| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
२. कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना
2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
२६९. दुतिये केसुचि वातपानेसु विवटेसु बहिपि अन्धकारत्ता आलोको न पविसति, विवटकवाटेन अञ्ञतो आगच्छन्तस्स आलोकस्स निवारणतो कवाटस्स पिट्ठिपस्से घनन्धकारोव होति, तादिसानि सन्धाय ‘‘येसु विवटेसु अन्धकारो होती’’तिआदि वुत्तं।
269. Dutiye kesuci vātapānesu vivaṭesu bahipi andhakārattā āloko na pavisati, vivaṭakavāṭena aññato āgacchantassa ālokassa nivāraṇato kavāṭassa piṭṭhipasse ghanandhakārova hoti, tādisāni sandhāya ‘‘yesu vivaṭesu andhakāro hotī’’tiādi vuttaṃ.
ब्राह्मणी अत्तनो अङ्गमङ्गानं परामसनक्खणे अनाचारानुकूला हुत्वा न किञ्चि वत्वा भिक्खुनो वण्णभणनक्खणे वुत्तत्ता आह ‘‘पब्बजितुकामो मञ्ञेति सल्लक्खेत्वा’’ति, पब्बजितुकामो वियाति सल्लक्खेत्वाति अत्थो। कुलित्थीनं एवं परेहि अभिभवनं नाम अच्चन्तावमानोति आह ‘‘अत्तनो विप्पकार’’न्ति।
Brāhmaṇī attano aṅgamaṅgānaṃ parāmasanakkhaṇe anācārānukūlā hutvā na kiñci vatvā bhikkhuno vaṇṇabhaṇanakkhaṇe vuttattā āha ‘‘pabbajitukāmo maññeti sallakkhetvā’’ti, pabbajitukāmo viyāti sallakkhetvāti attho. Kulitthīnaṃ evaṃ parehi abhibhavanaṃ nāma accantāvamānoti āha ‘‘attano vippakāra’’nti.
२७०. ओतिण्णसद्दस्स कम्मसाधनपक्खं सन्धाय ‘‘यक्खादीही’’तिआदि वुत्तं, कत्तुसाधनपक्खं सन्धाय ‘‘कूपादीनी’’तिआदि वुत्तं। तस्मिं वत्थुस्मिन्ति इत्थिसरीरसङ्खाते वत्थुस्मिं।
270. Otiṇṇasaddassa kammasādhanapakkhaṃ sandhāya ‘‘yakkhādīhī’’tiādi vuttaṃ, kattusādhanapakkhaṃ sandhāya ‘‘kūpādīnī’’tiādi vuttaṃ. Tasmiṃ vatthusminti itthisarīrasaṅkhāte vatthusmiṃ.
२७१. अस्साति हत्थग्गाहादिकस्स सब्बस्स।
271.Assāti hatthaggāhādikassa sabbassa.
२७३. एतेसं पदानन्ति आमसनादिपदानं। इत्थिसञ्ञीति मनुस्सित्थिसञ्ञी। नं-सद्दस्स कायविसेसनभावेन एतं कायन्ति अत्थं दस्सेतुं ‘‘अथ वा’’तिआदि वुत्तं। ओमसन्तो…पे॰… एकाव आपत्तीति अनिवत्थं सन्धाय वुत्तं, न निवत्थं। सनिवत्थाय पन मत्थकतो पट्ठाय हत्थं ओतारेन्तस्स निवत्थसाटकोपरि हत्थे आरुळ्हे थुल्लच्चयं। साटकतो हत्थं ओतारापेत्वा जङ्घतो पट्ठाय ओमसन्तस्स पुन सङ्घादिसेसो।
273.Etesaṃpadānanti āmasanādipadānaṃ. Itthisaññīti manussitthisaññī. Naṃ-saddassa kāyavisesanabhāvena etaṃ kāyanti atthaṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Omasanto…pe… ekāva āpattīti anivatthaṃ sandhāya vuttaṃ, na nivatthaṃ. Sanivatthāya pana matthakato paṭṭhāya hatthaṃ otārentassa nivatthasāṭakopari hatthe āruḷhe thullaccayaṃ. Sāṭakato hatthaṃ otārāpetvā jaṅghato paṭṭhāya omasantassa puna saṅghādiseso.
यथानिद्दिट्ठनिद्देसेति यथावुत्तकायसंसग्गनिद्देसे। तेनाति येन कारणेन वत्थुसञ्ञादयो होन्ति, तेन कारणेन। यथावुत्तसिक्खापदनिद्देसे वुत्तं गरुकं भिक्खुनो करेय्य पकासेय्याति योजना।
Yathāniddiṭṭhaniddeseti yathāvuttakāyasaṃsagganiddese. Tenāti yena kāraṇena vatthusaññādayo honti, tena kāraṇena. Yathāvuttasikkhāpadaniddese vuttaṃ garukaṃ bhikkhuno kareyya pakāseyyāti yojanā.
