Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
൧൯. കായഗതാസതിവഗ്ഗവണ്ണനാ
19. Kāyagatāsativaggavaṇṇanā
൫൬൩. ചേതസാ ഫുടോതി ചിത്തേന ഫരിതോ. ചിത്തേന ഫരണഞ്ച സമുദ്ദസ്സ ദ്വിധാ സമ്ഭവതീതി ആഹ – ‘‘ദുവിധം ഫരണ’’ന്തിആദി. പുരിമേന അത്ഥേനാതി ‘‘സമ്പയോഗവസേന വിജ്ജം ഭജന്തീ’’തി വുത്തേന അത്ഥേന. പച്ഛിമേനാതി ‘‘വിജ്ജാഭാഗേ വിജ്ജാകോട്ഠാസേ വത്തന്തീ’’തി വുത്തേന.
563.Cetasāphuṭoti cittena pharito. Cittena pharaṇañca samuddassa dvidhā sambhavatīti āha – ‘‘duvidhaṃ pharaṇa’’ntiādi. Purimena atthenāti ‘‘sampayogavasena vijjaṃ bhajantī’’ti vuttena atthena. Pacchimenāti ‘‘vijjābhāge vijjākoṭṭhāse vattantī’’ti vuttena.
൫൬൪. മഹതോ സംവേഗായ സംവത്തതീതിആദീസു അയം പന അപരോ നയോ. യാഥാവതോ കായസഭാവപ്പവേദനതോ മഹതോ സംവേഗായ സംവത്തതി. അത്ഥായാതി ദിട്ഠധമ്മികാദിഅത്ഥായ. യോഗക്ഖേമായാതി ചതൂഹി യോഗേഹി ഖേമഭാവായ. സതിസമ്പജഞ്ഞായാതി സബ്ബത്ഥ സതിഅവിപ്പവാസായ സത്തട്ഠാനിയസമ്പജഞ്ഞായ ച. ഞാണദസ്സനപ്പടിലാഭായാതി വിപസ്സനാഞാണാധിഗമായ. വിജ്ജാവിമുത്തിഫലസച്ഛികിരിയായാതി തിസ്സോ വിജ്ജാ ചിത്തസ്സ അധിമുത്തി നിബ്ബാനം ചത്താരി സാമഞ്ഞഫലാനീതി ഏതേസം പച്ചക്ഖകരണായ.
564.Mahato saṃvegāya saṃvattatītiādīsu ayaṃ pana aparo nayo. Yāthāvato kāyasabhāvappavedanato mahato saṃvegāya saṃvattati. Atthāyāti diṭṭhadhammikādiatthāya. Yogakkhemāyāti catūhi yogehi khemabhāvāya. Satisampajaññāyāti sabbattha satiavippavāsāya sattaṭṭhāniyasampajaññāya ca. Ñāṇadassanappaṭilābhāyāti vipassanāñāṇādhigamāya. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāyāti tisso vijjā cittassa adhimutti nibbānaṃ cattāri sāmaññaphalānīti etesaṃ paccakkhakaraṇāya.
൫൮൪. പഞ്ഞാപടിലാഭായാതിആദീസു സോളസസു പദേസു പഞ്ഞാപടിലാഭായ പഞ്ഞാവുദ്ധിയാ പഞ്ഞാവേപുല്ലായ പഞ്ഞാബാഹുല്ലായാതി ഇമാനി ചത്താരി പഞ്ഞാവസേന ഭാവവചനാനി, സേസാനി ദ്വാദസ പുഗ്ഗലവസേന ഭാവവചനാനി. സപ്പുരിസസംസേവോതി സപ്പുരിസാനം ഭജനം. സദ്ധമ്മസ്സവനന്തി തേസം സപ്പുരിസാനം സന്തികേ സീലാദിപ്പടിപത്തിദീപകസ്സ സദ്ധമ്മവചനസ്സ സവനം. യോനിസോ മനസികാരോതി സുതാനം ധമ്മാനം അത്ഥൂപപരിക്ഖാവസേന ഉപായേന മനസികാരോ. ധമ്മാനുധമ്മപ്പടിപത്തീതി ലോകുത്തരധമ്മേ അനുഗതസ്സ സീലാദിപ്പടിപദാധമ്മസ്സ പടിപജ്ജനം.
584.Paññāpaṭilābhāyātiādīsu soḷasasu padesu paññāpaṭilābhāya paññāvuddhiyā paññāvepullāya paññābāhullāyāti imāni cattāri paññāvasena bhāvavacanāni, sesāni dvādasa puggalavasena bhāvavacanāni. Sappurisasaṃsevoti sappurisānaṃ bhajanaṃ. Saddhammassavananti tesaṃ sappurisānaṃ santike sīlādippaṭipattidīpakassa saddhammavacanassa savanaṃ. Yoniso manasikāroti sutānaṃ dhammānaṃ atthūpaparikkhāvasena upāyena manasikāro. Dhammānudhammappaṭipattīti lokuttaradhamme anugatassa sīlādippaṭipadādhammassa paṭipajjanaṃ.
ഛന്നം അഭിഞ്ഞാഞാണാനന്തി ഇദ്ധിവിധദിബ്ബസോതചേതോപരിയപുബ്ബേനിവാസദിബ്ബചക്ഖുആസവക്ഖയഞാണാനം. തേസത്തതീനം ഞാണാനന്തി പടിസമ്ഭിദാപാളിയം (പടി॰ മ॰ ൧.൧-൨ മാതികാ) ‘‘സോതാവധാനേ പഞ്ഞാ സുതമയേ ഞാണം, സുത്വാന സംവരേ പഞ്ഞാ സീലമയേ ഞാണ’’ന്തിആദിനാ ഞാണകഥായ നിദ്ദിട്ഠാനം സാവകസാധാരണാസാധാരണാനം ഞാണാനം. ഇമേസഞ്ഹി തേസത്തതിഞാണാനം സുതമയഞാണാദീനി സത്തസട്ഠിഞാണാനി സാവകസ്സ സാധാരണാനി, ‘‘ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തേ ഞാണം, സത്താനം ആസയാനുസയേ ഞാണം, യമകപാടിഹീരേ ഞാണം, മഹാകരുണാസമാപത്തിയാ ഞാണം, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം, അനാവരണഞാണ’’ന്തി (പടി॰ മ॰ ൧.൬൮-൭൩ മാതികാ) ഇമാനി ഛ അസാധാരണഞാണാനി സാവകേഹി.
Channaṃ abhiññāñāṇānanti iddhividhadibbasotacetopariyapubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayañāṇānaṃ. Tesattatīnaṃ ñāṇānanti paṭisambhidāpāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.1-2 mātikā) ‘‘sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇaṃ, sutvāna saṃvare paññā sīlamaye ñāṇa’’ntiādinā ñāṇakathāya niddiṭṭhānaṃ sāvakasādhāraṇāsādhāraṇānaṃ ñāṇānaṃ. Imesañhi tesattatiñāṇānaṃ sutamayañāṇādīni sattasaṭṭhiñāṇāni sāvakassa sādhāraṇāni, ‘‘indriyaparopariyatte ñāṇaṃ, sattānaṃ āsayānusaye ñāṇaṃ, yamakapāṭihīre ñāṇaṃ, mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ, sabbaññutaññāṇaṃ, anāvaraṇañāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.68-73 mātikā) imāni cha asādhāraṇañāṇāni sāvakehi.
സത്തസത്തതീനം ഞാണാനന്തി ഏത്ഥ –
Sattasattatīnaṃñāṇānanti ettha –
‘‘ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണന്തി ഞാണം, അസതി ജാതിയാ നത്ഥി ജരാമരണന്തി ഞാണം. അതീതമ്പി അദ്ധാനം ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണന്തി ഞാണം, അസതി ജാതിയാ നത്ഥി ജരാമരണന്തി ഞാണം. അനാഗതമ്പി അദ്ധാനം ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണന്തി ഞാണം, അസതി ജാതിയാ നത്ഥി ജരാമരണന്തി ഞാണം. യമ്പിസ്സ തം ധമ്മട്ഠിതിഞാണം, തമ്പി ഖയധമ്മം വയധമ്മം വിരാഗധമ്മം നിരോധധമ്മന്തി ഞാണം. ഭവപച്ചയാ ജാതീതി ഞാണം…പേ॰… ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോതി ഞാണം, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനന്തി ഞാണം, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാതി ഞാണം, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാതി ഞാണം, സളായതനപച്ചയാ ഫസ്സോതി ഞാണം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനന്തി ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപന്തി ഞാണം, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണന്തി ഞാണം, അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാതി ഞാണം, അസതി അവിജ്ജായ നത്ഥി സങ്ഖാരാതി ഞാണം, അതീതമ്പി അദ്ധാനം അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാതി ഞാണം, അസതി അവിജ്ജായ നത്ഥി സങ്ഖാരാതി ഞാണം, അനാഗതമ്പി അദ്ധാനം അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാതി ഞാണം, അസതി അവിജ്ജായ നത്ഥി സങ്ഖാരാതി ഞാണം, യമ്പിസ്സ തം ധമ്മട്ഠിതിഞാണം, തമ്പി ഖയധമം വയധമ്മം വിരാഗധമ്മം നിരോധധമ്മന്തി ഞാണ’’ന്തി –
‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Bhavapaccayā jātīti ñāṇaṃ…pe… upādānapaccayā bhavoti ñāṇaṃ, taṇhāpaccayā upādānanti ñāṇaṃ, vedanāpaccayā taṇhāti ñāṇaṃ, phassapaccayā vedanāti ñāṇaṃ, saḷāyatanapaccayā phassoti ñāṇaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatananti ñāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti ñāṇaṃ, saṅkhārapaccayā viññāṇanti ñāṇaṃ, avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, atītampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhamaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇa’’nti –
ഭഗവതാ നിദാനവഗ്ഗേ (സം॰ നി॰ ൨.൩൪-൩൫) ജരാമരണാദീസു ഏകാദസസു പടിച്ചസമുപ്പാദങ്ഗേസു പച്ചേകം സത്ത സത്ത കത്വാ വുത്താനി സത്തസത്തതിഞാണാനി.
Bhagavatā nidānavagge (saṃ. ni. 2.34-35) jarāmaraṇādīsu ekādasasu paṭiccasamuppādaṅgesu paccekaṃ satta satta katvā vuttāni sattasattatiñāṇāni.
