Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Suttanipāta-aṭṭhakathā

    ੩. ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    3. Khaggavisāṇasuttavaṇṇanā

    ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਭੂਤੇਸੂਤਿ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਂ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ – ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਤੋ, ਪਰਜ੍ਝਾਸਯਤੋ, ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਤੋ ਚਾਤਿ। ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਮੇਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯਤੋ, ਉਰਗਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਧਮ੍ਮਿਕਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। વਿਸੇਸੇਨ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਕਾਚਿ ਗਾਥਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਪੁਟ੍ਠੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਕਾਚਿ ਅਪੁਟ੍ਠੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਤਮਗ੍ਗਨਯਾਨੁਰੂਪਂ ਉਦਾਨਂਯੇવ ਉਦਾਨੇਨ੍ਤੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਯਚਿ ਗਾਥਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਤੋ, ਕਾਯਚਿ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ।

    Sabbesubhūtesūti khaggavisāṇasuttaṃ. Kā uppatti? Sabbasuttānaṃ catubbidhā uppatti – attajjhāsayato, parajjhāsayato, aṭṭhuppattito, pucchāvasito cāti. Dvayatānupassanādīnañhi attajjhāsayato uppatti, mettasuttādīnaṃ parajjhāsayato, uragasuttādīnaṃ aṭṭhuppattito, dhammikasuttādīnaṃ pucchāvasito. Tattha khaggavisāṇasuttassa avisesena pucchāvasito uppatti. Visesena pana yasmā ettha kāci gāthā tena tena paccekasambuddhena puṭṭhena vuttā, kāci apuṭṭhena attanā adhigatamagganayānurūpaṃ udānaṃyeva udānentena, tasmā kāyaci gāthāya pucchāvasito, kāyaci attajjhāsayato uppatti.

    ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਅਯਂ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਸਾ ਆਦਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਆਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਰਹੋਗਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਲ੍ਲੀਨਸ੍ਸ ਏવਂ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਤ੍ਥਨਾ ਚ ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਚ ਦਿਸ੍ਸਤਿ; ਤਥਾ ਸਾવਕਾਨਂ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ; ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾવਚਰਸੁਤ੍ਤਂ ਅਭਾਸਿ –

    Tattha yā ayaṃ avisesena pucchāvasito uppatti, sā ādito pabhuti evaṃ veditabbā – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati. Atha kho āyasmato ānandassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi – ‘‘buddhānaṃ patthanā ca abhinīhāro ca dissati; tathā sāvakānaṃ, paccekabuddhānaṃ na dissati; yaṃnūnāhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā puccheyya’’nti. So paṭisallānā vuṭṭhito bhagavantaṃ upasaṅkamitvā yathākkamena etamatthaṃ pucchi. Athassa bhagavā pubbayogāvacarasuttaṃ abhāsi –

    ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆਨਨ੍ਦ, ਆਨਿਸਂਸਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾવਚਰੇ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਟਿਕਚ੍ਚੇવ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਟਿਕਚ੍ਚੇવ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ, ਅਥ ਮਰਣਕਾਲੇ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਮਰਣਕਾਲੇ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ, ਅਥ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ, ਅਥ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮ੍ਮੁਖੀਭਾવੇ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਕਾਲੇ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ –

    ‘‘Pañcime, ānanda, ānisaṃsā pubbayogāvacare diṭṭheva dhamme paṭikacceva aññaṃ ārādheti. No ce diṭṭheva dhamme paṭikacceva aññaṃ ārādheti, atha maraṇakāle aññaṃ ārādheti. No ce maraṇakāle aññaṃ ārādheti, atha devaputto samāno aññaṃ ārādheti, atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño hoti, atha pacchime kāle paccekasambuddho hotī’’ti –

    ਏવਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਆਹ –

    Evaṃ vatvā puna āha –

    ‘‘ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ, ਆਨਨ੍ਦ, ਅਭਿਨੀਹਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾવਚਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਤ੍ਥਨਾ ਚ ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਚ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।

    ‘‘Paccekabuddhā nāma, ānanda, abhinīhārasampannā pubbayogāvacarā honti. Tasmā buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ sabbesaṃ patthanā ca abhinīhāro ca icchitabbo’’ti.

    ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਤ੍ਥਨਾ ਕੀવ ਚਿਰਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ? ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਹੇਟ੍ਠਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ, ਮਜ੍ਝਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਅਟ੍ਠ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ, ਉਪਰਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਸੋਲ਼ਸ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ। ਏਤੇ ਚ ਭੇਦਾ ਪਞ੍ਞਾਧਿਕਸਦ੍ਧਾਧਿਕવੀਰਿਯਾਧਿਕવਸੇਨ ਞਾਤਬ੍ਬਾ। ਪਞ੍ਞਾਧਿਕਾਨਞ੍ਹਿ ਸਦ੍ਧਾ ਮਨ੍ਦਾ ਹੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਤਿਕ੍ਖਾ। ਸਦ੍ਧਾਧਿਕਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਹੋਤਿ, ਸਦ੍ਧਾ ਬਲવਾ। વੀਰਿਯਾਧਿਕਾਨਂ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾ ਮਨ੍ਦਾ, વੀਰਿਯਂ ਬਲવਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਦਾਨਸਦਿਸਂ ਦਾਨਂ ਦੇਨ੍ਤੋਪਿ ਤਦਨੁਰੂਪਸੀਲਾਦਿਸਬ੍ਬਪਾਰਮਿਧਮ੍ਮੇ ਆਚਿਨਨ੍ਤੋਪਿ ਅਨ੍ਤਰਾ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਞਾਣਂ ਗਬ੍ਭਂ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਰਿਪਾਕਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਤਿਮਾਸਚਤੁਮਾਸਪਞ੍ਚਮਾਸਚ੍ਚਯੇਨ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਨਕਂ ਸਸ੍ਸਂ ਤਂ ਤਂ ਕਾਲਂ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਸਹਸ੍ਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਕੇਲ਼ਾਯਨ੍ਤੋਪਿ ਉਦਕੇਨ ਸਿਞ੍ਚਨ੍ਤੋਪਿ ਅਨ੍ਤਰਾ ਪਕ੍ਖੇਨ વਾ ਮਾਸੇਨ વਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸਸ੍ਸਂ ਗਬ੍ਭਂ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਰਿਪਾਕਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ। ਏવਮੇવਂ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ…ਪੇ॰… ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮੇવ ਕਾਲਂ ਪਾਰਮਿਪੂਰਣਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਞਾਣਪਰਿਪਾਕਤ੍ਥਾਯ। ਏਤ੍ਤਕੇਨਪਿ ਚ ਕਾਲੇਨ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਥਯਤੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕਰਣੇ ਅਟ੍ਠ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ –

    So āha – ‘‘buddhānaṃ, bhante, patthanā kīva ciraṃ vaṭṭatī’’ti? Buddhānaṃ, ānanda, heṭṭhimaparicchedena cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, majjhimaparicchedena aṭṭha asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, uparimaparicchedena soḷasa asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca. Ete ca bhedā paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavasena ñātabbā. Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti, paññā tikkhā. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hoti, saddhā balavā. Vīriyādhikānaṃ saddhāpaññā mandā, vīriyaṃ balavanti. Appatvā pana cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca divase divase vessantaradānasadisaṃ dānaṃ dentopi tadanurūpasīlādisabbapāramidhamme ācinantopi antarā buddho bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Kasmā? Ñāṇaṃ gabbhaṃ na gaṇhāti, vepullaṃ nāpajjati, paripākaṃ na gacchatīti. Yathā nāma timāsacatumāsapañcamāsaccayena nipphajjanakaṃ sassaṃ taṃ taṃ kālaṃ appatvā divase divase sahassakkhattuṃ keḷāyantopi udakena siñcantopi antarā pakkhena vā māsena vā nipphādessatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Kasmā? Sassaṃ gabbhaṃ na gaṇhāti, vepullaṃ nāpajjati, paripākaṃ na gacchatīti. Evamevaṃ appatvā cattāri asaṅkhyeyyāni…pe… netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti. Tasmā yathāvuttameva kālaṃ pāramipūraṇaṃ kātabbaṃ ñāṇaparipākatthāya. Ettakenapi ca kālena buddhattaṃ patthayato abhinīhārakaraṇe aṭṭha sampattiyo icchitabbā. Ayañhi –

    ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਲਿਙ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਹੇਤੁ ਸਤ੍ਥਾਰਦਸ੍ਸਨਂ।

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਅਧਿਕਾਰੋ ਚ ਛਨ੍ਦਤਾ।

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    ਅਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸਮੋਧਾਨਾ, ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੫੯)।

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59);

    ਅਭਿਨੀਹਾਰੋਤਿ ਚ ਮੂਲਪਣਿਧਾਨਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿਯਾ ਅવਸੇਸਜਾਤੀਸੁ ਦੇવਜਾਤਿਯਮ੍ਪਿ ਠਿਤਸ੍ਸ ਪਣਿਧਿ ਨ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਠਿਤੇਨ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੇਨ ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਂਯੇવ ਪਤ੍ਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਠਤ੍વਾ ਪਣਿਧਿ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ। ਲਿਙ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸਭਾવੋ। ਮਾਤੁਗਾਮਨਪੁਂਸਕਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾਨਞ੍ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿਯਂ ਠਿਤਾਨਮ੍ਪਿ ਪਣਿਧਿ ਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਠਿਤੇਨ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੇਨ ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸਭਾવੋਯੇવ ਪਤ੍ਥੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਠਤ੍વਾ ਪਣਿਧਿ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ। ਹੇਤੂਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਯੋ ਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ વਾਯਮਨ੍ਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ, ਨੋ ਇਤਰਸ੍ਸ, ਯਥਾ ਸੁਮੇਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਪਾਦਮੂਲੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਤੇਨਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਅਹੋਸਿ । ਸਤ੍ਥਾਰਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮ੍ਮੁਖਾਦਸ੍ਸਨਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨੋ ਅਞ੍ਞਥਾ; ਯਥਾ ਸੁਮੇਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਂ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਦਿਸ੍વਾ ਪਣਿਧੇਸਿ। ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਤਿ ਅਨਗਾਰਿਯਭਾવੋ। ਸੋ ਚ ਖੋ ਸਾਸਨੇ વਾ ਕਮ੍ਮવਾਦਿਕਿਰਿਯવਾਦਿਤਾਪਸਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਨਿਕਾਯੇ વਾ વਟ੍ਟਤਿ ਯਥਾ ਸੁਮੇਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ ਸੁਮੇਧੋ ਨਾਮ ਤਾਪਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਣਿਧੇਸਿ। ਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਝਾਨਾਦਿਗੁਣਪਟਿਲਾਭੋ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸਾਪਿ ਹਿ ਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨੋ ਇਤਰਸ੍ਸ; ਯਥਾ ਸੁਮੇਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ ਪਞ੍ਚਾਭਿਞ੍ਞੋ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਲਾਭੀ ਚ ਹੁਤ੍વਾ ਪਣਿਧੇਸਿ। ਅਧਿਕਾਰੋਤਿ ਅਧਿਕਕਾਰੋ, ਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜੀવਿਤਾਦਿਪਰਿਚ੍ਚਾਗਞ੍ਹਿ ਕਤ੍વਾ ਪਣਿਦਹਤੋਯੇવ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨੋ ਇਤਰਸ੍ਸ; ਯਥਾ ਸੁਮੇਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ –

