| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
२. कायसुत्तवण्णना
2. Kāyasuttavaṇṇanā
१८३. दुतिये आहारट्ठितिकोति पच्चयट्ठितिको। आहारं पटिच्चाति पच्चयं पटिच्च। सुभनिमित्तन्ति सुभम्पि सुभनिमित्तं, सुभस्स आरम्मणम्पि सुभनिमित्तं। अयोनिसोमनसिकारोति अनुपायमनसिकारो उप्पथमनसिकारो अनिच्चे ‘‘निच्च’’न्ति वा, दुक्खे ‘‘सुख’’न्ति, अनत्तनि ‘‘अत्ता’’ति वा, असुभे ‘‘सुभ’’न्ति वा, मनसिकारो। तं तस्मिं सुभारम्मणे बहुलं पवत्तयतो कामच्छन्दो उप्पज्जति। तेन वुत्तं ‘‘अत्थि, भिक्खवे, सुभनिमित्त’’न्तिआदि। एवं सब्बनीवरणेसु योजना वेदितब्बा।
183. Dutiye āhāraṭṭhitikoti paccayaṭṭhitiko. Āhāraṃ paṭiccāti paccayaṃ paṭicca. Subhanimittanti subhampi subhanimittaṃ, subhassa ārammaṇampi subhanimittaṃ. Ayonisomanasikāroti anupāyamanasikāro uppathamanasikāro anicce ‘‘nicca’’nti vā, dukkhe ‘‘sukha’’nti, anattani ‘‘attā’’ti vā, asubhe ‘‘subha’’nti vā, manasikāro. Taṃ tasmiṃ subhārammaṇe bahulaṃ pavattayato kāmacchando uppajjati. Tena vuttaṃ ‘‘atthi, bhikkhave, subhanimitta’’ntiādi. Evaṃ sabbanīvaraṇesu yojanā veditabbā.
पटिघनिमित्तन्तिआदीसु पन पटिघोपि पटिघनिमित्तं पटिघारम्मणम्पि। अरतीति उक्कण्ठिता। यं सन्धाय वुत्तं – ‘‘तत्थ कतमा अरति? पन्तेसु वा सेनासनेसु अञ्ञतरञ्ञतरेसु वा अधिकुसलेसु धम्मेसु अरति अरतिता अनभिरति अनभिरमना उक्कण्ठिता परितस्सिता, अयं वुच्चति अरती’’ति (विभ॰ ८५६)।
Paṭighanimittantiādīsu pana paṭighopi paṭighanimittaṃ paṭighārammaṇampi. Aratīti ukkaṇṭhitā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamā arati? Pantesu vā senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati aratitā anabhirati anabhiramanā ukkaṇṭhitā paritassitā, ayaṃ vuccati aratī’’ti (vibha. 856).
तन्दीति अतिसीतादिपच्चया उप्पन्नं आगन्तुककायालसियं। यस्मिं उप्पन्ने ‘‘अतिसीतं अतिउण्हं अतिच्छातोस्मि अतिधातोस्मि अतिदूरमग्गं गतोस्मी’’ति वदति, यं सन्धाय वुत्तं ‘‘तत्थ कतमा तन्दि , या तन्दी तन्दियना तन्दिमनकता आलस्यं आलस्यायना आलस्यायितत्तं, अयं वुच्चति तन्दी’’ति (विभ॰ ८५७)।
Tandīti atisītādipaccayā uppannaṃ āgantukakāyālasiyaṃ. Yasmiṃ uppanne ‘‘atisītaṃ atiuṇhaṃ aticchātosmi atidhātosmi atidūramaggaṃ gatosmī’’ti vadati, yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tattha katamā tandi , yā tandī tandiyanā tandimanakatā ālasyaṃ ālasyāyanā ālasyāyitattaṃ, ayaṃ vuccati tandī’’ti (vibha. 857).
विजम्भिताति किलेसवसेन कायविनमना। यं सन्धाय वुत्तं – ‘‘तत्थ कतमा विजम्भिता? या कायस्स जम्भना विजम्भना आनमना विनमना सन्नमना पणमना ब्याधियकं, अयं वुच्चति विजम्भिता’’ति (विभ॰ ८५८)।
Vijambhitāti kilesavasena kāyavinamanā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamā vijambhitā? Yā kāyassa jambhanā vijambhanā ānamanā vinamanā sannamanā paṇamanā byādhiyakaṃ, ayaṃ vuccati vijambhitā’’ti (vibha. 858).
