| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
๑๐. กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา
10. Kayavikkayasikkhāpadavaṇṇanā
๕๙๓. เตน สมเยนาติ กยวิกฺกยสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ กติ หิปิ ตฺยายนฺติ กติ เต อยํ, หิกาโร ปเนตฺถ ปทปูรโณ, ปิกาโร ครหายํ, อยํ ทุพฺพลสงฺฆาฎิ ตว กติ ทิวสานิ ภวิสฺสตีติ อโตฺถฯ อถ วา กติหมฺปิ ตฺยายนฺติปิ ปาโฐฯ ตตฺถ กติหนฺติ กติ อหานิ, กติ ทิวสานีติ วุตฺตํ โหติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ กติหิปิ มฺยายนฺติ อิทมฺปิ เอเตเนว นเยน เวทิตพฺพํฯ คิหีปิ นํ คิหิสฺสาติ เอตฺถ นนฺติ นามเตฺถ นิปาโต, คิหี นาม คิหิสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ
593.Tenasamayenāti kayavikkayasikkhāpadaṃ. Tattha kati hipi tyāyanti kati te ayaṃ, hikāro panettha padapūraṇo, pikāro garahāyaṃ, ayaṃ dubbalasaṅghāṭi tava kati divasāni bhavissatīti attho. Atha vā katihampi tyāyantipi pāṭho. Tattha katihanti kati ahāni, kati divasānīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayameva. Katihipi myāyanti idampi eteneva nayena veditabbaṃ. Gihīpi naṃ gihissāti ettha nanti nāmatthe nipāto, gihī nāma gihissāti vuttaṃ hoti.
๕๙๔. นานปฺปการกนฺติ จีวราทีนํ กปฺปิยภณฺฑานํ วเสน อเนกวิธํฯ เตเนวสฺส ปทภาชเน จีวรํ อาทิํ กตฺวา ทสิกสุตฺตปริโยสานํ กปฺปิยภณฺฑเมว ทสฺสิตํฯ อกปฺปิยภณฺฑปริวตฺตนญฺหิ กยวิกฺกยสงฺคหํ น คจฺฉติฯ กยวิกฺกยนฺติ กยเญฺจว วิกฺกยญฺจฯ ‘‘อิมินา อิมํ เทหี’’ติอาทินา หิ นเยน ปรสฺส กปฺปิยภณฺฑํ คณฺหโนฺต กยํ สมาปชฺชติ, อตฺตโน กปฺปิยภณฺฑํ เทโนฺต วิกฺกยํ ฯ
594.Nānappakārakanti cīvarādīnaṃ kappiyabhaṇḍānaṃ vasena anekavidhaṃ. Tenevassa padabhājane cīvaraṃ ādiṃ katvā dasikasuttapariyosānaṃ kappiyabhaṇḍameva dassitaṃ. Akappiyabhaṇḍaparivattanañhi kayavikkayasaṅgahaṃ na gacchati. Kayavikkayanti kayañceva vikkayañca. ‘‘Iminā imaṃ dehī’’tiādinā hi nayena parassa kappiyabhaṇḍaṃ gaṇhanto kayaṃ samāpajjati, attano kappiyabhaṇḍaṃ dento vikkayaṃ .
๕๙๕. อชฺฌาจรตีติ อภิภวิตฺวา จรติ, วีติกฺกมวาจํ ภาสตีติ อโตฺถฯ ยโต กยิตญฺจ โหติ วิกฺกยิตญฺจาติ ยทา กยิตญฺจ โหติ ปรภณฺฑํ อตฺตโน หตฺถคตํ กโรเนฺตน, วิกฺกีตญฺจ อตฺตโน ภณฺฑํ ปรหตฺถคตํ กโรเนฺตนฯ ‘‘อิมินา อิม’’นฺติอาทิวจนานุรูปโต ปน ปาเฐ ปฐมํ อตฺตโน ภณฺฑํ ทสฺสิตํฯ
595.Ajjhācaratīti abhibhavitvā carati, vītikkamavācaṃ bhāsatīti attho. Yato kayitañca hoti vikkayitañcāti yadā kayitañca hoti parabhaṇḍaṃ attano hatthagataṃ karontena, vikkītañca attano bhaṇḍaṃ parahatthagataṃ karontena. ‘‘Iminā ima’’ntiādivacanānurūpato pana pāṭhe paṭhamaṃ attano bhaṇḍaṃ dassitaṃ.