सञ्ञाय विरागितम्हीति सञ्ञाय विरद्धाय। इदं नाम वत्थुन्ति इमस्मिं सिक्खापदे आगतं, अनागतञ्च यं किञ्चि सविञ्ञाणकाविञ्ञाणकं फुसन्तस्स अनापत्तिअभावं सन्धाय वुत्तं।
Saññāya virāgitamhīti saññāya viraddhāya. Idaṃ nāma vatthunti imasmiṃ sikkhāpade āgataṃ, anāgatañca yaṃ kiñci saviññāṇakāviññāṇakaṃ phusantassa anāpattiabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
सारत्तन्ति कायसंसग्गरागेनेव सारत्तं। विरत्तन्ति कायसंसग्गरागरहितं मातुआदिं सन्धाय वदति। दुक्कटन्ति मातुपेमादिवसेन गण्हन्तस्स वसेन वुत्तं, विरत्तम्पि इत्थिं कायसंसग्गरागेन गण्हन्तस्स पन सङ्घादिसेसो एव। इमाय पाळिया समेतीति सम्बन्धो। कथं समेतीति चे? यदि हि ‘‘इत्थिया कायप्पटिबद्धं गण्हिस्सामी’’ति चित्ते उप्पन्ने इत्थिसञ्ञा विरागिता भवेय्य। कायप्पटिबद्धग्गहणेपि थुल्लच्चयेनापि न भवितब्बं इत्थिसञ्ञाय एव पाळियं (पारा॰ २७६) थुल्लच्चयस्स वुत्तत्ता, तस्मा ‘‘इत्थिया कायप्पटिबद्धं गण्हिस्सामीति कायं गण्हन्तस्स इत्थिसञ्ञा विरागिता नाम न होतीति कायप्पटिबद्धं गण्हिस्सामीति कायं गण्हतो इत्थिसञ्ञाय चेव कायसंसग्गरागस्स च कायग्गहणस्स च सम्भवा यथावत्थुकं सङ्घादिसेसमेव आपज्जती’’ति महासुमत्थेरेन वुत्तवादोव इमाय पाळिया समेति। अट्ठकथायञ्हि ‘‘सम्बहुला इत्थियो बाहाहि परिक्खिपित्वा गण्हामी’’ति सञ्ञाय परिक्खिपतो मज्झगतानं वसेन थुल्लच्चयं वुत्तं। न हि तस्स ‘‘मज्झगता इत्थियो कायप्पटिबद्धेन गण्हामी’’ति सञ्ञा अत्थि, तस्मा अट्ठकथायपि समेतीति गहेतब्बं। नीलेन दुविञ्ञेय्यभावतो काळित्थी वुत्ता।
Sārattanti kāyasaṃsaggarāgeneva sārattaṃ. Virattanti kāyasaṃsaggarāgarahitaṃ mātuādiṃ sandhāya vadati. Dukkaṭanti mātupemādivasena gaṇhantassa vasena vuttaṃ, virattampi itthiṃ kāyasaṃsaggarāgena gaṇhantassa pana saṅghādiseso eva. Imāya pāḷiyā sametīti sambandho. Kathaṃ sametīti ce? Yadi hi ‘‘itthiyā kāyappaṭibaddhaṃ gaṇhissāmī’’ti citte uppanne itthisaññā virāgitā bhaveyya. Kāyappaṭibaddhaggahaṇepi thullaccayenāpi na bhavitabbaṃ itthisaññāya eva pāḷiyaṃ (pārā. 276) thullaccayassa vuttattā, tasmā ‘‘itthiyā kāyappaṭibaddhaṃ gaṇhissāmīti kāyaṃ gaṇhantassa itthisaññā virāgitā nāma na hotīti kāyappaṭibaddhaṃ gaṇhissāmīti kāyaṃ gaṇhato itthisaññāya ceva kāyasaṃsaggarāgassa ca kāyaggahaṇassa ca sambhavā yathāvatthukaṃ saṅghādisesameva āpajjatī’’ti mahāsumattherena vuttavādova imāya pāḷiyā sameti. Aṭṭhakathāyañhi ‘‘sambahulā itthiyo bāhāhi parikkhipitvā gaṇhāmī’’ti saññāya parikkhipato majjhagatānaṃ vasena thullaccayaṃ vuttaṃ. Na hi tassa ‘‘majjhagatā itthiyo kāyappaṭibaddhena gaṇhāmī’’ti saññā atthi, tasmā aṭṭhakathāyapi sametīti gahetabbaṃ. Nīlena duviññeyyabhāvato kāḷitthī vuttā.
