Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དྷམྨསངྒཎི-ཨཊྛཀཐཱ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ཀཱམཱཝཙརཀུསལཾ དྭཱརཀཐཱ
Kāmāvacarakusalaṃ dvārakathā
ཀཱཡཀམྨདྭཱརཀཐཱ
Kāyakammadvārakathā
ཨིམསྶ པནཏྠསྶ པཀཱསནཏྠཾ ཨིམསྨིཾ ཋཱནེ མཧཱཨཊྛཀཐཱཡཾ དྭཱརཀཐཱ ཀཐིཏཱ། ཏཏྠ ཏཱིཎི ཀམྨཱནི, ཏཱིཎི ཀམྨདྭཱརཱནི, པཉྩ ཝིཉྙཱཎཱནི, པཉྩ ཝིཉྙཱཎདྭཱརཱནི, ཚ ཕསྶཱ, ཚ ཕསྶདྭཱརཱནི, ཨཊྛ ཨསཾཝརཱ, ཨཊྛ ཨསཾཝརདྭཱརཱནི, ཨཊྛ སཾཝརཱ, ཨཊྛ སཾཝརདྭཱརཱནི, དས ཀུསལཀམྨཔཐཱ, དས ཨཀུསལཀམྨཔཐཱཏི, ཨིདཾ ཨེཏྟཀཾ དྭཱརཀཐཱཡ མཱཏིཀཱཋཔནཾ ནཱམ།
Imassa panatthassa pakāsanatthaṃ imasmiṃ ṭhāne mahāaṭṭhakathāyaṃ dvārakathā kathitā. Tattha tīṇi kammāni, tīṇi kammadvārāni, pañca viññāṇāni, pañca viññāṇadvārāni, cha phassā, cha phassadvārāni, aṭṭha asaṃvarā, aṭṭha asaṃvaradvārāni, aṭṭha saṃvarā, aṭṭha saṃvaradvārāni, dasa kusalakammapathā, dasa akusalakammapathāti, idaṃ ettakaṃ dvārakathāya mātikāṭhapanaṃ nāma.
ཏཏྠ ཀིཉྩཱཔི ཏཱིཎི ཀམྨཱནི པཋམཾ ཝུཏྟཱནི, ཏཱནི པན ཋཔེཏྭཱ ཨཱདིཏོ ཏཱཝ ཏཱིཎི ཀམྨདྭཱརཱནི བྷཱཛེཏྭཱ དསྶིཏཱནི། ཀཏམཱནི ཏཱིཎི? ཀཱཡཀམྨདྭཱརཾ, ཝཙཱིཀམྨདྭཱརཾ, མནོཀམྨདྭཱརནྟི།
Tattha kiñcāpi tīṇi kammāni paṭhamaṃ vuttāni, tāni pana ṭhapetvā ādito tāva tīṇi kammadvārāni bhājetvā dassitāni. Katamāni tīṇi? Kāyakammadvāraṃ, vacīkammadvāraṃ, manokammadvāranti.
ཏཏྠ ཙཏུབྦིདྷོ ཀཱཡོ – ཨུཔཱདིནྣཀོ, ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནོ, ཨུཏུསམུཊྛཱནོ, ཙིཏྟསམུཊྛཱནོཏི། ཏཏྠ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནི ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡཔརིཡནྟཱནི ཨཊྛ ཀམྨསམུཊྛཱནརཱུཔཱནིཔི, ཀམྨསམུཊྛཱནཱནེཝ ཙཏསྶོ དྷཱཏུཡོ ཝཎྞོ གནྡྷོ རསོ ཨོཛཱཏི ཨཊྛ ཨུཔཱདིནྣཀཀཱཡོ ནཱམ། ཏཱནེཝ ཨཊྛ ཨཱཧཱརཛཱནི ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནིཀཀཱཡོ ནཱམ། ཨཊྛ ཨུཏུཛཱནི ཨུཏུསམུཊྛཱནིཀཀཱཡོ ནཱམ། ཨཊྛ ཙིཏྟཛཱནི ཙིཏྟསམུཊྛཱནིཀཀཱཡོ ནཱམ།
Tattha catubbidho kāyo – upādinnako, āhārasamuṭṭhāno, utusamuṭṭhāno, cittasamuṭṭhānoti. Tattha cakkhāyatanādīni jīvitindriyapariyantāni aṭṭha kammasamuṭṭhānarūpānipi, kammasamuṭṭhānāneva catasso dhātuyo vaṇṇo gandho raso ojāti aṭṭha upādinnakakāyo nāma. Tāneva aṭṭha āhārajāni āhārasamuṭṭhānikakāyo nāma. Aṭṭha utujāni utusamuṭṭhānikakāyo nāma. Aṭṭha cittajāni cittasamuṭṭhānikakāyo nāma.
