| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
කෙණියජටිලවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා
Keṇiyajaṭilavatthukathāvaṇṇanā
300. යෙන ආපණං තදවසරීතිආදීසු ආපණන්‌ති එකස්‌ස නිගමස්‌සෙතං අධිවචනං. තස්‌මිං කිර නිගමෙ වීසති ආපණමුඛසහස්‌සානි විභත්‌තානි අහෙසුං. ඉති සො ආපණානං උස්‌සන්‌නත්‌තා ‘‘ආපණ’’න්‌ත්‌වෙව සඞ්‌ඛං ගතො. තස්‌ස පන නිගමස්‌ස අවිදූරෙ නදීතීරෙ ඝනච්‌ඡායො රමණීයභූමිභාගො මහාවනසණ්‌ඩො, තස්‌මිං භගවා විහරති. කෙණියොති තස්‌ස නාමං. ජටිලොති ආහරිමජටාධරො තාපසො. සො කිර බ්‍රාහ්‌මණමහාසාලො, ධනරක්‌ඛණත්‌ථාය පන තාපසපබ්‌බජ්‌ජං සමාදාය රඤ්‌ඤො පණ්‌ණාකාරං දත්‌වා භූමිභාගං ගහෙත්‌වා තත්‌ථ අස්‌සමං කාරෙත්‌වා පඤ්‌චහි සකටසතෙහි වණිජ්‌ජං පයොජෙත්‌වා කුලසහස්‌සස්‌ස නිස්‌සයො හුත්‌වා වසති. අස්‌සමෙපි චස්‌ස එකො තාලරුක්‌ඛො දිවසෙ දිවසෙ එකං සොවණ්‌ණමයං ඵලං මුඤ්‌චතීති වදන්‌ති. සො දිවා කාසාවානි ධාරෙති, ජටා ච බන්‌ධති, රත්‌තිං කාමසම්‌පත්‌තිං අනුභවති.
300.Yenaāpaṇaṃ tadavasarītiādīsu āpaṇanti ekassa nigamassetaṃ adhivacanaṃ. Tasmiṃ kira nigame vīsati āpaṇamukhasahassāni vibhattāni ahesuṃ. Iti so āpaṇānaṃ ussannattā ‘‘āpaṇa’’ntveva saṅkhaṃ gato. Tassa pana nigamassa avidūre nadītīre ghanacchāyo ramaṇīyabhūmibhāgo mahāvanasaṇḍo, tasmiṃ bhagavā viharati. Keṇiyoti tassa nāmaṃ. Jaṭiloti āharimajaṭādharo tāpaso. So kira brāhmaṇamahāsālo, dhanarakkhaṇatthāya pana tāpasapabbajjaṃ samādāya rañño paṇṇākāraṃ datvā bhūmibhāgaṃ gahetvā tattha assamaṃ kāretvā pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ payojetvā kulasahassassa nissayo hutvā vasati. Assamepi cassa eko tālarukkho divase divase ekaṃ sovaṇṇamayaṃ phalaṃ muñcatīti vadanti. So divā kāsāvāni dhāreti, jaṭā ca bandhati, rattiṃ kāmasampattiṃ anubhavati.
