Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၁၄. စုဒ္ဒသကနိပာတော
14. Cuddasakanipāto
၁. ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Khadiravaniyarevatattheragāthāvaṇṇanā
စုဒ္ဒသကနိပာတေ ယဒာ အဟန္တိအာဒိကာ အာယသ္မတော ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ကာမဉ္စိမသ္သ ထေရသ္သ ဂာထာ ဟေဋ္ဌာ ဧကကနိပာတေ (ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၁. ခဒိရဝနိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ) အာဂတာ။ တတ္ထ ပနသ္သ အတ္တနော ဘာဂိနေယ္ယေသု သတိဇနနမတ္တံ ဒသ္သိတန္တိ တသ္သာ ဧကကနိပာတေ သင္ဂဟော ကတော။ ဣမာ ပန ထေရသ္သ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ပဋိပတ္တိပကာသိတာ ဂာထာ ဣမသ္မိံ စုဒ္ဒသကနိပာတေ သင္ဂဟံ အာရောပိတာ။ တတ္ထ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ထေရော ကိရ အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ ကာလေန ကာလံ သတ္ထု ဓမ္မသေနာပတိပ္ပဘူတီနံ မဟာထေရာနဉ္စ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ ကတိပာဟမေဝ တတ္ထ ဝသိတ္ဝာ ခဒိရဝနမေဝ ပစ္စာဂန္တ္ဝာ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဗ္ရဟ္မဝိဟာရေဟိ စ ဝီတိနာမေတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဇိဏ္ဏော ဝုဍ္ဎော ဝယော အနုပ္ပတ္တော အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သာဝတ္ထိယာ အဝိဒူရေ အရညေ ဝသိ။ တေန စ သမယေန စောရာ နဂရေ ကတကမ္မာ အာရက္ခမနုသ္သေဟိ အနုဗန္ဓာ ပလာယန္တာ ထေရသ္သ သမီပေ ဂဟိတဘဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ပလာယိံသု။ မနုသ္သာ အနုဓာဝန္တာ ထေရသ္သ သမီပေ ဘဏ္ဍံ ဒိသ္ဝာ ထေရံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ‘‘စောရော’’တိ သညာယ ဂဟေတ္ဝာ ရညော ဒသ္သေသုံ, ‘‘အယံ, ဒေဝ, စောရော’’တိ။ ရာဇာ ထေရံ မုဉ္စာပေတ္ဝာ, ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, တုမ္ဟေဟိ ဣဒံ စောရိကကမ္မံ ကတံ ဝာ, နော ဝာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ကိဉ္စာပိ ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနာ တာဒိသံ န ကတပုဗ္ဗံ, တံ ပဗ္ဗဇိတတော ပဋ္ဌာယ ပန အကတဘာဝသ္သ, သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တာဒိသသ္သ ကရဏေ အဘဗ္ဗတာယ ပကာသနတ္ထံ သမီပေ ဌိတာနံ ဘိက္ခူနံ ရညော စ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော –
Cuddasakanipāte yadā ahantiādikā āyasmato khadiravaniyarevatattherassa gāthā. Kā uppatti? Kāmañcimassa therassa gāthā heṭṭhā ekakanipāte (theragā. aṭṭha. 1. khadiravaniyattheragāthāvaṇṇanā) āgatā. Tattha panassa attano bhāgineyyesu satijananamattaṃ dassitanti tassā ekakanipāte saṅgaho kato. Imā pana therassa pabbajitakālato paṭṭhāya yāva parinibbānā paṭipattipakāsitā gāthā imasmiṃ cuddasakanipāte saṅgahaṃ āropitā. Tattha aṭṭhuppatti heṭṭhā vuttāyeva. Ayaṃ pana viseso – thero kira arahattaṃ patvā kālena kālaṃ satthu dhammasenāpatippabhūtīnaṃ mahātherānañca upaṭṭhānaṃ gantvā katipāhameva tattha vasitvā khadiravanameva paccāgantvā phalasamāpattisukhena brahmavihārehi ca vītināmeti. Evaṃ gacchante kāle jiṇṇo vuḍḍho vayo anuppatto ahosi. So ekadivasaṃ buddhupaṭṭhānaṃ gacchanto antarāmagge sāvatthiyā avidūre araññe vasi. Tena ca samayena corā nagare katakammā ārakkhamanussehi anubandhā palāyantā therassa samīpe gahitabhaṇḍaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu. Manussā anudhāvantā therassa samīpe bhaṇḍaṃ disvā theraṃ bandhitvā ‘‘coro’’ti saññāya gahetvā rañño dassesuṃ, ‘‘ayaṃ, deva, coro’’ti. Rājā theraṃ muñcāpetvā, ‘‘kiṃ, bhante, tumhehi idaṃ corikakammaṃ kataṃ vā, no vā’’ti pucchi. Thero kiñcāpi jātito paṭṭhāya attanā tādisaṃ na katapubbaṃ, taṃ pabbajitato paṭṭhāya pana akatabhāvassa, sabbaso kilesānaṃ samucchinnattā tādisassa karaṇe abhabbatāya pakāsanatthaṃ samīpe ṭhitānaṃ bhikkhūnaṃ rañño ca dhammaṃ desento –
၆၄၅.