२७९. सेवनाधिप्पायोति फस्ससुखसेवनाधिप्पायो। कायप्पटिबद्धामसनवारे कायप्पटिबद्धवसेन फस्सपटिविजाननं वेदितब्बं। चित्तुप्पादमत्ते आपत्तियाभावतो अनापत्तीति इदं कायसंसग्गरागमत्तेन कायचलनस्स अनुप्पत्तितो इत्थिया करियमानकायचलनं सादियतोपि पयोगाभावं सन्धाय वुत्तं। पठमपाराजिके पन परेहि उपक्कमियमानस्स अभावतो सेवनाधिप्पाये उप्पन्ने तेन अधिप्पायेन अङ्गजातक्खोभो सयमेव अवस्सं सञ्जायति, सो च तेन कतो नाम होतीति पाराजिकं वुत्तं, तेनेव नयेन पठमसङ्घादिसेसेपि परेन करियमानपयोगसादियमानेपि अङ्गजातक्खोभसम्भवेन आपत्ति होतीति वेदितब्बं। चतुत्थेति ‘‘न च कायेन वायमति, न च फस्सं पटिविजानाती’’ति इमस्मिं वारे। फस्सपटिविजाननम्पीति अपि-सद्देन ततियवारे विय वायामोपि नत्थीति दस्सेति। निस्सग्गियेन निस्सग्गियामसने वियाति इदं पन फस्सपटिविजाननाभावमत्तस्सेव निदस्सनं, न पयोगाभावस्साति दट्ठब्बं। मोक्खाधिप्पायोति एत्थ चित्तस्स लहुपरिवत्तिताय अन्तरन्तरा कायसंसग्गरागे समुप्पन्नेपि मोक्खाधिप्पायस्स अविच्छिन्नताय अनापत्तियेव, विच्छिन्ने पन तस्मिं आपत्ति एव।
279.Sevanādhippāyoti phassasukhasevanādhippāyo. Kāyappaṭibaddhāmasanavāre kāyappaṭibaddhavasena phassapaṭivijānanaṃ veditabbaṃ. Cittuppādamatte āpattiyābhāvato anāpattīti idaṃ kāyasaṃsaggarāgamattena kāyacalanassa anuppattito itthiyā kariyamānakāyacalanaṃ sādiyatopi payogābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭhamapārājike pana parehi upakkamiyamānassa abhāvato sevanādhippāye uppanne tena adhippāyena aṅgajātakkhobho sayameva avassaṃ sañjāyati, so ca tena kato nāma hotīti pārājikaṃ vuttaṃ, teneva nayena paṭhamasaṅghādisesepi parena kariyamānapayogasādiyamānepi aṅgajātakkhobhasambhavena āpatti hotīti veditabbaṃ. Catuttheti ‘‘na ca kāyena vāyamati, na ca phassaṃ paṭivijānātī’’ti imasmiṃ vāre. Phassapaṭivijānanampīti api-saddena tatiyavāre viya vāyāmopi natthīti dasseti. Nissaggiyena nissaggiyāmasane viyāti idaṃ pana phassapaṭivijānanābhāvamattasseva nidassanaṃ, na payogābhāvassāti daṭṭhabbaṃ. Mokkhādhippāyoti ettha cittassa lahuparivattitāya antarantarā kāyasaṃsaggarāge samuppannepi mokkhādhippāyassa avicchinnatāya anāpattiyeva, vicchinne pana tasmiṃ āpatti eva.
पदभाजनीयवण्णनानयो।
Padabhājanīyavaṇṇanānayo.
२८१. एत्थ गण्हाहीति न वत्तब्बाति गेहसितपेमेन कायप्पटिबद्धेन फुसने दुक्कटं सन्धाय वुत्तं, कारुञ्ञेन पन वत्थादिं गहेतुं असक्कोन्तिं ‘‘गण्हा’’ति वदन्तस्सापि अवससभावप्पत्तं उदके निमुज्जन्तिं कारुञ्ञेन सहसा अनामासन्ति अचिन्तेत्वा केसादीसु गहेत्वा मोक्खाधिप्पायेन आकड्ढतोपि अनापत्तियेव। न हि मीयमानं मातरं उक्खिपितुं न वट्टति। अञ्ञातिकाय इत्थियापि एसेव नयो। उक्कट्ठाय मातुयापि आमासो न वट्टतीति दस्सनत्थं ‘‘मातर’’न्ति वुत्तं। तस्सा कातब्बं पन अञ्ञासम्पि इत्थीनं करोन्तस्सापि अनापत्तियेव अनामासत्ते विसेसाभावा।
281.Ettha gaṇhāhīti na vattabbāti gehasitapemena kāyappaṭibaddhena phusane dukkaṭaṃ sandhāya vuttaṃ, kāruññena pana vatthādiṃ gahetuṃ asakkontiṃ ‘‘gaṇhā’’ti vadantassāpi avasasabhāvappattaṃ udake nimujjantiṃ kāruññena sahasā anāmāsanti acintetvā kesādīsu gahetvā mokkhādhippāyena ākaḍḍhatopi anāpattiyeva. Na hi mīyamānaṃ mātaraṃ ukkhipituṃ na vaṭṭati. Aññātikāya itthiyāpi eseva nayo. Ukkaṭṭhāya mātuyāpi āmāso na vaṭṭatīti dassanatthaṃ ‘‘mātara’’nti vuttaṃ. Tassā kātabbaṃ pana aññāsampi itthīnaṃ karontassāpi anāpattiyeva anāmāsatte visesābhāvā.
