| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
១១. កេវដ្ដសុត្តវណ្ណនា
11. Kevaṭṭasuttavaṇṇanā
កេវដ្ដគហបតិបុត្តវត្ថុវណ្ណនា
Kevaṭṭagahapatiputtavatthuvaṇṇanā
៤៨១. បាវារិកម្ពវនេតិ បាវារិកសេដ្ឋិនោ អម្ពពហុលេ ឧបវនេ។ តំ កិរ សោ សេដ្ឋី ភគវតោ អនុច្ឆវិកំ គន្ធកុដិំ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានកុដិមណ្ឌបាទីនិ សម្បាទេត្វា បាការបរិក្ខិត្តំ ទ្វារកោដ្ឋកសម្បន្នំ កត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស និយ្យាតេសិ, បុរិមវោហារេន បន ‘‘បាវារិកម្ពវន’’ន្តិ វុច្ចតិ, តស្មិំ បាវារិកម្ពវនេ។ កេវដ្ដោតិ ឥទំ តស្ស នាមំ កេវដ្ដេហិ សំរក្ខិតត្តា, តេសំ វា សន្តិកេ សំវឌ្ឍិតត្តាតិ កេចិ។ ‘‘គហបតិបុត្តស្សា’’តិ ឯត្ថ កាមំ តទា សោ គហបតិដ្ឋានេ ឋិតោ, បិតុ បនស្ស អចិរកាលំកតតាយ បុរិមសមញ្ញាយ ‘‘គហបតិបុត្តោ’’ ត្វេវ វោហរីយតិ, តេនាហ ‘‘គហបតិ មហាសាលោ’’តិ។ មហាវិភវតាយ មហាសារោ, គហបតីតិ អត្ថោ រ-ការស្ស ល-ការំ កត្វា ‘‘មហាសាលោ សុខុមាលោ អហ’’ន្តិអាទីសុ (អ. និ. ៣.៣៩) វិយ។ សទ្ធាសម្បន្នោតិ បោថុជ្ជនិកាយ សទ្ធាយ វសេន សទ្ធា សមន្នាគតោ។
481.Pāvārikambavaneti pāvārikaseṭṭhino ambabahule upavane. Taṃ kira so seṭṭhī bhagavato anucchavikaṃ gandhakuṭiṃ, bhikkhusaṅghassa ca rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭimaṇḍapādīni sampādetvā pākāraparikkhittaṃ dvārakoṭṭhakasampannaṃ katvā buddhappamukhassa saṅghassa niyyātesi, purimavohārena pana ‘‘pāvārikambavana’’nti vuccati, tasmiṃ pāvārikambavane. Kevaṭṭoti idaṃ tassa nāmaṃ kevaṭṭehi saṃrakkhitattā, tesaṃ vā santike saṃvaḍḍhitattāti keci. ‘‘Gahapatiputtassā’’ti ettha kāmaṃ tadā so gahapatiṭṭhāne ṭhito, pitu panassa acirakālaṃkatatāya purimasamaññāya ‘‘gahapatiputto’’ tveva voharīyati, tenāha ‘‘gahapati mahāsālo’’ti. Mahāvibhavatāya mahāsāro, gahapatīti attho ra-kārassa la-kāraṃ katvā ‘‘mahāsālo sukhumālo aha’’ntiādīsu (a. ni. 3.39) viya. Saddhāsampannoti pothujjanikāya saddhāya vasena saddhā samannāgato.
សមិទ្ធាតិ សម្មទេវ ឥទ្ធា, ឥទ្ធិយា វិភវសម្បត្តិយា វេបុល្លប្បត្តាតិ អត្ថោ។ ‘‘ឯហិ ត្វំ ភិក្ខុ អន្វទ្ធមាសំ, អនុមាសំ, អនុសំវច្ឆរំ វា មនុស្សានំ បសាទាយ ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោហី’’តិ ឯកស្ស ភិក្ខុនោ អាណាបនំ តស្មិំ ឋានេ តស្ស ឋបនំ នាម ហោតីតិ អាហ ‘‘ឋានន្តរេ ឋបេតូ’’តិ។ ឧត្តរិមនុស្សានំ ធម្មតោតិ ឧត្តរិមនុស្សានំ ពុទ្ធាទីនំ អធិគមធម្មតោ។ និទ្ធារណេ ចេតំ និស្សក្កំ។ ឥទ្ធិបាដិហារិយញ្ហិ តតោ និទ្ធារេតិ។ មនុស្សធម្មតោ ឧត្តរីតិ បកតិមនុស្សធម្មតោ ឧបរិ។ បជ្ជលិតបទីបោតិ បជ្ជលន្តោ បទីបោ។
Samiddhāti sammadeva iddhā, iddhiyā vibhavasampattiyā vepullappattāti attho. ‘‘Ehi tvaṃ bhikkhu anvaddhamāsaṃ, anumāsaṃ, anusaṃvaccharaṃ vā manussānaṃ pasādāya iddhipāṭihāriyaṃ karohī’’ti ekassa bhikkhuno āṇāpanaṃ tasmiṃ ṭhāne tassa ṭhapanaṃ nāma hotīti āha ‘‘ṭhānantare ṭhapetū’’ti. Uttarimanussānaṃdhammatoti uttarimanussānaṃ buddhādīnaṃ adhigamadhammato. Niddhāraṇe cetaṃ nissakkaṃ. Iddhipāṭihāriyañhi tato niddhāreti. Manussadhammato uttarīti pakatimanussadhammato upari. Pajjalitapadīpoti pajjalanto padīpo.