645.
‘‘ယဒာ အဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ အဂာရသ္မာနဂာရိယံ။
‘‘Yadā ahaṃ pabbajito, agārasmānagāriyaṃ;
နာဘိဇာနာမိ သင္ကပ္ပံ၊ အနရိယံ ဒောသသံဟိတံ။
Nābhijānāmi saṅkappaṃ, anariyaṃ dosasaṃhitaṃ.
၆၄၆.
646.
‘‘‘ဣမေ ဟညန္တု ဝဇ္ဈန္တု၊ ဒုက္ခံ ပပ္ပောန္တု ပာဏိနော’။
‘‘‘Ime haññantu vajjhantu, dukkhaṃ pappontu pāṇino’;
သင္ကပ္ပံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဣမသ္မိံ ဒီဃမန္တရေ။
Saṅkappaṃ nābhijānāmi, imasmiṃ dīghamantare.
၆၄၇.
647.
‘‘မေတ္တဉ္စ အဘိဇာနာမိ၊ အပ္ပမာဏံ သုဘာဝိတံ။
‘‘Mettañca abhijānāmi, appamāṇaṃ subhāvitaṃ;
အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတံ၊ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ။
Anupubbaṃ paricitaṃ, yathā buddhena desitaṃ.
၆၄၈.
648.
‘‘သဗ္ဗမိတ္တော သဗ္ဗသခော၊ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပကော။
‘‘Sabbamitto sabbasakho, sabbabhūtānukampako;
မေတ္တစိတ္တဉ္စ ဘာဝေမိ၊ အဗ္ယာပဇ္ဇရတော သဒာ။
Mettacittañca bhāvemi, abyāpajjarato sadā.
၆၄၉.
649.
‘‘အသံဟီရံ အသံကုပ္ပံ၊ စိတ္တံ အာမောဒယာမဟံ။
‘‘Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, cittaṃ āmodayāmahaṃ;
ဗ္ရဟ္မဝိဟာရံ ဘာဝေမိ၊ အကာပုရိသသေဝိတံ။
Brahmavihāraṃ bhāvemi, akāpurisasevitaṃ.
၆၅၀.
650.
‘‘အဝိတက္ကံ သမာပန္နော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော။
‘‘Avitakkaṃ samāpanno, sammāsambuddhasāvako;
အရိယေန တုဏ္ဟီဘာဝေန၊ ဥပေတော ဟောတိ တာဝဒေ။
Ariyena tuṇhībhāvena, upeto hoti tāvade.
၆၅၁.
651.
‘‘ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလော၊ အစလော သုပ္ပတိဋ္ဌိတော။
‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;
ဧဝံ မောဟက္ခယာ ဘိက္ခု၊ ပဗ္ဗတောဝ န ဝေဓတိ။
Evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhati.
၆၅၂.
652.
‘‘အနင္ဂဏသ္သ ပောသသ္သ၊ နိစ္စံ သုစိဂဝေသိနော။
‘‘Anaṅgaṇassa posassa, niccaṃ sucigavesino;
ဝာလဂ္ဂမတ္တံ ပာပသ္သ၊ အဗ္ဘမတ္တံဝ ခာယတိ။
Vālaggamattaṃ pāpassa, abbhamattaṃva khāyati.
