiniggūhanalakkhaṇaṃ macchariyaṃ. Attanā katapāpappaṭicchādanalakkhaṇā māyā, attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ. Cittassa uddhumātabhāvalakkhaṇo thambho, karaṇuttariyalakkhaṇo sārambho. Unnatilakkhaṇo māno, abbhunnatilakkhaṇo atimāno. Mattabhāvalakkhaṇo mado, pañcakāmaguṇesu cittavossaggalakkhaṇo pamādo. Bhavati abhibhavati arinti bhūri asarūpato parassa akārassa lopaṃ katvā. Tenāha – ‘‘ariṃ maddanipaññāti bhūripaññā’’ti. Bhavati ettha thāvarajaṅgamanti bhūri vuccati pathavī yathā ‘‘bhūmī’’ti bhūri viyāti bhūripaññā vitthatavipulaṭṭhena sabbaṃ sahatāya ca. Tenāha – ‘‘tāyā’’tiādi. Tattha pathavisamāyāti vitthatavipulaṭṭheneva pathavisamāya. Vitthatāyāti pajānitabbe visaye vitthatāya, na ekadese vattamānāya. Vipulāyāti uḷārabhūtāya. Samannāgatoti puggalo. Iti-saddo kāraṇatthe, iminā kāraṇena puggalassa bhūripaññāya samannāgatattā tassa paññā bhūripaññā nāmāti attho. ‘‘Bhūripaññassa paññā bhūripaññapaññā’’ti vattabbe ekassa paññāsaddassa lopaṃ katvā ‘‘bhūripaññā’’ti vuttaṃ.
ਅਪਿਚਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪਰਿਯਾਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਞਾਯਮੇਤਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਏਤਂ। ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਕਂ વਚਨਂ। ਭੂਰੀਤਿ ਭੂਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਖਨ੍ਧਾਦਿਕੇ ਰਮਤਿ ਸਚ੍ਚਸਭਾવੇਨ, ਦਿਟ੍ਠਿ વਿਯ ਨ ਅਭੂਤੇਤਿ ਭੂਰਿ। ਮੇਧਾਤਿ ਅਸਨਿ વਿਯ ਸਿਲੁਚ੍ਚਯੇ ਕਿਲੇਸੇ ਮੇਧਤਿ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਮੇਧਾ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਗਹਣਧਾਰਣਟ੍ਠੇਨ વਾ ਮੇਧਾ। ਪਰਿਣਾਯਿਕਾਤਿ ਯਸ੍ਸੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਸਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਯਾਥਾવਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਟਿવੇਧੇ ਪਰਿਣੇਤੀਤਿ ਪਰਿਣਾਯਿਕਾ। ਇਮੇਹੇવ ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪਰਿਯਾਯવਚਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Apicāti paññāpariyāyadassanatthaṃ vuttaṃ. Paññāyametanti paññāya etaṃ. Adhivacananti adhikaṃ vacanaṃ. Bhūrīti bhūte atthe khandhādike ramati saccasabhāvena, diṭṭhi viya na abhūteti bhūri. Medhāti asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā. Pariṇāyikāti yassuppajjati, taṃ sattaṃ attahitappaṭipattiyaṃ sampayuttadhamme ca yāthāvalakkhaṇappaṭivedhe pariṇetīti pariṇāyikā. Imeheva aññānipi paññāpariyāyavacanāni honti.
ਪਞ੍ਞਾਬਾਹੁਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾ ਬਹੁਲਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਬਹੁਲੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਞ੍ਞਾਬਾਹੁਲ੍ਲਂ। ਤਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ ਬਾਹੁਲ੍ਲਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਏવਾਤਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਞ੍ਞਾਗਰੁਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ, ‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪਞ੍ਞਾਗਰੁਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕੋ, ਅਰਿਯੋ વਾ। ਪਞ੍ਞਾ ਗਰੁ ਏਕਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗਰੁਕੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਰਿਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਪਞ੍ਞਾਚਰਿਤੋ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਰਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਪਞ੍ਞਾਚਰਿਤੋ। ਅਨੁਲੋਮਿਕਖਨ੍ਤਿਆਦਿવਿਭਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾ ਆਸਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਸਯੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾ ਧਜੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਜੋ। ਪਞ੍ਞਾਕੇਤੂਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਪਞ੍ਞਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯੋ। ਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਚਯੋ, ਧਮ੍ਮਸਭਾવવਿਚਿਨਨਂ વਾ ਬਹੁਲਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਚਯਬਹੁਲੋ । ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਧਮ੍ਮਸਭਾવવਿਚਿਨਨਂ ਬਹੁਲਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪવਿਚਯਬਹੁਲੋ। ਓਕ੍ਖਾਯਨਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਬਹੁਲਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਓਕ੍ਖਾਯਨਬਹੁਲੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਪੇਕ੍ਖਨਾ ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾ, ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਯਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਂ, ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਂ ਧਮ੍ਮੋ ਪਕਤਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਧਮ੍ਮੋ। ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਂ વਾ ਯਾਥਾવਤੋ ਦਸ੍ਸਨਧਮ੍ਮੋ ਸਭਾવੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਧਮ੍ਮੋ। ਸਬ੍ਬਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ વਿਭੂਤਂ વਿਭਾવਿਤਂ ਕਤ੍વਾ વਿਹਰਣਸੀਲੋਤਿ વਿਭੂਤવਿਹਾਰੀ।
Paññābāhullanti paññā bahulā assāti paññābahulo, tassa bhāvo paññābāhullaṃ. Tañca paññāya bāhullaṃ pavatti evāti tamatthaṃ paññāgarukassa puggalassa vasena dassento, ‘‘idhekacco paññāgaruko hotī’’tiādimāha. Tattha idhekaccoti puthujjanakalyāṇako, ariyo vā. Paññā garu ekassāti paññāgaruko. Paññāya carito pavattito paññācarito, paññāya caritaṃ pavattaṃ assāti vā paññācarito. Anulomikakhantiādivibhāgā paññā āsayo etassāti paññāsayo. Paññāya adhimutto tanninnoti paññādhimutto. Samussitaṭṭhena paññā dhajo etassāti paññādhajo. Paññāketūti tasseva vevacanaṃ. Paññānimittaṃ ādhipateyyaṃ etassāti paññādhipateyyo. Paññāsaṅkhāto vicayo, dhammasabhāvavicinanaṃ vā bahulaṃ etassāti vicayabahulo. Nānappakārena dhammasabhāvavicinanaṃ bahulaṃ assāti pavicayabahulo. Okkhāyanaṃ yāthāvato dhammānaṃ upaṭṭhānaṃ bahulaṃ etassāti okkhāyanabahulo. Paññāya tassa tassa dhammassa sammāpekkhanā sampekkhā, sampekkhāya ayanaṃ pavattanaṃ sampekkhāyanaṃ, sampekkhāyanaṃ dhammo pakati assāti sampekkhāyanadhammo. Sampekkhāyanaṃ vā yāthāvato dassanadhammo sabhāvo etassāti sampekkhāyanadhammo. Sabbaṃ dhammajātaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ katvā viharaṇasīloti vibhūtavihārī.
ਤਚ੍ਚਰਿਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਞ੍ਞਾ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਚਰਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚਰਿਤਾ ਗਰੁਕਾ ਬਹੁਲਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤੋ ਤਗ੍ਗਰੁਕੋ ਤਬ੍ਬਹੁਲੋ। ਤਸ੍ਸਂ ਪਞ੍ਞਾਯਂ ਨਿਨ੍ਨੋ ਪੋਣੋ ਪਬ੍ਭਾਰੋ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨੋ ਤਪ੍ਪੋਣੋ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰੋ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਅਧਿਪਤਿ ਤਦਧਿਪਤਿ, ਤਦਧਿਪਤਿਤੋ ਆਗਤੋ ਤਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯੋ। ਪਞ੍ਞਾਗਰੁਕੋਤਿਆਦੀਨਿ ‘‘ਕਾਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਂਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਗਰੁਕੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੪) વਿਯ ਪੁਰਿਮਜਾਤਿਤੋ ਪਭੁਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਚ੍ਚਰਿਤੋਤਿਆਦੀਨਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਜਾਤਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਪਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਮੇવਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਨਿਗਮਨਂ।
Taccaritotiādīsu taṃ-saddena paññā paccāmaṭṭhā, tasmā tattha ‘‘paññācarito’’tiādinā attho veditabbo. Sā paññā caritā garukā bahulā assāti taccarito taggaruko tabbahulo. Tassaṃ paññāyaṃ ninno poṇo pabbhāro adhimuttoti tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto. Sā paññā adhipati tadadhipati, tadadhipatito āgato tadādhipateyyo. Paññāgarukotiādīni ‘‘kāmaṃ sevantaṃyeva jānāti, ayaṃ puggalo nekkhammagaruko’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.114) viya purimajātito pabhuti vuttāni. Taccaritotiādīni imissā jātiyā vuttāni. Idāni vuttamevatthaṃ nidassanavasenapi dassetuṃ – ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Evamevantiādīni dassitabbanigamanaṃ.