៤៨២. ន ធំសេមីតិ គុណសម្បត្តិតោ ន ចាវេមិ, តេនាហ ‘‘សីលភេទ’’ន្តិអាទិ។ វិស្សាសំ វឌ្ឍេត្វា ភគវតិ អត្តនោ វិស្សត្ថភាវំ ព្រូហេត្វា វិភូតំ បាកដំ កត្វា។
482.Na dhaṃsemīti guṇasampattito na cāvemi, tenāha ‘‘sīlabheda’’ntiādi. Vissāsaṃ vaḍḍhetvā bhagavati attano vissatthabhāvaṃ brūhetvā vibhūtaṃ pākaṭaṃ katvā.
ឥទ្ធិបាដិហារិយវណ្ណនា
Iddhipāṭihāriyavaṇṇanā
៤៨៣-៤. អាទីនវន្តិ ទោសំ។ គន្ធារីតិ ចូឡគន្ធារី, មហាគន្ធារីតិ ទ្វេ គន្ធារីវិជ្ជា។ តត្ថ ចូឡគន្ធារី នាម តិវស្សតោ ឱរំ មតានំ សត្តានំ ឧបបន្នដ្ឋានជាននវិជ្ជា។ មហាគន្ធារី តម្បិ ជានាតិ តតោ ឧត្តរិបិ ឥទ្ធិវិធញាណកប្បំ យេភុយ្យេន ឥទ្ធិវិធកិច្ចំ សាធេតិ។ តស្សា កិរ វិជ្ជាយ សាធកោ បុគ្គលោ តាទិសេ ទេសកាលេ មន្តំ បរិជប្បិត្វា ពហុធាបិ អត្តានំ ទស្សេតិ, ហត្ថិអាទីនិបិ ទស្សេតិ, ទស្សនីយោបិ ហោតិ, អគ្គិថម្ភម្បិ ករោតិ, ជលថម្ភម្បិ ករោតិ, អាកាសេបិ អត្តានំ ទស្សេតិ។ សព្ពំ ឥន្ទជាលសទិសំ ទដ្ឋព្ពំ។ អដ្ដោតិ ទុក្ខិតោ ពាធិតោ, តេនាហ ‘‘បីឡិតោ’’តិ។
483-4.Ādīnavanti dosaṃ. Gandhārīti cūḷagandhārī, mahāgandhārīti dve gandhārīvijjā. Tattha cūḷagandhārī nāma tivassato oraṃ matānaṃ sattānaṃ upapannaṭṭhānajānanavijjā. Mahāgandhārī tampi jānāti tato uttaripi iddhividhañāṇakappaṃ yebhuyyena iddhividhakiccaṃ sādheti. Tassā kira vijjāya sādhako puggalo tādise desakāle mantaṃ parijappitvā bahudhāpi attānaṃ dasseti, hatthiādīnipi dasseti, dassanīyopi hoti, aggithambhampi karoti, jalathambhampi karoti, ākāsepi attānaṃ dasseti. Sabbaṃ indajālasadisaṃ daṭṭhabbaṃ. Aṭṭoti dukkhito bādhito, tenāha ‘‘pīḷito’’ti.
អាទេសនាបាដិហារិយវណ្ណនា
Ādesanāpāṭihāriyavaṇṇanā
៤៨៥. កាមំ ‘‘ចេតសិក’’ន្តិ បទំ យេ ចេតសិ និយុត្តា ចិត្តេន សម្បយុត្តា, តេសំ សាធារណវចនំ, សាធារណេ បន គហិតេ ចិត្តវិសេសោ គហិតោវ ហោតិ, សាមញ្ញជោតនា ច វិសេសេ អវតិដ្ឋតីតិ ចេតសិកគ្គហណស្ស អធិប្បាយំ វិវរន្តោ ‘‘សោមនស្សទោមនស្សំ អធិប្បេត’’ន្តិ អាហ។ សោមនស្សគ្គហណេន ចេត្ថ តទេកដ្ឋា រាគាទយោ, សទ្ធាទយោ ច ទស្សិតា ហោន្តិ, ទោមនស្សគ្គហណេន ទោសាទយោ។ វិតក្កវិចារា បន សរូបេនេវ ទស្សិតា។ ឯវំ តវ មនោតិ ឥមិនា អាការេន តវ មនោ បវត្តោតិ អត្ថោ ។ កេន បការេន បវត្តោតិ អាហ ‘‘សោមនស្សិតោ វា’’តិអាទិ។ ‘‘ឯវំ តវ មនោ’’តិ ឥទំ បន សោមនស្សិតតាទិមត្តទស្សនំ, ន បន យេន យេន សោមនស្សិតោ វា ទោមនស្សិតោ វា, តំ តំ ទស្សនំ។ ទុតិយន្តិ ‘‘ឥត្ថម្បិ តេ មនោ’’តិ ឥទំ។ ឥតិបីតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ និទស្សនត្ថោ ‘‘អត្ថីតិ ខោ, កច្ចាន, អយមេកោ អន្តោ’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ២.១៥; ៣.៩០) វិយ, តេនាហ ‘‘ឥមញ្ច ឥមញ្ច អត្ថំ ចិន្តយមាន’’ន្តិ បិ-សទ្ទោ វុត្តត្ថសម្បិណ្ឌនត្ថោ។ បរស្ស ចិន្តំ មនតិ ជានាតិ ឯតេនាតិ ចិន្តាមណិ។ តស្សា កិរ វិជ្ជាយ សាធកោ បុគ្គលោ តាទិសេ ទេសកាលេ មន្តំ បរិជប្បិត្វា យស្ស ចិត្តំ ជានិតុកាមោ, តស្ស ទិដ្ឋសុតាទិវិសេសសញ្ជាននមុខេន ចិត្តាចារំ អនុមិនន្តោ កថេតីតិ កេចិ។ អបរេ ‘‘វាចំ និច្ឆរាបេត្វា តត្ថ អក្ខរសល្លក្ខណវសេនា’’តិ វទន្តិ។
485. Kāmaṃ ‘‘cetasika’’nti padaṃ ye cetasi niyuttā cittena sampayuttā, tesaṃ sādhāraṇavacanaṃ, sādhāraṇe pana gahite cittaviseso gahitova hoti, sāmaññajotanā ca visese avatiṭṭhatīti cetasikaggahaṇassa adhippāyaṃ vivaranto ‘‘somanassadomanassaṃ adhippeta’’nti āha. Somanassaggahaṇena cettha tadekaṭṭhā rāgādayo, saddhādayo ca dassitā honti, domanassaggahaṇena dosādayo. Vitakkavicārā pana sarūpeneva dassitā. Evaṃ tava manoti iminā ākārena tava mano pavattoti attho . Kena pakārena pavattoti āha ‘‘somanassito vā’’tiādi. ‘‘Evaṃ tava mano’’ti idaṃ pana somanassitatādimattadassanaṃ, na pana yena yena somanassito vā domanassito vā, taṃ taṃ dassanaṃ. Dutiyanti ‘‘itthampi te mano’’ti idaṃ. Itipīti ettha iti-saddo nidassanattho ‘‘atthīti kho, kaccāna, ayameko anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) viya, tenāha ‘‘imañca imañca atthaṃ cintayamāna’’nti pi-saddo vuttatthasampiṇḍanattho. Parassa cintaṃ manati jānāti etenāti cintāmaṇi. Tassā kira vijjāya sādhako puggalo tādise desakāle mantaṃ parijappitvā yassa cittaṃ jānitukāmo, tassa diṭṭhasutādivisesasañjānanamukhena cittācāraṃ anuminanto kathetīti keci. Apare ‘‘vācaṃ niccharāpetvā tattha akkharasallakkhaṇavasenā’’ti vadanti.