၆၅၃.
653.
‘‘နဂရံ ယထာ ပစ္စန္တံ၊ ဂုတ္တံ သန္တရဗာဟိရံ။
‘‘Nagaraṃ yathā paccantaṃ, guttaṃ santarabāhiraṃ;
ဧဝံ ဂောပေထ အတ္တာနံ၊ ခဏော ဝော မာ ဥပစ္စဂာ။
Evaṃ gopetha attānaṃ, khaṇo vo mā upaccagā.
၆၅၄.
654.
‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏံ၊ နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတံ။
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
ကာလဉ္စ ပဋိကင္ခာမိ၊ နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာ။
Kālañca paṭikaṅkhāmi, nibbisaṃ bhatako yathā.
၆၅၅.
655.
‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏံ၊ နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတံ။
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
ကာလဉ္စ ပဋိကင္ခာမိ၊ သမ္ပဇာနော ပတိသ္သတော။
Kālañca paṭikaṅkhāmi, sampajāno patissato.
၆၅၆.
656.
‘‘ပရိစိဏ္ဏော မယာ သတ္ထာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနံ။
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ဩဟိတော ဂရုကော ဘာရော၊ ဘဝနေတ္တိ သမူဟတာ။
Ohito garuko bhāro, bhavanetti samūhatā.
၆၅၇.
657.
‘‘ယသ္သ စတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတော၊ အဂာရသ္မာနဂာရိယံ။
‘‘Yassa catthāya pabbajito, agārasmānagāriyaṃ;
သော မေ အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယော။
So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.
၆၅၈.
658.
‘‘သမ္ပာဒေထပ္ပမာဒေန၊ ဧသာ မေ အနုသာသနီ။
‘‘Sampādethappamādena, esā me anusāsanī;
ဟန္ဒာဟံ ပရိနိဗ္ဗိသ္သံ ဝိပ္ပမုတ္တောမ္ဟိ သဗ္ဗဓီ’’တိ။ – ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ။
Handāhaṃ parinibbissaṃ vippamuttomhi sabbadhī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
တတ္ထာယံ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ ဣမသ္မိံ ဒီဃမန္တရေတိ, ယဒာ အဟံ ပဗ္ဗဇိတောမ္ဟိ, တတော ပဋ္ဌာယ အယဉ္စ မေ စရိမကာလော, ဧတသ္မိံ ဒီဃမန္တရေ ကာလေ ‘‘ဣဒံ မယ္ဟံ ဟောတူ’’တိ အဘိဇ္ဈာဝသေန ဝာ, ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တူ’’တိအာဒိနာ ဗ္ယာပာဒဝသေန ဝာ အနရိယံ ဒောသသံဟိတံ သင္ကပ္ပံ နာဘိဇာနာမီတိ ယောဇနာ။
Tatthāyaṃ apubbapadavaṇṇanā imasmiṃ dīghamantareti, yadā ahaṃ pabbajitomhi, tato paṭṭhāya ayañca me carimakālo, etasmiṃ dīghamantare kāle ‘‘idaṃ mayhaṃ hotū’’ti abhijjhāvasena vā, ‘‘ime sattā haññantū’’tiādinā byāpādavasena vā anariyaṃ dosasaṃhitaṃ saṅkappaṃ nābhijānāmīti yojanā.
