Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౨. ఖదిరవనియత్థేరగాథావణ్ణనా
2. Khadiravaniyattheragāthāvaṇṇanā
చాలే ఉపచాలేతి ఆయస్మతో ఖదిరవనియరేవతత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పతి? అయం కిర పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే తిత్థనావికకులే నిబ్బత్తిత్వా మహాగఙ్గాయ పయాగతిత్థే తిత్థనావాకమ్మం కరోన్తో ఏకదివసం ససావకసఙ్ఘం భగవన్తం గఙ్గాతీరం ఉపగతం దిస్వా పసన్నమానసో నావాసఙ్ఘాటం యోజేత్వా మహన్తేన పూజాసక్కారేన పరతీరం పాపేత్వా అఞ్ఞతరం భిక్ఖుం సత్థారా ఆరఞ్ఞకానం అగ్గట్ఠానే ఠపియమానం దిస్వా తదత్థం పత్థనం పట్ఠపేత్వా భగవతో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ మహాదానం పవత్తేసి. భగవా చ తస్స పత్థనాయ అవజ్ఝభావం బ్యాకాసి. సో తతో పట్ఠాయ తత్థ తత్థ వివట్టూపనిస్సయం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే మగధరట్ఠే నాలకగామే రూపసారియా బ్రాహ్మణియా కుచ్ఛిస్మిం నిబ్బత్తి. తం వయప్పత్తం మాతాపితరో ఘరబన్ధనేన బన్ధితుకామా జాతా. సో సారిపుత్తత్థేరస్స పబ్బజితభావం సుత్వా ‘‘మయ్హం జేట్ఠభాతా అయ్యో ఉపతిస్సో ఇమం విభవం ఛడ్డేత్వా పబ్బజితో, తేన వన్తం ఖేళపిణ్డం కథాహం పచ్ఛా గిలిస్సామీ’’తి జాతసంవేగో పాసం అనుపగచ్ఛనకమిగో వియ ఞాతకే వఞ్చేత్వా హేతుసమ్పత్తియా చోదియమానో భిక్ఖూనం సన్తికం గన్త్వా ధమ్మసేనాపతినో కనిట్ఠభావం నివేదేత్వా అత్తనో పబ్బజ్జాయ ఛన్దం ఆరోచేసి. భిక్ఖూ తం పబ్బాజేత్వా పరిపుణ్ణవీసతివస్సం ఉపసమ్పాదేత్వా కమ్మట్ఠానే నియోజేసుం. సో కమ్మట్ఠానం గహేత్వా ఖదిరవనం పవిసిత్వా, ‘‘అరహత్తం పత్వా భగవన్తం ధమ్మసేనాపతిఞ్చ పస్సిస్సామీ’’తి ఘటేన్తో వాయమన్తో ఞాణస్స పరిపాకగతత్తా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧.౬౨౮-౬౪౩) –
Cāle upacāleti āyasmato khadiravaniyarevatattherassa gāthā. Kā uppati? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare titthanāvikakule nibbattitvā mahāgaṅgāya payāgatitthe titthanāvākammaṃ karonto ekadivasaṃ sasāvakasaṅghaṃ bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ upagataṃ disvā pasannamānaso nāvāsaṅghāṭaṃ yojetvā mahantena pūjāsakkārena paratīraṃ pāpetvā aññataraṃ bhikkhuṃ satthārā āraññakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā tadatthaṃ patthanaṃ paṭṭhapetvā bhagavato bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ pavattesi. Bhagavā ca tassa patthanāya avajjhabhāvaṃ byākāsi. So tato paṭṭhāya tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nālakagāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā kucchismiṃ nibbatti. Taṃ vayappattaṃ mātāpitaro gharabandhanena bandhitukāmā jātā. So sāriputtattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘mayhaṃ jeṭṭhabhātā ayyo upatisso imaṃ vibhavaṃ chaḍḍetvā pabbajito, tena vantaṃ kheḷapiṇḍaṃ kathāhaṃ pacchā gilissāmī’’ti jātasaṃvego pāsaṃ anupagacchanakamigo viya ñātake vañcetvā hetusampattiyā codiyamāno bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā dhammasenāpatino kaniṭṭhabhāvaṃ nivedetvā attano pabbajjāya chandaṃ ārocesi. Bhikkhū taṃ pabbājetvā paripuṇṇavīsativassaṃ upasampādetvā kammaṭṭhāne niyojesuṃ. So kammaṭṭhānaṃ gahetvā khadiravanaṃ pavisitvā, ‘‘arahattaṃ patvā bhagavantaṃ dhammasenāpatiñca passissāmī’’ti ghaṭento vāyamanto ñāṇassa paripākagatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.628-643) –
‘‘గఙ్గా భాగీరథీ నామ, హిమవన్తా పభావితా;
‘‘Gaṅgā bhāgīrathī nāma, himavantā pabhāvitā;
కుతిత్థే నావికో ఆసిం, ఓరిమే చ తరిం అహం.