អនុសាសនីបាដិហារិយវណ្ណនា
Anusāsanīpāṭihāriyavaṇṇanā
៤៨៦. បវត្តេន្តាតិ បវត្តនកា ហុត្វា, បវត្តនវសេនាតិ អត្ថោ។ ‘‘ឯវ’’ន្តិ ហិ បទំ យថានុសិដ្ឋាយ អនុសាសនិយា វិធិវសេន, បដិសេធវសេន ច បវត្តិអាការបរាមសនំ, សា ច សម្មាវិតក្កានំ មិច្ឆាវិតក្កានញ្ច បវត្តិអាការទស្សនវសេន បវត្តតិ តត្ថ អានិសំសស្ស អាទីនវស្ស ច វិភាវនត្ថំ។ អនិច្ចសញ្ញមេវ ន និច្ចសញ្ញន្តិ អត្ថោ។ បដិយោគីនិវត្តនត្ថញ្ហិ ឯវ-ការគ្គហណំ។ ឥធាបិ ឯវំ សទ្ទគ្គហណស្ស អត្ថោ, បយោជនញ្ច វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ឥទំគហណេបិ ឯសេវ នយោ។ បញ្ចកាមគុណិករាគន្តិ និទស្សនមត្តំ ទដ្ឋព្ពំ, តទញ្ញរាគស្ស, ទោសាទីនញ្ច បហានស្ស ឥច្ឆិតត្តា, តប្បហានស្ស ច តទញ្ញរាគាទិខេបនស្ស ឧបាយភាវតោ តថា វុត្តំ ទុដ្ឋលោហិតវិមោចនស្ស បុព្ពទុដ្ឋមំសខេបនូបាយតា វិយ។ លោកុត្តរធម្មមេវាតិ អវធារណំ បដិបក្ខភាវតោ សាវជ្ជធម្មនិវត្តនបរំ ទដ្ឋព្ពំ តស្សាធិគមូបាយានិសំសភូតានំ តទញ្ញេសំ អនវជ្ជធម្មានំ នានន្តរិយភាវតោ។ ឥទ្ធិវិធំ ឥទ្ធិបាដិហារិយន្តិ ទស្សេតិ ឥទ្ធិទស្សនេន បរសន្តានេ បសាទាទីនំ បដិបក្ខស្ស ហរណតោ។ ឥមិនា នយេន សេសបទទ្វយេបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ សតតំ ធម្មទេសនាតិ សព្ពកាលំ ទេសេតព្ពធម្មទេសនា។
486.Pavattentāti pavattanakā hutvā, pavattanavasenāti attho. ‘‘Eva’’nti hi padaṃ yathānusiṭṭhāya anusāsaniyā vidhivasena, paṭisedhavasena ca pavattiākāraparāmasanaṃ, sā ca sammāvitakkānaṃ micchāvitakkānañca pavattiākāradassanavasena pavattati tattha ānisaṃsassa ādīnavassa ca vibhāvanatthaṃ. Aniccasaññameva na niccasaññanti attho. Paṭiyogīnivattanatthañhi eva-kāraggahaṇaṃ. Idhāpi evaṃ saddaggahaṇassa attho, payojanañca vuttanayeneva veditabbaṃ. Idaṃgahaṇepi eseva nayo. Pañcakāmaguṇikarāganti nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, tadaññarāgassa, dosādīnañca pahānassa icchitattā, tappahānassa ca tadaññarāgādikhepanassa upāyabhāvato tathā vuttaṃ duṭṭhalohitavimocanassa pubbaduṭṭhamaṃsakhepanūpāyatā viya. Lokuttaradhammamevāti avadhāraṇaṃ paṭipakkhabhāvato sāvajjadhammanivattanaparaṃ daṭṭhabbaṃ tassādhigamūpāyānisaṃsabhūtānaṃ tadaññesaṃ anavajjadhammānaṃ nānantariyabhāvato. Iddhividhaṃ iddhipāṭihāriyanti dasseti iddhidassanena parasantāne pasādādīnaṃ paṭipakkhassa haraṇato. Iminā nayena sesapadadvayepi attho veditabbo. Satataṃ dhammadesanāti sabbakālaṃ desetabbadhammadesanā.