မေတ္တဉ္စ အဘိဇာနာမီတိ, မိဇ္ဇတိ သိနိယ္ဟတိ ဧတာယာတိ မေတ္တာ, အဗ္ယာပာဒော။ မေတ္တာ ဧတိသ္သာ အတ္ထီတိ မေတ္တာ, မေတ္တာဘာဝနာ မေတ္တာဗ္ရဟ္မဝိဟာရော, တံ မေတ္တံ။ စ-သဒ္ဒေန ကရုဏံ မုဒိတံ ဥပေက္ခဉ္စာတိ ဣတရဗ္ရဟ္မဝိဟာရေ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ အဘိဇာနာမီတိ, အဘိမုခတော ဇာနာမိ။ အဓိဂတဉ္ဟိ ဈာနံ ပစ္စဝေက္ခတော ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသ္သ အဘိမုခံ ဟောတိ။ ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပမာဏ’’န္တိအာဒိ။ တဉ္ဟိ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒေသိတံ, တထာ အနောဒိသ္သကဖရဏဝသေန အပရိမာဏသတ္တာရမ္မဏတာယ အပ္ပမာဏံ။ ပဂုဏဗလဝဘာဝာပာဒနေန သုဋ္ဌု ဘာဝိတတ္တာ သုဘာဝိတံ။ ပဌမံ မေတ္တာ, တတော ကရုဏာ, တတော မုဒိတာ, ပစ္ဆာ ဥပေက္ခာတိ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗံ အနုက္ကမေန ပရိစိတံ အာသေဝိတံ, ဗဟုလီကတံ အဘိဇာနာမီတိ ယောဇနာ။
Mettañcaabhijānāmīti, mijjati siniyhati etāyāti mettā, abyāpādo. Mettā etissā atthīti mettā, mettābhāvanā mettābrahmavihāro, taṃ mettaṃ. Ca-saddena karuṇaṃ muditaṃ upekkhañcāti itarabrahmavihāre saṅgaṇhāti. Abhijānāmīti, abhimukhato jānāmi. Adhigatañhi jhānaṃ paccavekkhato paccavekkhaṇañāṇassa abhimukhaṃ hoti. Kīdisanti āha ‘‘appamāṇa’’ntiādi. Tañhi yathā buddhena bhagavatā desitaṃ, tathā anodissakapharaṇavasena aparimāṇasattārammaṇatāya appamāṇaṃ. Paguṇabalavabhāvāpādanena suṭṭhu bhāvitattā subhāvitaṃ. Paṭhamaṃ mettā, tato karuṇā, tato muditā, pacchā upekkhāti evaṃ anupubbaṃ anukkamena paricitaṃ āsevitaṃ, bahulīkataṃ abhijānāmīti yojanā.
သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ မိတ္တော, သဗ္ဗေ ဝာ တေ မယ္ဟံ မိတ္တာတိ သဗ္ဗမိတ္တော။ မေတ္တဉ္ဟိ ဘာဝေန္တော သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ။ သဗ္ဗသခောတိ, ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပကောတိ, သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုဂ္ဂဏ္ဟနကော။ မေတ္တစိတ္တဉ္စ ဘာဝေမီတိ, မေတ္တာယ သဟိတံ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ဝိသေသတော ဘာဝေမိ, ဝဍ္ဎေမိ, ပကာသေမိ ဝာ အကထေန္တေပိ ဘာဝနာယ ဥက္ကံသဂတဘာဝတော။ ‘‘မေတ္တံ စိတ္တဉ္စ ဘာဝေမီ’’တိ ဝာ ပာဌော။ တသ္သတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယောဝ။ အဗ္ယာပဇ္ဇရတောတိ, အဗ္ယာပဇ္ဇေ သတ္တာနံ ဟိတူပသံဟာရေ အဘိရတော။ သဒာတိ, သဗ္ဗကာလံ, တေန တတ္ထ သာတစ္စကိရိယံ ဒသ္သေတိ။
Sabbesaṃ sattānaṃ mitto, sabbe vā te mayhaṃ mittāti sabbamitto. Mettañhi bhāvento sattānaṃ piyo hoti. Sabbasakhoti, etthāpi eseva nayo. Sabbabhūtānukampakoti, sabbasattānaṃ anuggaṇhanako. Mettacittañca bhāvemīti, mettāya sahitaṃ sampayuttaṃ cittaṃ visesato bhāvemi, vaḍḍhemi, pakāsemi vā akathentepi bhāvanāya ukkaṃsagatabhāvato. ‘‘Mettaṃ cittañca bhāvemī’’ti vā pāṭho. Tassattho heṭṭhā vuttanayova. Abyāpajjaratoti, abyāpajje sattānaṃ hitūpasaṃhāre abhirato. Sadāti, sabbakālaṃ, tena tattha sātaccakiriyaṃ dasseti.
