| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
កាមាវចរកុសលំ
Kāmāvacarakusalaṃ
កាយកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា
Kāyakammadvārakathāvaṇṇanā
ឥមស្ស បនត្ថស្សាតិ កម្មទ្វារានំ អញ្ញមញ្ញស្មិំ អនិយតតាយ ‘‘ទ្វារេ ចរន្តិ កម្មានី’’តិអាទិនា បកាសនត្ថំ។ បញ្ច វិញ្ញាណានីតិ ឯត្ថ ឆដ្ឋស្ស វិញ្ញាណស្ស តស្ស ច ទ្វារស្ស អនុទ្ទេសោ ទ្វារទ្វារវន្តានំ សហាភាវា។ និយតរូបរូបវសេន ចតុសមុដ្ឋានិកកាយា វុត្តាតិ សទ្ទស្ស វិការរូបាទីនញ្ច អសង្គហោ។
Imassapanatthassāti kammadvārānaṃ aññamaññasmiṃ aniyatatāya ‘‘dvāre caranti kammānī’’tiādinā pakāsanatthaṃ. Pañca viññāṇānīti ettha chaṭṭhassa viññāṇassa tassa ca dvārassa anuddeso dvāradvāravantānaṃ sahābhāvā. Niyatarūparūpavasena catusamuṭṭhānikakāyā vuttāti saddassa vikārarūpādīnañca asaṅgaho.
បឋមជវនសមុដ្ឋិតា វាយោធាតុ យទិបិ តស្មិំ ខណេ រូបានំ ទេសន្តរុប្បត្តិហេតុភាវេន ចាលេតុំ ន សក្កោតិ, តថាបិ វិញ្ញត្តិវិការសហិតាវ សា វេទិតព្ពា។ ទសសុ ហិ ទិសាសុ យំ ទិសំ គន្តុកាមោ អង្គបច្ចង្គានិ វា ខិបិតុកាមោ, តំទិសាភិមុខានេវ រូបានិ សា សន្ថម្ភេតិ សន្ធារេតិ ចាតិ តទភិមុខភាវវិការវតី ហោតិ, អធិប្បាយសហភាវី ច វិការោ វិញ្ញត្តីតិ។ ឯវញ្ច កត្វា អាវជ្ជនស្សបិ វិញ្ញត្តិសមុដ្ឋាបកភាវោ យថាធិប្បាយវិការរូបុប្បាទនេន ឧបបន្នោ ហោតិ, យតោ ពាត្តិំស ចិត្តានិ រូបិរិយាបថវិញ្ញត្តិជនកានិ វុត្តានីតិ។ យោជនំ គតោ, ទសយោជនំ គតោតិ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជាបេតិ អនេកសហស្សវារំ ឧប្បន្នា។
Paṭhamajavanasamuṭṭhitā vāyodhātu yadipi tasmiṃ khaṇe rūpānaṃ desantaruppattihetubhāvena cāletuṃ na sakkoti, tathāpi viññattivikārasahitāva sā veditabbā. Dasasu hi disāsu yaṃ disaṃ gantukāmo aṅgapaccaṅgāni vā khipitukāmo, taṃdisābhimukhāneva rūpāni sā santhambheti sandhāreti cāti tadabhimukhabhāvavikāravatī hoti, adhippāyasahabhāvī ca vikāro viññattīti. Evañca katvā āvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakabhāvo yathādhippāyavikārarūpuppādanena upapanno hoti, yato bāttiṃsa cittāni rūpiriyāpathaviññattijanakāni vuttānīti. Yojanaṃ gato, dasayojanaṃ gatoti vattabbataṃ āpajjāpeti anekasahassavāraṃ uppannā.