ឥទ្ធិបាដិហារិយេនាតិ សហយោគេ ករណវចនំ, ឥទ្ធិបាដិហារិយេន សទ្ធិន្តិ អត្ថោ។ អាទេសនាបាដិហារិយេនាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ធម្មសេនាបតិស្ស អាចិណ្ណន្តិ យោជនា។ ‘‘ចិត្តាចារំ ញត្វា’’តិ ឥមិនា អាទេសនាបាដិហារិយំ ទស្សេតិ។ ‘‘ធម្មំ ទេសេសី’’តិ ឥមិនា អនុសាសនីបាដិហារិយំ ‘‘ពុទ្ធានំ សតតំ ធម្មទេសនា’’តិ អនុសាសនីបាដិហារិយស្ស តត្ថ សាតិសយតាយ វុត្តំ។ សឧបារម្ភានិ បតិរូបេន ឧបារម្ភិតព្ពតោ។ សទោសានិ ទោសសមុច្ឆិន្ទនស្ស អនុបាយភាវតោ។ សទោសត្តា ឯវ អទ្ធានំ ន តិដ្ឋន្តិ ចិរកាលដ្ឋាយីនិ ន ហោន្តិ។ អទ្ធានំ អតិដ្ឋនតោ ន និយ្យន្តីតិ ផលេន ហេតុនោ អនុមានំ។ អនិយ្យានិកតាយ ហិ តានិ អនទ្ធនិយានិ។ អនុសាសនីបាដិហារិយំ អនុបារម្ភំ វិសុទ្ធិប្បភវតោ, វិសុទ្ធិនិស្សយតោ ច។ តតោ ឯវ និទ្ទោសំ។ ន ហិ តត្ថ បុព្ពាបរវិរោធាទិទោសសម្ភវោ។ និទ្ទោសត្តា ឯវ អទ្ធានំ តិដ្ឋតិ បរវាទវាតេហិ, កិលេសវាតេហិ ច អនុបហន្តព្ពតោ។ តស្មាតិ យថាវុត្តការណតោ, តេន សឧបារម្ភាទិំ, អនុបារម្ភាទិំ ចាតិ ឧភយំ ឧភយត្ថ យថាក្កមំ គារយ្ហបាសំសភាវានំ ហេតុភាវេន បច្ចាមសតិ។
Iddhipāṭihāriyenāti sahayoge karaṇavacanaṃ, iddhipāṭihāriyena saddhinti attho. Ādesanāpāṭihāriyenāti etthāpi eseva nayo. Dhammasenāpatissa āciṇṇanti yojanā. ‘‘Cittācāraṃ ñatvā’’ti iminā ādesanāpāṭihāriyaṃ dasseti. ‘‘Dhammaṃ desesī’’ti iminā anusāsanīpāṭihāriyaṃ ‘‘buddhānaṃ satataṃ dhammadesanā’’ti anusāsanīpāṭihāriyassa tattha sātisayatāya vuttaṃ. Saupārambhāni patirūpena upārambhitabbato. Sadosāni dosasamucchindanassa anupāyabhāvato. Sadosattā eva addhānaṃ na tiṭṭhanti cirakālaṭṭhāyīni na honti. Addhānaṃ atiṭṭhanato na niyyantīti phalena hetuno anumānaṃ. Aniyyānikatāya hi tāni anaddhaniyāni. Anusāsanīpāṭihāriyaṃ anupārambhaṃ visuddhippabhavato, visuddhinissayato ca. Tato eva niddosaṃ. Na hi tattha pubbāparavirodhādidosasambhavo. Niddosattā eva addhānaṃ tiṭṭhati paravādavātehi, kilesavātehi ca anupahantabbato. Tasmāti yathāvuttakāraṇato, tena saupārambhādiṃ, anupārambhādiṃ cāti ubhayaṃ ubhayattha yathākkamaṃ gārayhapāsaṃsabhāvānaṃ hetubhāvena paccāmasati.
ភូតនិរោធេសកវត្ថុវណ្ណនា
Bhūtanirodhesakavatthuvaṇṇanā
៤៨៧. អនិយ្យានិកភាវទស្សនត្ថន្តិ យស្មា មហាភូតបរិយេសកោ ភិក្ខុ បុរិមេសុ ទ្វីសុ បាដិហារិយេសុ វសិប្បត្តោ កុសលោបិ សមានោ មហាភូតានំ អបរិសេសនិរោធសង្ខាតំ និព្ពានំ នាវពុជ្ឈិ , តស្មា តានិ និយ្យានាវហតាភាវតោ អនិយ្យានិកានីតិ តេសំ អនិយ្យានិកភាវទស្សនត្ថំ។ តតិយំ បន តក្ករស្ស ឯកន្តតោ និយ្យានាវហន្តិ តស្សេវ និយ្យានិកភាវទស្សនត្ថំ។
487.Aniyyānikabhāvadassanatthanti yasmā mahābhūtapariyesako bhikkhu purimesu dvīsu pāṭihāriyesu vasippatto kusalopi samāno mahābhūtānaṃ aparisesanirodhasaṅkhātaṃ nibbānaṃ nāvabujjhi , tasmā tāni niyyānāvahatābhāvato aniyyānikānīti tesaṃ aniyyānikabhāvadassanatthaṃ. Tatiyaṃ pana takkarassa ekantato niyyānāvahanti tasseva niyyānikabhāvadassanatthaṃ.