အသံဟီရန္တိ န သံဟီရံ, အာသန္နပစ္စတ္ထိကေန ရာဂေန အနာကဍ္ဎနိယံ။ အသံကုပ္ပန္တိ န ကုပ္ပံ, ဒူရပစ္စတ္ထိကေန ဗ္ယာပာဒေန အကောပိယံ, ဧဝံဘူတံ ကတ္ဝာ မမ မေတ္တစိတ္တံ အာမောဒယာမိ အဘိပ္ပမောဒယာမိ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရံ ဘာဝေမိ။ အကာပုရိသသေဝိတန္တိ, ကာပုရိသေဟိ နီစဇနေဟိ အသေဝိတံ, အကာပုရိသေဟိ ဝာ အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ သေဝိတံ ဗ္ရဟ္မံ သေဋ္ဌံ နိဒ္ဒောသံ မေတ္တာဒိဝိဟာရံ ဘာဝေမိ ဝဍ္ဎေမီတိ အတ္ထော။
Asaṃhīranti na saṃhīraṃ, āsannapaccatthikena rāgena anākaḍḍhaniyaṃ. Asaṃkuppanti na kuppaṃ, dūrapaccatthikena byāpādena akopiyaṃ, evaṃbhūtaṃ katvā mama mettacittaṃ āmodayāmi abhippamodayāmi brahmavihāraṃ bhāvemi. Akāpurisasevitanti, kāpurisehi nīcajanehi asevitaṃ, akāpurisehi vā ariyehi buddhādīhi sevitaṃ brahmaṃ seṭṭhaṃ niddosaṃ mettādivihāraṃ bhāvemi vaḍḍhemīti attho.
ဧဝံ အတ္တုဒ္ဒေသဝသေန ပဉ္စဟိ ဂာထာဟိ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ တံ အညာပဒေသေန ဒသ္သေန္တော ‘‘အဝိတက္က’’န္တိအာဒိနာ စတသ္သော ဂာထာ အဘာသိ။ တတ္ထ အဝိတက္ကံ သမာပန္နောတိ, ဝိတက္ကဝိရဟိတံ ဒုတိယာဒိဈာနံ သမာပန္နော, ဧတေန ထေရော ဗ္ရဟ္မဝိဟာရဘာဝနာယ အညာပဒေသေန အတ္တနာ ဒုတိယာဒိဈာနာဓိဂမမာဟ။ ယသ္မာ ပနာယံ ထေရော တမေဝ ဈာနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဧကာသနေနေဝ အရဟတ္တံ ဂဏ္ဟိ, တသ္မာ တမတ္ထံ အညာပဒေသေနေဝ ဒသ္သေန္တော ‘‘အဝိတက္ကံ သမာပန္နော’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော။ အရိယေန တုဏ္ဟီဘာဝေန, ဥပေတော ဟောတိ တာဝဒေ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဝစီသင္ခာရာဘာဝတော အဝိတက္ကာဝိစာရာ သမာပတ္တိ ‘‘အရိယော တုဏ္ဟီဘာဝော’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဒ္ဝယံ ကရဏီယံ ဓမ္မီ ဝာ ကထာ အရိယော ဝာ တုဏ္ဟီဘာဝော’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၇၃) ပန ဝစနတော ယာ ကာစိ သမာပတ္တိ အရိယော တုဏ္ဟီဘာဝော နာမ။ ဣဓ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာ အဂ္ဂဖလသမာပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။
Evaṃ attuddesavasena pañcahi gāthāhi attano paṭipattiṃ dassetvā idāni taṃ aññāpadesena dassento ‘‘avitakka’’ntiādinā catasso gāthā abhāsi. Tattha avitakkaṃ samāpannoti, vitakkavirahitaṃ dutiyādijhānaṃ samāpanno, etena thero brahmavihārabhāvanāya aññāpadesena attanā dutiyādijhānādhigamamāha. Yasmā panāyaṃ thero tameva jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ekāsaneneva arahattaṃ gaṇhi, tasmā tamatthaṃ aññāpadeseneva dassento ‘‘avitakkaṃ samāpanno’’ti vatvā ‘‘sammāsambuddhasāvako. Ariyena tuṇhībhāvena, upeto hoti tāvade’’ti āha. Tattha vacīsaṅkhārābhāvato avitakkāvicārā samāpatti ‘‘ariyo tuṇhībhāvo’’ti vadanti. ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīyaṃ dhammī vā kathā ariyo vā tuṇhībhāvo’’ti (ma. ni. 1.273) pana vacanato yā kāci samāpatti ariyo tuṇhībhāvo nāma. Idha pana catutthajjhānikā aggaphalasamāpatti adhippetā.