ཏེསུ ཀཱཡཀམྨདྭཱརནྟི ནེཝ ཨུཔཱདིནྣཀཀཱཡསྶ ནཱམཾ ན ཨིཏརེསཾ། ཙིཏྟསམུཊྛཱནེསུ པན ཨཊྛསུ རཱུཔེསུ ཨེཀཱ ཝིཉྙཏྟི ཨཏྠི, ཨིདཾ ཀཱཡཀམྨདྭཱརཾ ནཱམ། ཡཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ – ‘‘ཀཏམཾ ཏཾ རཱུཔཾ ཀཱཡཝིཉྙཏྟི? ཡཱ ཀུསལཙིཏྟསྶ ཝཱ, ཨཀུསལཙིཏྟསྶ ཝཱ, ཨབྱཱཀཏཙིཏྟསྶ ཝཱ, ཨབྷིཀྐམནྟསྶ ཝཱ པཊིཀྐམནྟསྶ ཝཱ, ཨཱལོཀེནྟསྶ ཝཱ ཝིལོཀེནྟསྶ ཝཱ, སམིཉྫེནྟསྶ ཝཱ པསཱརེནྟསྶ ཝཱ, ཀཱཡསྶ ཐམྦྷནཱ སནྠམྦྷནཱ སནྠམྦྷིཏཏྟཾ, ཝིཉྙཏྟི ཝིཉྙཱཔནཱ ཝིཉྙཱཔིཏཏྟཾ, ཨིདཾ ཏཾ རཱུཔཾ ཀཱཡཝིཉྙཏྟཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༧༢༠)། ‘ཨབྷིཀྐམིསྶཱམི པཊིཀྐམིསྶཱམཱི’ཏི ཧི ཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ རཱུཔཾ སམུཊྛཱཔེཏི། ཏཏྠ ཡཱ པཐཝཱིདྷཱཏུ ཨཱཔོདྷཱཏུ ཏེཛོདྷཱཏུ ཝཱཡོདྷཱཏུ ཏནྣིསྶིཏོ ཝཎྞོ གནྡྷོ རསོ ཨོཛཱཏི ཨིམེསཾ ཨཊྛནྣཾ རཱུཔཀལཱཔཱནཾ ཨབྦྷནྟརེ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱ ཝཱཡོདྷཱཏུ, སཱ ཨཏྟནཱ སཧཛཱཏཾ རཱུཔཀཱཡཾ སནྠམྦྷེཏི སནྡྷཱརེཏི ཙཱལེཏི ཨབྷིཀྐམཱཔེཏི པཊིཀྐམཱཔེཏི།
Tesu kāyakammadvāranti neva upādinnakakāyassa nāmaṃ na itaresaṃ. Cittasamuṭṭhānesu pana aṭṭhasu rūpesu ekā viññatti atthi, idaṃ kāyakammadvāraṃ nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ kāyaviññatti? Yā kusalacittassa vā, akusalacittassa vā, abyākatacittassa vā, abhikkamantassa vā paṭikkamantassa vā, ālokentassa vā vilokentassa vā, samiñjentassa vā pasārentassa vā, kāyassa thambhanā santhambhanā santhambhitattaṃ, viññatti viññāpanā viññāpitattaṃ, idaṃ taṃ rūpaṃ kāyaviññattī’’ti (dha. sa. 720). ‘Abhikkamissāmi paṭikkamissāmī’ti hi cittaṃ uppajjamānaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Tattha yā pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātu tannissito vaṇṇo gandho raso ojāti imesaṃ aṭṭhannaṃ rūpakalāpānaṃ abbhantare cittasamuṭṭhānā vāyodhātu, sā attanā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambheti sandhāreti cāleti abhikkamāpeti paṭikkamāpeti.