นิสฺสชฺชิตพฺพนฺติ เอวํ ปรสฺส หตฺถโต กยวเสน คหิตกปฺปิยภณฺฑํ นิสฺสชฺชิตพฺพํฯ อยญฺหิ กยวิกฺกโย ฐเปตฺวา ปญฺจ สหธมฺมิเก อวเสเสหิ คิหิปพฺพชิเตหิ อนฺตมโส มาตาปิตูหิปิ สทฺธิํ น วฎฺฎติฯ
Nissajjitabbanti evaṃ parassa hatthato kayavasena gahitakappiyabhaṇḍaṃ nissajjitabbaṃ. Ayañhi kayavikkayo ṭhapetvā pañca sahadhammike avasesehi gihipabbajitehi antamaso mātāpitūhipi saddhiṃ na vaṭṭati.
ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – วเตฺถน วา วตฺถํ โหตุ ภเตฺตน วา ภตฺตํ, ยํ กิญฺจิ กปฺปิยํ ‘‘อิมินา อิมํ เทหี’’ติ วทติ, ทุกฺกฎํฯ เอวํ วตฺวา มาตุยาปิ อตฺตโน ภณฺฑํ เทติ, ทุกฺกฎํฯ ‘‘อิมินา อิมํ เทหี’’ติ วุโตฺต วา ‘‘อิมํ เทหิ, อิมํ เต ทสฺสามี’’ติ วตฺวา วา มาตุยาปิ ภณฺฑํ อตฺตนา คณฺหาติ, ทุกฺกฎํฯ อตฺตโน ภเณฺฑ ปรหตฺถํ ปรภเณฺฑ จ อตฺตโน หตฺถํ สมฺปเตฺต นิสฺสคฺคิยํฯ มาตรํ ปน ปิตรํ วา ‘‘อิมํ เทหี’’ติ วทโต วิญฺญตฺติ น โหติฯ ‘‘อิมํ คณฺหาหี’’ติ วทโต สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ น โหติฯ อญฺญาตกํ ‘‘อิมํ เทหี’’ติ วทโต วิญฺญตฺติ โหติฯ ‘‘อิมํ คณฺหาหี’’ติ วทโต สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ โหติฯ ‘‘อิมินา อิมํ เทหี’’ติ กยวิกฺกยํ อาปชฺชโต นิสฺสคฺคิยํฯ ตสฺมา กปฺปิยภณฺฑํ ปริวเตฺตเนฺตน มาตาปิตูหิปิ สทฺธิํ กยวิกฺกยํ อญฺญาตเกหิ สทฺธิํ ติโสฺส อาปตฺติโย โมเจเนฺตน ปริวเตฺตตพฺพํฯ
Tatrāyaṃ vinicchayo – vatthena vā vatthaṃ hotu bhattena vā bhattaṃ, yaṃ kiñci kappiyaṃ ‘‘iminā imaṃ dehī’’ti vadati, dukkaṭaṃ. Evaṃ vatvā mātuyāpi attano bhaṇḍaṃ deti, dukkaṭaṃ. ‘‘Iminā imaṃ dehī’’ti vutto vā ‘‘imaṃ dehi, imaṃ te dassāmī’’ti vatvā vā mātuyāpi bhaṇḍaṃ attanā gaṇhāti, dukkaṭaṃ. Attano bhaṇḍe parahatthaṃ parabhaṇḍe ca attano hatthaṃ sampatte nissaggiyaṃ. Mātaraṃ pana pitaraṃ vā ‘‘imaṃ dehī’’ti vadato viññatti na hoti. ‘‘Imaṃ gaṇhāhī’’ti vadato saddhādeyyavinipātanaṃ na hoti. Aññātakaṃ ‘‘imaṃ dehī’’ti vadato viññatti hoti. ‘‘Imaṃ gaṇhāhī’’ti vadato saddhādeyyavinipātanaṃ hoti. ‘‘Iminā imaṃ dehī’’ti kayavikkayaṃ āpajjato nissaggiyaṃ. Tasmā kappiyabhaṇḍaṃ parivattentena mātāpitūhipi saddhiṃ kayavikkayaṃ aññātakehi saddhiṃ tisso āpattiyo mocentena parivattetabbaṃ.