Kutitthe nāviko āsiṃ, orime ca tariṃ ahaṃ.
‘‘పదుముత్తరో నాయకో, సమ్బుద్ధో ద్విపదుత్తమో;
‘‘Padumuttaro nāyako, sambuddho dvipaduttamo;
వసీసతసహస్సేహి, గఙ్గాతీరముపాగతో.
Vasīsatasahassehi, gaṅgātīramupāgato.
‘‘బహూ నావా సమానేత్వా, వడ్ఢకీహి సుసఙ్ఖతం;
‘‘Bahū nāvā samānetvā, vaḍḍhakīhi susaṅkhataṃ;
నావాయ ఛదనం కత్వా, పటిమానిం నరాసభం.
Nāvāya chadanaṃ katvā, paṭimāniṃ narāsabhaṃ.
‘‘ఆగన్త్వాన చ సమ్బుద్ధో, ఆరూహి తఞ్చ నావకం;
‘‘Āgantvāna ca sambuddho, ārūhi tañca nāvakaṃ;
వారిమజ్ఝే ఠితో సత్థా, ఇమా గాథా అభాసథ.
Vārimajjhe ṭhito satthā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘యో సో తారేసి సమ్బుద్ధం, సఙ్ఘఞ్చాపి అనాసవం;
‘‘Yo so tāresi sambuddhaṃ, saṅghañcāpi anāsavaṃ;
తేన చిత్తప్పసాదేన, దేవలోకే రమిస్సతి.
Tena cittappasādena, devaloke ramissati.
‘‘నిబ్బత్తిస్సతి తే బ్యమ్హం, సుకతం నావసణ్ఠితం;
‘‘Nibbattissati te byamhaṃ, sukataṃ nāvasaṇṭhitaṃ;
ఆకాసే పుప్ఫఛదనం, ధారయిస్సతి సబ్బదా.
Ākāse pupphachadanaṃ, dhārayissati sabbadā.
‘‘అట్ఠపఞ్ఞాసకప్పమ్హి, తారకో నామ ఖత్తియో;
‘‘Aṭṭhapaññāsakappamhi, tārako nāma khattiyo;
చాతురన్తో విజితావీ, చక్కవత్తీ భవిస్సతి.
Cāturanto vijitāvī, cakkavattī bhavissati.
‘‘సత్తపఞ్ఞాసకప్పమ్హి , చమ్మకో నామ ఖత్తియో;
‘‘Sattapaññāsakappamhi , cammako nāma khattiyo;
ఉగ్గచ్ఛన్తోవ సూరియో, జోతిస్సతి మహబ్బలో.
Uggacchantova sūriyo, jotissati mahabbalo.
‘‘కప్పసతసహస్సమ్హి, ఓక్కాకకులసమ్భవో;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
గోతమో నామ గోత్తేన, సత్థా లోకే భవిస్సతి.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘తిదసా సో చవిత్వాన, మనుస్సత్తం గమిస్సతి;
‘‘Tidasā so cavitvāna, manussattaṃ gamissati;
రేవతో నామ నామేన, బ్రహ్మబన్ధు భవిస్సతి.
Revato nāma nāmena, brahmabandhu bhavissati.
‘‘అగారా నిక్ఖమిత్వాన, సుక్కమూలేన చోదితో;
‘‘Agārā nikkhamitvāna, sukkamūlena codito;
గోతమస్స భగవతో, సాసనే పబ్బజిస్సతి.
Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissati.