ཏཏྠ ཨེཀཱཝཛྫནཝཱིཐིཡཾ སཏྟསུ ཛཝནེསུ པཋམཙིཏྟསམུཊྛིཏཱ ཝཱཡོདྷཱཏུ ཨཏྟནཱ སཧཛཱཏཾ རཱུཔཀཱཡཾ སནྠམྦྷེཏུཾ སནྡྷཱརེཏུཾ སཀྐོཏི, ཨཔརཱཔརཾ པན ཙཱལེཏུཾ ན སཀྐོཏི། དུཏིཡཱདཱིསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། སཏྟམཙིཏྟེན པན སམུཊྛིཏཱ ཝཱཡོདྷཱཏུ ཧེཊྛཱ ཚཧི ཙིཏྟེཧི སམུཊྛིཏཾ ཝཱཡོདྷཱཏུཾ ཨུཔཏྠམྦྷནཔཙྩཡཾ ལབྷིཏྭཱ ཨཏྟནཱ སཧཛཱཏཾ རཱུཔཀཱཡཾ སནྠམྦྷེཏུཾ སནྡྷཱརེཏུཾ ཙཱལེཏུཾ ཨབྷིཀྐམཱཔེཏུཾ པཊིཀྐམཱཔེཏུཾ ཨཱལོཀཱཔེཏུཾ ཝིལོཀཱཔེཏུཾ སམྨིཉྫཱཔེཏུཾ པསཱརཱཔེཏུཾ སཀྐོཏི། ཏེན གམནཾ ནཱམ ཛཱཡཏི, ཨཱགམནཾ ནཱམ ཛཱཡཏི, གམནཱགམནཾ ནཱམ ཛཱཡཏི། ‘ཡོཛནཾ གཏོ དསཡོཛནཾ གཏོ’ཏི ཝཏྟབྦཏཾ ཨཱཔཛྫཱཔེཏི།
Tattha ekāvajjanavīthiyaṃ sattasu javanesu paṭhamacittasamuṭṭhitā vāyodhātu attanā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambhetuṃ sandhāretuṃ sakkoti, aparāparaṃ pana cāletuṃ na sakkoti. Dutiyādīsupi eseva nayo. Sattamacittena pana samuṭṭhitā vāyodhātu heṭṭhā chahi cittehi samuṭṭhitaṃ vāyodhātuṃ upatthambhanapaccayaṃ labhitvā attanā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambhetuṃ sandhāretuṃ cāletuṃ abhikkamāpetuṃ paṭikkamāpetuṃ ālokāpetuṃ vilokāpetuṃ sammiñjāpetuṃ pasārāpetuṃ sakkoti. Tena gamanaṃ nāma jāyati, āgamanaṃ nāma jāyati, gamanāgamanaṃ nāma jāyati. ‘Yojanaṃ gato dasayojanaṃ gato’ti vattabbataṃ āpajjāpeti.
ཡཐཱ ཧི སཏྟཧི ཡུགེཧི ཨཱཀཌྜྷིཏབྦེ སཀཊེ པཋམཡུགེ ཡུཏྟགོཎཱ ཡུགཾ ཏཱཝ སནྠམྦྷེཏུཾ སནྡྷཱརེཏུཾ སཀྐོནྟི, ཙཀྐཾ པན ནཔཝཊྚེནྟི; དུཏིཡཱདཱིསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ; སཏྟམཡུགེ པན གོཎེ ཡོཛེཏྭཱ ཡདཱ ཚེཀོ སཱརཐི དྷུརེ ནིསཱིདིཏྭཱ ཡོཏྟཱནི ཨཱདཱཡ སབྦཔུརིམཏོ པཊྛཱཡ པཏོདལཊྛིཡཱ གོཎེ ཨཱཀོཊེཏི, ཏདཱ སབྦེཝ ཨེཀབལཱ ཧུཏྭཱ དྷུརཉྩ སནྡྷཱརེནྟི ཙཀྐཱནི ཙ པཝཊྚེནྟི། ‘སཀཊཾ གཧེཏྭཱ དསཡོཛནཾ ཝཱིསཏིཡོཛནཾ གཏཱ’ཏི ཝཏྟབྦཏཾ ཨཱཔཱདེནྟི – ཨེཝཾསམྤདམིདཾ ཝེདིཏབྦཾ།
Yathā hi sattahi yugehi ākaḍḍhitabbe sakaṭe paṭhamayuge yuttagoṇā yugaṃ tāva santhambhetuṃ sandhāretuṃ sakkonti, cakkaṃ pana napavaṭṭenti; dutiyādīsupi eseva nayo; sattamayuge pana goṇe yojetvā yadā cheko sārathi dhure nisīditvā yottāni ādāya sabbapurimato paṭṭhāya patodalaṭṭhiyā goṇe ākoṭeti, tadā sabbeva ekabalā hutvā dhurañca sandhārenti cakkāni ca pavaṭṭenti. ‘Sakaṭaṃ gahetvā dasayojanaṃ vīsatiyojanaṃ gatā’ti vattabbataṃ āpādenti – evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
ཏཏྠ ཡོ ཙིཏྟསམུཊྛཱནིཀཀཱཡོ ན སོ ཝིཉྙཏྟི, ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱཡ པན ཝཱཡོདྷཱཏུཡཱ སཧཛཱཏཾ རཱུཔཀཱཡཾ སནྠམྦྷེཏུཾ སནྡྷཱརེཏུཾ ཙཱལེཏུཾ པཙྩཡོ བྷཝིཏུཾ སམཏྠོ ཨེཀོ ཨཱཀཱརཝིཀཱརོ ཨཏྠི, ཨཡཾ ཝིཉྙཏྟི ནཱམ། སཱ ཨཊྛ རཱུཔཱནི ཝིཡ ན ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱ། ཡཐཱ པན ཨནིཙྩཱདིབྷེདཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཛརཱམརཎཏྟཱ, ‘‘ཛརཱམརཎཾ, བྷིཀྑཝེ, ཨནིཙྩཾ སངྑཏ’’ནྟིཨཱདི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༢༠) ཝུཏྟཾ, ཨེཝཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱནཾ རཱུཔཱནཾ ཝིཉྙཏྟིཏཱཡ སཱཔི ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱ ནཱམ ཧོཏི།
Tattha yo cittasamuṭṭhānikakāyo na so viññatti, cittasamuṭṭhānāya pana vāyodhātuyā sahajātaṃ rūpakāyaṃ santhambhetuṃ sandhāretuṃ cāletuṃ paccayo bhavituṃ samattho eko ākāravikāro atthi, ayaṃ viññatti nāma. Sā aṭṭha rūpāni viya na cittasamuṭṭhānā. Yathā pana aniccādibhedānaṃ dhammānaṃ jarāmaraṇattā, ‘‘jarāmaraṇaṃ, bhikkhave, aniccaṃ saṅkhata’’ntiādi (saṃ. ni. 2.20) vuttaṃ, evaṃ cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ viññattitāya sāpi cittasamuṭṭhānā nāma hoti.