ဣဒာနိ တသ္သာဓိဂတတ္တာ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယတံ ဥပမာယ ပကာသေန္တော ‘‘ယထာပိ ပဗ္ဗတော’’တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလောတိ, ယထာ သိလာမယော ဧကဃနသေလော ပဗ္ဗတော, န ပံသုပဗ္ဗတော န မိသ္သကပဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ အစလော သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ, သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတမူလော ပကတိဝာတေဟိ အစလော အကမ္ပနီယော ဟောတိ, တသ္မာ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဧဝံ မောဟက္ခယာ ဘိက္ခု, ပဗ္ဗတောဝ န ဝေဓတီတိ မောဟသ္သ အနဝသေသပ္ပဟာနာ, မောဟမူလကတ္တာ စ သဗ္ဗာကုသလာနံ ပဟီနသဗ္ဗာကုသလော ဘိက္ခု ယထာ သော ပဗ္ဗတော ပကတိဝာတေဟိ, ဧဝံ လောကဓမ္မေဟိ န ဝေဓတိ န ကမ္ပတိ, မောဟက္ခယောတိ ဝာ ယသ္မာ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝုစ္စတိ , တသ္မာ မောဟက္ခယာတိ မောဟက္ခယသ္သ ဟေတု နိဗ္ဗာနသ္သ အရဟတ္တသ္သ စ အဓိဂတတ္တာ စတူသု အရိယသစ္စေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတော အသမာပန္နကာလေပိ ပဗ္ဗတော ဝိယ န ဝေဓတိ, ပဂေဝ သမာပန္နကာလေတိ အဓိပ္ပာယော။
Idāni tassādhigatattā lokadhammehi akampanīyataṃ upamāya pakāsento ‘‘yathāpi pabbato’’ti gāthamāha. Tattha yathāpi pabbato seloti, yathā silāmayo ekaghanaselo pabbato, na paṃsupabbato na missakapabbatoti attho. Acalo suppatiṭṭhitoti, suṭṭhu patiṭṭhitamūlo pakativātehi acalo akampanīyo hoti, tasmā arahattaṃ nibbānañca evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhatīti mohassa anavasesappahānā, mohamūlakattā ca sabbākusalānaṃ pahīnasabbākusalo bhikkhu yathā so pabbato pakativātehi, evaṃ lokadhammehi na vedhati na kampati, mohakkhayoti vā yasmā arahattaṃ nibbānañca vuccati , tasmā mohakkhayāti mohakkhayassa hetu nibbānassa arahattassa ca adhigatattā catūsu ariyasaccesu suppatiṭṭhito asamāpannakālepi pabbato viya na vedhati, pageva samāpannakāleti adhippāyo.
ဣဒာနိ ပာပံ နာမေတံ အသုစိသီလော ဧဝ သမာစရတိ, န စ သုစိသီလော, သုစိသီလသ္သ ပန တံ အဏုမတ္တမ္ပိ ဘာရိယံ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အနင္ဂဏသ္သာ’’တိအာဒိဂာထမာဟ ။ တသ္သတ္ထော – ရာဂာဒိအင္ဂဏာဘာဝတော အနင္ဂဏသ္သ သဗ္ဗကာလံ သုစိအနဝဇ္ဇဓမ္မေ ဧဝ ဂဝေသန္တသ္သ သပ္ပုရိသသ္သ ဝာလဂ္ဂမတ္တံ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ပာပသ္သ လေသမတ္တမ္ပိ သကလံ လောကဓာတုံ ဖရိတ္ဝာ ဌိတံ အဗ္ဘမတ္တံ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ, တသ္မာ န ဧဝရူပေ ကမ္မေ မာဒိသာ အာသင္ကိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။
Idāni pāpaṃ nāmetaṃ asucisīlo eva samācarati, na ca sucisīlo, sucisīlassa pana taṃ aṇumattampi bhāriyaṃ hutvā upaṭṭhātīti dassento ‘‘anaṅgaṇassā’’tiādigāthamāha . Tassattho – rāgādiaṅgaṇābhāvato anaṅgaṇassa sabbakālaṃ sucianavajjadhamme eva gavesantassa sappurisassa vālaggamattaṃ kesaggamattaṃ pāpassa lesamattampi sakalaṃ lokadhātuṃ pharitvā ṭhitaṃ abbhamattaṃ hutvā upaṭṭhāti, tasmā na evarūpe kamme mādisā āsaṅkitabbāti adhippāyo.