පවත්‌තාරොති (දී. නි. අට්‌ඨ. 1.285; ම. නි. අට්‌ඨ. 2.427; අ. නි. අට්‌ඨ. 3.5.192) පවත්‌තයිතාරො , පාවචනවසෙන වත්‌තාරොති අත්‌ථො. යෙසන්‌ති යෙසං සන්‌තකං. මන්‌තපදන්‌ති මන්‌තසද්‌දෙ බහිකත්‌වා රහො භාසිතබ්‌බට්‌ඨෙන මන්‌තා එව තංතංඅත්‌ථපටිපත්‌තිහෙතුතාය පදන්‌ති මන්‌තපදං, වෙදවචනං. ගීතන්‌ති අට්‌ඨකාදීහි දසහි පොරාණබ්‍රාහ්‌මණෙහි උදාත්‌තානුදාත්‌තාදිසරසම්‌පත්‌තිවසෙන සජ්‌ඣායිතං. පවුත්‌තන්‌ති පාවචනවසෙන අඤ්‌ඤෙසං වුත්‌තං, වාචිතන්‌ති අත්‌ථො. සමිහිතන්‌ති සමුපබ්‍යූළ්‌හං රාසිකතං, ඉරුවෙදයජුවෙදසාමවෙදාදිවසෙන තත්‌ථාපි පච්‌චෙකං මන්‌තබ්‍රාහ්‌මණාදිවසෙන සජ්‌ඣායනවාචකාදිවසෙන ච පිණ්‌ඩං කත්‌වා ඨපිතන්‌ති අත්‌ථො. තදනුගායන්‌තීති එතරහි බ්‍රාහ්‌මණා තං තෙහි පුබ්‌බෙ ගීතං අනුගායන්‌ති අනුසජ්‌ඣායන්‌ති. තදනුභාසන්‌තීති තං අනුභාසන්‌ති, ඉදං පුරිමස්‌සෙව වෙවචනං. භාසිතමනුභාසන්‌තීති තෙහි භාසිතං සජ්‌ඣායිතං අනුසජ්‌ඣායන්‌ති. වාචිතමනුවාචෙන්‌තීති තෙහි අඤ්‌ඤෙසං වාචිතං අනුවාචෙන්‌ති. සෙය්‍යථිදන්‌ති තෙ කතමෙති අත්‌ථො. අට්‌ඨකොතිආදීනි තෙසං නාමානි. තෙ කිර දිබ්‌බචක්‌ඛුපරිභණ්‌ඩෙන යථාකම්‌මූපගඤාණෙන සත්‌තානං කම්‌මස්‌සකතාදිං පුබ්‌බෙනිවාසඤාණෙන අතීතකප්‌පෙ බ්‍රාහ්‌මණානං මන්‌තජ්‌ඣෙනවිධිඤ්‌ච ඔලොකෙත්‌වා පරූපඝාතං අකත්‌වා කස්‌සපසම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස භගවතො වට්‌ටසන්‌නිස්‌සිතෙන වචනෙන සහ සංසන්‌දිත්‌වා මන්‌තෙ ගන්‌ථෙසුං. අපරාපරෙ පන ඔක්‌කාකරාජකාලාදීසු උප්‌පන්‌නබ්‍රාහ්‌මණා පාණාතිපාතාදීනි පක්‌ඛිපිත්‌වා තයො වෙදෙ භින්‌දිත්‌වා බුද්‌ධවචනෙන සද්‌ධිං විරුද්‌ධෙ අකංසු. රත්‌තිභොජනං රත්‌ති, තතො උපරතාති රත්‌තූපරතා. අතික්‌කන්‌තෙ මජ්‌ඣන්‌හිකෙ යාව සූරියත්‌ථඞ්‌ගමනා භොජනං විකාලභොජනං නාම, තතො විරතත්‌තා විරතා විකාලභොජනා. පටියාදාපෙත්‌වාති සප්‌පිමධුසක්‌කරාදීහි චෙව මරිචෙහි ච සුසඞ්‌ඛතං පානං පටියාදාපෙත්‌වා.
Pavattāroti (dī. ni. aṭṭha. 1.285; ma. ni. aṭṭha. 2.427; a. ni. aṭṭha. 3.5.192) pavattayitāro , pāvacanavasena vattāroti attho. Yesanti yesaṃ santakaṃ. Mantapadanti mantasadde bahikatvā raho bhāsitabbaṭṭhena mantā eva taṃtaṃatthapaṭipattihetutāya padanti mantapadaṃ, vedavacanaṃ. Gītanti aṭṭhakādīhi dasahi porāṇabrāhmaṇehi udāttānudāttādisarasampattivasena sajjhāyitaṃ. Pavuttanti pāvacanavasena aññesaṃ vuttaṃ, vācitanti attho. Samihitanti samupabyūḷhaṃ rāsikataṃ, iruvedayajuvedasāmavedādivasena tatthāpi paccekaṃ mantabrāhmaṇādivasena sajjhāyanavācakādivasena ca piṇḍaṃ katvā ṭhapitanti attho. Tadanugāyantīti etarahi brāhmaṇā taṃ tehi pubbe gītaṃ anugāyanti anusajjhāyanti. Tadanubhāsantīti taṃ anubhāsanti, idaṃ purimasseva vevacanaṃ. Bhāsitamanubhāsantīti tehi bhāsitaṃ sajjhāyitaṃ anusajjhāyanti. Vācitamanuvācentīti tehi aññesaṃ vācitaṃ anuvācenti. Seyyathidanti te katameti attho. Aṭṭhakotiādīni tesaṃ nāmāni. Te kira dibbacakkhuparibhaṇḍena yathākammūpagañāṇena sattānaṃ kammassakatādiṃ pubbenivāsañāṇena atītakappe brāhmaṇānaṃ mantajjhenavidhiñca oloketvā parūpaghātaṃ akatvā kassapasammāsambuddhassa bhagavato vaṭṭasannissitena vacanena saha saṃsanditvā mante ganthesuṃ. Aparāpare pana okkākarājakālādīsu uppannabrāhmaṇā pāṇātipātādīni pakkhipitvā tayo vede bhinditvā buddhavacanena saddhiṃ viruddhe akaṃsu. Rattibhojanaṃ ratti, tato uparatāti rattūparatā. Atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma, tato viratattā viratā vikālabhojanā. Paṭiyādāpetvāti sappimadhusakkarādīhi ceva maricehi ca susaṅkhataṃ pānaṃ paṭiyādāpetvā.