    Abhinīhāroti ca mūlapaṇidhānassetaṃ adhivacanaṃ. Tattha manussattanti manussajāti. Aññatra hi manussajātiyā avasesajātīsu devajātiyampi ṭhitassa paṇidhi na ijjhati. Ettha ṭhitena pana buddhattaṃ patthentena dānādīni puññakammāni katvā manussattaṃyeva patthetabbaṃ. Tattha ṭhatvā paṇidhi kātabbo. Evañhi samijjhati. Liṅgasampattīti purisabhāvo. Mātugāmanapuṃsakaubhatobyañjanakānañhi manussajātiyaṃ ṭhitānampi paṇidhi na samijjhati. Tattha ṭhitena pana buddhattaṃ patthentena dānādīni puññakammāni katvā purisabhāvoyeva patthetabbo. Tattha ṭhatvā paṇidhi kātabbo. Evañhi samijjhati. Hetūti arahattassa upanissayasampatti. Yo hi tasmiṃ attabhāve vāyamanto arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho, tassa samijjhati, no itarassa, yathā sumedhapaṇḍitassa. So hi dīpaṅkarapādamūle pabbajitvā tenattabhāvena arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho ahosi . Satthāradassananti buddhānaṃ sammukhādassanaṃ. Evañhi ijjhati, no aññathā; yathā sumedhapaṇḍitassa. So hi dīpaṅkaraṃ sammukhā disvā paṇidhesi. Pabbajjāti anagāriyabhāvo. So ca kho sāsane vā kammavādikiriyavāditāpasaparibbājakanikāye vā vaṭṭati yathā sumedhapaṇḍitassa. So hi sumedho nāma tāpaso hutvā paṇidhesi. Guṇasampattīti jhānādiguṇapaṭilābho. Pabbajitassāpi hi guṇasampannasseva ijjhati, no itarassa; yathā sumedhapaṇḍitassa. So hi pañcābhiñño aṭṭhasamāpattilābhī ca hutvā paṇidhesi. Adhikāroti adhikakāro, pariccāgoti attho. Jīvitādipariccāgañhi katvā paṇidahatoyeva ijjhati, no itarassa; yathā sumedhapaṇḍitassa. So hi –

    ‘‘ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਨ ਮਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਹ ਸਿਸ੍ਸੇਹਿ ਗਚ੍ਛਤੁ।

    ‘‘Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;

    ਮਾ ਨਂ ਕਲਲੇ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍ਥ, ਹਿਤਾਯ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੫੩) –

    Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.53) –

    ਏવਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਕਤ੍વਾ ਪਣਿਧੇਸਿ। ਛਨ੍ਦਤਾਤਿ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾ। ਸਾ ਯਸ੍ਸ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਸਾ ਚ, ਸਚੇ ਕੋਚਿ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਕੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਕਪ੍ਪੇ ਨਿਰਯੇ ਪਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਇਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ, ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਯੋ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਉਸ੍ਸਹਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਬਲવਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਥਾ ਯਦਿ ਕੋਚਿ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਕੋ ਸਕਲਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ વੀਤਚ੍ਚਿਕਾਨਂ ਅਙ੍ਗਾਰਾਨਂ ਪੂਰਂ ਅਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਕੋ ਸਕਲਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਸਤ੍ਤਿਸੂਲੇਹਿ ਆਕਿਣ੍ਣਂ ਅਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਕੋ ਸਕਲਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਸਮਤਿਤ੍ਤਿਕਂ ਉਦਕਪੁਣ੍ਣਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਕੋ ਸਕਲਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਸਞ੍ਛਨ੍ਨਂ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਇਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਯੋ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਉਸ੍ਸਹਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਬਲવਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਰੂਪੇਨ ਚ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਛਨ੍ਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸੁਮੇਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਣਿਧੇਸੀਤਿ।

    Evaṃ jīvitapariccāgaṃ katvā paṇidhesi. Chandatāti kattukamyatā. Sā yassa balavatī hoti, tassa ijjhati. Sā ca, sace koci vadeyya ‘‘ko cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca kappe niraye paccitvā buddhattaṃ icchatī’’ti, taṃ sutvā yo ‘‘aha’’nti vattuṃ ussahati, tassa balavatīti veditabbā. Tathā yadi koci vadeyya ‘‘ko sakalacakkavāḷaṃ vītaccikānaṃ aṅgārānaṃ pūraṃ akkamanto atikkamitvā buddhattaṃ icchati, ko sakalacakkavāḷaṃ sattisūlehi ākiṇṇaṃ akkamanto atikkamitvā buddhattaṃ icchati, ko sakalacakkavāḷaṃ samatittikaṃ udakapuṇṇaṃ uttaritvā buddhattaṃ icchati, ko sakalacakkavāḷaṃ nirantaraṃ veḷugumbasañchannaṃ maddanto atikkamitvā buddhattaṃ icchatī’’ti taṃ sutvā yo ‘‘aha’’nti vattuṃ ussahati, tassa balavatīti veditabbā. Evarūpena ca kattukamyatāchandena samannāgato sumedhapaṇḍito paṇidhesīti.