തത്ഥ ധമ്മട്ഠിതിഞാണന്തി പച്ചയാകാരഞാണം. പച്ചയാകാരോ ഹി ധമ്മാനം പവത്തിസങ്ഖാതായ ഠിതിയാ കാരണത്താ ‘‘ധമ്മട്ഠിതീ’’തി വുച്ചതി, തത്ഥ ഞാണം ധമ്മട്ഠിതിഞാണം, ‘‘ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണ’’ന്തിആദിനാ വുത്തസ്സേവ ഛബ്ബിധസ്സ ഞാണസ്സേതം അധിവചനം. ഖയധമ്മന്തി ഖയഗമനസഭാവം. വയധമ്മന്തി വയഗമനസഭാവം. വിരാഗധമ്മന്തി വിരജ്ജനസഭാവം. നിരോധധമ്മന്തി നിരുജ്ഝനസഭാവന്തി അത്ഥോ.
Tattha dhammaṭṭhitiñāṇanti paccayākārañāṇaṃ. Paccayākāro hi dhammānaṃ pavattisaṅkhātāya ṭhitiyā kāraṇattā ‘‘dhammaṭṭhitī’’ti vuccati, tattha ñāṇaṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā vuttasseva chabbidhassa ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Khayadhammanti khayagamanasabhāvaṃ. Vayadhammanti vayagamanasabhāvaṃ. Virāgadhammanti virajjanasabhāvaṃ. Nirodhadhammanti nirujjhanasabhāvanti attho.
ലാഭോതിആദീസു ലാഭോയേവ ഉപസഗ്ഗേന വിസേസേത്വാ ‘‘പടിലാഭോ’’തി വുത്തോ. പുന തസ്സേവ അത്ഥവിവരണവസേന ‘‘പത്തി സമ്പത്തീ’’തി വുത്തം. ഫുസനാതി അധിഗമനവസേന ഫുസനാ. സച്ഛികിരിയാതി പടിലാഭസച്ഛികിരിയാ. ഉപസമ്പദാതി നിപ്ഫാദനാ.
Lābhotiādīsu lābhoyeva upasaggena visesetvā ‘‘paṭilābho’’ti vutto. Puna tasseva atthavivaraṇavasena ‘‘patti sampattī’’ti vuttaṃ. Phusanāti adhigamanavasena phusanā. Sacchikiriyāti paṭilābhasacchikiriyā. Upasampadāti nipphādanā.
സത്തന്നഞ്ച സേക്ഖാനന്തി തിസ്സോ സിക്ഖാ സിക്ഖന്തീതി സേക്ഖസഞ്ഞിതാനം സോതാപത്തിമഗ്ഗട്ഠാദീനം സത്തന്നം. പുഥുജ്ജനകല്യാണകസ്സ ചാതി നിബ്ബാനഗാമിനിയാ പടിപദായ യുത്തത്താ സുന്ദരട്ഠേന കല്യാണസഞ്ഞിതസ്സ പുഥുജ്ജനസ്സ. വഡ്ഢിതം വഡ്ഢനം ഏകായാതി വഡ്ഢിതവഡ്ഢനാ. യഥാവുത്താനം അട്ഠന്നമ്പി പഞ്ഞാനം വസേന വിസേസതോവ അരഹതോ പഞ്ഞാവസേന പഞ്ഞാവുദ്ധിയാ. തഥാ പഞ്ഞാവേപുല്ലായ.
Sattannañcasekkhānanti tisso sikkhā sikkhantīti sekkhasaññitānaṃ sotāpattimaggaṭṭhādīnaṃ sattannaṃ. Puthujjanakalyāṇakassa cāti nibbānagāminiyā paṭipadāya yuttattā sundaraṭṭhena kalyāṇasaññitassa puthujjanassa. Vaḍḍhitaṃ vaḍḍhanaṃ ekāyāti vaḍḍhitavaḍḍhanā. Yathāvuttānaṃ aṭṭhannampi paññānaṃ vasena visesatova arahato paññāvasena paññāvuddhiyā. Tathā paññāvepullāya.
യസ്സ കസ്സചിപി വിസേസതോ അനുരൂപധമ്മസ്സ മഹന്തം നാമ കിച്ചസിദ്ധിയാ വേദിതബ്ബന്തി തദസ്സ കിച്ചസിദ്ധിയാ ദസ്സേന്തോ ‘‘മഹന്തേ അത്ഥേ പരിഗ്ഗണ്ഹാതീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അത്ഥാദീനം മഹന്തഭാവോ മഹാവിസയതായ വേദിതബ്ബോ, മഹാവിസയതാ ച തേസം പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗേ ആഗതനയേന വേദിതബ്ബാ. സീലക്ഖന്ധസ്സ പന ഹേതുമഹന്തതായ, പച്ചയമഹന്തതായ, നിസ്സയമഹന്തതായ , പഭേദമഹന്തതായ, കിച്ചമഹന്തതായ, ഫലമഹന്തതായ, ആനിസംസമഹന്തതായ ച മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ ഹേതു അലോഭാദയോ. പച്ചയോ ഹിരോത്തപ്പസദ്ധാസതിവീരിയാദയോ. നിസ്സയോ സാവകബോധിപച്ചേകബോധിനിയതതാ തംസമങ്ഗിനോ ച പുരിസവിസേസാ. പഭേദോ ചാരിത്തവാരിത്താദിവിഭാഗോ. കിച്ചം തദങ്ഗാദിവസേന പടിപക്ഖവിധമനം. ഫലം സഗ്ഗസമ്പദാ നിബ്ബാനസമ്പദാ ച. ആനിസംസോ പിയമനാപതാദി. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൯) ആകങ്ഖേയ്യസുത്താദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൬൪ ആദയോ) ച ആഗതനയേന വേദിതബ്ബോ. ഇമിനാ നയേന സമാധിക്ഖന്ധാദീനമ്പി മഹന്തതാ യഥാരഹം നിദ്ധാരേത്വാ വത്തബ്ബാ. ഠാനാട്ഠാനാദീനം മഹന്തഭാവോ പന മഹാവിസയതായ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ ഠാനാട്ഠാനാനം മഹാവിസയതാ ബഹുധാതുകസുത്താദീസു ആഗതനയേന വേദിതബ്ബാ.
Yassa kassacipi visesato anurūpadhammassa mahantaṃ nāma kiccasiddhiyā veditabbanti tadassa kiccasiddhiyā dassento ‘‘mahante atthe pariggaṇhātī’’tiādimāha. Tattha atthādīnaṃ mahantabhāvo mahāvisayatāya veditabbo, mahāvisayatā ca tesaṃ paṭisambhidāmagge āgatanayena veditabbā. Sīlakkhandhassa pana hetumahantatāya, paccayamahantatāya, nissayamahantatāya , pabhedamahantatāya, kiccamahantatāya, phalamahantatāya, ānisaṃsamahantatāya ca mahantabhāvo veditabbo. Tattha hetu alobhādayo. Paccayo hirottappasaddhāsativīriyādayo. Nissayo sāvakabodhipaccekabodhiniyatatā taṃsamaṅgino ca purisavisesā. Pabhedo cārittavārittādivibhāgo. Kiccaṃ tadaṅgādivasena paṭipakkhavidhamanaṃ. Phalaṃ saggasampadā nibbānasampadā ca. Ānisaṃso piyamanāpatādi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.9) ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.64 ādayo) ca āgatanayena veditabbo. Iminā nayena samādhikkhandhādīnampi mahantatā yathārahaṃ niddhāretvā vattabbā. Ṭhānāṭṭhānādīnaṃ mahantabhāvo pana mahāvisayatāya veditabbo. Tattha ṭhānāṭṭhānānaṃ mahāvisayatā bahudhātukasuttādīsu āgatanayena veditabbā.
വിഹാരസമാപത്തീനം മഹാവിസയതാ സമാധിക്ഖന്ധേ മഹാവിസയതാനിദ്ധാരണനയേന വേദിതബ്ബാ, അരിയസച്ചാനം സകലയാനസങ്ഗാഹകതോ സച്ചവിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൧൮൯ ആദയോ) തംസംവണ്ണനാസു (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൧൮൯ ആദയോ) ച ആഗതനയേന, സതിപട്ഠാനാദീനം സതിപട്ഠാനവിഭങ്ഗാദീസു (വിഭ॰ ൩൫൫ ആദയോ) തംസംവണ്ണനാദീസു (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൩൫൫ ആദയോ) ച ആഗതനയേന, സാമഞ്ഞഫലാനം മഹതോ ഹിതസ്സ മഹതോ സുഖസ്സ മഹതോ അത്ഥസ്സ മഹതോ യോഗക്ഖേമസ്സ നിപ്ഫത്തിഭാവതോ സന്തപണീതഅതക്കാവചരപണ്ഡിതവേദനീയഭാവതോ, അഭിഞ്ഞാനം മഹാസമ്ഭാരതോ മഹാവിസയതോ മഹാകിച്ചതോ മഹാനുഭാവതോ മഹാനിപ്ഫത്തിതോ, നിബ്ബാനസ്സ മദനിമ്മദനാദിമഹത്ഥസിദ്ധിതോ ച മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ. പരിഗ്ഗണ്ഹാതീതി സഭാവാദിതോ പരിച്ഛിജ്ജ ഗണ്ഹാതി ജാനാതി, പടിവിജ്ഝതീതി അത്ഥോ.
Vihārasamāpattīnaṃ mahāvisayatā samādhikkhandhe mahāvisayatāniddhāraṇanayena veditabbā, ariyasaccānaṃ sakalayānasaṅgāhakato saccavibhaṅge (vibha. 189 ādayo) taṃsaṃvaṇṇanāsu (vibha. aṭṭha. 189 ādayo) ca āgatanayena, satipaṭṭhānādīnaṃ satipaṭṭhānavibhaṅgādīsu (vibha. 355 ādayo) taṃsaṃvaṇṇanādīsu (vibha. aṭṭha. 355 ādayo) ca āgatanayena, sāmaññaphalānaṃ mahato hitassa mahato sukhassa mahato atthassa mahato yogakkhemassa nipphattibhāvato santapaṇītaatakkāvacarapaṇḍitavedanīyabhāvato, abhiññānaṃ mahāsambhārato mahāvisayato mahākiccato mahānubhāvato mahānipphattito, nibbānassa madanimmadanādimahatthasiddhito ca mahantabhāvo veditabbo. Pariggaṇhātīti sabhāvādito paricchijja gaṇhāti jānāti, paṭivijjhatīti attho.