‘‘මහා ඛො කෙණිය භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො’’ති කස්‌මා භගවා පුනප්‌පුනං පටික්‌ඛිපි? තිත්‌ථියානං පටික්‌ඛෙපපසන්‌නතාය. තිත්‌ථියා හි ‘‘අහො වතායං අප්‌පිච්‌ඡො, යො නිමන්‌තියමානොපි න සාදියතී’’ති උපනිමන්‌තියමානස්‌ස පටික්‌ඛෙපෙ පසීදන්‌තීති කෙචි, අකාරණඤ්‌චෙතං. නත්‌ථි බුද්‌ධානං පච්‌චයහෙතු එවරූපං කොහඤ්‌ඤං, අයං පන අඩ්‌ඪතෙලසානි භික්‌ඛුසතානි දිස්‌වා එත්‌තකානංයෙව භික්‌ඛං පටියාදෙස්‌සති, ස්‌වෙව සෙලො බ්‍රාහ්‌මණො තීහි පුරිසසතෙහි සද්‌ධිං පබ්‌බජිස්‌සති, අයුත්‌තං ඛො පන නවකෙ අඤ්‌ඤතො පෙසෙත්‌වා ඉමෙහෙව සද්‌ධිං ගන්‌තුං, ඉමෙ වා අඤ්‌ඤතො පෙසෙත්‌වා නවකෙහි සද්‌ධිං ගන්‌තුං. අථාපි සබ්‌බෙව ගහෙත්‌වා ගමිස්‌සාමි, භික්‌ඛාහාරො නප්‌පහොස්‌සති. තතො භික්‌ඛූසු පිණ්‌ඩාය චරන්‌තෙසු මනුස්‌සා උජ්‌ඣායිස්‌සන්‌ති ‘‘චිරස්‌සම්‌පි කෙණියො සමණං ගොතමං නිමන්‌තෙත්‌වා යාපනමත්‌තං දාතුං නාසක්‌ඛී’’ති, සයඤ්‌ච විප්‌පටිසාරී භවිස්‌සති. පටික්‌ඛෙපෙ පන කතෙ ‘‘සමණො ගොතමො පුනප්‌පුනං ‘ත්‌වඤ්‌ච බ්‍රාහ්‌මණෙසු අභිප්‌පසන්‌නො’ති බ්‍රාහ්‌මණානං නාමං ගණ්‌හාතී’’ති චින්‌තෙත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණෙපි නිමන්‌තෙතුකාමො භවිස්‌සති, තතො බ්‍රාහ්‌මණෙ පාටියෙක්‌කං නිමන්‌තෙස්‌සති, තෙ තෙන නිමන්‌තිතා භික්‌ඛූ හුත්‌වා භුඤ්‌ජිස්‌සන්‌ති, එවමස්‌ස සද්‌ධා අනුරක්‌ඛිතා භවිස්‌සතීති පුනප්‌පුනං පටික්‌ඛිපි. කිඤ්‌චාපි ඛො භො ගොතමාති ඉමිනා ඉදං දීපෙති ‘‘භො ගොතම, කිං ජාතං, යදි අහං බ්‍රාහ්‌මණෙසු අභිප්‌පසන්‌නො, අධිවාසෙතු භවං ගොතමො, අහං බ්‍රාහ්‌මණානම්‌පි දාතුං සක්‌කොමි තුම්‌හාකම්‌පී’’ති. ඨපෙත්‌වා ධඤ්‌ඤඵලරසන්‌ති එත්‌ථ තණ්‌ඩුලධොවනොදකම්‌පි ධඤ්‌ඤරසොයෙවාති වදන්‌ති. අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, උච්‌ඡුරසන්‌ති එත්‌ථ නික්‌කසටො උච්‌ඡුරසො සත්‌තාහකාලිකොති වෙදිතබ්‌බං.