    ਏવਂ ਸਮਿਦ੍ਧਾਭਿਨੀਹਾਰੋ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਇਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਅਭਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਨ ਉਪੇਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਨ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਜਚ੍ਚਬਧਿਰੋ, ਨ ਉਮ੍ਮਤ੍ਤਕੋ, ਨ ਏਲ਼ਮੂਗੋ, ਨ ਪੀਠਸਪ੍ਪੀ, ਨ ਮਿਲਕ੍ਖੂਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਦਾਸਿਕੁਚ੍ਛਿਯਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਨਿਯਤਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਨਾਸ੍ਸ ਲਿਙ੍ਗਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਪਞ੍ਚਾਨਨ੍ਤਰਿਯਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਨ ਕੁਟ੍ਠੀ ਹੋਤਿ, ਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ વਟ੍ਟਕਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮਤ੍ਤਭਾવੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਿਕਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕਪੇਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਕਾਲਕਞ੍ਚਿਕਾਸੁਰੇਸੁ, ਨ ਅવੀਚਿਨਿਰਯੇ, ਨ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕੇਸੁ, ਕਾਮਾવਚਰੇਸੁ ਨ ਮਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਰੂਪਾવਚਰੇਸੁ ਨ ਅਸਞ੍ਞੀਭવੇ, ਨ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਭવੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਅਰੂਪਭવੇਸੁ, ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਸਙ੍ਕਮਤਿ।

    Evaṃ samiddhābhinīhāro ca bodhisatto imāni aṭṭhārasa abhabbaṭṭhānāni na upeti. So hi tato pabhuti na jaccandho hoti, na jaccabadhiro, na ummattako, na eḷamūgo, na pīṭhasappī, na milakkhūsu uppajjati, na dāsikucchiyā nibbattati, na niyatamicchādiṭṭhiko hoti, nāssa liṅgaṃ parivattati, na pañcānantariyakammāni karoti, na kuṭṭhī hoti, na tiracchānayoniyaṃ vaṭṭakato pacchimattabhāvo hoti, na khuppipāsikanijjhāmataṇhikapetesu uppajjati, na kālakañcikāsuresu, na avīciniraye, na lokantarikesu, kāmāvacaresu na māro hoti, rūpāvacaresu na asaññībhave, na suddhāvāsabhavesu uppajjati, na arūpabhavesu, na aññaṃ cakkavāḷaṃ saṅkamati.

    ਯਾ ਚਿਮਾ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਉਮ੍ਮਙ੍ਗੋ ਅવਤ੍ਥਾਨਂ ਹਿਤਚਰਿਯਾ ਚਾਤਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਬੁਦ੍ਧਭੂਮਿਯੋ, ਤਾਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ –

    Yā cimā ussāho ummaṅgo avatthānaṃ hitacariyā cāti catasso buddhabhūmiyo, tāhi samannāgato hoti. Tattha –

    ‘‘ਉਸ੍ਸਾਹੋ વੀਰਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਉਮ੍ਮਙ੍ਗੋ ਪਞ੍ਞਾ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ।

    ‘‘Ussāho vīriyaṃ vuttaṃ, ummaṅgo paññā pavuccati;

    ਅવਤ੍ਥਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਹਿਤਚਰਿਯਾ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾ’’ਤਿ॥ –

    Avatthānaṃ adhiṭṭhānaṃ, hitacariyā mettābhāvanā’’ti. –

    વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੇ ਚਾਪਿ ਇਮੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਪવਿવੇਕਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਅਲੋਭਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਅਦੋਸਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਅਮੋਹਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਜ੍ਝਾਸਯੋਤਿ ਛ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾ ਬੋਧਿਪਰਿਪਾਕਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਜ੍ਝਾਸਯਾ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਕਾਮੇ ਦੋਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ, ਪવਿવੇਕਜ੍ਝਾਸਯਾ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਯ ਦੋਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ, ਅਲੋਭਜ੍ਝਾਸਯਾ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਲੋਭੇ ਦੋਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ, ਅਦੋਸਜ੍ਝਾਸਯਾ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਦੋਸੇ ਦੋਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ, ਅਮੋਹਜ੍ਝਾਸਯਾ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਮੋਹੇ ਦੋਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਜ੍ਝਾਸਯਾ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਭવੇਸੁ ਦੋਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ।

    Veditabbā. Ye cāpi ime nekkhammajjhāsayo, pavivekajjhāsayo, alobhajjhāsayo, adosajjhāsayo, amohajjhāsayo, nissaraṇajjhāsayoti cha ajjhāsayā bodhiparipākāya saṃvattanti, yehi samannāgatattā nekkhammajjhāsayā ca bodhisattā kāme dosadassāvino, pavivekajjhāsayā ca bodhisattā saṅgaṇikāya dosadassāvino, alobhajjhāsayā ca bodhisattā lobhe dosadassāvino, adosajjhāsayā ca bodhisattā dose dosadassāvino, amohajjhāsayā ca bodhisattā mohe dosadassāvino, nissaraṇajjhāsayā ca bodhisattā sabbabhavesu dosadassāvinoti vuccanti, tehi ca samannāgato hoti.

    ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨ ਕੀવ ਚਿਰਂ ਪਤ੍ਥਨਾ વਟ੍ਟਤੀਤਿ? ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਦ੍વੇ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ। ਤਤੋ ਓਰਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਤਕੇਨਾਪਿ ਚ ਕਾਲੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਥਯਤੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕਰਣੇ ਪਞ੍ਚ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ –

    Paccekabuddhānaṃ pana kīva ciraṃ patthanā vaṭṭatīti? Paccekabuddhānaṃ dve asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca. Tato oraṃ na sakkā. Pubbe vuttanayenevettha kāraṇaṃ veditabbaṃ. Ettakenāpi ca kālena paccekabuddhattaṃ patthayato abhinīhārakaraṇe pañca sampattiyo icchitabbā. Tesañhi –

    ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਲਿਙ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, વਿਗਤਾਸવਦਸ੍ਸਨਂ।

    Manussattaṃ liṅgasampatti, vigatāsavadassanaṃ;

    ਅਧਿਕਾਰੋ ਛਨ੍ਦਤਾ ਏਤੇ, ਅਭਿਨੀਹਾਰਕਾਰਣਾ॥

    Adhikāro chandatā ete, abhinīhārakāraṇā.

    ਤਤ੍ਥ વਿਗਤਾਸવਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Tattha vigatāsavadassananti buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ yassa kassaci dassananti attho. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਅਥ ਸਾવਕਾਨਂ ਪਤ੍ਥਨਾ ਕਿਤ੍ਤਕਂ વਟ੍ਟਤੀਤਿ? ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾਨਂ ਏਕਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ, ਅਸੀਤਿਮਹਾਸਾવਕਾਨਂ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਂ, ਤਥਾ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਾਤਿ। ਤਤੋ ਓਰਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ। ਇਮੇਸਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਅਧਿਕਾਰੋ ਛਨ੍ਦਤਾਤਿ ਦ੍વਙ੍ਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਯੇવ ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਹੋਤਿ।

    Atha sāvakānaṃ patthanā kittakaṃ vaṭṭatīti? Dvinnaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca, asītimahāsāvakānaṃ kappasatasahassaṃ, tathā buddhassa mātāpitūnaṃ upaṭṭhākassa puttassa cāti. Tato oraṃ na sakkā. Vuttanayamevettha kāraṇaṃ. Imesaṃ pana sabbesampi adhikāro chandatāti dvaṅgasampannoyeva abhinīhāro hoti.

    ਏવਂ ਇਮਾਯ ਪਤ੍ਥਨਾਯ ਇਮਿਨਾ ਚ ਅਭਿਨੀਹਾਰੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਂ ਕਾਲਂ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਾ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਖਤ੍ਤਿਯਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕੁਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ, ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ ਪਨ ਖਤ੍ਤਿਯਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇਸ੍વੇવ ਬੁਦ੍ਧਾ ਇવ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾ ਸਂવਟ੍ਟਮਾਨੇ ਕਪ੍ਪੇ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, વਿવਟ੍ਟਮਾਨੇ ਕਪ੍ਪੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਬੁਦ੍ਧੇ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਾਲੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਾ ਸਯਞ੍ਚ ਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਪਰੇ ਚ ਬੋਧੇਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਸਯਮੇવ ਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਰੇ ਬੋਧੇਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਰਸਮੇવ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਨ ਧਮ੍ਮਰਸਂ। ਨ ਹਿ ਤੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਦੇਸੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਮੂਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਸੁਪਿਨੋ વਿਯ વਨਚਰਕੇਨ ਨਗਰੇ ਸਾਯਿਤਬ੍ਯਞ੍ਜਨਰਸੋ વਿਯ ਚ ਨੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਂ ਇਦ੍ਧਿਸਮਾਪਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਭੇਦਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਉਪਰਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞੇ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤਿ, ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਲ੍ਲੇਖੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, વੋਸਾਨਂ ਨਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਉਦ੍ਦੇਸੇਨ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ‘ਅਜ੍ਜੁਪੋਸਥੋ’ਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤੇਨ વਾ। ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਚ ਗਨ੍ਧਮਾਦਨੇ ਮਞ੍ਜੂਸਕਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਰਤਨਮਾਲ਼ੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਆਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਂ ਪਤ੍ਥਨਞ੍ਚ ਅਭਿਨੀਹਾਰਞ੍ਚ ਕਥੇਤ੍વਾ, ਇਦਾਨਿ ਇਮਾਯ ਪਤ੍ਥਨਾਯ ਇਮਿਨਾ ਚ ਅਭਿਨੀਹਾਰੇਨ ਸਮੁਦਾਗਤੇ ਤੇ ਤੇ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਕਥੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਭੂਤੇਸੁ ਨਿਧਾਯ ਦਣ੍ਡ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਇਮਂ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਂ ਅਭਾਸਿ। ਅਯਂ ਤਾવ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਤੋ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ।