പുഥുപഞ്ഞാതി ഏത്ഥാപി വുത്തനയാനുസാരേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അയം പന വിസേസോ – പുഥു നാനാക്ഖന്ധേസു ഞാണം പവത്തതീതി ‘‘അയം രൂപക്ഖന്ധോ നാമ…പേ॰… അയം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ നാമാ’’തി ഏവം പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം നാനാകരണം പടിച്ച ഞാണം പവത്തതി. തേസുപി ഏകവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ…പേ॰… ഏകാദസവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ॰… ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ…പേ॰… ബഹുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ…പേ॰… ബഹുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ…പേ॰… ബഹുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോതി ഏവം ഏകേകസ്സ ഖന്ധസ്സ ഏകവിധാദിവസേന അതീതാദിവസേനപി നാനാകരണം പടിച്ച ഞാണം പവത്തതി.
Puthupaññāti etthāpi vuttanayānusārena attho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – puthu nānākkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti ‘‘ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāmā’’ti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tesupi ekavidhena rūpakkhandho…pe… ekādasavidhena rūpakkhandho. Ekavidhena vedanākkhandho…pe… bahuvidhena vedanākkhandho. Ekavidhena saññākkhandho…pe… bahuvidhena saññākkhandho. Ekavidhena saṅkhārakkhandho…pe… bahuvidhena saṅkhārakkhandho. Ekavidhena viññāṇakkhandho…pe… bahuvidhena viññāṇakkhandhoti evaṃ ekekassa khandhassa ekavidhādivasena atītādivasenapi nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.
പുഥു നാനാധാതൂസൂതി ‘‘അയം ചക്ഖുധാതു നാമ…പേ॰… അയം മനോവിഞ്ഞാണധാതു നാമ. തത്ഥ സോളസ ധാതുയോ കാമാവചരാ, ദ്വേ ചാതുഭൂമികാ’’തി ഏവം ധാതൂസു നാനാകരണം പടിച്ച ഞാണം പവത്തതി. തയിദം ഉപാദിന്നധാതുവസേന വുത്തം. പച്ചേകബുദ്ധാനഞ്ഹി ദ്വിന്നഞ്ച അഗ്ഗസാവകാനം ഉപാദിന്നധാതൂസു ഏവ നാനാകരണം പടിച്ച ഞാണം പവത്തതി, തഞ്ച ഖോ ഏകദേസതോവ, ന നിപ്പദേസതോ. ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നധാതൂനം നാനാകരണം തേസം അവിസയോവ, സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധാനംയേവ പന ‘‘ഇമായ ധാതുയാ ഉസ്സന്നത്താ ഇമസ്സ രുക്ഖസ്സ ഖന്ധോ സേതോ ഹോതി, ഇമസ്സ കാളോ, ഇമസ്സ മട്ഠോ, ഇമസ്സ ഖരോ, ഇമസ്സ ബഹലതചോ, ഇമസ്സ സുക്ഖതചോ. ഇമസ്സ പത്തം വണ്ണസണ്ഠാനാദിവസേന ഏവരൂപം. ഇമസ്സ പുപ്ഫം നീലം, പീതം, ലോഹിതം, ഓദാതം, സുഗന്ധം, ദുഗ്ഗന്ധം, മിസ്സകഗന്ധം. ഫലം ഖുദ്ദകം, മഹന്തം, ദീഘം, വട്ടം, സുവണ്ണം, ദുബ്ബണ്ണം, മട്ഠം, ഫരുസം, സുഗന്ധം, ദുഗ്ഗന്ധം, മധുരം, തിത്തകം, അമ്ബിലം, കടുകം, കസാവം. കണ്ടകോ തിഖിണോ, അതിഖിണോ, ഉജുകോ, കുടിലോ, തമ്ബോ, നീലോ, ലോഹിതോ, ഓദാതോ’’തിആദിനാ ധാതുനാനത്തം പടിച്ച ഞാണം പവത്തതി.
Puthu nānādhātūsūti ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve cātubhūmikā’’ti evaṃ dhātūsu nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tayidaṃ upādinnadhātuvasena vuttaṃ. Paccekabuddhānañhi dvinnañca aggasāvakānaṃ upādinnadhātūsu eva nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati, tañca kho ekadesatova, na nippadesato. Bahiddhā anupādinnadhātūnaṃ nānākaraṇaṃ tesaṃ avisayova, sabbaññubuddhānaṃyeva pana ‘‘imāya dhātuyā ussannattā imassa rukkhassa khandho seto hoti, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa kharo, imassa bahalataco, imassa sukkhataco. Imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ. Imassa pupphaṃ nīlaṃ, pītaṃ, lohitaṃ, odātaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, missakagandhaṃ. Phalaṃ khuddakaṃ, mahantaṃ, dīghaṃ, vaṭṭaṃ, suvaṇṇaṃ, dubbaṇṇaṃ, maṭṭhaṃ, pharusaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, madhuraṃ, tittakaṃ, ambilaṃ, kaṭukaṃ, kasāvaṃ. Kaṇṭako tikhiṇo, atikhiṇo, ujuko, kuṭilo, tambo, nīlo, lohito, odāto’’tiādinā dhātunānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.
പുഥു നാനാആയതനേസൂതി ‘‘ഇദം ചക്ഖായതനം നാമ…പേ॰… ഇദം ധമ്മായതനം നാമ. തത്ഥ ദസായതനാ കാമാവചരാ, ദ്വേ ചാതുഭൂമകാ’’തി ഏവം ആയതനനാനത്തം പടിച്ച ഞാണം പവത്തതി.
Puthu nānāāyatanesūti ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve cātubhūmakā’’ti evaṃ āyatananānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.
പുഥു നാനാപടിച്ചസമുപ്പാദേസൂതി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാഭേദതോ സന്താനഭേദതോ ച നാനപ്പഭേദേസു പടിച്ചസമുപ്പാദങ്ഗേസു. അവിജ്ജാദിഅങ്ഗാനി ഹി പച്ചേകം പടിച്ചസമുപ്പാദസഞ്ഞിതാനി. തേനാഹ – സങ്ഖാരപിടകേ ‘‘ദ്വാദസ പച്ചയാ ദ്വാദസ പടിച്ചസമുപ്പാദാ’’തി (സം॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧.൧൧൦).
Puthu nānāpaṭiccasamuppādesūti ajjhattabahiddhābhedato santānabhedato ca nānappabhedesu paṭiccasamuppādaṅgesu. Avijjādiaṅgāni hi paccekaṃ paṭiccasamuppādasaññitāni. Tenāha – saṅkhārapiṭake ‘‘dvādasa paccayā dvādasa paṭiccasamuppādā’’ti (saṃ. ni. ṭī. 1.1.110).
പുഥു നാനാസുഞ്ഞതമനുപലബ്ഭേസൂതി നാനാസഭാവേസു നിച്ചസാരാദിവിരഹിതേസു സുഞ്ഞസഭാവേസു, തതോ ഏവ ഇത്ഥിപുരിസഅത്തത്തനിയാദിവസേന അനുപലബ്ഭമാനസഭാവേസു. മ-കാരോ ഹേത്ഥ പദസന്ധികരോ.
Puthu nānāsuññatamanupalabbhesūti nānāsabhāvesu niccasārādivirahitesu suññasabhāvesu, tato eva itthipurisaattattaniyādivasena anupalabbhamānasabhāvesu. Ma-kāro hettha padasandhikaro.
പുഥു നാനാഅത്ഥേസൂതി അത്ഥപടിസമ്ഭിദാവിസയേസു പച്ചയുപ്പന്നാദിനാനാഅത്ഥേസു. ധമ്മേസൂതി ധമ്മപടിസമ്ഭിദാവിസയേസു പച്ചയാദിനാനാധമ്മേസു. നിരുത്തീസൂതി തേസംയേവ അത്ഥധമ്മാനം നിദ്ധാരണവചനസങ്ഖാതേസു നാനാനിരുത്തീസു. പുഥു നാനാപടിഭാനേസൂതി അത്ഥപടിസമ്ഭിദാദിവിസയേസു ഇമാനി ഞാണാനി ഇദമത്ഥജോതകാനീതി തഥാ തഥാ പടിഭാനതോ ഉപതിട്ഠനതോ പടിഭാനാനീതി ലദ്ധനാമേസു നാനാഞാണേസു.
Puthunānāatthesūti atthapaṭisambhidāvisayesu paccayuppannādinānāatthesu. Dhammesūti dhammapaṭisambhidāvisayesu paccayādinānādhammesu. Niruttīsūti tesaṃyeva atthadhammānaṃ niddhāraṇavacanasaṅkhātesu nānāniruttīsu. Puthu nānāpaṭibhānesūti atthapaṭisambhidādivisayesu imāni ñāṇāni idamatthajotakānīti tathā tathā paṭibhānato upatiṭṭhanato paṭibhānānīti laddhanāmesu nānāñāṇesu.
പുഥു നാനാസീലക്ഖന്ധേസൂതിആദീസു സീലസ്സ പുഥുത്തം നാനത്തഞ്ച വുത്തമേവ, ഇതരേസം പന വുത്തനയാനുസാരേന സുവിഞ്ഞേയ്യത്താ പാകടമേവ. യം പന അഭിന്നം ഏകമേവ നിബ്ബാനം, തത്ഥ ഉപചാരവസേന പുഥുത്തം ഗഹേതബ്ബന്തി ആഹ – ‘‘പുഥു നാനാജനസാധാരണേ ധമ്മേ സമതിക്കമ്മാ’’തി. തേനസ്സ മദനിമ്മദനാദിപരിയായേന പുഥുത്തം പരിദീപിതം ഹോതി.
Puthu nānāsīlakkhandhesūtiādīsu sīlassa puthuttaṃ nānattañca vuttameva, itaresaṃ pana vuttanayānusārena suviññeyyattā pākaṭameva. Yaṃ pana abhinnaṃ ekameva nibbānaṃ, tattha upacāravasena puthuttaṃ gahetabbanti āha – ‘‘puthu nānājanasādhāraṇe dhamme samatikkammā’’ti. Tenassa madanimmadanādipariyāyena puthuttaṃ paridīpitaṃ hoti.