ឯវមេតិស្សា ទេសនាយ មុខ្យបយោជនំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អនុសង្គិកម្បិ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ មហាភូតេ បរិយេសន្តោតិ អបរិសេសំ និរុជ្ឈនវសេន មហាភូតេ គវេសន្តោ, តេសំ អនវសេសនិរោធំ វីមំសន្តោតិ អត្ថោ។ វិចរិត្វាតិ ធម្មតាយ ចោទិយមានោ វិចរិត្វា។ ធម្មតាសិទ្ធំ កិរេតំ, យទិទំ តស្ស ភិក្ខុនោ តថា វិចរណំ, យថា អភិជាតិយំ មហាបថវិកម្បាទិ។ មហន្តភាវប្បកាសនត្ថន្តិ សទេវកេ លោកេ អនញ្ញសាធារណស្ស ពុទ្ធានំ មហន្តភាវស្ស មហានុភាវតាយ ទីបនត្ថំ។ ឥទញ្ច ការណន្តិ សព្ពេសម្បិ ពុទ្ធានំ សាសនេ ឦទិសោ ឯកោ ភិក្ខុ តទានុភាវប្បកាសនោ ហោតីតិ ឥទម្បិ ការណំ ទស្សេន្តោ។
Evametissā desanāya mukhyapayojanaṃ dassetvā idāni anusaṅgikampi dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Mahābhūte pariyesantoti aparisesaṃ nirujjhanavasena mahābhūte gavesanto, tesaṃ anavasesanirodhaṃ vīmaṃsantoti attho. Vicaritvāti dhammatāya codiyamāno vicaritvā. Dhammatāsiddhaṃ kiretaṃ, yadidaṃ tassa bhikkhuno tathā vicaraṇaṃ, yathā abhijātiyaṃ mahāpathavikampādi. Mahantabhāvappakāsanatthanti sadevake loke anaññasādhāraṇassa buddhānaṃ mahantabhāvassa mahānubhāvatāya dīpanatthaṃ. Idañca kāraṇanti sabbesampi buddhānaṃ sāsane īdiso eko bhikkhu tadānubhāvappakāsano hotīti idampi kāraṇaṃ dassento.
កត្ថាតិ និមិត្តេ ភុម្មំ, តស្មា កត្ថាតិ កិស្មិំ ឋានេ ការណភូតេ។ កិំ អាគម្មាតិ កិំ អារម្មណំ បច្ចយភូតំ អធិគន្ត្វា, តេនាហ ‘‘កិំ បត្តស្សា’’តិ។ តេតិ មហាភូតា។ អប្បវត្តិវសេនាតិ អនុប្បជ្ជនវសេន។ សព្ពាការេនាតិ វចនត្ថលក្ខណាទិសមុដ្ឋានកលាបចុណ្ណនានត្តេកត្តវិនិព្ភោគាវិនិព្ភោគ- សភាគវិសភាគអជ្ឈត្តិកពាហិរសង្គហបច្ចយសមន្នាហារបច្ចយវិភាគាការតោ, សសម្ភារសង្ខេបសសម្ភារវិភត្តិសលក្ខណសង្ខេបសលក្ខណវិភត្តិអាការតោ ចាតិ សព្ពេន អាការេន។
Katthāti nimitte bhummaṃ, tasmā katthāti kismiṃ ṭhāne kāraṇabhūte. Kiṃ āgammāti kiṃ ārammaṇaṃ paccayabhūtaṃ adhigantvā, tenāha ‘‘kiṃ pattassā’’ti. Teti mahābhūtā. Appavattivasenāti anuppajjanavasena. Sabbākārenāti vacanatthalakkhaṇādisamuṭṭhānakalāpacuṇṇanānattekattavinibbhogāvinibbhoga- sabhāgavisabhāgaajjhattikabāhirasaṅgahapaccayasamannāhārapaccayavibhāgākārato, sasambhārasaṅkhepasasambhāravibhattisalakkhaṇasaṅkhepasalakkhaṇavibhattiākārato cāti sabbena ākārena.
៤៨៨. ទិព្ពន្តិ ឯត្ថ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមង្គីភូតា ហុត្វា វិចរន្តិ, កីឡន្តិ, ជោតន្តិ ចាតិ ទេវោ, ទេវលោកោ។ តំ យន្តិ ឧបគច្ឆន្តិ ឯតេនាតិ ទេវយានិយោ។ វសំ វត្តេន្តោតិ ឯត្ថ វសវត្តនំ នាម យថិច្ឆិតដ្ឋានគមនំ។ ចត្តារោ មហារាជានោ ឯតេសំ ឥស្សរាតិ ចាតុមហារាជិកា យា ទេវតា មគ្គផលលាភិនោ តា តមត្ថំ ឯកទេសេន ជានេយ្យុំ ពុទ្ធវិសយោ បនាយំ បញ្ហោតិ ចិន្តេត្វា ‘‘ន ជានាមា’’តិ អាហំសុ, តេនាហ ‘‘ពុទ្ធវិសយេ’’តិអាទិ។ អជ្ឈោត្ថរណំ នាមេត្ថ និប្បីឡនន្តិ អាហ ‘‘បុនប្បុនំ បុច្ឆតី’’តិ។ អភិក្កន្តតរាតិ រូបសម្បត្តិយា ចេវ បញ្ញាបដិភានាទិគុណេហិ ច អម្ហេ អភិភុយ្យ បរេសំ កាមនីយតរា។ បណីតតរាតិ ឧឡារតរា, តេនាហ ‘‘ឧត្តមតរា’’តិ។
488. Dibbanti ettha pañcahi kāmaguṇehi samaṅgībhūtā hutvā vicaranti, kīḷanti, jotanti cāti devo, devaloko. Taṃ yanti upagacchanti etenāti devayāniyo. Vasaṃ vattentoti ettha vasavattanaṃ nāma yathicchitaṭṭhānagamanaṃ. Cattāro mahārājāno etesaṃ issarāti cātumahārājikā yā devatā maggaphalalābhino tā tamatthaṃ ekadesena jāneyyuṃ buddhavisayo panāyaṃ pañhoti cintetvā ‘‘na jānāmā’’ti āhaṃsu, tenāha ‘‘buddhavisaye’’tiādi. Ajjhottharaṇaṃ nāmettha nippīḷananti āha ‘‘punappunaṃ pucchatī’’ti. Abhikkantatarāti rūpasampattiyā ceva paññāpaṭibhānādiguṇehi ca amhe abhibhuyya paresaṃ kāmanīyatarā. Paṇītatarāti uḷāratarā, tenāha ‘‘uttamatarā’’ti.