ਸੀਘਪਞ੍ਞਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯੇ ਸੀਘਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾ ਪਞ੍ਞਾ, ਯਾ ਸਮਾਰਦ੍ਧਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਂ ਅਦਨ੍ਧਾਯਨ੍ਤੀ ਅવਿਤ੍ਥਾਯਨ੍ਤੀ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਸਮ੍ਪਾਪੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸੀਘਂ ਸੀਘਂ ਸੀਲਾਨਿ ਪਰਿਪੂਰੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਘਂ ਸੀਘਨ੍ਤਿ ਬਹੂਨਂ ਸੀਲਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੀਲਾਨੀਤਿ ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸੀਲਾਨਿ, ਠਪੇਤ੍વਾ વਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਂ ਤਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਇਤਰਾਨਿ ਤਿવਿਧਸੀਲਾਨਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਰਾਗਪ੍ਪਟਿਘਪ੍ਪવੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਤਿਕવਾਟੇਨ ਨਿવਾਰਣਂ ਥਕਨਂ। ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਪਰਿਭੋਗવਸੇਨ ਭੋਜਨੇ ਪਮਾਣਞ੍ਞੁਭਾવਂ। ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਨ੍ਤਿ ਦਿવਸਸ੍ਸ ਤੀਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮਮਜ੍ਝਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਚ ਜਾਗਰਤਿ ਨ ਨਿਦ੍ਦਾਯਤਿ, ਸਮਣਧਮ੍ਮਮੇવ ਕਰੋਤੀਤਿ ਜਾਗਰੋ, ਜਾਗਰਸ੍ਸ ਭਾવੋ, ਕਮ੍ਮਂ વਾ ਜਾਗਰਿਯਂ, ਜਾਗਰਿਯਸ੍ਸ ਅਨੁਯੋਗੋ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗੋ, ਤਂ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਂ। ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸੇਕ੍ਖਂ વਾ ਅਸੇਕ੍ਖਂ વਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ। ਏવਮਿਤਰੇਪਿ ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਚ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਲੋਕਿਯਪਞ੍ਞਾ ਚ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ। ਸੀਘਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸਸਦਿਸੋਯੇવ ਲਹੁਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਤਥਾ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਜવਨਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪਨ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਨਯੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ। ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪਨવਸੇਨ, ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ ਅਨਭਿਰਤਸਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਤੁਰਿਤਕਿਰਿਯਾ ਸੀਘਤਾ। ਅਦਨ੍ਧਤਾ ਲਹੁਤਾ। વੇਗਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਖਿਪ੍ਪਤਾ।