तिणण्डुपकन्ति हिरिवेरादिमूलेहि केसालङ्कारत्थाय कतचुम्बटकं। परिवत्तेत्वाति अत्तनो निवासनादिभावतो अपनेत्वा। पूजादिअत्थं पन तावकालिकम्पि आमसितुं वट्टति। सीसपसाधनकदन्तसूचिआदीति इदं सीसालङ्कारत्थाय पटपिलोतिकादीहि कतं सीसपसाधनकञ्चेव दन्तसूचिआदि चाति द्विधा योजेत्वा सीसपसाधनं सिपाटिकोपकरणत्थाय चेव दन्तसूचिउपकरणत्थाय च गहेतब्बन्ति यथाक्कमं अत्थं दस्सेति। केसकलापं बन्धित्वा तत्थ तिरियं पवेसनत्थाय कता दन्तसूचि एव सीसपसाधनकदन्तसूचीति एकमेव कत्वा सिपाटिकाय पक्खिपित्वा परिहरितब्बसूचियेव तस्स तस्स किच्चस्स उपकरणन्ति सिपाटिकासूचिउपकरणन्ति एवं वा योजना कातब्बा । पोत्थकरूपन्ति सुधादीहि कतं, पाराजिकवत्थुभूतानं तिरच्छानगतित्थीनं सण्ठानेन कतम्पि अनामासमेव। इत्थिरूपादीनि दस्सेत्वा कतं, वत्थभित्तिआदिञ्च इत्थिरूपं अनामसित्वा वळञ्जेतुं वट्टति। एवरूपेहि अनामासे कायसंसग्गरागे असति कायप्पटिबद्धेन आमसतो दोसो नत्थि। भिन्दित्वाति एत्थ अनामासम्पि दण्डपासाणादीहि भेदनस्स अट्ठकथायं वुत्तत्ता, पाळियम्पि आपदासु मोक्खाधिप्पायस्स आमसनेपि अनापत्तिया वुत्तत्ता च। सप्पिनीआदीहि वाळमिगीहि च गहितपाणकानं मोचनत्थाय तं सप्पिनीआदिं वत्थदण्डादीहि परिक्खिपित्वा गहेतुं, मातुआदिं उदके मीयमानं वत्थादीहि गहेतुं, असक्कोन्तिं केसादीसु गहेत्वा कारुञ्ञेन उक्खिपितुं वट्टतीति अयमत्थो गहेतब्बोव। अट्ठकथायं ‘‘न त्वेव आमसितब्बा’’ति इदं पन वचनं अमीयमानवत्थुं सन्धाय वुत्तन्ति अयं अम्हाकं खन्ति।
Tiṇaṇḍupakanti hiriverādimūlehi kesālaṅkāratthāya katacumbaṭakaṃ. Parivattetvāti attano nivāsanādibhāvato apanetvā. Pūjādiatthaṃ pana tāvakālikampi āmasituṃ vaṭṭati. Sīsapasādhanakadantasūciādīti idaṃ sīsālaṅkāratthāya paṭapilotikādīhi kataṃ sīsapasādhanakañceva dantasūciādi cāti dvidhā yojetvā sīsapasādhanaṃ sipāṭikopakaraṇatthāya ceva dantasūciupakaraṇatthāya ca gahetabbanti yathākkamaṃ atthaṃ dasseti. Kesakalāpaṃ bandhitvā tattha tiriyaṃ pavesanatthāya katā dantasūci eva sīsapasādhanakadantasūcīti ekameva katvā sipāṭikāya pakkhipitvā pariharitabbasūciyeva tassa tassa kiccassa upakaraṇanti sipāṭikāsūciupakaraṇanti evaṃ vā yojanā kātabbā . Potthakarūpanti sudhādīhi kataṃ, pārājikavatthubhūtānaṃ tiracchānagatitthīnaṃ saṇṭhānena katampi anāmāsameva. Itthirūpādīni dassetvā kataṃ, vatthabhittiādiñca itthirūpaṃ anāmasitvā vaḷañjetuṃ vaṭṭati. Evarūpehi anāmāse kāyasaṃsaggarāge asati kāyappaṭibaddhena āmasato doso natthi. Bhinditvāti ettha anāmāsampi daṇḍapāsāṇādīhi bhedanassa aṭṭhakathāyaṃ vuttattā, pāḷiyampi āpadāsu mokkhādhippāyassa āmasanepi anāpattiyā vuttattā ca. Sappinīādīhi vāḷamigīhi ca gahitapāṇakānaṃ mocanatthāya taṃ sappinīādiṃ vatthadaṇḍādīhi parikkhipitvā gahetuṃ, mātuādiṃ udake mīyamānaṃ vatthādīhi gahetuṃ, asakkontiṃ kesādīsu gahetvā kāruññena ukkhipituṃ vaṭṭatīti ayamattho gahetabbova. Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘na tveva āmasitabbā’’ti idaṃ pana vacanaṃ amīyamānavatthuṃ sandhāya vuttanti ayaṃ amhākaṃ khanti.