ཝིཉྙཱཔནཏྟཱ པནེསཱ ཝིཉྙཏྟཱིཏི ཝུཙྩཏི། ཀིཾ ཝིཉྙཱཔེཏཱིཏི? ཨེཀཾ ཀཱཡིཀཀརཎཾ། ཙཀྑུཔཐསྨིཉྷི ཋིཏོ ཧཏྠཾ ཝཱ པཱདཾ ཝཱ ཨུཀྑིཔཏི, སཱིསཾ ཝཱ བྷམུཀཾ ཝཱ ཙཱལེཏི, ཨཡཾ ཧཏྠཱདཱིནཾ ཨཱཀཱརོ ཙཀྑུཝིཉྙེཡྻོ ཧོཏི། ཝིཉྙཏྟི པན ན ཙཀྑུཝིཉྙེཡྻཱ མནོཝིཉྙེཡྻཱ ཨེཝ། ཙཀྑུནཱ ཧི ཧཏྠཝིཀཱརཱདིཝསེན ཝིཔྥནྡམཱནཾ ཝཎྞཱརམྨཎམེཝ པསྶཏི། ཝིཉྙཏྟིཾ པན མནོདྭཱརིཀཙིཏྟེན ཙིནྟེཏྭཱ ‘ཨིདཉྩིདཉྩ ཨེས ཀཱརེཏི མཉྙེ’ཏི ཛཱནཱཏི།
Viññāpanattā panesā viññattīti vuccati. Kiṃ viññāpetīti? Ekaṃ kāyikakaraṇaṃ. Cakkhupathasmiñhi ṭhito hatthaṃ vā pādaṃ vā ukkhipati, sīsaṃ vā bhamukaṃ vā cāleti, ayaṃ hatthādīnaṃ ākāro cakkhuviññeyyo hoti. Viññatti pana na cakkhuviññeyyā manoviññeyyā eva. Cakkhunā hi hatthavikārādivasena vipphandamānaṃ vaṇṇārammaṇameva passati. Viññattiṃ pana manodvārikacittena cintetvā ‘idañcidañca esa kāreti maññe’ti jānāti.