വിപുലേ അത്ഥേതി മഹന്തേ അത്ഥേ. മഹന്തപരിയായോ ഹി വിപുലസദ്ദോ. ഗമ്ഭീരേസൂതി സസാദീഹി വിയ മഹാസമുദ്ദോ അനുപചിതഞാണസമ്ഭാരേഹി അലബ്ഭനേയ്യപ്പതിട്ഠേസു ഖന്ധേസു ഞാണം പവത്തതീതി വിസയസ്സ ഗമ്ഭീരതായ ഞാണസ്സ ഗമ്ഭീരതാ വിഭാവിതാ.
Vipule attheti mahante atthe. Mahantapariyāyo hi vipulasaddo. Gambhīresūti sasādīhi viya mahāsamuddo anupacitañāṇasambhārehi alabbhaneyyappatiṭṭhesu khandhesu ñāṇaṃ pavattatīti visayassa gambhīratāya ñāṇassa gambhīratā vibhāvitā.
തിക്ഖവിസദഭാവാദിഗുണേഹി അസാധാരണത്താ പരേസം പഞ്ഞായ ന സാമന്താ, അഥ ഖോ സുവിദൂരവിദൂരേതി അസമന്തപഞ്ഞാ ആകാരസ്സ രസ്സത്തം കത്വാ. കേചി ‘‘അസമത്ഥപഞ്ഞാ’’തി പഠന്തി, തേസം യഥാവുത്തഗുണേഹി അഞ്ഞേഹി അസാധാരണത്താ നത്ഥി ഏതിസ്സാ കായചി സമത്ഥന്തി അസമത്ഥാ പഞ്ഞാതി യോജനാ. അത്ഥവവത്ഥാനതോതി അത്ഥപ്പഭേദസ്സ യാഥാവതോ സന്നിട്ഠാനതോ. ന അഞ്ഞോ കോചി സക്കോതി അഭിസമ്ഭവിതുന്തി ഞാണഗതിയാ സമ്പാപുണിതും ന അഞ്ഞോ കോചിപി സക്കോതി, തസ്മാ അയം സുവിദൂരവിദൂരേതി അസമന്തപഞ്ഞാ. ഇദാനി പുഗ്ഗലന്തരവസേന അസമന്തപഞ്ഞം വിഭാവേതും, ‘‘പുഥുജ്ജനകല്യാണകസ്സാ’’തിആദി ആരദ്ധം.
Tikkhavisadabhāvādiguṇehi asādhāraṇattā paresaṃ paññāya na sāmantā, atha kho suvidūravidūreti asamantapaññā ākārassa rassattaṃ katvā. Keci ‘‘asamatthapaññā’’ti paṭhanti, tesaṃ yathāvuttaguṇehi aññehi asādhāraṇattā natthi etissā kāyaci samatthanti asamatthā paññāti yojanā. Atthavavatthānatoti atthappabhedassa yāthāvato sanniṭṭhānato. Na añño koci sakkoti abhisambhavitunti ñāṇagatiyā sampāpuṇituṃ na añño kocipi sakkoti, tasmā ayaṃ suvidūravidūreti asamantapaññā. Idāni puggalantaravasena asamantapaññaṃ vibhāvetuṃ, ‘‘puthujjanakalyāṇakassā’’tiādi āraddhaṃ.
‘‘പഞ്ഞാപഭേദകുസലോ അഭിന്നഞാണോ അധിഗതപ്പടിസമ്ഭിദോ ചതുവേസാരജ്ജപ്പത്തോ ദസബലധാരീ പുരിസാസഭോ പുരിസസീഹോ പുരിസനാഗോ പുരിസാജഞ്ഞോ പുരിസധോരയ്ഹോ അനന്തഞാണോ അനന്തതേജോ അനന്തയസോ അഡ്ഢോ മഹദ്ധനോ ബലവാ നേതാ വിനേതാ അനുനേതാ പഞ്ഞാപേതാ വിനിജ്ഝാപേതാ പേക്ഖതാ പസാദേതാ. സോ ഹി ഭഗവാ അനുപ്പന്നസ്സ മഗ്ഗസ്സ ഉപ്പാദേതാ, അസഞ്ജാതസ്സ മഗ്ഗസ്സ സഞ്ജനേതാ, അനക്ഖാതസ്സ മഗ്ഗസ്സ അക്ഖാതാ, മഗ്ഗഞ്ഞൂ മഗ്ഗവിദൂ മഗ്ഗകോവിദോ. മഗ്ഗാനുഗാമീ ച പന ഏതരഹി സാവകാ വിഹരന്തി പച്ഛാ സമന്നാഗതാ.
‘‘Paññāpabhedakusalo abhinnañāṇo adhigatappaṭisambhido catuvesārajjappatto dasabaladhārī purisāsabho purisasīho purisanāgo purisājañño purisadhorayho anantañāṇo anantatejo anantayaso aḍḍho mahaddhano balavā netā vinetā anunetā paññāpetā vinijjhāpetā pekkhatā pasādetā. So hi bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido. Maggānugāmī ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā.
‘‘സോ ഹി ഭഗവാ ജാനം ജാനാതി, പസ്സം പസ്സതി, ചക്ഖുഭൂതോ ഞാണഭൂതോ ധമ്മഭൂതോ ബ്രഹ്മഭൂതോ വത്താ പവത്താ അത്ഥസ്സ നിന്നേതാ അമതസ്സ ദാതാ ധമ്മസ്സാമീ തഥാഗതോ, നത്ഥി തസ്സ ഭഗവതോ അഞ്ഞാതം അദിട്ഠം അവിദിതം അസച്ഛികതം അഫസ്സിതം പഞ്ഞായ. അതീതം അനാഗതം പച്ചുപ്പന്നം ഉപാദായ സബ്ബേ ധമ്മാ സബ്ബാകാരേന ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണമുഖേ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി, യം കിഞ്ചി നേയ്യം നാമ അത്ഥി തം സബ്ബം ജാനിതബ്ബം, അത്തത്ഥോ വാ പരത്ഥോ വാ ഉഭയത്ഥോ വാ ദിട്ഠധമ്മികോ വാ അത്ഥോ സമ്പരായികോ വാ അത്ഥോ ഉത്താനോ വാ അത്ഥോ ഗമ്ഭീരോ വാ അത്ഥോ ഗൂള്ഹോ വാ അത്ഥോ പടിച്ഛന്നോ വാ അത്ഥോ നേയ്യോ വാ അത്ഥോ നീതോ വാ അത്ഥോ അനവജ്ജോ വാ അത്ഥോ നിക്കിലേസോ വാ അത്ഥോ വോദാനോ വാ അത്ഥോ പരമത്ഥോ വാ അത്ഥോ, സബ്ബം തം അന്തോബുദ്ധഞാണേ പരിവത്തതി.
‘‘So hi bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato, natthi tassa bhagavato aññātaṃ adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ paññāya. Atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ upādāya sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchanti, yaṃ kiñci neyyaṃ nāma atthi taṃ sabbaṃ jānitabbaṃ, attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho uttāno vā attho gambhīro vā attho gūḷho vā attho paṭicchanno vā attho neyyo vā attho nīto vā attho anavajjo vā attho nikkileso vā attho vodāno vā attho paramattho vā attho, sabbaṃ taṃ antobuddhañāṇe parivattati.
‘‘സബ്ബം കായകമ്മം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണാനുപരിവത്തി, സബ്ബം വചീകമ്മം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണാനുപരിവത്തി, സബ്ബം മനോകമ്മം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണാനുപരിവത്തി. അതീതേ ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ അപ്പടിഹതം ഞാണം, അനാഗതേ ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ അപ്പടിഹതം ഞാണം, പച്ചുപ്പന്നേ ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ അപ്പടിഹതം ഞാണം, യാവതകം നേയ്യം, താവതകം ഞാണം. യാവതകം ഞാണം, താവതകം നേയ്യം. നേയ്യപരിയന്തികം ഞാണം, ഞാണപരിയന്തികം നേയ്യം, നേയ്യം അതിക്കമിത്വാ ഞാണം നപ്പവത്തതി, ഞാണം അതിക്കമിത്വാ നേയ്യപഥോ നത്ഥി, അഞ്ഞമഞ്ഞപരിയന്തട്ഠായിനോ തേ ധമ്മാ, യഥാ ദ്വിന്നം സമുഗ്ഗപടലാനം സമ്മാ ഫുസിതാനം ഹേട്ഠിമം സമുഗ്ഗപടലം ഉപരിമം നാതിവത്തതി, ഉപരിമം സമുഗ്ഗപടലം ഹേട്ഠിമം നാതിവത്തതി, അഞ്ഞമഞ്ഞപരിയന്തട്ഠായിനോ, ഏവമേവം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ നേയ്യഞ്ച ഞാണഞ്ച അഞ്ഞമഞ്ഞപരിയന്തട്ഠായിനോ. യാവതകം നേയ്യം, താവതകം ഞാണം. യാവതകം ഞാണം, താവതകം നേയ്യം, നേയ്യപരിയന്തികം ഞാണം, ഞാണപരിയന്തികം നേയ്യം, നേയ്യം അതിക്കമിത്വാ ഞാണം നപ്പവത്തതി, ഞാണം അതിക്കമിത്വാ നേയ്യപഥോ നത്ഥി. അഞ്ഞമഞ്ഞപരിയന്തട്ഠായിനോ തേ ധമ്മാ. സബ്ബധമ്മേസു ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണം പവത്തതി.
‘‘Sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ manokammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti. Atīte buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppanne buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇaṃ. Yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ neyyaṃ. Neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi, aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā, yathā dvinnaṃ samuggapaṭalānaṃ sammā phusitānaṃ heṭṭhimaṃ samuggapaṭalaṃ uparimaṃ nātivattati, uparimaṃ samuggapaṭalaṃ heṭṭhimaṃ nātivattati, aññamaññapariyantaṭṭhāyino, evamevaṃ buddhassa bhagavato neyyañca ñāṇañca aññamaññapariyantaṭṭhāyino. Yāvatakaṃ neyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇaṃ. Yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ neyyaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā. Sabbadhammesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati.
‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ആവജ്ജനപ്പടിബദ്ധാ ആകങ്ഖപ്പടിബദ്ധാ മനസികാരപ്പടിബദ്ധാ ചിത്തുപ്പാദപ്പടിബദ്ധാ, സബ്ബസത്തേസു ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണം പവത്തതി. സബ്ബേസം സത്താനം ബുദ്ധോ ആസയം ജാനാതി, അനുസയം ജാനാതി, ചരിതം ജാനാതി, അധിമുത്തിം ജാനാതി, അപ്പരജക്ഖേ മഹാരജക്ഖേ തിക്ഖിന്ദ്രിയേ മുദിന്ദ്രിയേ സ്വാകാരേ ദ്വാകാരേ സുവിഞ്ഞാപയേ ദുവിഞ്ഞാപയേ ഭബ്ബാ സബ്ബേ സത്തേ പജാനാതി, സദേവകോ ലോകോ സമാരകോ സബ്രഹ്മകോ സസ്സമണബ്രാഹ്മണീ പജാ സദേവമനുസ്സാ അന്തോബുദ്ധഞാണേ പരിവത്തതി.
‘‘Sabbe dhammā buddhassa bhagavato āvajjanappaṭibaddhā ākaṅkhappaṭibaddhā manasikārappaṭibaddhā cittuppādappaṭibaddhā, sabbasattesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbesaṃ sattānaṃ buddho āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbā sabbe satte pajānāti, sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati.
‘‘യഥാ യേ കേചി മച്ഛകച്ഛപാ അന്തമസോ തിമിതിമിങ്ഗലം ഉപാദായ അന്തോമഹാസമുദ്ദേ പരിവത്തന്തി, ഏവമേവ സദേവകോ ലോകോ സമാരകോ സബ്രഹ്മകോ സസ്സമണബ്രാഹ്മണീ പജാ സദേവമനുസ്സാ അന്തോബുദ്ധഞാണേ പരിവത്തതി. യഥാ യേ കേചി പക്ഖിനോ അന്തമസോ ഗരുളം വേനതേയ്യം ഉപാദായ ആകാസസ്സ പദേസേ പരിവത്തന്തി, ഏവമേവ യേപി തേ സാരിപുത്തസമാ പഞ്ഞായ, തേപി ബുദ്ധഞാണസ്സ പദേസേ പരിവത്തന്തി, ബുദ്ധഞാണം ദേവമനുസ്സാനം പഞ്ഞം ഫരിത്വാ അതിഘംസിത്വാ തിട്ഠതി. യേപി തേ ഖത്തിയപണ്ഡിതാ ബ്രാഹ്മണപണ്ഡിതാ ഗഹപതിപണ്ഡിതാ സമണപണ്ഡിതാ നിപുണാ കതപരപ്പവാദാ വാലവേധിരൂപാ, വോഭിന്ദന്താ മഞ്ഞേ ചരന്തി പഞ്ഞാഗതേന ദിട്ഠിഗതാനി, തേ തേ പഞ്ഹം അഭിസങ്ഖരിത്വാ അഭിസങ്ഖരിത്വാ’’തി (പടി॰ മ॰ ൩.൫) –
‘‘Yathā ye keci macchakacchapā antamaso timitimiṅgalaṃ upādāya antomahāsamudde parivattanti, evameva sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati. Yathā ye keci pakkhino antamaso garuḷaṃ venateyyaṃ upādāya ākāsassa padese parivattanti, evameva yepi te sāriputtasamā paññāya, tepi buddhañāṇassa padese parivattanti, buddhañāṇaṃ devamanussānaṃ paññaṃ pharitvā atighaṃsitvā tiṭṭhati. Yepi te khattiyapaṇḍitā brāhmaṇapaṇḍitā gahapatipaṇḍitā samaṇapaṇḍitā nipuṇā kataparappavādā vālavedhirūpā, vobhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatāni, te te pañhaṃ abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā’’ti (paṭi. ma. 3.5) –
ആദിനാ നിദ്ദിട്ഠപാളിം പേയ്യാലമുഖേന സംഖിപിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘പഞ്ഞാപഭേദകുസലോ പഭിന്നഞാണോ…പേ॰… തേ പഞ്ഹം അഭിസങ്ഖരിത്വാ അഭിസങ്ഖരിത്വാ’’തിആദിമാഹ.
Ādinā niddiṭṭhapāḷiṃ peyyālamukhena saṃkhipitvā dassento ‘‘paññāpabhedakusalo pabhinnañāṇo…pe… te pañhaṃ abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā’’tiādimāha.
തത്ഥ പഭിന്നഞാണോതി അത്ഥാദീസു പഭേദഗതഞാണോ. ‘‘പഭേദഞാണോ’’തിപി പഠന്തി, സോയേവ അത്ഥോ. തേ പഞ്ഹന്തി തേ തേ അത്തനാ അധിപ്പേതം പഞ്ഹം. നിദ്ദിട്ഠകാരണാതി വിസ്സജ്ജിതകാരണാ. ഉപക്ഖിത്തകാതി ഭഗവതോ പഞ്ഞാവേയ്യത്തിയേന സമീപേ ഖിത്തകാ അന്തേവാസികാ സമ്പജ്ജന്തി.
Tattha pabhinnañāṇoti atthādīsu pabhedagatañāṇo. ‘‘Pabhedañāṇo’’tipi paṭhanti, soyeva attho. Te pañhanti te te attanā adhippetaṃ pañhaṃ. Niddiṭṭhakāraṇāti vissajjitakāraṇā. Upakkhittakāti bhagavato paññāveyyattiyena samīpe khittakā antevāsikā sampajjanti.
ഭവതി അഭിഭവതീതി ഭൂരി. കിം? രാഗാദിം. ഉപസഗ്ഗേ സതിപി തദേവ പദം തമത്ഥം വദതീതി ഉപസഗ്ഗേന വിനാപി സോ അത്ഥോ വിഞ്ഞേയ്യോ അനേകത്ഥത്താ ധാതൂനന്തി വുത്തം – ‘‘അഭിഭുയ്യതീ’’തി. കാരകബ്യത്തയേന ചേതം വുത്തം, തസ്മാ രാഗം അഭിഭുയ്യതീതി സാ സാ മഗ്ഗപഞ്ഞാ അത്തനാ അത്തനാ വജ്ഝം രാഗം അഭിഭുയ്യതി അഭിഭവതി, മദതീതി അത്ഥോ. അഭിഭവതീതി സാ സാ ഫലപഞ്ഞാ തം തം രാഗം ഭവി അഭിഭവി മദ്ദീതി ഭൂരിപഞ്ഞാ. ‘‘അഭിഭവിതാ’’തി വാ പാഠോ, ‘‘അഭിഭവിത്വാ’’തിപി പഠന്തി. അഭിഭവിത്വാതി ച കിരിയായ സിദ്ധഭാവദസ്സനം. പഞ്ഞാ ചേ സിദ്ധാ, രാഗാഭിഭവോ ച സിദ്ധോ ഏവാതി. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ.
Bhavati abhibhavatīti bhūri. Kiṃ? Rāgādiṃ. Upasagge satipi tadeva padaṃ tamatthaṃ vadatīti upasaggena vināpi so attho viññeyyo anekatthattā dhātūnanti vuttaṃ – ‘‘abhibhuyyatī’’ti. Kārakabyattayena cetaṃ vuttaṃ, tasmā rāgaṃ abhibhuyyatīti sā sā maggapaññā attanā attanā vajjhaṃ rāgaṃ abhibhuyyati abhibhavati, madatīti attho. Abhibhavatīti sā sā phalapaññā taṃ taṃ rāgaṃ bhavi abhibhavi maddīti bhūripaññā. ‘‘Abhibhavitā’’ti vā pāṭho, ‘‘abhibhavitvā’’tipi paṭhanti. Abhibhavitvāti ca kiriyāya siddhabhāvadassanaṃ. Paññā ce siddhā, rāgābhibhavo ca siddho evāti. Sesesupi eseva nayo.
രാഗാദീസു പന രജ്ജനലക്ഖണോ രാഗോ. ദുസ്സനലക്ഖണോ ദോസോ. മുയ്ഹനലക്ഖണോ മോഹോ. കുജ്ഝനലക്ഖണോ കോധോ, ഉപനന്ധനലക്ഖണോ ഉപനാഹോ. പുബ്ബകാലം കോധോ, അപരകാലം ഉപനാഹോ. പരഗുണമക്ഖനലക്ഖണോ മക്ഖോ, യുഗഗ്ഗാഹലക്ഖണോ പലാസോ. പരസമ്പത്തിഖീയനലക്ഖണാ ഇസ്സാ, അത്തനോ സമ്പത്തിനിഗ്ഗൂഹനലക്ഖണം മച്ഛരിയം. അത്തനാ കതപാപപ്പടിച്ഛാദനലക്ഖണാ മായാ, അത്തനോ അവിജ്ജമാനഗുണപ്പകാസനലക്ഖണം സാഠേയ്യം. ചിത്തസ്സ ഉദ്ധുമാതഭാവലക്ഖണോ ഥമ്ഭോ, കരണുത്തരിയലക്ഖണോ സാരമ്ഭോ. ഉന്നതിലക്ഖണോ മാനോ, അബ്ഭുന്നതിലക്ഖണോ അതിമാനോ. മത്തഭാവലക്ഖണോ മദോ, പഞ്ചകാമഗുണേസു ചിത്തവോസ്സഗ്ഗലക്ഖണോ പമാദോ. ഭവതി അഭിഭവതി അരിന്തി ഭൂരി അസരൂപതോ പരസ്സ അകാരസ്സ ലോപം കത്വാ. തേനാഹ – ‘‘അരിം മദ്ദനിപഞ്ഞാതി ഭൂരിപഞ്ഞാ’’തി. ഭവതി ഏത്ഥ ഥാവരജങ്ഗമന്തി ഭൂരി വുച്ചതി പഥവീ യഥാ ‘‘ഭൂമീ’’തി ഭൂരി വിയാതി ഭൂരിപഞ്ഞാ വിത്ഥതവിപുലട്ഠേന സബ്ബം സഹതായ ച. തേനാഹ – ‘‘തായാ’’തിആദി. തത്ഥ പഥവിസമായാതി വിത്ഥതവിപുലട്ഠേനേവ പഥവിസമായ. വിത്ഥതായാതി പജാനിതബ്ബേ വിസയേ വിത്ഥതായ, ന ഏകദേസേ വത്തമാനായ. വിപുലായാതി ഉളാരഭൂതായ. സമന്നാഗതോതി പുഗ്ഗലോ. ഇതി-സദ്ദോ കാരണത്ഥേ, ഇമിനാ കാരണേന പുഗ്ഗലസ്സ ഭൂരിപഞ്ഞായ സമന്നാഗതത്താ തസ്സ പഞ്ഞാ ഭൂരിപഞ്ഞാ നാമാതി അത്ഥോ. ‘‘ഭൂരിപഞ്ഞസ്സ പഞ്ഞാ ഭൂരിപഞ്ഞപഞ്ഞാ’’തി വത്തബ്ബേ ഏകസ്സ പഞ്ഞാസദ്ദസ്സ ലോപം കത്വാ ‘‘ഭൂരിപഞ്ഞാ’’തി വുത്തം.