‘‘సో పచ్ఛా పబ్బజిత్వాన, యుత్తయోగో విపస్సకో;
‘‘So pacchā pabbajitvāna, yuttayogo vipassako;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, నిబ్బాయిస్సతినాసవో.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘వీరియం మే ధురధోరయ్హం, యోగక్ఖేమాధివాహనం;
‘‘Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ, yogakkhemādhivāhanaṃ;
ధారేమి అన్తిమం దేహం, సమ్మాసమ్బుద్ధసాసనే.
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘సతసహస్సే కతం కమ్మం, ఫలం దస్సేసి మే ఇధ;
‘‘Satasahasse kataṃ kammaṃ, phalaṃ dassesi me idha;
సుముత్తో సరవేగోవ, కిలేసే ఝాపయీ మమ.
Sumutto saravegova, kilese jhāpayī mama.
‘‘తతో మం వననిరతం, దిస్వా లోకన్తగూ ముని;
‘‘Tato maṃ vananirataṃ, disvā lokantagū muni;
వనవాసిభిక్ఖూనగ్గం, పఞ్ఞపేసి మహామతి.
Vanavāsibhikkhūnaggaṃ, paññapesi mahāmati.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ఛళభిఞ్ఞో పన హుత్వా థేరో సత్థారం ధమ్మసేనాపతిఞ్చ వన్దితుం సేనాసనం సంసామేత్వా పత్తచీవరమాదాయ అనుపుబ్బేన సావత్థిం పత్వా జేతవనం పవిసిత్వా సత్థారం ధమ్మసేనాపతిఞ్చ వన్దిత్వా కతిపాహం జేతవనే విహాసి . అథ నం సత్థా అరియగణమజ్ఝే నిసిన్నో ఆరఞ్ఞకానం భిక్ఖూనం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి – ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం ఆరఞ్ఞకానం యదిదం రేవతో ఖదిరవనియో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౧౯౮, ౨౦౩). సో అపరభాగే అత్తనో జాతగామం గన్త్వా ‘‘చాలా, ఉపచాలా, సీసూపచాలా’’తి తిస్సన్నం భగినీనం పుత్తే ‘‘చాలా, ఉపచాలా, సీసూపచాలా’’తి తయో భాగినేయ్యే ఆనేత్వా పబ్బాజేత్వా కమ్మట్ఠానే నియోజేసి. తే కమ్మట్ఠానం అనుయుత్తా విహరన్తి. తస్మిఞ్చ సమయే థేరస్స కోచిదేవ ఆబాధో ఉప్పన్నో. తం సుత్వా సారిపుత్తత్థేరో రేవతం ‘‘గిలానపుచ్ఛనం అధిగమపుచ్ఛనఞ్చ కరిస్సామీ’’తి ఉపగచ్ఛి. రేవతత్థేరో ధమ్మసేనాపతిం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా తేసం సామణేరానం సతుప్పాదనవసేన ఓవదన్తో ‘‘చాలే ఉపచాలే’’తి గాథం అభాసి.
Chaḷabhiñño pana hutvā thero satthāraṃ dhammasenāpatiñca vandituṃ senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanaṃ pavisitvā satthāraṃ dhammasenāpatiñca vanditvā katipāhaṃ jetavane vihāsi . Atha naṃ satthā ariyagaṇamajjhe nisinno āraññakānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ āraññakānaṃ yadidaṃ revato khadiravaniyo’’ti (a. ni. 1.198, 203). So aparabhāge attano jātagāmaṃ gantvā ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tissannaṃ bhaginīnaṃ putte ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tayo bhāgineyye ānetvā pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojesi. Te kammaṭṭhānaṃ anuyuttā viharanti. Tasmiñca samaye therassa kocideva ābādho uppanno. Taṃ sutvā sāriputtatthero revataṃ ‘‘gilānapucchanaṃ adhigamapucchanañca karissāmī’’ti upagacchi. Revatatthero dhammasenāpatiṃ dūratova āgacchantaṃ disvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ satuppādanavasena ovadanto ‘‘cāle upacāle’’ti gāthaṃ abhāsi.