मग्गं अधिट्ठायाति ‘‘मग्गो अय’’न्ति मग्गसञ्ञं उप्पादेत्वाति अत्थो। पञ्ञपेत्वा देन्तीति इदं सामीचिवसेन वुत्तं, तेहि पन आसनं अपञ्ञपेत्वाव निसीदथाति वुत्ते सयमेव पञ्ञपेत्वा निसीदितुम्पि वट्टति। तत्थजातकानीति अच्छिन्दित्वा भूतगामभावेनेव ठितानि। कीळन्तेनाति वुत्तत्ता सति पच्चये आमसन्तस्स अनापत्ति। भिक्खुसन्तकं पन परिभोगारहं सब्बथा आमसितुं न वट्टति दुरुपचिण्णत्ता। अनुपसम्पन्नानं दस्सामीति इदं अप्पटिग्गहेत्वा गहणं सन्धाय वुत्तं। अत्तनोपि अत्थाय पटिग्गहेत्वा गहणे दोसो नत्थि अनामासत्ताभावा।
Maggaṃ adhiṭṭhāyāti ‘‘maggo aya’’nti maggasaññaṃ uppādetvāti attho. Paññapetvā dentīti idaṃ sāmīcivasena vuttaṃ, tehi pana āsanaṃ apaññapetvāva nisīdathāti vutte sayameva paññapetvā nisīditumpi vaṭṭati. Tatthajātakānīti acchinditvā bhūtagāmabhāveneva ṭhitāni. Kīḷantenāti vuttattā sati paccaye āmasantassa anāpatti. Bhikkhusantakaṃ pana paribhogārahaṃ sabbathā āmasituṃ na vaṭṭati durupaciṇṇattā. Anupasampannānaṃ dassāmīti idaṃ appaṭiggahetvā gahaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Attanopi atthāya paṭiggahetvā gahaṇe doso natthi anāmāsattābhāvā.
मणीति वेळुरियादितो अञ्ञो जोतिरसादिभेदो सब्बोपि मणि। वेळुरियोति अल्लवेळुवण्णोमणि, ‘‘मज्जारक्खि मण्डलवण्णो’’तिपि वदन्ति। सिलाति मुग्गमासवण्णा अतिसिनिद्धा काळसिला, मणिवोहारं आगता रत्तसेतादिवण्णा सुमट्ठापि सिला अनामासा एवाति वदन्ति। रजतन्ति कहापणमासादिभेदं जतुमासादिं उपादाय सब्बं वुत्तावसेसं रूपियं गहितं। लोहितङ्कोति रत्तमणि। मसारगल्लन्ति कबरवण्णो मणि, ‘‘मरकत’’न्तिपि वदन्ति। भेसज्जत्थाय पिसित्वा योजितानं मुत्तानं रतनभावविरहतो गहणक्खणेपि रतनाकारेन अपेक्खिताभावा ‘‘भेसज्जत्थाय पन वट्टती’’ति वुत्तं। याव पन ता मुत्ता रतनरूपेन तिट्ठन्ति, ताव आमसितुं न वट्टति एव। एवं अञ्ञम्पि रतनपासाणं पिसित्वा भेसज्जे योजनत्थाय गहेतुं वट्टति एव, जातरूपरजतं पन पिसित्वा योजनभेसज्जत्थायपि सम्पटिच्छितुं न वट्टति, गहट्ठेहि योजेत्वा दिन्नम्पि यदि भेसज्जे सुवण्णादिरूपेन तिट्ठति, वियोजेतुञ्च सक्का, तादिसं भेसज्जम्पि न वट्टति। तं अब्बोहारिकत्तं गतं चे, वट्टति। ‘‘जातिफलिकं उपादाया’’ति वुत्तत्ता, सूरियकन्तचन्दकन्तादिकं जातिपासाणं मणिम्हि एव सङ्गहितन्ति दट्ठब्बं। धमनसङ्खो च धोतविद्धो च रतनमिस्सो चाति योजेतब्बं। विद्धोति मणिआदिभावेन कतछिद्दो।
Maṇīti veḷuriyādito añño jotirasādibhedo sabbopi maṇi. Veḷuriyoti allaveḷuvaṇṇomaṇi, ‘‘majjārakkhi maṇḍalavaṇṇo’’tipi vadanti. Silāti muggamāsavaṇṇā atisiniddhā kāḷasilā, maṇivohāraṃ āgatā rattasetādivaṇṇā sumaṭṭhāpi silā anāmāsā evāti vadanti. Rajatanti kahāpaṇamāsādibhedaṃ jatumāsādiṃ upādāya sabbaṃ vuttāvasesaṃ rūpiyaṃ gahitaṃ. Lohitaṅkoti rattamaṇi. Masāragallanti kabaravaṇṇo maṇi, ‘‘marakata’’ntipi vadanti. Bhesajjatthāya pisitvā yojitānaṃ muttānaṃ ratanabhāvavirahato