៤៩១-៣. ទេវយានិយសទិសោ ឥទ្ធិវិធញាណស្សេវ អធិប្បេតត្តា។ ‘‘ទេវយានិយមគ្គោតិ វា …បេ.… សព្ពមេតំ ឥទ្ធិវិធញាណស្សេវ នាម’’ន្តិ ឥទំ បាឡិយំ អដ្ឋកថាសុ ច តត្ថ តត្ថ អាគតរុឡ្ហិវសេន វុត្តំ។
491-3.Devayāniyasadiso iddhividhañāṇasseva adhippetattā. ‘‘Devayāniyamaggoti vā …pe… sabbametaṃ iddhividhañāṇasseva nāma’’nti idaṃ pāḷiyaṃ aṭṭhakathāsu ca tattha tattha āgataruḷhivasena vuttaṃ.
៤៩៤. អាគមនបុព្ពភាគេ និមិត្តន្តិ ព្រហ្មុនោ អាគមនស្ស បុព្ពភាគេ ឧប្បជ្ជននិមិត្តំ។ បាតុរហោសីតិ អាវិ ភវិ។ បាកដោ អហោសីតិ បកាសោ អហោសិ។
494.Āgamanapubbabhāge nimittanti brahmuno āgamanassa pubbabhāge uppajjananimittaṃ. Pāturahosīti āvi bhavi. Pākaṭo ahosīti pakāso ahosi.
៤៩៧. បទេសេនាតិ ឯកទេសេន, ឧបាទិន្នកវសេន, សត្តសន្តានបរិយាបន្នេនាតិ អត្ថោ។ អនុបាទិន្នកេបីតិ អនិន្ទ្រិយពទ្ធេបិ។ និប្បទេសតោ អនវសេសតោ។ បុច្ឆាមូឡ្ហស្សាតិ បុច្ឆិតុំ អជានន្តស្ស។ បុច្ឆាយ ទោសំ ទស្សេត្វាតិ តេន កតបុច្ឆាយ បុច្ឆិតាការេ ទោសំ វិភាវេត្វា។ យស្មា វិស្សជ្ជនំ នាម បុច្ឆានុរូបំ បុច្ឆាសភាគេន វិស្សជ្ជេតព្ពតោ, ន ច តថាគតា វិរជ្ឈិត្វា កតបុច្ឆានុរូបំ វិស្សជ្ជេន្តិ, អត្ថសភាគតាយ ច វិស្សជ្ជនស្ស បុច្ឆកា តទត្ថំ អនវពុជ្ឈន្តា សម្មុយ្ហន្តិ, តស្មា បុច្ឆាយ សិក្ខាបនំ ពុទ្ធាចិណ្ណំ, តេនាហ ‘‘បុច្ឆំ សិក្ខាបេត្វា’’តិអាទិ។
497.Padesenāti ekadesena, upādinnakavasena, sattasantānapariyāpannenāti attho. Anupādinnakepīti anindriyabaddhepi. Nippadesato anavasesato. Pucchāmūḷhassāti pucchituṃ ajānantassa. Pucchāya dosaṃ dassetvāti tena katapucchāya pucchitākāre dosaṃ vibhāvetvā. Yasmā vissajjanaṃ nāma pucchānurūpaṃ pucchāsabhāgena vissajjetabbato, na ca tathāgatā virajjhitvā katapucchānurūpaṃ vissajjenti, atthasabhāgatāya ca vissajjanassa pucchakā tadatthaṃ anavabujjhantā sammuyhanti, tasmā pucchāya sikkhāpanaṃ buddhāciṇṇaṃ, tenāha ‘‘pucchaṃ sikkhāpetvā’’tiādi.