វាយោធាតុយា…បេ.… បច្ចយោ ភវិតុន្តិ ថម្ភនចលនេសុ វាយោធាតុយា បច្ចយោ ភវិតុំ សមត្ថោ ចិត្តសមុដ្ឋានមហាភូតានំ ឯកោ អាការវិសេសោ អត្ថិ, អយំ វិញ្ញត្តិ នាម។ តេសញ្ហិ តទាការត្តា វាយោធាតុ ថម្ភេតិ ចាលេតិ ចាតិ។ ន ចិត្តសមុដ្ឋានាតិ ឯតេន បរមត្ថតោ អភាវំ ទស្សេតិ។ ន ហិ រូបំ អប្បច្ចយំ អត្ថិ, ន ច និព្ពានវជ្ជោ អត្ថោ និច្ចោ អត្ថីតិ។ វិញ្ញត្តិតាយាតិ វិញ្ញត្តិវិការតាយ។ ចិត្តសមុដ្ឋានភាវោ វិយ មហាភូតវិការតាយ ឧបាទារូបភាវោ ច អធិប្បេតោតិ វេទិតព្ពោ។
Vāyodhātuyā…pe… paccayo bhavitunti thambhanacalanesu vāyodhātuyā paccayo bhavituṃ samattho cittasamuṭṭhānamahābhūtānaṃ eko ākāraviseso atthi, ayaṃ viññatti nāma. Tesañhi tadākārattā vāyodhātu thambheti cāleti cāti. Na cittasamuṭṭhānāti etena paramatthato abhāvaṃ dasseti. Na hi rūpaṃ appaccayaṃ atthi, na ca nibbānavajjo attho nicco atthīti. Viññattitāyāti viññattivikāratāya. Cittasamuṭṭhānabhāvo viya mahābhūtavikāratāya upādārūpabhāvo ca adhippetoti veditabbo.
កាយិកករណន្តិ កាយទ្វារប្បវត្តំ ចិត្តកិរិយំ, អធិប្បាយន្តិ អត្ថោ។ ការេតិ មញ្ញេតិ ឯតេន វណ្ណគ្គហណានុសារេន គហិតាយ វិញ្ញត្តិយា យំ ករណំ វិញ្ញាតព្ពំ, តស្ស វិជាននេន វិញ្ញត្តិយា វិញ្ញាតត្តំ ទស្សេតិ។ ន ហិ វិញ្ញត្តិរហិតេសុ រុក្ខចលនាទីសុ ‘‘ឥទមេស ការេតី’’តិ វិជាននំ ហោតីតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ហិ រូបេ អភិនិបាតមត្តំ កិច្ចំ, ន អធិប្បាយសហភុនោ ចលនវិការស្ស គហណំ។ ចិត្តស្ស បន លហុបរិវត្តិតាយ ចក្ខុវិញ្ញាណវីថិយា អនន្តរំ មនោវិញ្ញាណេន វិញ្ញាតម្បិ ចលនំ ចក្ខុនា ទិដ្ឋំ វិយ មញ្ញន្តិ អវិសេសវិទុនោ, តស្មា យថា នីលាភិនិបាតវសប្បវត្តាយ ចក្ខុវិញ្ញាណវីថិយា នីលន្តិ បវត្តាយ មនោវិញ្ញាណវីថិយា ច អន្តរំ ន វិញ្ញាយតិ, ឯវំ អវិញ្ញាយមានន្តរេន មនោទ្វារវិញ្ញាណេន គហិតេ តស្មិំ ចិត្តេន សហេវ អនុបរិវត្តេ កាយថម្ភនវិការចោបនសង្ខាតេ ‘‘ឥទមេស ការេតិ, អយមស្ស អធិប្បាយោ’’តិ វិជាននំ ហោតិ។
Kāyikakaraṇanti kāyadvārappavattaṃ cittakiriyaṃ, adhippāyanti attho. Kāreti maññeti etena vaṇṇaggahaṇānusārena gahitāya viññattiyā yaṃ karaṇaṃ viññātabbaṃ, tassa vijānanena viññattiyā viññātattaṃ dasseti. Na hi viññattirahitesu rukkhacalanādīsu ‘‘idamesa kāretī’’ti vijānanaṃ hotīti. Cakkhuviññāṇassa hi rūpe abhinipātamattaṃ kiccaṃ, na adhippāyasahabhuno calanavikārassa gahaṇaṃ. Cittassa pana lahuparivattitāya cakkhuviññāṇavīthiyā anantaraṃ manoviññāṇena viññātampi calanaṃ cakkhunā diṭṭhaṃ viya maññanti avisesaviduno, tasmā yathā nīlābhinipātavasappavattāya cakkhuviññāṇavīthiyā nīlanti pavattāya manoviññāṇavīthiyā ca antaraṃ na viññāyati, evaṃ aviññāyamānantarena manodvāraviññāṇena gahite tasmiṃ cittena saheva anuparivatte kāyathambhanavikāracopanasaṅkhāte ‘‘idamesa kāreti, ayamassa adhippāyo’’ti vijānanaṃ hoti.