Rāgādīsu pana rajjanalakkhaṇo rāgo. Dussanalakkhaṇo doso. Muyhanalakkhaṇo moho. Kujjhanalakkhaṇo kodho, upanandhanalakkhaṇo upanāho. Pubbakālaṃ kodho, aparakālaṃ upanāho. Paraguṇamakkhanalakkhaṇo makkho, yugaggāhalakkhaṇo palāso. Parasampattikhīyanalakkhaṇā issā, attano sampattiniggūhanalakkhaṇaṃ macchariyaṃ. Attanā katapāpappaṭicchādanalakkhaṇā māyā, attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ. Cittassa uddhumātabhāvalakkhaṇo thambho, karaṇuttariyalakkhaṇo sārambho. Unnatilakkhaṇo māno, abbhunnatilakkhaṇo atimāno. Mattabhāvalakkhaṇo mado, pañcakāmaguṇesu cittavossaggalakkhaṇo pamādo. Bhavati abhibhavati arinti bhūri asarūpato parassa akārassa lopaṃ katvā. Tenāha – ‘‘ariṃ maddanipaññāti bhūripaññā’’ti. Bhavati ettha thāvarajaṅgamanti bhūri vuccati pathavī yathā ‘‘bhūmī’’ti bhūri viyāti bhūripaññā vitthatavipulaṭṭhena sabbaṃ sahatāya ca. Tenāha – ‘‘tāyā’’tiādi. Tattha pathavisamāyāti vitthatavipulaṭṭheneva pathavisamāya. Vitthatāyāti pajānitabbe visaye vitthatāya, na ekadese vattamānāya. Vipulāyāti uḷārabhūtāya. Samannāgatoti puggalo. Iti-saddo kāraṇatthe, iminā kāraṇena puggalassa bhūripaññāya samannāgatattā tassa paññā bhūripaññā nāmāti attho. ‘‘Bhūripaññassa paññā bhūripaññapaññā’’ti vattabbe ekassa paññāsaddassa lopaṃ katvā ‘‘bhūripaññā’’ti vuttaṃ.
അപിചാതി പഞ്ഞാപരിയായദസ്സനത്ഥം വുത്തം. പഞ്ഞായമേതന്തി പഞ്ഞായ ഏതം. അധിവചനന്തി അധികം വചനം. ഭൂരീതി ഭൂതേ അത്ഥേ ഖന്ധാദികേ രമതി സച്ചസഭാവേന, ദിട്ഠി വിയ ന അഭൂതേതി ഭൂരി. മേധാതി അസനി വിയ സിലുച്ചയേ കിലേസേ മേധതി ഹിംസതീതി മേധാ, ഖിപ്പം ഗഹണധാരണട്ഠേന വാ മേധാ. പരിണായികാതി യസ്സുപ്പജ്ജതി, തം സത്തം അത്തഹിതപ്പടിപത്തിയം സമ്പയുത്തധമ്മേ ച യാഥാവലക്ഖണപ്പടിവേധേ പരിണേതീതി പരിണായികാ. ഇമേഹേവ അഞ്ഞാനിപി പഞ്ഞാപരിയായവചനാനി ഹോന്തി.
Apicāti paññāpariyāyadassanatthaṃ vuttaṃ. Paññāyametanti paññāya etaṃ. Adhivacananti adhikaṃ vacanaṃ. Bhūrīti bhūte atthe khandhādike ramati saccasabhāvena, diṭṭhi viya na abhūteti bhūri. Medhāti asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā. Pariṇāyikāti yassuppajjati, taṃ sattaṃ attahitappaṭipattiyaṃ sampayuttadhamme ca yāthāvalakkhaṇappaṭivedhe pariṇetīti pariṇāyikā. Imeheva aññānipi paññāpariyāyavacanāni honti.
പഞ്ഞാബാഹുല്ലന്തി പഞ്ഞാ ബഹുലാ അസ്സാതി പഞ്ഞാബഹുലോ, തസ്സ ഭാവോ പഞ്ഞാബാഹുല്ലം. തഞ്ച പഞ്ഞായ ബാഹുല്ലം പവത്തി ഏവാതി തമത്ഥം പഞ്ഞാഗരുകസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വസേന ദസ്സേന്തോ, ‘‘ഇധേകച്ചോ പഞ്ഞാഗരുകോ ഹോതീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇധേകച്ചോതി പുഥുജ്ജനകല്യാണകോ, അരിയോ വാ. പഞ്ഞാ ഗരു ഏകസ്സാതി പഞ്ഞാഗരുകോ. പഞ്ഞായ ചരിതോ പവത്തിതോ പഞ്ഞാചരിതോ, പഞ്ഞായ ചരിതം പവത്തം അസ്സാതി വാ പഞ്ഞാചരിതോ. അനുലോമികഖന്തിആദിവിഭാഗാ പഞ്ഞാ ആസയോ ഏതസ്സാതി പഞ്ഞാസയോ. പഞ്ഞായ അധിമുത്തോ തന്നിന്നോതി പഞ്ഞാധിമുത്തോ. സമുസ്സിതട്ഠേന പഞ്ഞാ ധജോ ഏതസ്സാതി പഞ്ഞാധജോ. പഞ്ഞാകേതൂതി തസ്സേവ വേവചനം. പഞ്ഞാനിമിത്തം ആധിപതേയ്യം ഏതസ്സാതി പഞ്ഞാധിപതേയ്യോ. പഞ്ഞാസങ്ഖാതോ വിചയോ, ധമ്മസഭാവവിചിനനം വാ ബഹുലം ഏതസ്സാതി വിചയബഹുലോ . നാനപ്പകാരേന ധമ്മസഭാവവിചിനനം ബഹുലം അസ്സാതി പവിചയബഹുലോ. ഓക്ഖായനം യാഥാവതോ ധമ്മാനം ഉപട്ഠാനം ബഹുലം ഏതസ്സാതി ഓക്ഖായനബഹുലോ. പഞ്ഞായ തസ്സ തസ്സ ധമ്മസ്സ സമ്മാപേക്ഖനാ സമ്പേക്ഖാ, സമ്പേക്ഖായ അയനം പവത്തനം സമ്പേക്ഖായനം, സമ്പേക്ഖായനം ധമ്മോ പകതി അസ്സാതി സമ്പേക്ഖായനധമ്മോ. സമ്പേക്ഖായനം വാ യാഥാവതോ ദസ്സനധമ്മോ സഭാവോ ഏതസ്സാതി സമ്പേക്ഖായനധമ്മോ. സബ്ബം ധമ്മജാതം വിഭൂതം വിഭാവിതം കത്വാ വിഹരണസീലോതി വിഭൂതവിഹാരീ.
Paññābāhullanti paññā bahulā assāti paññābahulo, tassa bhāvo paññābāhullaṃ. Tañca paññāya bāhullaṃ pavatti evāti tamatthaṃ paññāgarukassa puggalassa vasena dassento, ‘‘idhekacco paññāgaruko hotī’’tiādimāha. Tattha idhekaccoti puthujjanakalyāṇako, ariyo vā. Paññā garu ekassāti paññāgaruko. Paññāya carito pavattito paññācarito, paññāya caritaṃ pavattaṃ assāti vā paññācarito. Anulomikakhantiādivibhāgā paññā āsayo etassāti paññāsayo. Paññāya adhimutto tanninnoti paññādhimutto. Samussitaṭṭhena paññā dhajo etassāti paññādhajo. Paññāketūti tasseva vevacanaṃ. Paññānimittaṃ ādhipateyyaṃ etassāti paññādhipateyyo. Paññāsaṅkhāto vicayo, dhammasabhāvavicinanaṃ vā bahulaṃ etassāti vicayabahulo. Nānappakārena dhammasabhāvavicinanaṃ bahulaṃ assāti pavicayabahulo. Okkhāyanaṃ yāthāvato dhammānaṃ upaṭṭhānaṃ bahulaṃ etassāti okkhāyanabahulo. Paññāya tassa tassa dhammassa sammāpekkhanā sampekkhā, sampekkhāya ayanaṃ pavattanaṃ sampekkhāyanaṃ, sampekkhāyanaṃ dhammo pakati assāti sampekkhāyanadhammo. Sampekkhāyanaṃ vā yāthāvato dassanadhammo sabhāvo etassāti sampekkhāyanadhammo. Sabbaṃ dhammajātaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ katvā viharaṇasīloti vibhūtavihārī.
തച്ചരിതോതിആദീസു തം-സദ്ദേന പഞ്ഞാ പച്ചാമട്ഠാ, തസ്മാ തത്ഥ ‘‘പഞ്ഞാചരിതോ’’തിആദിനാ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സാ പഞ്ഞാ ചരിതാ ഗരുകാ ബഹുലാ അസ്സാതി തച്ചരിതോ തഗ്ഗരുകോ തബ്ബഹുലോ. തസ്സം പഞ്ഞായം നിന്നോ പോണോ പബ്ഭാരോ അധിമുത്തോതി തന്നിന്നോ തപ്പോണോ തപ്പബ്ഭാരോ തദധിമുത്തോ. സാ പഞ്ഞാ അധിപതി തദധിപതി, തദധിപതിതോ ആഗതോ തദാധിപതേയ്യോ. പഞ്ഞാഗരുകോതിആദീനി ‘‘കാമം സേവന്തംയേവ ജാനാതി, അയം പുഗ്ഗലോ നേക്ഖമ്മഗരുകോ’’തിആദീസു (പടി॰ മ॰ ൧.൧൧൪) വിയ പുരിമജാതിതോ പഭുതി വുത്താനി. തച്ചരിതോതിആദീനി ഇമിസ്സാ ജാതിയാ വുത്താനി. ഇദാനി വുത്തമേവത്ഥം നിദസ്സനവസേനപി ദസ്സേതും – ‘‘യഥാ’’തിആദി വുത്തം. ഏവമേവന്തിആദീനി ദസ്സിതബ്ബനിഗമനം.