៤៩៨. អប្បតិដ្ឋាតិ អប្បច្ចយា, សព្ពសោ សមុច្ឆិន្នការណាតិ អត្ថោ។ ឧបាទិន្នំ យេវាតិ ឥន្ទ្រិយពទ្ធមេវ។ យស្មា ឯកទិសាភិមុខំ សន្តានវសេន សណ្ឋិតេ រូបប្បពន្ធេ ទីឃសមញ្ញា តំ ឧបាទាយ តតោ អប្បកេ រស្សសមញ្ញា តទុភយញ្ច វិសេសតោ រូបគ្គហណមុខេន គយ្ហតិ, តស្មា អាហ ‘‘ទីឃញ្ច រស្សញ្ចាតិ សណ្ឋានវសេន ឧបាទារូបំ វុត្ត’’ន្តិ។ អប្បបរិមាណេ រូបសង្ឃាតេ អណុសមញ្ញា, តំ ឧបាទាយ តតោ មហតិ ថូលសមញ្ញា។ ឥទម្បិ ទ្វយំ វិសេសតោ រូបគ្គហណមុខេន គយ្ហតិ, តេនាហ ‘‘ឥមិនាបី’’តិអាទិ។ បិ-សទ្ទេន ចេត្ថ ‘‘សណ្ឋានវសេន ឧបាទារូបំ វុត្ត’’ន្តិ ឯត្ថាបិ វណ្ណមត្តមេវ កថិតន្តិ ឥមមត្ថំ សមុច្ចិនតីតិ វទន្តិ។ សុភន្តិ សុន្ទរំ, ឥដ្ឋន្តិ អត្ថោ។ អសុភន្តិ អសុន្ទរំ, អនិដ្ឋន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តេនេវាហ ‘‘ឥដ្ឋានិដ្ឋារម្មណំ បនេវំ កថិត’’ន្តិ។ ទីឃំ រស្សំ, អណុំ ថូលំ, សុភាសុភន្តិ តីសុ ឋានេសុ ឧបាទារូបស្សេវ គហណំ, ភូតរូបានំ វិសុំ គហិតត្តា។ នាមន្តិ វេទនាទិក្ខន្ធចតុក្កំ តញ្ហិ អារម្មណាភិមុខំ នមនតោ, នាមករណតោ ច ‘‘នាម’’ន្តិ វុច្ចតិ។ ហេដ្ឋា ‘‘ទីឃំ រស្ស’’ន្តិអាទិនា វុត្តមេវ ឥធ រុប្បនដ្ឋេន ‘‘រូប’’ន្តិ គហិតន្តិ អាហ ‘‘ទីឃាទិភេទំ រូបញ្ចា’’តិ។ ទីឃាទីតិ ច អាទិ-សទ្ទេន អាបាទីនញ្ច សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ យស្មា វា ទីឃាទិសមញ្ញា ន រូបាយតនវត្ថុកាវ, អថ ខោ ភូតរូបវត្ថុកាបិ។ តថា ហិ សណ្ឋានំ ផុសនមុខេនបិ គយ្ហតិ, តស្មា ទីឃរស្សាទិគ្គហណេន ភូតរូបម្បិ គយ្ហតេវាតិ ‘‘ទីឃាទិភេទំ រូប’’មិច្ចេវ វុត្តំ។ កិំ អាគម្មាតិ កិំ អធិគន្ត្វា កិស្ស អធិគមហេតុ។ ‘‘ឧបរុជ្ឈតី’’តិ ឥទំ អនុប្បាទនិរោធំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន ខណនិរោធន្តិ អាហ ‘‘អសេសមេតំ នប្បវត្តតី’’តិ។
498.Appatiṭṭhāti appaccayā, sabbaso samucchinnakāraṇāti attho. Upādinnaṃ yevāti indriyabaddhameva. Yasmā ekadisābhimukhaṃ santānavasena saṇṭhite rūpappabandhe dīghasamaññā taṃ upādāya tato appake rassasamaññā tadubhayañca visesato rūpaggahaṇamukhena gayhati, tasmā āha ‘‘dīghañca rassañcāti saṇṭhānavasena upādārūpaṃ vutta’’nti. Appaparimāṇe rūpasaṅghāte aṇusamaññā, taṃ upādāya tato mahati thūlasamaññā. Idampi dvayaṃ visesato rūpaggahaṇamukhena gayhati, tenāha ‘‘imināpī’’tiādi. Pi-saddena cettha ‘‘saṇṭhānavasena upādārūpaṃ vutta’’nti etthāpi vaṇṇamattameva kathitanti imamatthaṃ samuccinatīti vadanti. Subhanti sundaraṃ, iṭṭhanti attho. Asubhanti asundaraṃ, aniṭṭhanti vuttaṃ hoti. Tenevāha ‘‘iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ panevaṃ kathita’’nti. Dīghaṃ rassaṃ, aṇuṃ thūlaṃ, subhāsubhanti tīsu ṭhānesu upādārūpasseva gahaṇaṃ, bhūtarūpānaṃ visuṃ gahitattā. Nāmanti vedanādikkhandhacatukkaṃ tañhi ārammaṇābhimukhaṃ namanato, nāmakaraṇato ca ‘‘nāma’’nti vuccati. Heṭṭhā ‘‘dīghaṃ rassa’’ntiādinā vuttameva idha ruppanaṭṭhena ‘‘rūpa’’nti gahitanti āha ‘‘dīghādibhedaṃ rūpañcā’’ti. Dīghādīti ca ādi-saddena āpādīnañca saṅgaho daṭṭhabbo. Yasmā vā dīghādisamaññā na rūpāyatanavatthukāva, atha kho bhūtarūpavatthukāpi. Tathā hi saṇṭhānaṃ phusanamukhenapi gayhati, tasmā dīgharassādiggahaṇena bhūtarūpampi gayhatevāti ‘‘dīghādibhedaṃ rūpa’’micceva vuttaṃ. Kiṃ āgammāti kiṃ adhigantvā kissa adhigamahetu. ‘‘Uparujjhatī’’ti idaṃ anuppādanirodhaṃ sandhāya vuttaṃ, na khaṇanirodhanti āha ‘‘asesametaṃ nappavattatī’’ti.