౪౨. తత్థ చాలే ఉపచాలే సీసూపచాలేతి తేసం ఆలపనం. ‘‘చాలా, ఉపచాలా, సీసూపచాలా’’తి హి ఇత్థిలిఙ్గవసేన లద్ధనామా తే తయో దారకా పబ్బజితాపి తథా వోహరీయన్తి. ‘‘‘చాలీ, ఉపచాలీ, సీసూపచాలీ’తి తేసం నామ’’న్తి చ వదన్తి. యదత్థం ‘‘చాలా’’తిఆదినా ఆమన్తనం కతం, తం దస్సేన్తో ‘‘పతిస్సతా ను ఖో విహరథా’’తి వత్వా తత్థ కారణమాహ ‘‘ఆగతో వో వాలం వియ వేధీ’’తి. పతిస్సతాతి పతిస్సతికా. ఖోతి అవధారణే. ఆగతోతి ఆగచ్ఛి. వోతి తుమ్హాకం. వాలం వియ వేధీతి వాలవేధీ వియ, అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – తిక్ఖజవననిబ్బేధికపఞ్ఞతాయ వాలవేధిరూపో సత్థుకప్పో తుమ్హాకం మాతులత్థేరో ఆగతో, తస్మా సమణసఞ్ఞం ఉపట్ఠపేత్వా సతిసమ్పజఞ్ఞయుత్తా ఏవ హుత్వా విహరథ, ‘‘యథాధిగతే విహారే అప్పమత్తా భవథా’’తి.
42. Tattha cāle upacāle sīsūpacāleti tesaṃ ālapanaṃ. ‘‘Cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti hi itthiliṅgavasena laddhanāmā te tayo dārakā pabbajitāpi tathā voharīyanti. ‘‘‘Cālī, upacālī, sīsūpacālī’ti tesaṃ nāma’’nti ca vadanti. Yadatthaṃ ‘‘cālā’’tiādinā āmantanaṃ kataṃ, taṃ dassento ‘‘patissatā nu kho viharathā’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘āgato vo vālaṃ viya vedhī’’ti. Patissatāti patissatikā. Khoti avadhāraṇe. Āgatoti āgacchi. Voti tumhākaṃ. Vālaṃ viya vedhīti vālavedhī viya, ayañhettha saṅkhepattho – tikkhajavananibbedhikapaññatāya vālavedhirūpo satthukappo tumhākaṃ mātulatthero āgato, tasmā samaṇasaññaṃ upaṭṭhapetvā satisampajaññayuttā eva hutvā viharatha, ‘‘yathādhigate vihāre appamattā bhavathā’’ti.
తం సుత్వా తే సామణేరా ధమ్మసేనాపతిస్స పచ్చుగ్గమనాదివత్తం కత్వా ఉభిన్నం మాతులత్థేరానం పటిసన్థారవేలాయం నాతిదూరే సమాధిం సమాపజ్జిత్వా నిసీదింసు. ధమ్మసేనాపతి రేవతత్థేరేన సద్ధిం పటిసన్థారం కత్వా ఉట్ఠాయాసనా తే సామణేరే ఉపసఙ్కమి, తే తథాకాలపరిచ్ఛేదస్స కతత్తా థేరే ఉపసఙ్కమన్తే ఏవ ఉట్ఠహిత్వా వన్దిత్వా అట్ఠంసు. థేరో ‘‘కతరకతరవిహారేన విహరథా’’తి పుచ్ఛిత్వా తేహి ‘‘ఇమాయ ఇమాయా’’తి వుత్తే ‘‘దారకేపి నామ ఏవం వినేన్తో మయ్హం భాతికో పచ్చపాది వత ధమ్మస్స అనుధమ్మ’’న్తి థేరం పసంసన్తో పక్కామి.
Taṃ sutvā te sāmaṇerā dhammasenāpatissa paccuggamanādivattaṃ katvā ubhinnaṃ mātulattherānaṃ paṭisanthāravelāyaṃ nātidūre samādhiṃ samāpajjitvā nisīdiṃsu. Dhammasenāpati revatattherena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā uṭṭhāyāsanā te sāmaṇere upasaṅkami, te tathākālaparicchedassa katattā there upasaṅkamante eva uṭṭhahitvā vanditvā aṭṭhaṃsu. Thero ‘‘katarakataravihārena viharathā’’ti pucchitvā tehi ‘‘imāya imāyā’’ti vutte ‘‘dārakepi nāma evaṃ vinento mayhaṃ bhātiko paccapādi vata dhammassa anudhamma’’nti theraṃ pasaṃsanto pakkāmi.
ఖదిరవనియత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Khadiravaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౨. ఖదిరవనియత్థేరగాథా • 2. Khadiravaniyattheragāthā