Taccaritotiādīsu taṃ-saddena paññā paccāmaṭṭhā, tasmā tattha ‘‘paññācarito’’tiādinā attho veditabbo. Sā paññā caritā garukā bahulā assāti taccarito taggaruko tabbahulo. Tassaṃ paññāyaṃ ninno poṇo pabbhāro adhimuttoti tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto. Sā paññā adhipati tadadhipati, tadadhipatito āgato tadādhipateyyo. Paññāgarukotiādīni ‘‘kāmaṃ sevantaṃyeva jānāti, ayaṃ puggalo nekkhammagaruko’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.114) viya purimajātito pabhuti vuttāni. Taccaritotiādīni imissā jātiyā vuttāni. Idāni vuttamevatthaṃ nidassanavasenapi dassetuṃ – ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Evamevantiādīni dassitabbanigamanaṃ.
സീഘപഞ്ഞാതി അത്തനോ വിസയേ സീഘപ്പവത്തികാ പഞ്ഞാ, യാ സമാരദ്ധാ അത്തനോ പഞ്ഞാകിച്ചം അദന്ധായന്തീ അവിത്ഥായന്തീ ഖിപ്പമേവ സമ്പാപേതി. തേനാഹ – ‘‘സീഘം സീഘം സീലാനി പരിപൂരേതീ’’തിആദി. തത്ഥ സീഘം സീഘന്തി ബഹൂനം സീലാദീനം സങ്ഗഹത്ഥം ദ്വിക്ഖത്തും വുത്തം. സീലാനീതി ചാരിത്തവാരിത്തവസേന പഞ്ഞത്താനി പാതിമോക്ഖസംവരസീലാനി, ഠപേത്വാ വാ ഇന്ദ്രിയസംവരം തസ്സ വിസും ഗഹിതത്താ ഇതരാനി തിവിധസീലാനി. ഇന്ദ്രിയസംവരന്തി ചക്ഖാദീനം ഛന്നം ഇന്ദ്രിയാനം രാഗപ്പടിഘപ്പവേസം അകത്വാ സതികവാടേന നിവാരണം ഥകനം. ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുതന്തി പച്ചവേക്ഖിതപരിഭോഗവസേന ഭോജനേ പമാണഞ്ഞുഭാവം. ജാഗരിയാനുയോഗന്തി ദിവസസ്സ തീസു കോട്ഠാസേസു രത്തിയാ പഠമമജ്ഝിമകോട്ഠാസേസു ച ജാഗരതി ന നിദ്ദായതി, സമണധമ്മമേവ കരോതീതി ജാഗരോ, ജാഗരസ്സ ഭാവോ, കമ്മം വാ ജാഗരിയം, ജാഗരിയസ്സ അനുയോഗോ ജാഗരിയാനുയോഗോ, തം ജാഗരിയാനുയോഗം. സീലക്ഖന്ധന്തി സേക്ഖം വാ അസേക്ഖം വാ സീലക്ഖന്ധം. ഏവമിതരേപി ഖന്ധാ വേദിതബ്ബാ. പഞ്ഞാക്ഖന്ധന്തി മഗ്ഗപഞ്ഞാ ച സേക്ഖാസേക്ഖാനം ലോകിയപഞ്ഞാ ച. വിമുത്തിക്ഖന്ധന്തി ഫലവിമുത്തി. വിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധന്തി പച്ചവേക്ഖണഞാണം. സീഘപഞ്ഞാനിദ്ദേസസദിസോയേവ ലഹുപഞ്ഞാനിദ്ദേസോ, തഥാ ഹാസപഞ്ഞാനിദ്ദേസോ. ജവനപഞ്ഞാനിദ്ദേസോ പന കലാപസമ്മസനനയേന പവത്തോ. തിക്ഖപഞ്ഞാനിദ്ദേസോ വീരിയസ്സ ഉസ്സുക്കാപനവസേന, നിബ്ബേധികപഞ്ഞാനിദ്ദേസോ സബ്ബലോകേ അനഭിരതസഞ്ഞാവസേന പവത്തോ. തത്ഥ തുരിതകിരിയാ സീഘതാ. അദന്ധതാ ലഹുതാ. വേഗായിതത്തം ഖിപ്പതാ.
Sīghapaññāti attano visaye sīghappavattikā paññā, yā samāraddhā attano paññākiccaṃ adandhāyantī avitthāyantī khippameva sampāpeti. Tenāha – ‘‘sīghaṃ sīghaṃ sīlāni paripūretī’’tiādi. Tattha sīghaṃ sīghanti bahūnaṃ sīlādīnaṃ saṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Sīlānīti cārittavārittavasena paññattāni pātimokkhasaṃvarasīlāni, ṭhapetvā vā indriyasaṃvaraṃ tassa visuṃ gahitattā itarāni tividhasīlāni. Indriyasaṃvaranti cakkhādīnaṃ channaṃ indriyānaṃ rāgappaṭighappavesaṃ akatvā satikavāṭena nivāraṇaṃ thakanaṃ. Bhojane mattaññutanti paccavekkhitaparibhogavasena bhojane pamāṇaññubhāvaṃ. Jāgariyānuyoganti divasassa tīsu koṭṭhāsesu rattiyā paṭhamamajjhimakoṭṭhāsesu ca jāgarati na niddāyati, samaṇadhammameva karotīti jāgaro, jāgarassa bhāvo, kammaṃ vā jāgariyaṃ, jāgariyassa anuyogo jāgariyānuyogo, taṃ jāgariyānuyogaṃ. Sīlakkhandhanti sekkhaṃ vā asekkhaṃ vā sīlakkhandhaṃ. Evamitarepi khandhā veditabbā. Paññākkhandhanti maggapaññā ca sekkhāsekkhānaṃ lokiyapaññā ca. Vimuttikkhandhanti phalavimutti. Vimuttiñāṇadassanakkhandhanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Sīghapaññāniddesasadisoyeva lahupaññāniddeso, tathā hāsapaññāniddeso. Javanapaññāniddeso pana kalāpasammasananayena pavatto. Tikkhapaññāniddeso vīriyassa ussukkāpanavasena, nibbedhikapaññāniddeso sabbaloke anabhiratasaññāvasena pavatto. Tattha turitakiriyā sīghatā. Adandhatā lahutā. Vegāyitattaṃ khippatā.
ഹാസബഹുലോതി പീതിബഹുലോ. സേസപദാനി തസ്സേവ വേവചനാനി. അഥ വാ ഹാസബഹുലോതി മൂലപദം. വേദബഹുലോതി തസ്സാ ഏവ പീതിയാ സമ്പയുത്തസോമനസ്സവേദനാവസേന നിദ്ദേസപദം. തുട്ഠിബഹുലോതി നാതിബലവപീതിയാ തുട്ഠാകാരവസേന. പാമോജ്ജബഹുലോതി ബലവപീതിയാ പമുദിതഭാവവസേന. സീലാനി പരിപൂരേതീതി ഹട്ഠപ്പഹട്ഠോ ഉദഗ്ഗൂദഗ്ഗോ സമ്പിയായമാനോ സീലാനി സമ്പാദേതി. പീതിസോമനസ്സസഹഗതാ ഹി പഞ്ഞാ അഭിരതിവസേന ആരമ്മണേ ഫുല്ലിതാ വികസിതാ വിയ പവത്തതി, ന ഏവം ഉപേക്ഖാസഹഗതാതി.
Hāsabahuloti pītibahulo. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Atha vā hāsabahuloti mūlapadaṃ. Vedabahuloti tassā eva pītiyā sampayuttasomanassavedanāvasena niddesapadaṃ. Tuṭṭhibahuloti nātibalavapītiyā tuṭṭhākāravasena. Pāmojjabahuloti balavapītiyā pamuditabhāvavasena. Sīlāni paripūretīti haṭṭhappahaṭṭho udaggūdaggo sampiyāyamāno sīlāni sampādeti. Pītisomanassasahagatā hi paññā abhirativasena ārammaṇe phullitā vikasitā viya pavattati, na evaṃ upekkhāsahagatāti.
അനിച്ചതോ ഖിപ്പം ജവതീതി ‘‘ഖന്ധപഞ്ചകം അനിച്ച’’ന്തി വേഗായിതേന പവത്തതി, പടിപക്ഖദൂരീഭാവേന പുബ്ബാഭിസങ്ഖാരസ്സ സാതിസയത്താ ഇന്ദേന വിസ്സട്ഠവജിരം വിയ ലക്ഖണം അവിരജ്ഝന്തീ അദന്ധായന്തീ അനിച്ചലക്ഖണം വേഗസാ പടിവിജ്ഝതി, തസ്മാ സാ ജവനപഞ്ഞാ നാമാതി അത്ഥോ. സേസപദേസുപി ഏസേവ നയോ. ഏവം ലക്ഖണാരമ്മണികവിപസ്സനാവസേന ജവനപഞ്ഞം ദസ്സേത്വാ ബലവവിപസ്സനാവസേന ദസ്സേതും – ‘‘രൂപ’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഖയട്ഠേനാതി യത്ഥ യത്ഥ ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ തത്ഥേവ ഭിജ്ജനതോ ഖയസഭാവത്താ. ഭയട്ഠേനാതി ഭയാനകഭാവതോ. അസാരകട്ഠേനാതി അത്തസാരവിരഹതോ നിച്ചസാരാദിവിരഹതോ ച. തുലയിത്വാതി തുലാഭൂതായ വിപസ്സനാപഞ്ഞായ തുലേത്വാ. തീരയിത്വാതി തായ ഏവ തീരണഭൂതായ തീരേത്വാ. വിഭാവയിത്വാതി യാഥാവതോ പകാസേത്വാ പാകടം കത്വാ. അഥ വാ തുലയിത്വാതി കലാപസമ്മസനവസേന തുലയിത്വാ. തീരയിത്വാതി ഉദയബ്ബയാനുപസ്സനാവസേന തീരേത്വാ. വിഭാവയിത്വാതി ഭങ്ഗാനുപസ്സനാദിവസേന പാകടം കത്വാ. വിഭൂതം കത്വാതി സങ്ഖാരുപേക്ഖാനുലോമവസേന ഫുടം കത്വാ. രൂപനിരോധേതി രൂപക്ഖന്ധസ്സ നിരോധഭൂതേ നിബ്ബാനേ. ഖിപ്പം ജവതീതി നിന്നപോണപബ്ഭാരവസേന ജവതി പവത്തതി. ഇദാനി സിഖാപ്പത്തവിപസ്സനാവസേന ജവനപഞ്ഞം ദസ്സേതും, പുന ‘‘രൂപ’’ന്തിആദി വുത്തം.