តាលបណ្ណាទិរូបានិ ទិស្វា តទនន្តរប្បវត្តាយ មនោទ្វារវីថិយា អវិញ្ញាយមានន្តរាយ តាលបណ្ណាទីនំ ឧទកាទិសហចារិប្បការតំ សញ្ញាណាការំ គហេត្វា ឧទកាទិគ្គហណំ វិយ។ ឯត្ថ ឧទកំ ភវិស្សតីតិអាទិនា ច ឧទកាទិសម្ពន្ធនាការេន រូបគ្គហណានុសារវិញ្ញាណេន យំ ឧទកាទិ វិញ្ញាតព្ពំ, តស្ស វិជាននេន តទាការស្ស វិញ្ញាតតា វុត្តាតិ ទដ្ឋព្ពា។ ឯតស្ស បន កាយិកករណគ្គហណស្ស ឧទកាទិគ្គហណស្ស ច បុរិមសិទ្ធសម្ពន្ធគ្គហណំ ឧបនិស្សយោ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ អថ បន នាលម្ពិតាបិ វិញ្ញត្តិ កាយិកករណគ្គហណស្ស ច បច្ចយោ បុរិមសិទ្ធសម្ពន្ធគ្គហណោបនិស្សយវសេន សាធិប្បាយវិការភូតវណ្ណគ្គហណានន្តរំ បវត្តមានស្ស អធិប្បាយគ្គហណស្ស អធិប្បាយសហភូវិការាភាវេ អភាវតោ, ឯវំ សតិ វណ្ណគ្គហណានន្តរេន ឧទកាទិគ្គហណេនេវ តាលបណ្ណាទិសញ្ញាណាការោ វិយ វណ្ណគ្គហណានន្តរេន អធិប្បាយគ្គហណេនេវ វិញ្ញត្តិ បាកដា ហោតីតិ ‘‘ឥទញ្ចិទញ្ច ឯស ការេតិ មញ្ញេ’’តិ អធិប្បាយវិជាននេនេវ វិញ្ញត្តិយា វិញ្ញាតតា វុត្តា។
Tālapaṇṇādirūpāni disvā tadanantarappavattāya manodvāravīthiyā aviññāyamānantarāya tālapaṇṇādīnaṃ udakādisahacārippakārataṃ saññāṇākāraṃ gahetvā udakādiggahaṇaṃ viya. Ettha udakaṃ bhavissatītiādinā ca udakādisambandhanākārena rūpaggahaṇānusāraviññāṇena yaṃ udakādi viññātabbaṃ, tassa vijānanena tadākārassa viññātatā vuttāti daṭṭhabbā. Etassa pana kāyikakaraṇaggahaṇassa udakādiggahaṇassa ca purimasiddhasambandhaggahaṇaṃ upanissayo hotīti daṭṭhabbaṃ. Atha pana nālambitāpi viññatti kāyikakaraṇaggahaṇassa ca paccayo purimasiddhasambandhaggahaṇopanissayavasena sādhippāyavikārabhūtavaṇṇaggahaṇānantaraṃ pavattamānassa adhippāyaggahaṇassa adhippāyasahabhūvikārābhāve abhāvato, evaṃ sati vaṇṇaggahaṇānantarena udakādiggahaṇeneva tālapaṇṇādisaññāṇākāro viya vaṇṇaggahaṇānantarena adhippāyaggahaṇeneva viññatti pākaṭā hotīti ‘‘idañcidañca esa kāreti maññe’’ti adhippāyavijānaneneva viññattiyā viññātatā vuttā.