Sīghapaññāti attano visaye sīghappavattikā paññā, yā samāraddhā attano paññākiccaṃ adandhāyantī avitthāyantī khippameva sampāpeti. Tenāha – ‘‘sīghaṃ sīghaṃ sīlāni paripūretī’’tiādi. Tattha sīghaṃ sīghanti bahūnaṃ sīlādīnaṃ saṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Sīlānīti cārittavārittavasena paññattāni pātimokkhasaṃvarasīlāni, ṭhapetvā vā indriyasaṃvaraṃ tassa visuṃ gahitattā itarāni tividhasīlāni. Indriyasaṃvaranti cakkhādīnaṃ channaṃ indriyānaṃ rāgappaṭighappavesaṃ akatvā satikavāṭena nivāraṇaṃ thakanaṃ. Bhojane mattaññutanti paccavekkhitaparibhogavasena bhojane pamāṇaññubhāvaṃ. Jāgariyānuyoganti divasassa tīsu koṭṭhāsesu rattiyā paṭhamamajjhimakoṭṭhāsesu ca jāgarati na niddāyati, samaṇadhammameva karotīti jāgaro, jāgarassa bhāvo, kammaṃ vā jāgariyaṃ, jāgariyassa anuyogo jāgariyānuyogo, taṃ jāgariyānuyogaṃ. Sīlakkhandhanti sekkhaṃ vā asekkhaṃ vā sīlakkhandhaṃ. Evamitarepi khandhā veditabbā. Paññākkhandhanti maggapaññā ca sekkhāsekkhānaṃ lokiyapaññā ca. Vimuttikkhandhanti phalavimutti. Vimuttiñāṇadassanakkhandhanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Sīghapaññāniddesasadisoyeva lahupaññāniddeso, tathā hāsapaññāniddeso. Javanapaññāniddeso pana kalāpasammasananayena pavatto. Tikkhapaññāniddeso vīriyassa ussukkāpanavasena, nibbedhikapaññāniddeso sabbaloke anabhiratasaññāvasena pavatto. Tattha turitakiriyā sīghatā. Adandhatā lahutā. Vegāyitattaṃ khippatā.
ਹਾਸਬਹੁਲੋਤਿ ਪੀਤਿਬਹੁਲੋ। ਸੇਸਪਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਾਨਿ। ਅਥ વਾ ਹਾਸਬਹੁਲੋਤਿ ਮੂਲਪਦਂ। વੇਦਬਹੁਲੋਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ ਪੀਤਿਯਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸੋਮਨਸ੍ਸવੇਦਨਾવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦਂ। ਤੁਟ੍ਠਿਬਹੁਲੋਤਿ ਨਾਤਿਬਲવਪੀਤਿਯਾ ਤੁਟ੍ਠਾਕਾਰવਸੇਨ। ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋਤਿ ਬਲવਪੀਤਿਯਾ ਪਮੁਦਿਤਭਾવવਸੇਨ। ਸੀਲਾਨਿ ਪਰਿਪੂਰੇਤੀਤਿ ਹਟ੍ਠਪ੍ਪਹਟ੍ਠੋ ਉਦਗ੍ਗੂਦਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਪਿਯਾਯਮਾਨੋ ਸੀਲਾਨਿ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾ ਹਿ ਪਞ੍ਞਾ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਫੁਲ੍ਲਿਤਾ વਿਕਸਿਤਾ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਏવਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਤਿ।
Hāsabahuloti pītibahulo. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Atha vā hāsabahuloti mūlapadaṃ. Vedabahuloti tassā eva pītiyā sampayuttasomanassavedanāvasena niddesapadaṃ. Tuṭṭhibahuloti nātibalavapītiyā tuṭṭhākāravasena. Pāmojjabahuloti balavapītiyā pamuditabhāvavasena. Sīlāni paripūretīti haṭṭhappahaṭṭho udaggūdaggo sampiyāyamāno sīlāni sampādeti. Pītisomanassasahagatā hi paññā abhirativasena ārammaṇe phullitā vikasitā viya pavattati, na evaṃ upekkhāsahagatāti.
ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੇਗਾਯਿਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਪਟਿਪਕ੍ਖਦੂਰੀਭਾવੇਨ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਤ੍ਤਾ ਇਨ੍ਦੇਨ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠવਜਿਰਂ વਿਯ ਲਕ੍ਖਣਂ ਅવਿਰਜ੍ਝਨ੍ਤੀ ਅਦਨ੍ਧਾਯਨ੍ਤੀ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ વੇਗਸਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਾਰਮ੍ਮਣਿਕવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਜવਨਪਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਖਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਜ੍ਜਨਤੋ ਖਯਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਭਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਭਯਾਨਕਭਾવਤੋ। ਅਸਾਰਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਸਾਰવਿਰਹਤੋ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਾਦਿવਿਰਹਤੋ ਚ। ਤੁਲਯਿਤ੍વਾਤਿ ਤੁਲਾਭੂਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਤੁਲੇਤ੍વਾ। ਤੀਰਯਿਤ੍વਾਤਿ ਤਾਯ ਏવ ਤੀਰਣਭੂਤਾਯ ਤੀਰੇਤ੍વਾ। વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ। ਅਥ વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾਤਿ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ। ਤੀਰਯਿਤ੍વਾਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਤੀਰੇਤ੍વਾ। વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾਤਿ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਨੁਲੋਮવਸੇਨ ਫੁਟਂ ਕਤ੍વਾ। ਰੂਪਨਿਰੋਧੇਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਭੂਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ। ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰવਸੇਨ ਜવਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਜવਨਪਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ਪੁਨ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Aniccato khippaṃ javatīti ‘‘khandhapañcakaṃ anicca’’nti vegāyitena pavattati, paṭipakkhadūrībhāvena pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā indena vissaṭṭhavajiraṃ viya lakkhaṇaṃ avirajjhantī adandhāyantī aniccalakkhaṇaṃ vegasā paṭivijjhati, tasmā sā javanapaññā nāmāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Evaṃ lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetvā balavavipassanāvasena dassetuṃ – ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha khayaṭṭhenāti yattha yattha uppajjati, tattha tattheva bhijjanato khayasabhāvattā. Bhayaṭṭhenāti bhayānakabhāvato. Asārakaṭṭhenāti attasāravirahato niccasārādivirahato ca. Tulayitvāti tulābhūtāya vipassanāpaññāya tuletvā. Tīrayitvāti tāya eva tīraṇabhūtāya tīretvā. Vibhāvayitvāti yāthāvato pakāsetvā pākaṭaṃ katvā. Atha vā tulayitvāti kalāpasammasanavasena tulayitvā. Tīrayitvāti udayabbayānupassanāvasena tīretvā. Vibhāvayitvāti bhaṅgānupassanādivasena pākaṭaṃ katvā. Vibhūtaṃ katvāti saṅkhārupekkhānulomavasena phuṭaṃ katvā. Rūpanirodheti rūpakkhandhassa nirodhabhūte nibbāne. Khippaṃ javatīti ninnapoṇapabbhāravasena javati pavattati. Idāni sikhāppattavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetuṃ, puna ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ.
ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਿਕ੍ਖਭਾવੋ ਨਾਮ ਸવਿਸੇਸਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ‘‘ਖਿਪ੍ਪਂ ਕਿਲੇਸੇ ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇ ਪਨ ਕਿਲੇਸੇ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ, ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਹਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਪਹੀਨਮ੍ਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅਸਮੂਹਤਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਅਨਤੀਤਤਾਯ ਅਸਮੂਹਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਇਧ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਨਾਧਿવਾਸੇਤੀਤਿ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਨ વਾਸੇਤਿ। ਪਜਹਤੀਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਜਹਤਿ। વਿਨੋਦੇਤੀਤਿ ਖਿਪਤਿ। ਬ੍ਯਨ੍ਤਿਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વਿਗਤਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤੀਤਿ ਅਨੁ ਅਭਾવਂ ਗਮੇਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਕਮੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਪਤ੍વਾ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨੇવ ਅਭਾવਂ ਗਮਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਾਮਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ। ‘‘ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਮਰਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਰੇਸਂ ਮਰਣਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ। ‘‘ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ વਿਹਿਂਸਿਯਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਰੇਸਂ વਿਹਿਂਸਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ। ਪਾਪਕੇਤਿ ਲਾਮਕੇ। ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ। ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਨਾਮ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ, ਪਟਿਪਦਾ ਚਸ੍ਸ ਨ ਚਲਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਏਕਮ੍ਹਿ ਆਸਨੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Ñāṇassa tikkhabhāvo nāma savisesaṃ paṭipakkhasamucchindanena veditabboti ‘‘khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā’’ti vatvā te pana kilese vibhāgena dassento, ‘‘uppannaṃ kāmavitakka’’ntiādimāha. Samathavipassanāhi vikkhambhanatadaṅgavasena pahīnampi ariyamaggena asamūhatattā uppattidhammataṃ anatītatāya asamūhatuppannanti vuccati, taṃ idha ‘‘uppanna’’nti adhippetaṃ. Nādhivāsetīti santānaṃ āropetvā na vāseti. Pajahatīti samucchedavasena pajahati. Vinodetīti khipati. Byantiṃ karotīti vigatantaṃ karoti. Anabhāvaṃ gametīti anu abhāvaṃ gameti, vipassanākkamena ariyamaggaṃ patvā samucchedavaseneva abhāvaṃ gamayatīti attho. Ettha ca kāmappaṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. ‘‘Ime sattā marantū’’ti paresaṃ maraṇappaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. ‘‘Ime sattā vihiṃsiyantū’’ti paresaṃ vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Pāpaketi lāmake. Akusale dhammeti akosallasambhūte dhamme. Tikkhapañño nāma khippābhiñño hoti, paṭipadā cassa na calatīti āha – ‘‘ekamhi āsane cattāro ariyamaggā’’tiādi.
‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਖਯਧਮ੍ਮਾ વਯਧਮ੍ਮਾ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਕਾਰਣਮੁਖੇਨ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਉਬ੍ਬੇਗਬਹੁਲੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਬ੍ਬੇਗਬਹੁਲੋਤਿ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੭) ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਭਿਣ੍ਹਪ੍ਪવਤ੍ਤਸਂવੇਗੋ। ਉਤ੍ਤਾਸਬਹੁਲੋਤਿ ਞਾਣਭਯવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਬਹੁਸੋ ਉਤ੍ਰਸ੍ਤਮਾਨਸੋ। ਤੇਨ ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਮਾਹ। ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨਬਹੁਲੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਉਦ੍ਧਂ વਿਸਙ੍ਖਾਰਾਭਿਮੁਖਤਾਯ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨਬਹੁਲੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਮਾਹ। ਅਰਤਿਬਹੁਲੋਤਿਆਦਿਨਾ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ ਅਪਰਾਪਰੂਪਪਤ੍ਤਿਂ। ਬਹਿਮੁਖੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਬਹਿਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਞਾਣਮੁਖੋ। ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੋ। ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧੋ, ਸੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾ, ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਤੀਤਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾ, ਸਾ ਏવ ਪਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾ। ਅਨਿਬ੍ਬਿਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਅਨ੍ਤਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਅਨਿવਿਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਂ। ਅਪ੍ਪਦਾਲਿਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ, ਅਨ੍ਤਕਰਣੇਨੇવ ਅਪ੍ਪਦਾਲਿਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੋਭਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਲੋਭਰਾਸਿਂ, ਲੋਭਕੋਟ੍ਠਾਸਂ વਾ।
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā’’ti yāthāvato dassanena saccappaṭivedho ijjhati, na aññathāti kāraṇamukhena nibbedhikapaññaṃ dassetuṃ – ‘‘sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hotī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ubbegabahuloti ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277) nayena sabbasaṅkhāresu abhiṇhappavattasaṃvego. Uttāsabahuloti ñāṇabhayavasena sabbasaṅkhāresu bahuso utrastamānaso. Tena ādīnavānupassanamāha. Ukkaṇṭhanabahuloti saṅkhārato uddhaṃ visaṅkhārābhimukhatāya ukkaṇṭhanabahulo. Iminā nibbidānupassanamāha. Aratibahulotiādinā tassā eva aparāparūpapattiṃ. Bahimukhoti sabbasaṅkhārato bahibhūtaṃ nibbānaṃ uddissa pavattañāṇamukho. Tathā pavattitavimokkhamukho. Nibbijjhanaṃ paṭivijjhanaṃ nibbedho, so etissā atthīti nibbedhikā, nibbijjhatīti vā nibbedhikā, sā eva paññā nibbedhikapaññā. Anibbiddhapubbanti anamatagge saṃsāre antaṃ pāpetvā anividdhapubbaṃ. Appadālitapubbanti tasseva atthavacanaṃ, antakaraṇeneva appadālitapubbanti attho. Lobhakkhandhanti lobharāsiṃ, lobhakoṭṭhāsaṃ vā.
ਕਾਯਗਤਾਸਤਿવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kāyagatāsativaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੧੯. ਕਾਯਗਤਾਸਤਿવਗ੍ਗੋ • 19. Kāyagatāsativaggo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੧੯. ਕਾਯਗਤਾਸਤਿવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 19. Kāyagatāsativaggavaṇṇanā