gahaṇakkhaṇepi ratanākārena apekkhitābhāvā ‘‘bhesajjatthāya pana vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Yāva pana tā muttā ratanarūpena tiṭṭhanti, tāva āmasituṃ na vaṭṭati eva. Evaṃ aññampi ratanapāsāṇaṃ pisitvā bhesajje yojanatthāya gahetuṃ vaṭṭati eva, jātarūparajataṃ pana pisitvā yojanabhesajjatthāyapi sampaṭicchituṃ na vaṭṭati, gahaṭṭhehi yojetvā dinnampi yadi bhesajje suvaṇṇādirūpena tiṭṭhati, viyojetuñca sakkā, tādisaṃ bhesajjampi na vaṭṭati. Taṃ abbohārikattaṃ gataṃ ce, vaṭṭati. ‘‘Jātiphalikaṃupādāyā’’ti vuttattā, sūriyakantacandakantādikaṃ jātipāsāṇaṃ maṇimhi eva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Dhamanasaṅkho ca dhotaviddho ca ratanamisso cāti yojetabbaṃ. Viddhoti maṇiādibhāvena katachiddo.
रतनमिस्सोति कञ्चनलतादिविचित्तो, मुत्तादिरतनखचितो च, एतेन धमनसङ्खतो अञ्ञो रतनमिस्सोव अनामासोति दस्सेति। सिलायम्पि एसेव नयो। पानीयसङ्खोति इमिनाव थालकादिआकारेन कतसङ्खमयभाजनानि भिक्खूनं सम्पटिच्छितुं वट्टतीति सिद्धं। सेसाति रतनसंयुत्तं ठपेत्वा अवसेसा।
Ratanamissoti kañcanalatādivicitto, muttādiratanakhacito ca, etena dhamanasaṅkhato añño ratanamissova anāmāsoti dasseti. Silāyampi eseva nayo. Pānīyasaṅkhoti imināva thālakādiākārena katasaṅkhamayabhājanāni bhikkhūnaṃ sampaṭicchituṃ vaṭṭatīti siddhaṃ. Sesāti ratanasaṃyuttaṃ ṭhapetvā avasesā.
बीजतो पट्ठायाति धातुपासाणतो पट्ठाय। पटिक्खिपीति सुवण्णमयधातुकरण्डकस्स, बुद्धरूपादिस्स च अत्तनो सन्तककरणे निस्सग्गियत्ता वुत्तं। ‘‘रूपियछड्डकट्ठाने’’ति वुत्तत्ता रूपियछड्डकस्स जातरूपरजतं आमसित्वा छड्डेतुं वट्टतीति सिद्धं। केळापयितुन्ति आमसित्वा इतो चितो च सञ्चारेतुं। वुत्तन्ति महाअट्ठकथायं वुत्तं। कचवरमेव हरितुं वट्टतीति गोपका वा होन्तु अञ्ञे वा, हत्थेन पुञ्छित्वा कचवरं अपनेतुं वट्टति, मलम्पि पमज्जितुं वट्टति एवाति वदन्ति, तं अट्ठकथाय न समेति केळायनसदिसत्ता। आरकूटलोहन्ति सुवण्णवण्णो कित्तिमलोहविसेसो। तिविधञ्हि कित्तिमलोहं कंसलोहं वट्टलोहं हारकूटलोहन्ति। तत्थ तिपुतम्बे मिस्सेत्वा कतं कंसलोहं नाम। सीसतम्बे मिस्सेत्वा कतं वट्टलोहं। रसतम्बे मिस्सेत्वा कतं हारकूटलोहं नाम। तं पन ‘‘जातरूपगतिक’’न्ति वुत्तत्ता उग्गण्हतो निस्सग्गियम्पि होतीति केचि वदन्ति। रूपियेसु पन अगणितत्ता निस्सग्गियं न होति, आमसने, सम्पटिच्छने च दुक्कटमेवाति वेदितब्बं। सब्बकप्पियोति यथावुत्तसुवण्णादिमयानं सेनासनपरिक्खारानं आमसनगोपनादिवसेन परिभोगो सब्बथा कप्पियोति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘तस्मा’’तिआदि। ‘‘भिक्खूनं धम्मविनयवण्णनट्ठाने’’ति वुत्तत्ता सङ्घिकमेव सुवण्णादिमयं सेनासनं, सेनासनपरिक्खारा च वट्टन्ति, न पुग्गलिकानीति गहेतब्बं।