भत्तसम्मदोति भत्तपरिळाहो। यं सन्धाय वुत्तं – ‘‘तत्थ कतमो भत्तसम्मदो? या भुत्ताविस्स भत्तमुच्छा भत्तकिलमथो भत्तपरिळाहो कायदुट्ठुल्लं, अयं वुच्चति भत्तसम्मदो’’ति (विभ॰ ८५९)।
Bhattasammadoti bhattapariḷāho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamo bhattasammado? Yā bhuttāvissa bhattamucchā bhattakilamatho bhattapariḷāho kāyaduṭṭhullaṃ, ayaṃ vuccati bhattasammado’’ti (vibha. 859).
चेतसो च लीनत्तन्ति चित्तस्स लीयनाकारो, यं सन्धाय वुत्तं – ‘‘तत्थ कतमं चेतसो लीनत्तं? या चित्तस्स अकल्यता अकम्मञ्ञता ओलीयना सल्लीयना लीनं लीयना लीयितत्तं थिनं थियना थियितत्तं चित्तस्स, इदं वुच्चति चेतसो लीनत्त’’न्ति (विभ॰ ८६०)।
Cetaso ca līnattanti cittassa līyanākāro, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tattha katamaṃ cetaso līnattaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnaṃ līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā thiyitattaṃ cittassa, idaṃ vuccati cetaso līnatta’’nti (vibha. 860).
चेतसो अवूपसमोति यथा नाम वीतच्चिकोपि अङ्गारो नेव ताव सन्निसीदति पतापं करोतियेव, यथा च पत्तपचनट्ठाने नेव ताव सन्निसीदति पतापं करोतियेव, एवं चित्तस्स अवूपसन्ताकारो, अत्थतो पनेतं उद्धच्चकुक्कुच्चमेव होति।
Cetaso avūpasamoti yathā nāma vītaccikopi aṅgāro neva tāva sannisīdati patāpaṃ karotiyeva, yathā ca pattapacanaṭṭhāne neva tāva sannisīdati patāpaṃ karotiyeva, evaṃ cittassa avūpasantākāro, atthato panetaṃ uddhaccakukkuccameva hoti.
विचिकिच्छट्ठानीया धम्माति विचिकिच्छाय आरम्मणधम्मा। अयोनिसोमनसिकारो सब्बत्थ वुत्तनयोव। एवमेत्थ कामच्छन्दो विचिकिच्छाति इमे द्वे धम्मा आरम्मणेन कथिता, ब्यापादो आरम्मणेन च उपनिस्सयेन च, सेसा सहजातेन च उपनिस्सयेन चाति।
Vicikicchaṭṭhānīyā dhammāti vicikicchāya ārammaṇadhammā. Ayonisomanasikāro sabbattha vuttanayova. Evamettha kāmacchando vicikicchāti ime dve dhammā ārammaṇena kathitā, byāpādo ārammaṇena ca upanissayena ca, sesā sahajātena ca upanissayena cāti.
सतिसम्बोज्झङ्गट्ठानीया धम्माति सतिया आरम्मणधम्मा सत्ततिंस बोधिपक्खिया च नव लोकुत्तरधम्मा च। तत्थ योनिसोमनसिकारबहुलीकारोति तत्थ उपायमनसिकारस्स पुनप्पुनं करणं।
Satisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammāti satiyā ārammaṇadhammā sattatiṃsa bodhipakkhiyā ca nava lokuttaradhammā ca. Tattha yonisomanasikārabahulīkāroti tattha upāyamanasikārassa punappunaṃ karaṇaṃ.