ཡཐཱ ཧི ཨརཉྙེ ནིདཱགྷསམཡེ ཨུདཀཊྛཱནེ མནུསྶཱ ‘ཨིམཱཡ སཉྙཱཡ ཨིདྷ ཨུདཀསྶ ཨཏྠིབྷཱཝཾ ཛཱནིསྶནྟཱི’ཏི རུཀྑགྒེ ཏཱལཔཎྞཱདཱིནི བནྡྷཱཔེནྟི, སུརཱཔཱནདྭཱརེ དྷཛཾ ཨུསྶཱཔེནྟི, ཨུཙྩཾ ཝཱ པན རུཀྑཾ ཝཱཏོ པཧརིཏྭཱ ཙཱལེཏི, ཨནྟོཨུདཀེ མཙྪེ ཙལནྟེ ཨུཔརི བུབྦུལ༹ཀཱནི ཨུཊྛཧནྟི, མཧོགྷསྶ གཏམགྒཔརིཡནྟེ ཏིཎཔཎྞཀསཊཾ ཨུསྶཱརིཏཾ ཧོཏི། ཏཏྠ ཏཱལཔཎྞདྷཛསཱཁཱཙལནབུབྦུལ༹ཀཏིཎཔཎྞཀསཊེ དིསྭཱ ཡཐཱ ཙཀྑུནཱ ཨདིཊྛམྤི ‘ཨེཏྠ ཨུདཀཾ བྷཝིསྶཏི, སུརཱ བྷཝིསྶཏི, ཨཡཾ རུཀྑོ ཝཱཏེན པཧཏོ བྷཝིསྶཏི, ཨནྟོཨུདཀེ མཙྪོ བྷཝིསྶཏི, ཨེཏྟཀཾ ཋཱནཾ ཨཛ྄ཛྷོཏྠརིཏྭཱ ཨོགྷོ གཏོ བྷཝིསྶཏཱི’ཏི མནོཝིཉྙཱཎེན ཛཱནཱཏི, ཨེཝམེཝ ཝིཉྙཏྟིཔི ན ཙཀྑུཝིཉྙེཡྻཱ མནོཝིཉྙེཡྻཱཝ། ཙཀྑུནཱ ཧི ཧཏྠཝིཀཱརཱདིཝསེན ཝིཔྥནྡམཱནཾ ཝཎྞཱརམྨཎམེཝ པསྶཏི། ཝིཉྙཏྟིཾ པན མནོདྭཱརིཀཙིཏྟེན ཙིནྟེཏྭཱ ‘ཨིདཉྩིདཉྩ ཨེས ཀཱརེཏི མཉྙེ’ཏི ཛཱནཱཏི།
Yathā hi araññe nidāghasamaye udakaṭṭhāne manussā ‘imāya saññāya idha udakassa atthibhāvaṃ jānissantī’ti rukkhagge tālapaṇṇādīni bandhāpenti, surāpānadvāre dhajaṃ ussāpenti, uccaṃ vā pana rukkhaṃ vāto paharitvā cāleti, antoudake macche calante upari bubbuḷakāni uṭṭhahanti, mahoghassa gatamaggapariyante tiṇapaṇṇakasaṭaṃ ussāritaṃ hoti. Tattha tālapaṇṇadhajasākhācalanabubbuḷakatiṇapaṇṇakasaṭe disvā yathā cakkhunā adiṭṭhampi ‘ettha udakaṃ bhavissati, surā bhavissati, ayaṃ rukkho vātena pahato bhavissati, antoudake maccho bhavissati, ettakaṃ ṭhānaṃ ajjhottharitvā ogho gato bhavissatī’ti manoviññāṇena jānāti, evameva viññattipi na cakkhuviññeyyā manoviññeyyāva. Cakkhunā hi hatthavikārādivasena vipphandamānaṃ vaṇṇārammaṇameva passati. Viññattiṃ pana manodvārikacittena cintetvā ‘idañcidañca esa kāreti maññe’ti jānāti.
ན ཀེཝལཉྩེསཱ ཝིཉྙཱཔནཏོཝ ཝིཉྙཏྟི ནཱམ། ཝིཉྙེཡྻཏོཔི པན ཝིཉྙཏྟིཡེཝ ནཱམ། ཨཡཉྷི པརེསཾ ཨནྟམསོ ཏིརཙྪཱནགཏཱནམྤི པཱཀཊཱ ཧོཏི། ཏཏྠ ཏཏྠ སནྣིཔཏིཏཱ ཧི སོཎསིངྒཱལཀཱཀགོཎཱདཡོ དཎྜཾ ཝཱ ལེཌྜུཾ ཝཱ གཧེཏྭཱ པཧརཎཱཀཱརེ དསྶིཏེ ‘ཨཡཾ ནོ པཧརིཏུཀཱམོ’ཏི ཉཏྭཱ ཡེན ཝཱ ཏེན ཝཱ པལཱཡནྟི། པཱཀཱརཀུཊྚཱདིཨནྟརིཀསྶ པན པརསྶ ཨཔཱཀཊཀཱལོཔི ཨཏྠི། ཀིཉྩཱཔི ཏསྨིཾ ཁཎེ ཨཔཱཀཊཱ སམྨུཁཱིབྷཱུཏཱནཾ པན པཱཀཊཏྟཱ ཝིཉྙཏྟིཡེཝ ནཱམ ཧོཏི།
Na kevalañcesā viññāpanatova viññatti nāma. Viññeyyatopi pana viññattiyeva nāma. Ayañhi paresaṃ antamaso tiracchānagatānampi pākaṭā hoti. Tattha tattha sannipatitā hi soṇasiṅgālakākagoṇādayo daṇḍaṃ vā leḍḍuṃ vā gahetvā paharaṇākāre dassite ‘ayaṃ no paharitukāmo’ti ñatvā yena vā tena vā palāyanti. Pākārakuṭṭādiantarikassa pana parassa apākaṭakālopi atthi. Kiñcāpi tasmiṃ khaṇe apākaṭā sammukhībhūtānaṃ pana pākaṭattā viññattiyeva nāma hoti.