Bījato paṭṭhāyāti dhātupāsāṇato paṭṭhāya. Paṭikkhipīti suvaṇṇamayadhātukaraṇḍakassa, buddharūpādissa ca attano santakakaraṇe nissaggiyattā vuttaṃ. ‘‘Rūpiyachaḍḍakaṭṭhāne’’ti vuttattā rūpiyachaḍḍakassa jātarūparajataṃ āmasitvā chaḍḍetuṃ vaṭṭatīti siddhaṃ. Keḷāpayitunti āmasitvā ito cito ca sañcāretuṃ. Vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Kacavarameva harituṃ vaṭṭatīti gopakā vā hontu aññe vā, hatthena puñchitvā kacavaraṃ apanetuṃ vaṭṭati, malampi pamajjituṃ vaṭṭati evāti vadanti, taṃ aṭṭhakathāya na sameti keḷāyanasadisattā. Ārakūṭalohanti suvaṇṇavaṇṇo kittimalohaviseso. Tividhañhi kittimalohaṃ kaṃsalohaṃ vaṭṭalohaṃ hārakūṭalohanti. Tattha tiputambe missetvā kataṃ kaṃsalohaṃ nāma. Sīsatambe missetvā kataṃ vaṭṭalohaṃ. Rasatambe missetvā kataṃ hārakūṭalohaṃ nāma. Taṃ pana ‘‘jātarūpagatika’’nti vuttattā uggaṇhato nissaggiyampi hotīti keci vadanti. Rūpiyesu pana agaṇitattā nissaggiyaṃ na hoti, āmasane, sampaṭicchane ca dukkaṭamevāti veditabbaṃ. Sabbakappiyoti yathāvuttasuvaṇṇādimayānaṃ senāsanaparikkhārānaṃ āmasanagopanādivasena paribhogo sabbathā kappiyoti adhippāyo. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. ‘‘Bhikkhūnaṃ dhammavinayavaṇṇanaṭṭhāne’’ti vuttattā saṅghikameva suvaṇṇādimayaṃ senāsanaṃ, senāsanaparikkhārā ca vaṭṭanti, na puggalikānīti gahetabbaṃ.
भिन्दित्वाति पठममेव अनामसित्वा पासाणादिना किञ्चिमत्तं भेदं कत्वा पच्छा कप्पियभण्डत्थाय अधिट्ठहित्वा हत्थेन गहेतुं वट्टति। तेनाह ‘‘कप्पियभण्डं करिस्सामीति सब्बम्पि सम्पटिच्छितुं वट्टती’’ति। एत्थापि किञ्चि भिन्दित्वा, वियोजेत्वा वा आमसितब्ब।
Bhinditvāti paṭhamameva anāmasitvā pāsāṇādinā kiñcimattaṃ bhedaṃ katvā pacchā kappiyabhaṇḍatthāya adhiṭṭhahitvā hatthena gahetuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘kappiyabhaṇḍaṃ karissāmīti sabbampi sampaṭicchituṃ vaṭṭatī’’ti. Etthāpi kiñci bhinditvā, viyojetvā vā āmasitabba.
फलकजालिकादीनीति एत्थ सरपरित्ताणाय हत्थेन गहेतब्बं किटिकाफलकं अक्खिरक्खणत्थाय अयलोहादीहि जालाकारेन कत्वा सीसादीसु पटिमुञ्चितब्बं जालिकं नाम । आदि-सद्देन कवचादिं सङ्गण्हाति। अनामासानीति मच्छजालादिपरूपरोधकं सन्धाय वुत्तं, न सरपरित्ताणं तस्स आवुधभण्डत्ताभावा। तेनेव वक्खति ‘‘परूपरोधनिवारणं ही’’तिआदि। आसनस्साति चेतियस्स समन्ता कतपरिभण्डस्स। बन्धिस्सामीति काकादीहि अदूसनत्थाय बन्धिस्सामि।
Phalakajālikādīnīti ettha saraparittāṇāya hatthena gahetabbaṃ kiṭikāphalakaṃ akkhirakkhaṇatthāya ayalohādīhi jālākārena katvā sīsādīsu paṭimuñcitabbaṃ jālikaṃ nāma . Ādi-saddena kavacādiṃ saṅgaṇhāti. Anāmāsānīti macchajālādiparūparodhakaṃ sandhāya vuttaṃ, na saraparittāṇaṃ tassa āvudhabhaṇḍattābhāvā. Teneva vakkhati ‘‘parūparodhanivāraṇaṃ hī’’tiādi. Āsanassāti cetiyassa samantā kataparibhaṇḍassa. Bandhissāmīti kākādīhi adūsanatthāya bandhissāmi.