៤៩៩. វិញ្ញាតព្ពន្តិ វិសិដ្ឋេន ញាតព្ពំ, ញាណុត្តមេន អរិយមគ្គញាណេន បច្ចក្ខតោ ជានិតព្ពន្តិ អត្ថោ, តេនាហ ‘‘និព្ពានស្សេតំ នាម’’ន្តិ។ និទិស្សតីតិ និទស្សនំ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យំ។ ន និទស្សនំ អនិទស្សនំ, អចក្ខុវិញ្ញេយ្យន្តិ ឯតមត្ថំ វទន្តិ។ និទស្សនំ វា ឧបមា, តំ ឯតស្ស នត្ថីតិ អនិទស្សនំ។ ន ហិ និព្ពានស្ស និច្ចស្ស ឯកស្ស អច្ចន្តសន្តបណីតសភាវស្ស សទិសំ និទស្សនំ កុតោចិ លព្ភតីតិ។ យំ អហុត្វា សម្ភោតិ, ហុត្វា បដិវេតិ តំ សង្ខតំ ឧទយវយន្តេហិ សអន្តំ, អសង្ខតស្ស បន និព្ពានស្ស និច្ចស្ស តេ ឧភោបិ អន្តា ន សន្តិ, តតោ ឯវ នវភាវាបគមសង្ខាតោ ជរន្តោបិ តស្ស នត្ថីតិ អាហ ‘‘ឧប្បាទន្តោ…បេ.… អនន្ត’’ន្តិ។ ‘‘តិត្ថស្ស នាម’’ន្តិ វត្វា តត្ថ និព្ពចនំ ទស្សេតុំ ‘‘បបន្តិ ឯត្ថាតិ បប’’ន្តិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ហិ បបន្តិ បានតិត្ថំ។ ភ-ការោ កតោ និរុត្តិនយេន។ វិសុទ្ធដ្ឋេន វា សព្ពតោបភំ, កេនចិ អនុបក្កិលិដ្ឋតាយ សមន្តតោ បភស្សរន្តិ អត្ថោ ។ យេន និព្ពានំ អធិគតំ, តំ សន្តតិបរិយាបន្នានំយេវ ឥធ អនុប្បាទនិរោធោ អធិប្បេតោតិ វុត្តំ ‘‘ឧបាទិន្នកធម្មជាតំ និរុជ្ឈតិ អប្បវត្តំ ហោតី’’តិ។
499.Viññātabbanti visiṭṭhena ñātabbaṃ, ñāṇuttamena ariyamaggañāṇena paccakkhato jānitabbanti attho, tenāha ‘‘nibbānassetaṃ nāma’’nti. Nidissatīti nidassanaṃ, cakkhuviññeyyaṃ. Na nidassanaṃ anidassanaṃ, acakkhuviññeyyanti etamatthaṃ vadanti. Nidassanaṃ vā upamā, taṃ etassa natthīti anidassanaṃ. Na hi nibbānassa niccassa ekassa accantasantapaṇītasabhāvassa sadisaṃ nidassanaṃ kutoci labbhatīti. Yaṃ ahutvā sambhoti, hutvā paṭiveti taṃ saṅkhataṃ udayavayantehi saantaṃ, asaṅkhatassa pana nibbānassa niccassa te ubhopi antā na santi, tato eva navabhāvāpagamasaṅkhāto jarantopi tassa natthīti āha ‘‘uppādanto…pe… ananta’’nti. ‘‘Titthassa nāma’’nti vatvā tattha nibbacanaṃ dassetuṃ ‘‘papanti etthāti papa’’nti vuttaṃ. Ettha hi papanti pānatitthaṃ. Bha-kāro kato niruttinayena. Visuddhaṭṭhena vā sabbatopabhaṃ, kenaci anupakkiliṭṭhatāya samantato pabhassaranti attho . Yena nibbānaṃ adhigataṃ, taṃ santatipariyāpannānaṃyeva idha anuppādanirodho adhippetoti vuttaṃ ‘‘upādinnakadhammajātaṃ nirujjhati appavattaṃ hotī’’ti.
តត្ថាតិ ‘‘វិញ្ញាណស្ស និរោធេនា’’តិ យំ បទំ វុត្តំ, តស្មិំ។ ‘‘វិញ្ញាណ’’ន្តិ វិញ្ញាណំ ឧទ្ធរតិ វិភត្តព្ពត្តា ឯត្ថេតំ ឧបរុជ្ឈតីតិ ឯតស្មិំ និព្ពានេ ឯតំ នាមរូបំ ចរិមកវិញ្ញាណនិរោធេន អនុប្បាទវសេន និរុជ្ឈតិ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា, តេនាហ ‘‘វិជ្ឈាតទីបសិខា វិយ អបណ្ណត្តិកភាវំ យាតី’’តិ។ ‘‘ចរិមកវិញ្ញាណ’’ន្តិ ហិ អរហតោ ចុតិចិត្តំ អធិប្បេតំ។ ‘‘អភិសង្ខារវិញ្ញាណស្សាបី’’តិអាទិនាបិ សឧបាទិសេសនិព្ពានមុខេន អនុបាទិសេសនិព្ពានមេវ វទតិ នាមរូបស្ស អនវសេសតោ ឧបរុជ្ឈនស្ស អធិប្បេតត្តា, តេនាហ ‘‘អនុប្បាទវសេន ឧបរុជ្ឈតី’’តិ។ សោតាបត្តិមគ្គញាណេនាតិ កត្តរិ, ករណេ វា ករណវចនំ។ និរោធេនាតិ បន ហេតុម្ហិ។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ និព្ពានេ។ សេសមេត្ថ យំ អត្ថតោ ន វិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Tatthāti ‘‘viññāṇassa nirodhenā’’ti yaṃ padaṃ vuttaṃ, tasmiṃ. ‘‘Viññāṇa’’nti viññāṇaṃ uddharati vibhattabbattā etthetaṃ uparujjhatīti etasmiṃ nibbāne etaṃ nāmarūpaṃ carimakaviññāṇanirodhena anuppādavasena nirujjhati anupādisesāya nibbānadhātuyā, tenāha ‘‘vijjhātadīpasikhā viya apaṇṇattikabhāvaṃ yātī’’ti. ‘‘Carimakaviññāṇa’’nti hi arahato cuticittaṃ adhippetaṃ. ‘‘Abhisaṅkhāraviññāṇassāpī’’tiādināpi saupādisesanibbānamukhena anupādisesanibbānameva vadati nāmarūpassa anavasesato uparujjhanassa adhippetattā, tenāha ‘‘anuppādavasena uparujjhatī’’ti. Sotāpattimaggañāṇenāti kattari, karaṇe vā karaṇavacanaṃ. Nirodhenāti pana hetumhi. Etthāti etasmiṃ nibbāne. Sesamettha yaṃ atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
កេវដ្ដសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Kevaṭṭasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ១១. កេវដ្ដសុត្តំ • 11. Kevaṭṭasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ១១. កេវដ្ដសុត្តវណ្ណនា • 11. Kevaṭṭasuttavaṇṇanā