ယသ္မာ နိက္ကိလေသေသုပိ အန္ဓဗာလာ ဧဝရူပေ အပဝာဒေ သမုဋ္ဌာပေန္တိ, တသ္မာ အတ္ထကာမေဟိ သက္ကစ္စံ အတ္တာ ရက္ခိတဗ္ဗောတိ ဩဝာဒံ ဒေန္တော ‘‘နဂရံ ယထာ’’တိအာဒိဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – ယထာ ပန ပစ္စန္တနဂရဝာသီဟိ မနုသ္သေဟိ ပစ္စန္တံ နဂရံ ဒ္ဝာရပာကာရာဒီနိ ထိရာနိ ကရောန္တေဟိ သအန္တရံ, ဥဒ္ဒာပပရိခာဒီနိ ထိရာနိ ကရောန္တေဟိ သဗာဟိရန္တိ သန္တရဗာဟိရံ ဂုတ္တံ ကရီယတိ, ဧဝံ တုမ္ဟေဟိပိ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတ္ဝာ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဆ ဒ္ဝာရာနိ ပိဒဟိတ္ဝာ ဒ္ဝာရရက္ခိတံ သတိံ အဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ယထာ ဂယ္ဟမာနာနိ ဗာဟိရာနိ ဆ အာယတနာနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဥပဃာတာယ သံဝတ္တန္တိ, တထာ အဂ္ဂဟဏေန တာနိပိ ထိရာနိ ကတ္ဝာ တေသံ အပ္ပဝေသာယ ဒ္ဝာရရက္ခိတံ သတိံ အပ္ပဟာယ ဝိစရန္တာ အတ္တာနံ ဂောပေထ။ ကသ္မာ? ခဏော ဝော မာ ဥပစ္စဂာ။ ယော ဟိ ဧဝံ အတ္တာနံ န ဂောပေတိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒက္ခဏော, မနုသ္သတ္တဘာဝက္ခဏော, မဇ္ဈိမဒေသေ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏော, သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဋိလဒ္ဓက္ခဏော, ဆန္နံ အာယတနာနံ အဝေကလ္လက္ခဏောတိ သဗ္ဗောပိ အယံ ခဏော အတိက္ကမတိ, သော ခဏော တုမ္ဟေ မာ အတိက္ကမတူတိ။
Yasmā nikkilesesupi andhabālā evarūpe apavāde samuṭṭhāpenti, tasmā atthakāmehi sakkaccaṃ attā rakkhitabboti ovādaṃ dento ‘‘nagaraṃ yathā’’tiādigāthamāha. Tassattho – yathā pana paccantanagaravāsīhi manussehi paccantaṃ nagaraṃ dvārapākārādīni thirāni karontehi saantaraṃ, uddāpaparikhādīni thirāni karontehi sabāhiranti santarabāhiraṃ guttaṃ karīyati, evaṃ tumhehipi satiṃ upaṭṭhapetvā ajjhattikāni cha dvārāni pidahitvā dvārarakkhitaṃ satiṃ avissajjetvā yathā gayhamānāni bāhirāni cha āyatanāni ajjhattikāni upaghātāya saṃvattanti, tathā aggahaṇena tānipi thirāni katvā tesaṃ appavesāya dvārarakkhitaṃ satiṃ appahāya vicarantā attānaṃ gopetha. Kasmā? Khaṇo vo mā upaccagā. Yo hi evaṃ attānaṃ na gopeti, taṃ puggalaṃ buddhuppādakkhaṇo, manussattabhāvakkhaṇo, majjhimadese uppattikkhaṇo, sammādiṭṭhiyā paṭiladdhakkhaṇo, channaṃ āyatanānaṃ avekallakkhaṇoti sabbopi ayaṃ khaṇo atikkamati, so khaṇo tumhe mā atikkamatūti.