ཙིཏྟསམུཊྛཱནིཀེ པན ཀཱཡེ ཙལནྟེ ཏིསམུཊྛཱནིཀོ ཙལཏི ན ཙལཏཱིཏི? སོཔི ཏཐེཝ ཙལཏི། ཏཾགཏིཀོ ཏདནུཝཏྟཀོཝ ཧོཏི། ཡཐཱ ཧི ཨུདཀེ གཙྪནྟེ ཨུདཀེ པཏིཏཱནི སུཀྑདཎྜཀཏིཎཔཎྞཱདཱིནིཔི ཨུདཀགཏིཀཱནེཝ བྷཝནྟི, ཏསྨིཾ གཙྪནྟེ གཙྪནྟི, ཏིཊྛནྟེ ཏིཊྛནྟི – ཨེཝཾསམྤདམིདཾ ཝེདིཏབྦཾ། ཨེཝམེསཱ ཙིཏྟསམུཊྛཱནེསུ རཱུཔེསུ ཝིཉྙཏྟི ཀཱཡཀམྨདྭཱརཾ ནཱམཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Cittasamuṭṭhānike pana kāye calante tisamuṭṭhāniko calati na calatīti? Sopi tatheva calati. Taṃgatiko tadanuvattakova hoti. Yathā hi udake gacchante udake patitāni sukkhadaṇḍakatiṇapaṇṇādīnipi udakagatikāneva bhavanti, tasmiṃ gacchante gacchanti, tiṭṭhante tiṭṭhanti – evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Evamesā cittasamuṭṭhānesu rūpesu viññatti kāyakammadvāraṃ nāmāti veditabbā.
ཡཱ པན ཏསྨིཾ དྭཱརེ སིདྡྷཱ ཙེཏནཱ ཡཱཡ པཱཎཾ ཧནཏི, ཨདིནྣཾ ཨཱདིཡཏི, མིཙྪཱཙཱརཾ ཙརཏི, པཱཎཱཏིཔཱཏཱདཱིཧི ཝིརམཏི, ཨིདཾ ཀཱཡཀམྨཾ ནཱམ། ཨེཝཾ པརཝཱདིམྷི སཏི ཀཱཡོ དྭཱརཾ, ཏམྷི དྭཱརེ སིདྡྷཱ ཙེཏནཱ ཀཱཡཀམྨཾ ‘ཀུསལཾ ཝཱ ཨཀུསལཾ ཝཱ’ཏི ཋཔེཏབྦཾ། པརཝཱདིམྷི པན ཨསཏི ‘ཨབྱཱཀཏཾ ཝཱ’ཏི ཏིཀཾ པཱུརེཏྭཱཝ ཋཔེཏབྦཾ། ཏཏྠ ཡཐཱ ནགརདྭཱརཾ ཀཏཊྛཱནེཡེཝ ཏིཊྛཏི, ཨངྒུལམཏྟམྤི ཨཔརཱཔརཾ ན སངྐམཏི, ཏེན ཏེན པན དྭཱརེན མཧཱཛནོ སཉྩརཏི, ཨེཝམེཝ དྭཱརེ དྭཱརཾ ན སཉྩརཏི, ཀམྨཾ པན ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ དྭཱརེ ཨུཔྤཛྫནཏོ ཙརཏི། ཏེནཱཧུ པོརཱཎཱ –
Yā pana tasmiṃ dvāre siddhā cetanā yāya pāṇaṃ hanati, adinnaṃ ādiyati, micchācāraṃ carati, pāṇātipātādīhi viramati, idaṃ kāyakammaṃ nāma. Evaṃ paravādimhi sati kāyo dvāraṃ, tamhi dvāre siddhā cetanā kāyakammaṃ ‘kusalaṃ vā akusalaṃ vā’ti ṭhapetabbaṃ. Paravādimhi pana asati ‘abyākataṃ vā’ti tikaṃ pūretvāva ṭhapetabbaṃ. Tattha yathā nagaradvāraṃ kataṭṭhāneyeva tiṭṭhati, aṅgulamattampi aparāparaṃ na saṅkamati, tena tena pana dvārena mahājano sañcarati, evameva dvāre dvāraṃ na sañcarati, kammaṃ pana tasmiṃ tasmiṃ dvāre uppajjanato carati. Tenāhu porāṇā –
དྭཱརེ ཙརནྟི ཀམྨཱནི, ན དྭཱརཱ དྭཱརཙཱརིནོ།
Dvāre caranti kammāni, na dvārā dvāracārino;
ཏསྨཱ དྭཱརེཧི ཀམྨཱནི, ཨཉྙམཉྙཾ ཝཝཏྠིཏཱཏི༎
Tasmā dvārehi kammāni, aññamaññaṃ vavatthitāti.