ตตฺรายํ ปริวตฺตนวิธิ – ภิกฺขุสฺส ปาเถยฺยตณฺฑุลา โหนฺติ, โส อนฺตรามเคฺค ภตฺตหตฺถํ ปุริสํ ทิสฺวา ‘‘อมฺหากํ ตณฺฑุลา อตฺถิ, น จ โน อิเมหิ อโตฺถ, ภเตฺตน ปน อโตฺถ’’ติ วทติฯ ปุริโส ตณฺฑุเล คเหตฺวา ภตฺตํ เทติ, วฎฺฎติฯ ติโสฺสปิ อาปตฺติโย น โหนฺติฯ อนฺตมโส นิมิตฺตกมฺมมตฺตมฺปิ น โหติฯ กสฺมา? มูลสฺส อตฺถิตายฯ ปรโต จ วุตฺตเมว ‘‘อิทํ อมฺหากํ อตฺถิ, อมฺหากญฺจ อิมินา จ อิมินา จ อโตฺถติ ภณตี’’ติฯ โย ปน เอวํ อกตฺวา ‘‘อิมินา อิมํ เทหี’’ติ ปริวเตฺตติ; ยถาวตฺถุกเมว ฯ วิฆาสาทํ ทิสฺวา ‘‘อิมํ โอทนํ ภุญฺชิตฺวา, รชนํ วา ทารูนิ วา อาหรา’’ติ วทติ, รชนฉลฺลิคณนาย ทารุคณนาย จ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติฯ ‘‘อิมํ โอทนํ ภุญฺชิตฺวา อิทํ นาม กโรถา’’ติ ทนฺตการาทีหิ สิปฺปิเกหิ ธมกรณาทีสุ ตํ ตํ ปริกฺขารํ กาเรติ, รชเกหิ วา วตฺถํ โธวาเปติ; ยถาวตฺถุกเมวฯ นฺหาปิเตน เกเส ฉินฺทาเปติ, กมฺมกาเรหิ นวกมฺมํ กาเรติ; ยถาวตฺถุกเมวฯ สเจ ปน ‘‘อิทํ ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา อิทํ กโรถา’’ติ น วทติ ‘‘อิทํ ภตฺตํ ภุญฺช ภุโตฺตสิ ภุญฺชิสฺสสิ, อิทํ นาม กโรหี’’ติ วทติ, วฎฺฎติฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ วตฺถโธวเน วา เกสเจฺฉทเน วา ภูมิโสธนาทินวกเมฺม วา ปรภณฺฑํ อตฺตโน หตฺถคตํ นิสฺสชฺชิตพฺพํ นาม นตฺถิฯ มหาอฎฺฐกถายํ ปน ทฬฺหํ กตฺวา วุตฺตตฺตา น สกฺกา เอตํ ปฎิกฺขิปิตุํ, ตสฺมา ยถา นิสฺสคฺคิยวตฺถุมฺหิ ปริภุเตฺต วา นเฎฺฐ วา ปาจิตฺติยํ เทเสติ, เอวมิธาปิ เทเสตพฺพํฯ
Tatrāyaṃ parivattanavidhi – bhikkhussa pātheyyataṇḍulā honti, so antarāmagge bhattahatthaṃ purisaṃ disvā ‘‘amhākaṃ taṇḍulā atthi, na ca no imehi attho, bhattena pana attho’’ti vadati. Puriso taṇḍule gahetvā bhattaṃ deti, vaṭṭati. Tissopi āpattiyo na honti. Antamaso nimittakammamattampi na hoti. Kasmā? Mūlassa atthitāya. Parato ca vuttameva ‘‘idaṃ amhākaṃ atthi, amhākañca iminā ca iminā ca atthoti bhaṇatī’’ti. Yo pana evaṃ akatvā ‘‘iminā imaṃ dehī’’ti parivatteti; yathāvatthukameva . Vighāsādaṃ disvā ‘‘imaṃ odanaṃ bhuñjitvā, rajanaṃ vā dārūni vā āharā’’ti vadati, rajanachalligaṇanāya dārugaṇanāya ca nissaggiyāni honti. ‘‘Imaṃ odanaṃ bhuñjitvā idaṃ nāma karothā’’ti dantakārādīhi sippikehi dhamakaraṇādīsu taṃ taṃ parikkhāraṃ kāreti, rajakehi vā vatthaṃ dhovāpeti; yathāvatthukameva. Nhāpitena kese chindāpeti, kammakārehi navakammaṃ kāreti; yathāvatthukameva. Sace pana ‘‘idaṃ bhattaṃ bhuñjitvā idaṃ karothā’’ti na vadati ‘‘idaṃ bhattaṃ bhuñja bhuttosi bhuñjissasi, idaṃ nāma karohī’’ti vadati, vaṭṭati. Ettha ca kiñcāpi vatthadhovane vā kesacchedane vā bhūmisodhanādinavakamme vā parabhaṇḍaṃ attano hatthagataṃ nissajjitabbaṃ nāma natthi. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana daḷhaṃ katvā vuttattā na sakkā etaṃ paṭikkhipituṃ, tasmā yathā nissaggiyavatthumhi paribhutte vā naṭṭhe vā pācittiyaṃ deseti, evamidhāpi desetabbaṃ.
๕๙๖. กยวิกฺกเย กยวิกฺกยสญฺญีติอาทิมฺหิ โย กยวิกฺกยํ สมาปชฺชติ, โส ตสฺมิํ กยวิกฺกยสญฺญี วา ภวตุ เวมติโก วา, น กยวิกฺกยสญฺญี วา นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยเมวฯ จูฬตฺติเก ทฺวีสุ ปเทสุ ทุกฺกฎเมวาติ เอวมโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ
596.Kayavikkaye kayavikkayasaññītiādimhi yo kayavikkayaṃ samāpajjati, so tasmiṃ kayavikkayasaññī vā bhavatu vematiko vā, na kayavikkayasaññī vā nissaggiyapācittiyameva. Cūḷattike dvīsu padesu dukkaṭamevāti evamattho daṭṭhabbo.
๕๙๗. อคฺฆํ ปุจฺฉตีติ ‘‘อยํ ตว ปโตฺต กิํ อคฺฆตี’’ติ ปุจฺฉติฯ ‘‘อิทํ นามา’’ติ วุเตฺต ปน สเจ ตสฺส กปฺปิยภณฺฑํ มหคฺฆํ โหติ, เอวญฺจ นํ ปฎิวทติ ‘‘อุปาสก, มม อิทํ วตฺถุ มหคฺฆํ, ตว ปตฺตํ อญฺญสฺส เทหี’’ติฯ ตํ สุตฺวา อิตโร ‘‘อญฺญํ ถาลกมฺปิ ทสฺสามี’’ติ วทติ คณฺหิตุํ วฎฺฎติ, ‘‘อิทํ อมฺหากํ อตฺถี’’ติ วุตฺตลกฺขเณ ปตติ ฯ สเจ โส ปโตฺต มหโคฺฆ, ภิกฺขุโน วตฺถุ อปฺปคฺฆํ, ปตฺตสามิโก จสฺส อปฺปคฺฆภาวํ น ชานาติ, ปโตฺต น คเหตโพฺพ, ‘‘มม วตฺถุ อปฺปคฺฆ’’นฺติ อาจิกฺขิตพฺพํฯ มหคฺฆภาวํ ญตฺวา วเญฺจตฺวา คณฺหโนฺต หิ คหิตภณฺฑํ อคฺฆาเปตฺวา กาเรตพฺพตํ อาปชฺชติฯ สเจ ปตฺตสามิโก ‘‘โหตุ, ภเนฺต, เสสํ มม ปุญฺญํ ภวิสฺสตี’’ติ เทติ, วฎฺฎติฯ
597.Agghaṃ pucchatīti ‘‘ayaṃ tava patto kiṃ agghatī’’ti pucchati. ‘‘Idaṃ nāmā’’ti vutte pana sace tassa kappiyabhaṇḍaṃ mahagghaṃ hoti, evañca naṃ paṭivadati ‘‘upāsaka, mama idaṃ vatthu mahagghaṃ, tava pattaṃ aññassa dehī’’ti. Taṃ sutvā itaro ‘‘aññaṃ thālakampi dassāmī’’ti vadati gaṇhituṃ vaṭṭati, ‘‘idaṃ amhākaṃ atthī’’ti vuttalakkhaṇe patati . Sace so patto mahaggho, bhikkhuno vatthu appagghaṃ, pattasāmiko cassa appagghabhāvaṃ na jānāti, patto na gahetabbo, ‘‘mama vatthu appaggha’’nti ācikkhitabbaṃ. Mahagghabhāvaṃ ñatvā vañcetvā gaṇhanto hi gahitabhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbataṃ āpajjati. Sace pattasāmiko ‘‘hotu, bhante, sesaṃ mama puññaṃ bhavissatī’’ti deti, vaṭṭati.