ဧဝံ ထေရော ဣမာယ ဂာထာယ သရာဇိကံ ပရိသံ ဘိက္ခူ စ ဩဝဒိတ္ဝာ ပုန မရဏေ ဇီဝိတေ စ အတ္တနော သမစိတ္တတံ ကတကိစ္စတဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ (ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၂.၆၀၇)။
Evaṃ thero imāya gāthāya sarājikaṃ parisaṃ bhikkhū ca ovaditvā puna maraṇe jīvite ca attano samacittataṃ katakiccatañca pakāsento ‘‘nābhinandāmi maraṇa’’ntiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva (theragā. aṭṭha. 2.607).
ဧဝံ ပန ဝတ္ဝာ အတ္တနော ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ ဥပဋ္ဌိတံ ဒိသ္ဝာ သင္ခေပေနေဝ နေသံ ဩဝာဒံ ဒတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာနံ ပဝေဒေန္တော ဩသာနဂာထမာဟ။ တတ္ထ သမ္ပာဒေထပ္ပမာဒေနာတိ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ ဒာနသီလာဒိံ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပဘေဒေ ဂဟဋ္ဌဝတ္တေ သီလာနုရက္ခဏေ သမထအနုယောဂေ ဝိပသ္သနာဘာဝနာယ စ အပ္ပမတ္တာ ဟောထ။ ဧသာ မေ အနုသာသနီတိ ဒာနသီလာဒီသု န ပမဇ္ဇထာတိ ဧသာ မမ အနုသိဋ္ဌိ ဩဝာဒော။
Evaṃ pana vatvā attano parinibbānakālaṃ upaṭṭhitaṃ disvā saṅkhepeneva nesaṃ ovādaṃ datvā parinibbānaṃ pavedento osānagāthamāha. Tattha sampādethappamādenāti sampādetabbaṃ dānasīlādiṃ appamādena sampādetha, diṭṭhadhammikasamparāyikapabhede gahaṭṭhavatte sīlānurakkhaṇe samathaanuyoge vipassanābhāvanāya ca appamattā hotha. Esā me anusāsanīti dānasīlādīsu na pamajjathāti esā mama anusiṭṭhi ovādo.
ဧဝံ သိခာပတ္တံ ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒီပေတ္ဝာ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယာပိ မတ္ထကံ ဂဏ္ဟန္တော ‘‘ဟန္ဒာဟံ ပရိနိဗ္ဗိသ္သံ, ဝိပ္ပမုတ္တောမ္ဟိ သဗ္ဗဓီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဝိပ္ပမုတ္တောမ္ဟိ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗသော ကိလေသေဟိ ဘဝေဟိ စ ဝိပ္ပမုတ္တော အမ္ဟိ, တသ္မာ ဧကံသေန ပရိနိဗ္ဗာယိသ္သာမီတိ။
Evaṃ sikhāpattaṃ parahitapaṭipattiṃ dīpetvā attahitapaṭipattiyāpi matthakaṃ gaṇhanto ‘‘handāhaṃ parinibbissaṃ, vippamuttomhi sabbadhī’’ti āha. Tattha vippamuttomhi sabbadhīti sabbaso kilesehi bhavehi ca vippamutto amhi, tasmā ekaṃsena parinibbāyissāmīti.
ဧဝံ ပန ဝတ္ဝာ အာကာသေ ပလ္လင္ကေန နိသိန္နော တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ ပဇ္ဇလန္တော အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။
Evaṃ pana vatvā ākāse pallaṅkena nisinno tejodhātuṃ samāpajjitvā pajjalanto anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Khadiravaniyarevatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. ခဒိရဝနိယရေဝတတ္ထေရဂာထာ • 1. Khadiravaniyarevatattheragāthā