Aniccato khippaṃ javatīti ‘‘khandhapañcakaṃ anicca’’nti vegāyitena pavattati, paṭipakkhadūrībhāvena pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā indena vissaṭṭhavajiraṃ viya lakkhaṇaṃ avirajjhantī adandhāyantī aniccalakkhaṇaṃ vegasā paṭivijjhati, tasmā sā javanapaññā nāmāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Evaṃ lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetvā balavavipassanāvasena dassetuṃ – ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha khayaṭṭhenāti yattha yattha uppajjati, tattha tattheva bhijjanato khayasabhāvattā. Bhayaṭṭhenāti bhayānakabhāvato. Asārakaṭṭhenāti attasāravirahato niccasārādivirahato ca. Tulayitvāti tulābhūtāya vipassanāpaññāya tuletvā. Tīrayitvāti tāya eva tīraṇabhūtāya tīretvā. Vibhāvayitvāti yāthāvato pakāsetvā pākaṭaṃ katvā. Atha vā tulayitvāti kalāpasammasanavasena tulayitvā. Tīrayitvāti udayabbayānupassanāvasena tīretvā. Vibhāvayitvāti bhaṅgānupassanādivasena pākaṭaṃ katvā. Vibhūtaṃ katvāti saṅkhārupekkhānulomavasena phuṭaṃ katvā. Rūpanirodheti rūpakkhandhassa nirodhabhūte nibbāne. Khippaṃ javatīti ninnapoṇapabbhāravasena javati pavattati. Idāni sikhāppattavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetuṃ, puna ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ.
ഞാണസ്സ തിക്ഖഭാവോ നാമ സവിസേസം പടിപക്ഖസമുച്ഛിന്ദനേന വേദിതബ്ബോതി ‘‘ഖിപ്പം കിലേസേ ഛിന്ദതീതി തിക്ഖപഞ്ഞാ’’തി വത്വാ തേ പന കിലേസേ വിഭാഗേന ദസ്സേന്തോ, ‘‘ഉപ്പന്നം കാമവിതക്ക’’ന്തിആദിമാഹ. സമഥവിപസ്സനാഹി വിക്ഖമ്ഭനതദങ്ഗവസേന പഹീനമ്പി അരിയമഗ്ഗേന അസമൂഹതത്താ ഉപ്പത്തിധമ്മതം അനതീതതായ അസമൂഹതുപ്പന്നന്തി വുച്ചതി, തം ഇധ ‘‘ഉപ്പന്ന’’ന്തി അധിപ്പേതം. നാധിവാസേതീതി സന്താനം ആരോപേത്വാ ന വാസേതി. പജഹതീതി സമുച്ഛേദവസേന പജഹതി. വിനോദേതീതി ഖിപതി. ബ്യന്തിം കരോതീതി വിഗതന്തം കരോതി. അനഭാവം ഗമേതീതി അനു അഭാവം ഗമേതി, വിപസ്സനാക്കമേന അരിയമഗ്ഗം പത്വാ സമുച്ഛേദവസേനേവ അഭാവം ഗമയതീതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച കാമപ്പടിസംയുത്തോ വിതക്കോ കാമവിതക്കോ. ‘‘ഇമേ സത്താ മരന്തൂ’’തി പരേസം മരണപ്പടിസംയുത്തോ വിതക്കോ ബ്യാപാദവിതക്കോ. ‘‘ഇമേ സത്താ വിഹിംസിയന്തൂ’’തി പരേസം വിഹിംസാപടിസംയുത്തോ വിതക്കോ വിഹിംസാവിതക്കോ. പാപകേതി ലാമകേ. അകുസലേ ധമ്മേതി അകോസല്ലസമ്ഭൂതേ ധമ്മേ. തിക്ഖപഞ്ഞോ നാമ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞോ ഹോതി, പടിപദാ ചസ്സ ന ചലതീതി ആഹ – ‘‘ഏകമ്ഹി ആസനേ ചത്താരോ അരിയമഗ്ഗാ’’തിആദി.
Ñāṇassa tikkhabhāvo nāma savisesaṃ paṭipakkhasamucchindanena veditabboti ‘‘khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā’’ti vatvā te pana kilese vibhāgena dassento, ‘‘uppannaṃ kāmavitakka’’ntiādimāha. Samathavipassanāhi vikkhambhanatadaṅgavasena pahīnampi ariyamaggena asamūhatattā uppattidhammataṃ anatītatāya asamūhatuppannanti vuccati, taṃ idha ‘‘uppanna’’nti adhippetaṃ. Nādhivāsetīti santānaṃ āropetvā na vāseti. Pajahatīti samucchedavasena pajahati. Vinodetīti khipati. Byantiṃ karotīti vigatantaṃ karoti. Anabhāvaṃ gametīti anu abhāvaṃ gameti, vipassanākkamena ariyamaggaṃ patvā samucchedavaseneva abhāvaṃ gamayatīti attho. Ettha ca kāmappaṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. ‘‘Ime sattā marantū’’ti paresaṃ maraṇappaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. ‘‘Ime sattā vihiṃsiyantū’’ti paresaṃ vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Pāpaketi lāmake. Akusale dhammeti akosallasambhūte dhamme. Tikkhapañño nāma khippābhiñño hoti, paṭipadā cassa na calatīti āha – ‘‘ekamhi āsane cattāro ariyamaggā’’tiādi.
‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ വിപരിണാമധമ്മാ സങ്ഖതാ പടിച്ചസമുപ്പന്നാ ഖയധമ്മാ വയധമ്മാ വിരാഗധമ്മാ നിരോധധമ്മാ’’തി യാഥാവതോ ദസ്സനേന സച്ചപ്പടിവേധോ ഇജ്ഝതി, ന അഞ്ഞഥാതി കാരണമുഖേന നിബ്ബേധികപഞ്ഞം ദസ്സേതും – ‘‘സബ്ബസങ്ഖാരേസു ഉബ്ബേഗബഹുലോ ഹോതീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഉബ്ബേഗബഹുലോതി ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ’’തിആദിനാ (ധ॰ പ॰ ൨൭൭) നയേന സബ്ബസങ്ഖാരേസു അഭിണ്ഹപ്പവത്തസംവേഗോ. ഉത്താസബഹുലോതി ഞാണഭയവസേന സബ്ബസങ്ഖാരേസു ബഹുസോ ഉത്രസ്തമാനസോ. തേന ആദീനവാനുപസ്സനമാഹ. ഉക്കണ്ഠനബഹുലോതി സങ്ഖാരതോ ഉദ്ധം വിസങ്ഖാരാഭിമുഖതായ ഉക്കണ്ഠനബഹുലോ. ഇമിനാ നിബ്ബിദാനുപസ്സനമാഹ. അരതിബഹുലോതിആദിനാ തസ്സാ ഏവ അപരാപരൂപപത്തിം. ബഹിമുഖോതി സബ്ബസങ്ഖാരതോ ബഹിഭൂതം നിബ്ബാനം ഉദ്ദിസ്സ പവത്തഞാണമുഖോ. തഥാ പവത്തിതവിമോക്ഖമുഖോ. നിബ്ബിജ്ഝനം പടിവിജ്ഝനം നിബ്ബേധോ, സോ ഏതിസ്സാ അത്ഥീതി നിബ്ബേധികാ, നിബ്ബിജ്ഝതീതി വാ നിബ്ബേധികാ, സാ ഏവ പഞ്ഞാ നിബ്ബേധികപഞ്ഞാ. അനിബ്ബിദ്ധപുബ്ബന്തി അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ അന്തം പാപേത്വാ അനിവിദ്ധപുബ്ബം. അപ്പദാലിതപുബ്ബന്തി തസ്സേവ അത്ഥവചനം, അന്തകരണേനേവ അപ്പദാലിതപുബ്ബന്തി അത്ഥോ. ലോഭക്ഖന്ധന്തി ലോഭരാസിം, ലോഭകോട്ഠാസം വാ.
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā’’ti yāthāvato dassanena saccappaṭivedho ijjhati, na aññathāti kāraṇamukhena nibbedhikapaññaṃ dassetuṃ – ‘‘sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hotī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ubbegabahuloti ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277) nayena sabbasaṅkhāresu abhiṇhappavattasaṃvego. Uttāsabahuloti ñāṇabhayavasena sabbasaṅkhāresu bahuso utrastamānaso. Tena ādīnavānupassanamāha. Ukkaṇṭhanabahuloti saṅkhārato uddhaṃ visaṅkhārābhimukhatāya ukkaṇṭhanabahulo. Iminā nibbidānupassanamāha. Aratibahulotiādinā tassā eva aparāparūpapattiṃ. Bahimukhoti sabbasaṅkhārato bahibhūtaṃ nibbānaṃ uddissa pavattañāṇamukho. Tathā pavattitavimokkhamukho. Nibbijjhanaṃ paṭivijjhanaṃ nibbedho, so etissā atthīti nibbedhikā, nibbijjhatīti vā nibbedhikā, sā eva paññā nibbedhikapaññā. Anibbiddhapubbanti anamatagge saṃsāre antaṃ pāpetvā anividdhapubbaṃ. Appadālitapubbanti tasseva atthavacanaṃ, antakaraṇeneva appadālitapubbanti attho. Lobhakkhandhanti lobharāsiṃ, lobhakoṭṭhāsaṃ vā.
കായഗതാസതിവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Kāyagatāsativaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൧൯. കായഗതാസതിവഗ്ഗോ • 19. Kāyagatāsativaggo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൧൯. കായഗതാസതിവഗ്ഗവണ്ണനാ • 19. Kāyagatāsativaggavaṇṇanā