ཏཏྠ ཀམྨེནཱཔི དྭཱརཾ ནཱམཾ ལབྷཏི, དྭཱརེནཱཔི ཀམྨཾ། ཡཐཱ ཧི ཝིཉྙཱཎཱདཱིནཾ ཨུཔྤཛྫནཊྛཱནཱནི ཝིཉྙཱཎདྭཱརཾ ཕསྶདྭཱརཾ ཨསཾཝརདྭཱརཾ སཾཝརདྭཱརནྟི ནཱམཾ ལབྷནྟི, ཨེཝཾ ཀཱཡཀམྨསྶ ཨུཔྤཛྫནཊྛཱནཾ ཀཱཡཀམྨདྭཱརནྟི ནཱམཾ ལབྷཏི། ཝཙཱིམནོཀམྨདྭཱརེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཡཐཱ པན ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ རུཀྑེ ཨདྷིཝཏྠཱ དེཝཏཱ སིམྦལིདེཝཏཱ པལཱསདེཝཏཱ པུཙིམནྡདེཝཏཱ ཕནྡནདེཝཏཱཏི ཏེན ཏེན རུཀྑེན ནཱམཾ ལབྷཏི, ཨེཝམེཝ ཀཱཡདྭཱརེན ཀཏཾ ཀམྨམྤི ཀཱཡཀམྨནྟི དྭཱརེན ནཱམཾ ལབྷཏི། ཝཙཱིཀམྨམནོཀམྨེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཏཏྠ ཨཉྙོ ཀཱཡོ, ཨཉྙཾ ཀམྨཾ, ཀཱཡེན པན ཀཏཏྟཱ ཏཾ ཀཱཡཀམྨནྟི ཝུཙྩཏི། ཏེནཱཧུ ཨཊྛཀཐཱཙརིཡཱ –
Tattha kammenāpi dvāraṃ nāmaṃ labhati, dvārenāpi kammaṃ. Yathā hi viññāṇādīnaṃ uppajjanaṭṭhānāni viññāṇadvāraṃ phassadvāraṃ asaṃvaradvāraṃ saṃvaradvāranti nāmaṃ labhanti, evaṃ kāyakammassa uppajjanaṭṭhānaṃ kāyakammadvāranti nāmaṃ labhati. Vacīmanokammadvāresupi eseva nayo. Yathā pana tasmiṃ tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā simbalidevatā palāsadevatā pucimandadevatā phandanadevatāti tena tena rukkhena nāmaṃ labhati, evameva kāyadvārena kataṃ kammampi kāyakammanti dvārena nāmaṃ labhati. Vacīkammamanokammesupi eseva nayo. Tattha añño kāyo, aññaṃ kammaṃ, kāyena pana katattā taṃ kāyakammanti vuccati. Tenāhu aṭṭhakathācariyā –
ཀཱཡེན ཙེ ཀཏཾ ཀམྨཾ, ཀཱཡཀམྨནྟི ཝུཙྩཏི།
Kāyena ce kataṃ kammaṃ, kāyakammanti vuccati;
ཀཱཡོ ཙ ཀཱཡཀམྨཉྩ, ཨཉྙམཉྙཾ ཝཝཏྠིཏཱ༎
Kāyo ca kāyakammañca, aññamaññaṃ vavatthitā.
སཱུཙིཡཱ ཙེ ཀཏཾ ཀམྨཾ, སཱུཙིཀམྨནྟི ཝུཙྩཏི།
Sūciyā ce kataṃ kammaṃ, sūcikammanti vuccati;
སཱུཙི ཙ སཱུཙིཀམྨཉྩ, ཨཉྙམཉྙཾ ཝཝཏྠིཏཱ༎
Sūci ca sūcikammañca, aññamaññaṃ vavatthitā.
ཝཱསིཡཱ ཙེ ཀཏཾ ཀམྨཾ, ཝཱསིཀམྨནྟི ཝུཙྩཏི།
Vāsiyā ce kataṃ kammaṃ, vāsikammanti vuccati;
ཝཱསི ཙ ཝཱསིཀམྨཉྩ, ཨཉྙམཉྙཾ ཝཝཏྠིཏཱ༎
Vāsi ca vāsikammañca, aññamaññaṃ vavatthitā.
པུརིསེན ཙེ ཀཏཾ ཀམྨཾ, པུརིསཀམྨནྟི ཝུཙྩཏི།
Purisena ce kataṃ kammaṃ, purisakammanti vuccati;
པུརིསོ ཙ པུརིསཀམྨཉྩ, ཨཉྙམཉྙཾ ཝཝཏྠིཏཱ༎
Puriso ca purisakammañca, aññamaññaṃ vavatthitā.