‘‘Mahā kho keṇiya bhikkhusaṅgho’’ti kasmā bhagavā punappunaṃ paṭikkhipi? Titthiyānaṃ paṭikkhepapasannatāya. Titthiyā hi ‘‘aho vatāyaṃ appiccho, yo nimantiyamānopi na sādiyatī’’ti upanimantiyamānassa paṭikkhepe pasīdantīti keci, akāraṇañcetaṃ. Natthi buddhānaṃ paccayahetu evarūpaṃ kohaññaṃ, ayaṃ pana aḍḍhatelasāni bhikkhusatāni disvā ettakānaṃyeva bhikkhaṃ paṭiyādessati, sveva selo brāhmaṇo tīhi purisasatehi saddhiṃ pabbajissati, ayuttaṃ kho pana navake aññato pesetvā imeheva saddhiṃ gantuṃ, ime vā aññato pesetvā navakehi saddhiṃ gantuṃ. Athāpi sabbeva gahetvā gamissāmi, bhikkhāhāro nappahossati. Tato bhikkhūsu piṇḍāya carantesu manussā ujjhāyissanti ‘‘cirassampi keṇiyo samaṇaṃ gotamaṃ nimantetvā yāpanamattaṃ dātuṃ nāsakkhī’’ti, sayañca vippaṭisārī bhavissati. Paṭikkhepe pana kate ‘‘samaṇo gotamo punappunaṃ ‘tvañca brāhmaṇesu abhippasanno’ti brāhmaṇānaṃ nāmaṃ gaṇhātī’’ti cintetvā brāhmaṇepi nimantetukāmo bhavissati, tato brāhmaṇe pāṭiyekkaṃ nimantessati, te tena nimantitā bhikkhū hutvā bhuñjissanti, evamassa saddhā anurakkhitā bhavissatīti punappunaṃ paṭikkhipi. Kiñcāpi kho bho gotamāti iminā idaṃ dīpeti ‘‘bho gotama, kiṃ jātaṃ, yadi ahaṃ brāhmaṇesu abhippasanno, adhivāsetu bhavaṃ gotamo, ahaṃ brāhmaṇānampi dātuṃ sakkomi tumhākampī’’ti. Ṭhapetvā dhaññaphalarasanti ettha taṇḍuladhovanodakampi dhaññarasoyevāti vadanti. Anujānāmi, bhikkhave, ucchurasanti ettha nikkasaṭo ucchuraso sattāhakālikoti veditabbaṃ.
ඉමාහි ගාථාහීති (ම. නි. අට්‌ඨ. 2.400) ඉමාහි කෙණියස්‌ස චිත්‌තානුකූලාහි ගාථාහි. තත්‌ථ අග්‌ගිපරිචරියං විනා බ්‍රාහ්‌මණානං යඤ්‌ඤාභාවතො ‘‘අග්‌ගිහුත්‌තමුඛා යඤ්‌ඤා’’ති වුත්‌තං, අග්‌ගිහුත්‌තසෙට්‌ඨා අග්‌ගිජුහනප්‌පධානාති අත්‌ථො. බ්‍රාහ්‌මණා හි ‘‘අග්‌ගිමුඛා දෙවා’’ති අග්‌ගිජුහනපුබ්‌බකං යඤ්‌ඤං විදහන්‌ති. වෙදෙ සජ්‌ඣායන්‌තෙහි පඨමං සජ්‌ඣායිතබ්‌බතො සාවිත්‌තී ‘‘ඡන්‌දසො මුඛ’’න්‌ති වුත්‌තා, සාවිත්‌තී වෙදස්‌ස පුබ්‌බඞ්‌ගමාති අත්‌ථො තංපුබ්‌බකත්‌තා වෙදසවනස්‌ස. මනුස්‌සානං සෙට්‌ඨභාවතො රාජා ‘‘මුඛ’’න්‌ති වුත්‌තො. ඔගාහන්‌තීනං නදීනං ආධාරභාවතො ගන්‌තබ්‌බට්‌ඨානභාවෙන පටිසරණතො ච සාගරො ‘‘මුඛ’’න්‌ති වුත්‌තො. චන්‌දසමායොගෙන ‘‘අජ්‌ජ කත්‌තිකා, අජ්‌ජ රොහිණී’’ති සඤ්‌ඤායනතො නක්‌ඛත්‌තානි අභිභවිත්‌වා ආලොකකරණතො නක්‌ඛත්‌තෙහි අතිවිසෙසසොම්‌මභාවතො ච ‘‘නක්‌ඛත්‌තානං