กปฺปิยการกสฺส อาจิกฺขตีติ ยสฺส หตฺถโต ภณฺฑํ คณฺหาติ, ตํ ฐเปตฺวา อญฺญํ อนฺตมโส ตสฺส ปุตฺตภาติกมฺปิ กปฺปิยการกํ กตฺวา ‘‘อิมินา อิมํ นาม คเหตฺวา เทหี’’ติ อาจิกฺขติฯ โส เจ เฉโก โหติ, ปุนปฺปุนํ อปเนตฺวา วิวทิตฺวา คณฺหาติ, ตุณฺหีภูเตน ฐาตพฺพํฯ โน เจ เฉโก โหติ, น ชานาติ คเหตุํ, วาณิชโก ตํ วเญฺจติ, ‘‘มา คณฺหา’’ติ วตฺตโพฺพฯ
Kappiyakārakassaācikkhatīti yassa hatthato bhaṇḍaṃ gaṇhāti, taṃ ṭhapetvā aññaṃ antamaso tassa puttabhātikampi kappiyakārakaṃ katvā ‘‘iminā imaṃ nāma gahetvā dehī’’ti ācikkhati. So ce cheko hoti, punappunaṃ apanetvā vivaditvā gaṇhāti, tuṇhībhūtena ṭhātabbaṃ. No ce cheko hoti, na jānāti gahetuṃ, vāṇijako taṃ vañceti, ‘‘mā gaṇhā’’ti vattabbo.
อิทํ อมฺหากนฺติอาทิมฺหิ ‘‘อิทํ ปฎิคฺคหิตํ เตลํ วา สปฺปิ วา อมฺหากํ อตฺถิ, อมฺหากญฺจ อเญฺญน อปฺปฎิคฺคหิตเกน อโตฺถ’’ติ ภณติฯ สเจ โส ตํ คเหตฺวา อญฺญํ เทติ, ปฐมํ อตฺตโน เตลํ น มินาเปตพฺพํฯ กสฺมา? นาฬิยญฺหิ อวสิฎฺฐเตลํ โหติ, ตํ ปจฺฉา มินนฺตสฺส อปฺปฎิคฺคหิตกํ ทูเสยฺยาติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
Idaṃ amhākantiādimhi ‘‘idaṃ paṭiggahitaṃ telaṃ vā sappi vā amhākaṃ atthi, amhākañca aññena appaṭiggahitakena attho’’ti bhaṇati. Sace so taṃ gahetvā aññaṃ deti, paṭhamaṃ attano telaṃ na mināpetabbaṃ. Kasmā? Nāḷiyañhi avasiṭṭhatelaṃ hoti, taṃ pacchā minantassa appaṭiggahitakaṃ dūseyyāti. Sesaṃ uttānameva.
ฉสมุฎฺฐานํ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมวจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
Chasamuṭṭhānaṃ, kiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammavacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kayavikkayasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
นิฎฺฐิโต โกสิยวโคฺค ทุติโยฯ
Niṭṭhito kosiyavaggo dutiyo.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑๐. กยวิกฺกยสิกฺขาปทํ • 10. Kayavikkayasikkhāpadaṃ
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๑๐. กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Kayavikkayasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๑๐. กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Kayavikkayasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑๐. กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Kayavikkayasikkhāpadavaṇṇanā