អយំ នោ បហរិតុកាមោតិ អធិប្បាយវិជាននេន វិញ្ញត្តិយា បាកដភាវំ ទស្សេតិ។ ន ហិ តទបាកដភាវេ អធិប្បាយវិជាននំ ហោតីតិ។ សម្មុខី…បេ.… យេវ នាម ហោតីតិ អសម្មុខីភូតតាយ អនាបាថគតានំ រូបាទីនំ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាទិភាវោ វិយ សភាវភូតំ តំ ទ្វិធា វិញ្ញត្តិភាវំ សាធេតិ។ បរំ ពោធេតុកាមតាយ វិនាបិ អភិក្កមនាទិប្បវត្តនេន សោ ចិត្តសហភូវិការោ អធិប្បាយំ វិញ្ញាបេតិ, សយញ្ច វិញ្ញាយតីតិ ទ្វិធាបិ វិញ្ញត្តិយេវាតិ វេទិតព្ពា។
Ayaṃ no paharitukāmoti adhippāyavijānanena viññattiyā pākaṭabhāvaṃ dasseti. Na hi tadapākaṭabhāve adhippāyavijānanaṃ hotīti. Sammukhī…pe… yeva nāma hotīti asammukhībhūtatāya anāpāthagatānaṃ rūpādīnaṃ cakkhuviññeyyādibhāvo viya sabhāvabhūtaṃ taṃ dvidhā viññattibhāvaṃ sādheti. Paraṃ bodhetukāmatāya vināpi abhikkamanādippavattanena so cittasahabhūvikāro adhippāyaṃ viññāpeti, sayañca viññāyatīti dvidhāpi viññattiyevāti veditabbā.
តស្មិំ ទ្វារេ សិទ្ធាតិ តេន ទ្វារេន វិញ្ញាតព្ពភាវតោ តេនេវ ទ្វារេន នាមលាភតោ តស្មិំ ទ្វារេ បាកដភាវវសេន សិទ្ធា។ កុសលំ វា អកុសលំ វាតិ ឋបេតព្ពំ។ កស្មា? យស្មា បរវាទិនោ អវិបាកស្ស កម្មភាវោ ន សិទ្ធោ, ឥតរស្ស បន សិទ្ធោតិ វិញ្ញត្តិសមុដ្ឋាបកានំ ឯកាទសន្នំ កិរិយចិត្តានំ វសេន តិកំ បូរេត្វា ឋបេតព្ពំ។
Tasmiṃ dvāre siddhāti tena dvārena viññātabbabhāvato teneva dvārena nāmalābhato tasmiṃ dvāre pākaṭabhāvavasena siddhā. Kusalaṃ vā akusalaṃ vāti ṭhapetabbaṃ. Kasmā? Yasmā paravādino avipākassa kammabhāvo na siddho, itarassa pana siddhoti viññattisamuṭṭhāpakānaṃ ekādasannaṃ kiriyacittānaṃ vasena tikaṃ pūretvā ṭhapetabbaṃ.
ទ្វារេ ចរន្តិ កម្មានីតិ ឯត្ថ អយមធិប្បាយោ – យទិ ទ្វារា ទ្វារន្តរចារិនោ ហោន្តិ, ទ្វារសម្ភេទា កម្មសម្ភេទោបីតិ កាយកម្មំ កាយកម្មទ្វារន្តិ អញ្ញមញ្ញវវត្ថានំ ន សិយា, កម្មានម្បិ កម្មន្តរចរណេ ឯសេវ នយោ។ យទិ បន ទ្វារានម្បិ ទ្វារភាវេន កម្មន្តរចរណំ កម្មានញ្ច ទ្វារន្តរចរណំ ន សិយា, សុដ្ឋុតរំ កម្មទ្វារវវត្ថានំ សិយា។ ន បន កម្មានំ ទ្វារន្តរេ អចរណំ អត្ថិ, កិន្តុ ទ្វារេ អញ្ញស្មិញ្ច ចរន្តិ កម្មានិ អញ្ញានិបិ។ យស្មា បន ទ្វារេ ទ្វារានិ ន ចរន្តិ, តស្មា អទ្វារចារីហិ ទ្វារេហិ ការណភូតេហិ កម្មានិ ទ្វារន្តរេ ចរន្តានិបិ វវត្ថិតានិ។ ន កេវលំ កម្មានេវ, តេហិ បន ទ្វារានិបីតិ ឯវំ កម្មទ្វារានិ អញ្ញមញ្ញំ វវត្ថិតានិ ‘‘យេភុយ្យេនវុត្តិតាយ តព្ពហុលវុត្តិតាយ ចា’’តិ វុច្ចមានាយ វវត្ថានយុត្តិយា។ តត្ថ ទ្វារាបេក្ខត្តា កម្មានំ កាយកម្មាទិភាវស្ស អទ្វារចារីហិ ទ្វារេហិ វវត្ថានំ ហោតិ, ន បន ទ្វារន្តរចារីហិ កម្មេហិ ទ្វារានំ អវវត្ថានំ កម្មានបេក្ខកាយទ្វារាទិភាវេហិ ទ្វារេហិ វវត្ថិតានំ កាយកម្មាទីនំ កាយកម្មទ្វារាទិវវត្ថានករត្តា។ អថ វា ទ្វារន្តរេ ចរន្តានិបិ កាយាទីហិ ឧបលក្ខិតានេវ ចរន្តិ បាណាតិបាតាទីនំ ឯវំសភាវត្តា អាណត្តិហត្ថវិការាទីហិ វុច្ចមានស្សបិ កាយាទីហិ សាធេតព្ពសភាវាវពោធតោ, តស្មា ន កម្មន្តរស្ស អត្តនិ ចរន្តស្សបិ ទ្វារន្តរំ សនាមំ ទេតិ, នាបិ កម្មំ ទ្វារស្ស, តំតំទ្វារមេវ បន កម្មស្ស កម្មញ្ច ទ្វារន្តរេ ចរន្តម្បិ អត្តនោយេវ ទ្វារស្ស នាមំ ទេតីតិ សិទ្ធំ អញ្ញមញ្ញវវត្ថានំ។ បុព្ពេ បន ទ្វារេសុ អនិពទ្ធតា កម្មានំ ទ្វារន្តរចរណមេវ សន្ធាយ វុត្តា, ន ឯតំ វវត្ថានន្តិ។
Dvāre caranti kammānīti ettha ayamadhippāyo – yadi dvārā dvārantaracārino honti, dvārasambhedā kammasambhedopīti kāyakammaṃ kāyakammadvāranti aññamaññavavatthānaṃ na siyā, kammānampi kammantaracaraṇe eseva nayo. Yadi pana dvārānampi dvārabhāvena kammantaracaraṇaṃ kammānañca dvārantaracaraṇaṃ na siyā, suṭṭhutaraṃ kammadvāravavatthānaṃ siyā. Na pana kammānaṃ dvārantare acaraṇaṃ atthi, kintu dvāre aññasmiñca caranti kammāni aññānipi. Yasmā pana dvāre dvārāni na caranti, tasmā advāracārīhi dvārehi kāraṇabhūtehi kammāni dvārantare carantānipi vavatthitāni. Na kevalaṃ kammāneva, tehi pana dvārānipīti evaṃ kammadvārāni aññamaññaṃ vavatthitāni ‘‘yebhuyyenavuttitāya tabbahulavuttitāya cā’’ti vuccamānāya vavatthānayuttiyā. Tattha dvārāpekkhattā kammānaṃ kāyakammādibhāvassa advāracārīhi dvārehi vavatthānaṃ hoti, na pana dvārantaracārīhi kammehi dvārānaṃ avavatthānaṃ kammānapekkhakāyadvārādibhāvehi dvārehi vavatthitānaṃ kāyakammādīnaṃ kāyakammadvārādivavatthānakarattā. Atha vā dvārantare carantānipi kāyādīhi upalakkhitāneva caranti pāṇātipātādīnaṃ evaṃsabhāvattā āṇattihatthavikārādīhi vuccamānassapi kāyādīhi sādhetabbasabhāvāvabodhato, tasmā na kammantarassa attani carantassapi dvārantaraṃ sanāmaṃ deti, nāpi kammaṃ dvārassa, taṃtaṃdvārameva pana kammassa kammañca dvārantare carantampi attanoyeva dvārassa nāmaṃ detīti siddhaṃ aññamaññavavatthānaṃ. Pubbe pana dvāresu anibaddhatā kammānaṃ dvārantaracaraṇameva sandhāya vuttā, na etaṃ vavatthānanti.