    Evaṃ imāya patthanāya iminā ca abhinīhārena yathāvuttappabhedaṃ kālaṃ pāramiyo pūretvā buddhā loke uppajjantā khattiyakule vā brāhmaṇakule vā uppajjanti, paccekabuddhā khattiyabrāhmaṇagahapatikulānaṃ aññatarasmiṃ, aggasāvakā pana khattiyabrāhmaṇakulesveva buddhā iva sabbabuddhā saṃvaṭṭamāne kappe na uppajjanti, vivaṭṭamāne kappe uppajjanti. Paccekabuddhā buddhe appatvā buddhānaṃ uppajjanakāleyeva uppajjanti. Buddhā sayañca bujjhanti, pare ca bodhenti. Paccekabuddhā sayameva bujjhanti, na pare bodhenti. Attharasameva paṭivijjhanti, na dhammarasaṃ. Na hi te lokuttaradhammaṃ paññattiṃ āropetvā desetuṃ sakkonti, mūgena diṭṭhasupino viya vanacarakena nagare sāyitabyañjanaraso viya ca nesaṃ dhammābhisamayo hoti. Sabbaṃ iddhisamāpattipaṭisambhidāpabhedaṃ pāpuṇanti, guṇavisiṭṭhatāya buddhānaṃ heṭṭhā sāvakānaṃ upari honti, aññe pabbājetvā ābhisamācārikaṃ sikkhāpenti, ‘‘cittasallekho kātabbo, vosānaṃ nāpajjitabba’’nti iminā uddesena uposathaṃ karonti, ‘ajjuposatho’ti vacanamattena vā. Uposathaṃ karontā ca gandhamādane mañjūsakarukkhamūle ratanamāḷe sannipatitvā karontīti. Evaṃ bhagavā āyasmato ānandassa paccekabuddhānaṃ sabbākāraparipūraṃ patthanañca abhinīhārañca kathetvā, idāni imāya patthanāya iminā ca abhinīhārena samudāgate te te paccekabuddhe kathetuṃ ‘‘sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍa’’ntiādinā nayena imaṃ khaggavisāṇasuttaṃ abhāsi. Ayaṃ tāva avisesena pucchāvasito khaggavisāṇasuttassa uppatti.

    ੩੫. ਇਦਾਨਿ વਿਸੇਸੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਤਾવ ਗਾਥਾਯ ਏવਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਅਯਂ ਕਿਰ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਮਿਂ ਓਗਾਹਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਆਰਞ੍ਞਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸਿ। ਏਤਂ ਕਿਰ વਤ੍ਤਂ ਅਪਰਿਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਕਿਂ ਪਨੇਤਂ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਨਾਮ? ਹਰਣਪਚ੍ਚਾਹਰਣਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਯਥਾ વਿਭੂਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮ।

    35. Idāni visesena vattabbā. Tattha imissā tāva gāthāya evaṃ uppatti veditabbā – ayaṃ kira paccekabuddho paccekabodhisattabhūmiṃ ogāhanto dve asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā āraññiko hutvā gatapaccāgatavattaṃ pūrento samaṇadhammaṃ akāsi. Etaṃ kira vattaṃ aparipūretvā paccekabodhiṃ pāpuṇantā nāma natthi. Kiṃ panetaṃ gatapaccāgatavattaṃ nāma? Haraṇapaccāharaṇanti. Taṃ yathā vibhūtaṃ hoti, tathā kathessāma.

    ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਹਰਤਿ, ਨ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤਿ; ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤਿ, ਨ ਹਰਤਿ; ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਨ ਨੇવ ਹਰਤਿ, ਨ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤਿ; ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਰਤਿ ਚ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤਿ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਗੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣਬੋਧਿਯਙ੍ਗਣવਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ, ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖੇ ਉਦਕਂ ਆਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ, ਪਾਨੀਯਘਟਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪਾਨੀਯਮਾਲ਼ੇ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਆਚਰਿਯવਤ੍ਤਂ ਉਪਜ੍ਝਾਯવਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ, ਦ੍વੇਅਸੀਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕવਤ੍ਤਾਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ ਮਹਾવਤ੍ਤਾਨਿ ਚ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤਤਿ, ਸੋ ਸਰੀਰਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ, ਸੇਨਾਸਨਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ, ਯਾવ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਾ ਤਾવ વਿવਿਤ੍ਤਾਸਨੇ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ, વੇਲਂ ਞਤ੍વਾ, ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ, ਕਾਯਬਨ੍ਧਨਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾ, ਸਙ੍ਘਾਟਿਂ ਖਨ੍ਧੇ ਕਰਿਤ੍વਾ, ਪਤ੍ਤਂ ਅਂਸੇ ਆਲਗ੍ਗੇਤ੍વਾ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣਂ ਪਤ੍વਾ, ਚੇਤਿਯਞ੍ਚ ਬੋਧਿਞ੍ਚ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, ਗਾਮਸਮੀਪੇ ਚੀવਰਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ, ਪਤ੍ਤਮਾਦਾਯ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਤਿ, ਏવਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਚ ਲਾਭੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪੁਞ੍ਞવਾ ਉਪਾਸਕੇਹਿ ਸਕ੍ਕਤਗਰੁਕਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕਕੁਲੇ વਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਨਸਾਲਾਯਂ વਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਉਪਾਸਕੇਹਿ ਤਂ ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਯਮਾਨੋ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਹવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਚ ਤਂ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ, વਿਹਾਰਂ ਆਗਤੋਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਕਥੇਤਿ, ਧਮ੍ਮਂ ਭਣਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਯਾਮਮ੍ਪਿ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਪਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਕਾਯਦੁਟ੍ਠੁਲ੍ਲਾਭਿਭੂਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮੇਪਿ ਸਯਤਿ, ਨੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਹਰਤਿ, ਨ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤੀਤਿ।