कुसलाकुसला धम्मातिआदीसु कुसलाति कोसल्लसम्भूता अनवज्जसुखविपाका। अकुसलाति अकोसल्लसम्भूता सावज्जदुक्खविपाका। सावज्जाति अकुसला। अनवज्जाति कुसला। हीनपणीतकण्हसुक्केसुपि एसेव नयो। सप्पटिभागाति कण्हसुक्कायेव। कण्हा हि कण्हविपाकदानतो , सुक्का च सुक्कविपाकदानतो सप्पटिभागा नाम, सदिसविपाककोट्ठासाति अत्थो। पटिपक्खभूतस्स वा भागस्स अत्थिताय सप्पटिभागा। कण्हानञ्हि सुक्का पटिपक्खभागा, सुक्कानञ्च कण्हा पटिपक्खभागाति एवम्पि सप्पटिभागा। सप्पटिबाहितट्ठेन वा सप्पटिभागा। अकुसलञ्हि कुसलं पटिबाहित्वा अत्तनो विपाकं देति, कुसलञ्च अकुसलं पटिबाहित्वाति एवम्पि कण्हसुक्का सप्पटिभागा।
Kusalākusalā dhammātiādīsu kusalāti kosallasambhūtā anavajjasukhavipākā. Akusalāti akosallasambhūtā sāvajjadukkhavipākā. Sāvajjāti akusalā. Anavajjāti kusalā. Hīnapaṇītakaṇhasukkesupi eseva nayo. Sappaṭibhāgāti kaṇhasukkāyeva. Kaṇhā hi kaṇhavipākadānato , sukkā ca sukkavipākadānato sappaṭibhāgā nāma, sadisavipākakoṭṭhāsāti attho. Paṭipakkhabhūtassa vā bhāgassa atthitāya sappaṭibhāgā. Kaṇhānañhi sukkā paṭipakkhabhāgā, sukkānañca kaṇhā paṭipakkhabhāgāti evampi sappaṭibhāgā. Sappaṭibāhitaṭṭhena vā sappaṭibhāgā. Akusalañhi kusalaṃ paṭibāhitvā attano vipākaṃ deti, kusalañca akusalaṃ paṭibāhitvāti evampi kaṇhasukkā sappaṭibhāgā.
आरम्भधातूति पठमारम्भवीरियं। निक्कमधातूति कोसज्जतो निक्खन्तत्ता ततो बलवतरं। परक्कमधातूति परं परं ठानं अक्कमनताय ततोपि बलवतरन्ति तीहिपि पदेहि वीरियमेव कथितं।
Ārambhadhātūti paṭhamārambhavīriyaṃ. Nikkamadhātūti kosajjato nikkhantattā tato balavataraṃ. Parakkamadhātūti paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanatāya tatopi balavataranti tīhipi padehi vīriyameva kathitaṃ.
पीतिसम्बोज्झङ्गट्ठानीयाति पीतिया आरम्मणधम्मा। कायपस्सद्धीति तिण्णं खन्धानं दरथपस्सद्धि। चित्तपस्सद्धीति विञ्ञाणक्खन्धस्स दरथपस्सद्धि। समथनिमित्तन्ति समथोपि समथनिमित्तं, आरम्मणम्पि। अब्यग्गनिमित्तन्ति तस्सेव वेवचनं।
Pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyāti pītiyā ārammaṇadhammā. Kāyapassaddhīti tiṇṇaṃ khandhānaṃ darathapassaddhi. Cittapassaddhīti viññāṇakkhandhassa darathapassaddhi. Samathanimittanti samathopi samathanimittaṃ, ārammaṇampi. Abyagganimittanti tasseva vevacanaṃ.
उपेक्खासम्बोज्झङ्गट्ठानीयाति उपेक्खाय आरम्मणधम्मा, अत्थतो पन मज्झत्ताकारो उपेक्खाट्ठानीया धम्मोति वेदितब्बो। एवमेत्थ सतिधम्मविचयउपेक्खासम्बोज्झङ्गा आरम्मणेन कथिता, सेसा आरम्मणेनपि उपनिस्सयेनपि।
Upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyāti upekkhāya ārammaṇadhammā, atthato pana majjhattākāro upekkhāṭṭhānīyā dhammoti veditabbo. Evamettha satidhammavicayaupekkhāsambojjhaṅgā ārammaṇena kathitā, sesā ārammaṇenapi upanissayenapi.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. कायसुत्तं • 2. Kāyasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / २. कायसुत्तवण्णना • 2. Kāyasuttavaṇṇanā