តត្ថាតិ តេសុ ទ្វារកម្មេសុ។ កាយកម្មស្ស ឧប្បជ្ជនដ្ឋានន្តិ តំសហជាតា វិញ្ញត្តិយេវ វុច្ចតិ។ កិញ្ចាបិ ហិ សា តស្ស កេនចិ បការេន បច្ចយោ ន ហោតិ, តថាបិ កម្មស្ស វិសេសិកា វិញ្ញត្តិ តំសហជាតា ហោតីតិ តស្ស ឧប្បត្តិដ្ឋានភាវេន វុត្តា យថាវុត្តនិយមេន អញ្ញវិសេសនស្ស កម្មស្ស វិសេសនន្តរេ ឧប្បត្តិអភាវា។ កាយេន បន កតត្តាតិ កាយវិញ្ញត្តិំ ជនេត្វា តាយ ជីវិតិន្ទ្រិយុបច្ឆេទាទិនិប្ផាទនតោ អត្តនោ និប្ផត្តិវសេន ‘‘កាយេន កតំ កម្ម’’ន្តិ វុត្តំ។ ការណភូតោ ហិ បនេត្ថ កាយោតិ។
Tatthāti tesu dvārakammesu. Kāyakammassa uppajjanaṭṭhānanti taṃsahajātā viññattiyeva vuccati. Kiñcāpi hi sā tassa kenaci pakārena paccayo na hoti, tathāpi kammassa visesikā viññatti taṃsahajātā hotīti tassa uppattiṭṭhānabhāvena vuttā yathāvuttaniyamena aññavisesanassa kammassa visesanantare uppattiabhāvā. Kāyena pana katattāti kāyaviññattiṃ janetvā tāya jīvitindriyupacchedādinipphādanato attano nipphattivasena ‘‘kāyena kataṃ kamma’’nti vuttaṃ. Kāraṇabhūto hi panettha kāyoti.
អញ្ញមញ្ញំ វវត្ថិតាតិ ឯត្ថ កម្មុនា កាយោ កាយកម្មទ្វារន្តិ ឯវំ វវត្ថិតោ, ន កាយោ ឥច្ចេវ។ យថា សូចិកម្មុនា សូចិកម្មករណន្តិ វវត្ថិតា, ន សូចិ ឥច្ចេវ, តថា ឥទម្បិ ទដ្ឋព្ពំ។ អញ្ញមញ្ញំ វវត្ថិតាតិ ច អញ្ញមញ្ញំ វិសេសិតាតិ អត្ថោ។ ឯវំ សន្តេតិ យថាវុត្តំ វវត្ថាននិយមំ អគ្គហេត្វា ‘‘ទ្វារេ ចរន្តិ កម្មានី’’តិអាទិវចនមេវ គហេត្វា ចោទេតិ។ តត្ថ ឯវំ សន្តេតិ កម្មានំ ទ្វារចរណេ អញ្ញមញ្ញេន ច វវត្ថានេ នាមលាភេ វិសេសនេ សតីតិ អត្ថោ។
Aññamaññaṃvavatthitāti ettha kammunā kāyo kāyakammadvāranti evaṃ vavatthito, na kāyo icceva. Yathā sūcikammunā sūcikammakaraṇanti vavatthitā, na sūci icceva, tathā idampi daṭṭhabbaṃ. Aññamaññaṃ vavatthitāti ca aññamaññaṃ visesitāti attho. Evaṃ santeti yathāvuttaṃ vavatthānaniyamaṃ aggahetvā ‘‘dvāre caranti kammānī’’tiādivacanameva gahetvā codeti. Tattha evaṃ santeti kammānaṃ dvāracaraṇe aññamaññena ca vavatthāne nāmalābhe visesane satīti attho.
កាយកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kāyakammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / កាយកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា • Kāyakammadvārakathāvaṇṇanā