    Idhekacco bhikkhu harati, na paccāharati; ekacco paccāharati, na harati; ekacco pana neva harati, na paccāharati; ekacco harati ca paccāharati ca. Tattha yo bhikkhu pageva vuṭṭhāya cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇavattaṃ katvā, bodhirukkhe udakaṃ āsiñcitvā, pānīyaghaṭaṃ pūretvā pānīyamāḷe ṭhapetvā, ācariyavattaṃ upajjhāyavattaṃ katvā, dveasīti khuddakavattāni cuddasa mahāvattāni ca samādāya vattati, so sarīraparikammaṃ katvā, senāsanaṃ pavisitvā, yāva bhikkhācāravelā tāva vivittāsane vītināmetvā, velaṃ ñatvā, nivāsetvā, kāyabandhanaṃ bandhitvā, uttarāsaṅgaṃ karitvā, saṅghāṭiṃ khandhe karitvā, pattaṃ aṃse ālaggetvā, kammaṭṭhānaṃ manasi karonto cetiyaṅgaṇaṃ patvā, cetiyañca bodhiñca vanditvā, gāmasamīpe cīvaraṃ pārupitvā, pattamādāya gāmaṃ piṇḍāya pavisati, evaṃ paviṭṭho ca lābhī bhikkhu puññavā upāsakehi sakkatagarukato upaṭṭhākakule vā paṭikkamanasālāyaṃ vā paṭikkamitvā upāsakehi taṃ taṃ pañhaṃ pucchiyamāno tesaṃ pañhavissajjanena dhammadesanāvikkhepena ca taṃ manasikāraṃ chaḍḍetvā nikkhamati, vihāraṃ āgatopi bhikkhūnaṃ pañhaṃ puṭṭho katheti, dhammaṃ bhaṇati, taṃ taṃ byāpāramāpajjati, pacchābhattampi purimayāmampi majjhimayāmampi evaṃ bhikkhūhi saddhiṃ papañcitvā kāyaduṭṭhullābhibhūto pacchimayāmepi sayati, neva kammaṭṭhānaṃ manasi karoti, ayaṃ vuccati harati, na paccāharatīti.

    ਯੋ ਪਨ ਬ੍ਯਾਧਿਬਹੁਲੋ ਹੋਤਿ, ਭੁਤ੍ਤਾਹਾਰੋ ਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਪਗੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ વਤ੍ਤਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਮਨਸਿ ਕਾਤੁਂ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਯਾਗੁਂ વਾ ਭੇਸਜ੍ਜਂ વਾ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨੋ ਕਾਲਸ੍ਸੇવ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਗਾਮਂ ਪવਿਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਾਗੁਂ વਾ ਭੇਸਜ੍ਜਂ વਾ ਭਤ੍ਤਂ વਾ ਲਦ੍ਧਾ ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ, ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ, વਿਸੇਸਂ ਪਤ੍વਾ વਾ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ વਾ, વਿਹਾਰਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਤੇਨੇવ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ વਿਹਰਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤਿ ਨ ਹਰਤੀਤਿ। ਏਦਿਸਾ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯਾਗੁਂ ਪਿવਿਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ, ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤਾ ਗਣਨਪਥਂ વੀਤਿવਤ੍ਤਾ। ਸੀਹਲ਼ਦੀਪੇਯੇવ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਗਾਮੇਸੁ ਆਸਨਸਾਲਾਯ ਨ ਤਂ ਆਸਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਤ੍ਥ ਯਾਗੁਂ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।

    Yo pana byādhibahulo hoti, bhuttāhāro paccūsasamaye na sammā pariṇamati, pageva vuṭṭhāya yathāvuttaṃ vattaṃ kātuṃ na sakkoti kammaṭṭhānaṃ vā manasi kātuṃ, aññadatthu yāguṃ vā bhesajjaṃ vā patthayamāno kālasseva pattacīvaramādāya gāmaṃ pavisati. Tattha yāguṃ vā bhesajjaṃ vā bhattaṃ vā laddhā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā, paññattāsane nisinno kammaṭṭhānaṃ manasi katvā, visesaṃ patvā vā appatvā vā, vihāraṃ āgantvā, teneva manasikārena viharati. Ayaṃ vuccati paccāharati na haratīti. Edisā ca bhikkhū yāguṃ pivitvā, vipassanaṃ ārabhitvā, buddhasāsane arahattaṃ pattā gaṇanapathaṃ vītivattā. Sīhaḷadīpeyeva tesu tesu gāmesu āsanasālāya na taṃ āsanaṃ atthi, yattha yāguṃ pivitvā arahattaṃ patto bhikkhu natthīti.