‘‘भेरिसङ्घाटोति सङ्घटितचम्मभेरी। वीणासङ्घाटोति सङ्घटितचम्मवीणा’’ति सारत्थदीपनियं (सारत्थ॰ टी॰ २.२८१) वुत्तं। ‘‘चम्मविनद्धानि वीणाभेरिआदीनी’’ति महाअट्ठकथायं वुत्तवचनतो विसेसाभावा, ‘‘कुरुन्दियं पना’’तिआदिना ततो विसेसस्स वत्तुमारद्धत्ता च भेरिआदीनं विनद्धनोपकरणसमूहो भेरिवीणासङ्घाटोति वेदितब्बं सङ्घटितब्बोति सङ्घाटोति कत्वा। तुच्छपोक्खरन्ति अविनद्धचम्मभेरिवीणानं पोक्खरं। आरोपितचम्मन्ति पुब्बे आरोपितं हुत्वा पच्छा ततो अपनेत्वा विसुं ठपितमुखचम्ममत्तं, न सेसोपकरणसहितं। सहितं पन सङ्घाटोति अयं विसेसो। ओनहितुन्ति भेरिपोक्खरादीनि चम्मं आरोपेत्वा चम्मवट्टिआदीहि सब्बेहि उपकरणेहि विनन्धितुं।
‘‘Bherisaṅghāṭoti saṅghaṭitacammabherī. Vīṇāsaṅghāṭoti saṅghaṭitacammavīṇā’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.281) vuttaṃ. ‘‘Cammavinaddhāni vīṇābheriādīnī’’ti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttavacanato visesābhāvā, ‘‘kurundiyaṃ panā’’tiādinā tato visesassa vattumāraddhattā ca bheriādīnaṃ vinaddhanopakaraṇasamūho bherivīṇāsaṅghāṭoti veditabbaṃ saṅghaṭitabboti saṅghāṭoti katvā. Tucchapokkharanti avinaddhacammabherivīṇānaṃ pokkharaṃ. Āropitacammanti pubbe āropitaṃ hutvā pacchā tato apanetvā visuṃ ṭhapitamukhacammamattaṃ, na sesopakaraṇasahitaṃ. Sahitaṃ pana saṅghāṭoti ayaṃ viseso. Onahitunti bheripokkharādīni cammaṃ āropetvā cammavaṭṭiādīhi sabbehi upakaraṇehi vinandhituṃ.
पाळियं पण्डकस्साति पण्डकेन। पाराजिकप्पहोनककालेति अकुथितकाले। कायसंसग्गरागादिभावे सब्बावत्थायपि इत्थिया सण्ठाने पञ्ञायमाने अनामासदुक्कटं न विगच्छतीति दट्ठब्बं। सङ्कमादीनं ठानाचावनवसेन अचालेतब्बताय न कायप्पटिबद्धवोहारोति दुक्कटं वुत्तं।
Pāḷiyaṃ paṇḍakassāti paṇḍakena. Pārājikappahonakakāleti akuthitakāle. Kāyasaṃsaggarāgādibhāve sabbāvatthāyapi itthiyā saṇṭhāne paññāyamāne anāmāsadukkaṭaṃ na vigacchatīti daṭṭhabbaṃ. Saṅkamādīnaṃ ṭhānācāvanavasena acāletabbatāya na kāyappaṭibaddhavohāroti dukkaṭaṃ vuttaṃ.
२८२. एकपदिकसङ्कमोति तनुकसेतु। ‘‘आविञ्छन्तो’’ति वुत्तत्ता चालेतुं युत्ताय एव रज्जुया थुल्लच्चयं, न इतराय भित्तिथम्भादिगतिकत्ताति आह ‘‘या महारज्जु होती’’तिआदि। तेन चालेतुं युत्ते तनुकरज्जुदण्डके अचालेत्वा फुसन्तस्सापि थुल्लच्चयमेवाति दीपितन्ति वेदितब्बं। पटिच्छादेतब्बाति छादनादिवसेन गूहितब्बा। मनुस्सित्थी, मनुस्सित्थिसञ्ञिता, कायसंसग्गरागो, वायामो, तेन हत्थादीसु फुसनन्ति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि।
282.Ekapadikasaṅkamoti tanukasetu. ‘‘Āviñchanto’’ti vuttattā cāletuṃ yuttāya eva rajjuyā thullaccayaṃ, na itarāya bhittithambhādigatikattāti āha ‘‘yā mahārajju hotī’’tiādi. Tena cāletuṃ yutte tanukarajjudaṇḍake acāletvā phusantassāpi thullaccayamevāti dīpitanti veditabbaṃ. Paṭicchādetabbāti chādanādivasena gūhitabbā. Manussitthī, manussitthisaññitā, kāyasaṃsaggarāgo, vāyāmo, tena hatthādīsu phusananti imānettha pañca aṅgāni.
कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. कायसंसग्गसिक्खापदं • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā
२. कायसंसग्गसिक्खापदवण्णना • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā
पदभाजनीयवण्णना • Padabhājanīyavaṇṇanā
विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