මුඛං චන්‌දො’’ති වුත්‌තං. ‘‘දීපසිඛා අග්‌ගිජාලා අසනිවිචක්‌ක’’න්‌ති එවමාදීනං තපන්‌තානං විජ්‌ජුලතානං අග්‌ගත්‌තා ආදිච්‌චො ‘‘තපතං මුඛ’’න්‌ති වුත්‌තො. දක්‌ඛිණෙය්‍යානං පන අග්‌ගත්‌තා විසෙසෙන තස්‌මිං සමයෙ බුද්‌ධප්‌පමුඛං සඞ්‌ඝං සන්‌ධාය ‘‘පුඤ්‌ඤං ආකඞ්‌ඛමානානං, සඞ්‌ඝො වෙ යජතං මුඛ’’න්‌ති වුත්‌තං. තෙන සඞ්‌ඝො පුඤ්‌ඤස්‌ස ආයමුඛං අග්‌ගදක්‌ඛිණෙය්‍යභාවෙනාති දස්‌සෙති.
Imāhigāthāhīti (ma. ni. aṭṭha. 2.400) imāhi keṇiyassa cittānukūlāhi gāthāhi. Tattha aggiparicariyaṃ vinā brāhmaṇānaṃ yaññābhāvato ‘‘aggihuttamukhā yaññā’’ti vuttaṃ, aggihuttaseṭṭhā aggijuhanappadhānāti attho. Brāhmaṇā hi ‘‘aggimukhā devā’’ti aggijuhanapubbakaṃ yaññaṃ vidahanti. Vede sajjhāyantehi paṭhamaṃ sajjhāyitabbato sāvittī ‘‘chandaso mukha’’nti vuttā, sāvittī vedassa pubbaṅgamāti attho taṃpubbakattā vedasavanassa. Manussānaṃ seṭṭhabhāvato rājā ‘‘mukha’’nti vutto. Ogāhantīnaṃ nadīnaṃ ādhārabhāvato gantabbaṭṭhānabhāvena paṭisaraṇato ca sāgaro ‘‘mukha’’nti vutto. Candasamāyogena ‘‘ajja kattikā, ajja rohiṇī’’ti saññāyanato nakkhattāni abhibhavitvā ālokakaraṇato nakkhattehi ativisesasommabhāvato ca ‘‘nakkhattānaṃ mukhaṃ cando’’ti vuttaṃ. ‘‘Dīpasikhā aggijālā asanivicakka’’nti evamādīnaṃ tapantānaṃ vijjulatānaṃ aggattā ādicco ‘‘tapataṃ mukha’’nti vutto. Dakkhiṇeyyānaṃ pana aggattā visesena tasmiṃ samaye buddhappamukhaṃ saṅghaṃ sandhāya ‘‘puññaṃ ākaṅkhamānānaṃ, saṅgho ve yajataṃ mukha’’nti vuttaṃ. Tena saṅgho puññassa āyamukhaṃ aggadakkhiṇeyyabhāvenāti dasseti.
කෙණියජටිලවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Keṇiyajaṭilavatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්‌ගපාළි • Mahāvaggapāḷi / 182. කෙණියජටිලවත්‌ථු • 182. Keṇiyajaṭilavatthu
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvagga-aṭṭhakathā / කෙණියජටිලවත්‌ථුකථා • Keṇiyajaṭilavatthukathā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / කෙණියජටිලවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා • Keṇiyajaṭilavatthukathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / කෙණියජටිලවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා • Keṇiyajaṭilavatthukathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 182. කෙණියජටිලවත්‌ථුකථා • 182. Keṇiyajaṭilavatthukathā