ཨེཝམེཝཾ།
Evamevaṃ.
ཀཱཡེན ཙེ ཀཏཾ ཀམྨཾ, ཀཱཡཀམྨནྟི ཝུཙྩཏི།
Kāyena ce kataṃ kammaṃ, kāyakammanti vuccati;
ཀཱཡོ ཙ ཀཱཡཀམྨཉྩ, ཨཉྙམཉྙཾ ཝཝཏྠིཏཱཏི༎
Kāyo ca kāyakammañca, aññamaññaṃ vavatthitāti.
ཨེཝཾ སནྟེ ནེཝ དྭཱརཝཝཏྠཱནཾ ཡུཛྫཏི, ན ཀམྨཝཝཏྠཱནཾ། ཀཐཾ? ཀཱཡཝིཉྙཏྟིཡཉྷི ‘‘དྭཱརེ ཙརནྟི ཀམྨཱནཱི’’ཏི ཝཙནཏོ ཝཙཱིཀམྨམྤི པཝཏྟཏི, ཏེནསྶཱ ཀཱཡཀམྨདྭཱརནྟི ཝཝཏྠཱནཾ ན ཡུཏྟཾ། ཀཱཡཀམྨཉྩ ཝཙཱིཝིཉྙཏྟིཡམྤི པཝཏྟཏི, ཏེནསྶ ཀཱཡཀམྨནྟི ཝཝཏྠཱནཾ ན ཡུཛྫཏཱི’ཏི། ‘ནོ ན ཡུཛྫཏི། ཀསྨཱ? ཡེབྷུཡྻཝུཏྟིཏཱཡ ཙེཝ ཏབྦཧུལཝུཏྟིཏཱཡ ཙ། ཀཱཡཀམྨམེཝ ཧི ཡེབྷུཡྻེན ཀཱཡཝིཉྙཏྟིཡཾ པཝཏྟཏི ན ཨིཏརཱནི, ཏསྨཱ ཀཱཡཀམྨསྶ ཡེབྷུཡྻེན པཝཏྟིཏོ ཏསྶཱ ཀཱཡཀམྨདྭཱརབྷཱཝོ སིདྡྷོ། བྲཱཧྨཎགཱམཨམྦཝནནཱགཝནཱདཱིནཾ བྲཱཧྨཎགཱམཱདིབྷཱཝོ ཝིཡཱཏི དྭཱརཝཝཏྠཱནཾ ཡུཛྫཏི། ཀཱཡཀམྨཾ པན ཀཱཡདྭཱརམྷིཡེཝ བཧུལཾ པཝཏྟཏི ཨཔྤཾ ཝཙཱིདྭཱརེ ། ཏསྨཱ ཀཱཡདྭཱརེ བཧུལཾ པཝཏྟིཏོ ཨེཏསྶ ཀཱཡཀམྨབྷཱཝོ སིདྡྷོ, ཝནཙརཀཐུལླཀུམཱརིཀཱདིགོཙརཱནཾ ཝནཙརཀཱདིབྷཱཝོ ཝིཡཱཏི། ཨེཝཾ ཀམྨཝཝཏྠཱནམྤི ཡུཛྫཏཱི’ཏི།
Evaṃ sante neva dvāravavatthānaṃ yujjati, na kammavavatthānaṃ. Kathaṃ? Kāyaviññattiyañhi ‘‘dvāre caranti kammānī’’ti vacanato vacīkammampi pavattati, tenassā kāyakammadvāranti vavatthānaṃ na yuttaṃ. Kāyakammañca vacīviññattiyampi pavattati, tenassa kāyakammanti vavatthānaṃ na yujjatī’ti. ‘No na yujjati. Kasmā? Yebhuyyavuttitāya ceva tabbahulavuttitāya ca. Kāyakammameva hi yebhuyyena kāyaviññattiyaṃ pavattati na itarāni, tasmā kāyakammassa yebhuyyena pavattito tassā kāyakammadvārabhāvo siddho. Brāhmaṇagāmaambavananāgavanādīnaṃ brāhmaṇagāmādibhāvo viyāti dvāravavatthānaṃ yujjati. Kāyakammaṃ pana kāyadvāramhiyeva bahulaṃ pavattati appaṃ vacīdvāre . Tasmā kāyadvāre bahulaṃ pavattito etassa kāyakammabhāvo siddho, vanacarakathullakumārikādigocarānaṃ vanacarakādibhāvo viyāti. Evaṃ kammavavatthānampi yujjatī’ti.
ཀཱཡཀམྨདྭཱརཀཐཱ ནིཊྛིཏཱ།
Kāyakammadvārakathā niṭṭhitā.