    ਯੋ ਪਨ ਪਮਾਦવਿਹਾਰੀ ਹੋਤਿ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰੋ, ਸਬ੍ਬવਤ੍ਤਾਨਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚવਿਧਚੇਤੋਖਿਲવਿਨਿਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨਸਿਕਾਰਮਨਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਗਿਹਿਪਪਞ੍ਚੇਨ ਪਪਞ੍ਚਿਤੋ ਤੁਚ੍ਛਕੋ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨੇવ ਹਰਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤੀਤਿ।

    Yo pana pamādavihārī hoti nikkhittadhuro, sabbavattāni bhinditvā pañcavidhacetokhilavinibandhanabaddhacitto viharanto kammaṭṭhānamanasikāramananuyutto gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā gihipapañcena papañcito tucchako nikkhamati, ayaṃ vuccati neva harati na paccāharatīti.

    ਯੋ ਪਨ ਪਗੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਸਬ੍ਬવਤ੍ਤਾਨਿ ਪਰਿਪੂਰੇਤ੍વਾ ਯਾવ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਾ, ਤਾવ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਦੁવਿਧਂ – ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਂ, ਪਾਰਿਹਾਰਿਯਞ੍ਚ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਂ ਨਾਮ ਮੇਤ੍ਤਾ ਚ ਮਰਣਸ੍ਸਤਿ ਚ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਆવਾਸਾਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਆવਾਸੇਸੁ ਹਿ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਫਾਸੁ ਅਸਙ੍ਘਟ੍ਠੋ વਿਹਰਤਿ। ਦੇવਤਾਸੁ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰੀ ਦੇવਤਾਹਿ ਰਕ੍ਖਿਤਗੋਪਿਤੋ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ। ਰਾਜਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰੀ, ਤੇਹਿ ਮਮਾਯਿਤੋ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ। ਗਾਮਨਿਗਮਾਦੀਸੁ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰੀ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਿਯਾਦੀਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸਕ੍ਕਤਗਰੁਕਤੋ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ। ਮਰਣਸ੍ਸਤਿਭਾવਨਾਯ ਜੀવਿਤਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਪਹਾਯ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ।

    Yo pana pageva vuṭṭhāya purimanayeneva sabbavattāni paripūretvā yāva bhikkhācāravelā, tāva pallaṅkaṃ ābhujitvā kammaṭṭhānaṃ manasi karoti. Kammaṭṭhānaṃ nāma duvidhaṃ – sabbatthakaṃ, pārihāriyañca. Sabbatthakaṃ nāma mettā ca maraṇassati ca. Taṃ sabbattha icchitabbato ‘‘sabbatthaka’’nti vuccati. Mettā nāma āvāsādīsu sabbattha icchitabbā. Āvāsesu hi mettāvihārī bhikkhu sabrahmacārīnaṃ piyo hoti, tena phāsu asaṅghaṭṭho viharati. Devatāsu mettāvihārī devatāhi rakkhitagopito sukhaṃ viharati. Rājarājamahāmattādīsu mettāvihārī, tehi mamāyito sukhaṃ viharati. Gāmanigamādīsu mettāvihārī sabbattha bhikkhācariyādīsu manussehi sakkatagarukato sukhaṃ viharati. Maraṇassatibhāvanāya jīvitanikantiṃ pahāya appamatto viharati.

    ਯਂ ਪਨ ਸਦਾ ਪਰਿਹਰਿਤਬ੍ਬਂ ਚਰਿਤਾਨੁਕੂਲੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਦਸਾਸੁਭਕਸਿਣਾਨੁਸ੍ਸਤੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ, ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨਮੇવ વਾ, ਤਂ ਸਦਾ ਪਰਿਹਰਿਤਬ੍ਬਤੋ, ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤੋ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤੋ ਚ ਪਾਰਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਮੂਲਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਤਦੇવ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਪਠਮਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਪਾਰਿਹਾਰਿਯਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨਮੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮ।

    Yaṃ pana sadā pariharitabbaṃ caritānukūlena gahitattā dasāsubhakasiṇānussatīsu aññataraṃ, catudhātuvavatthānameva vā, taṃ sadā pariharitabbato, rakkhitabbato, bhāvetabbato ca pārihāriyanti vuccati, mūlakammaṭṭhānantipi tadeva. Tattha yaṃ paṭhamaṃ sabbatthakakammaṭṭhānaṃ manasi karitvā pacchā pārihāriyakammaṭṭhānaṃ manasi karoti, taṃ catudhātuvavatthānamukhena dassessāma.

    ਅਯਞ੍ਹਿ ਯਥਾਠਿਤਂ ਯਥਾਪਣਿਹਿਤਂ ਕਾਯਂ ਧਾਤੁਸੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ – ਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਰੀਰੇ વੀਸਤਿਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਂ ਖਰਗਤਂ, ਸਾ ਪਥવੀਧਾਤੁ। ਯਂ ਦ੍વਾਦਸਸੁ ਆਬਨ੍ਧਨਕਿਚ੍ਚਕਰਂ ਸ੍ਨੇਹਗਤਂ, ਸਾ ਆਪੋਧਾਤੁ। ਯਂ ਚਤੂਸੁ ਪਰਿਪਾਚਨਕਰਂ ਉਸੁਮਗਤਂ, ਸਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁ। ਯਂ ਪਨ ਛਸੁ વਿਤ੍ਥਮ੍ਭਨਕਰਂ વਾਯੋਗਤਂ, ਸਾ વਾਯੋਧਾਤੁ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਚਤੂਹਿ ਮਹਾਭੂਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਂ ਛਿਦ੍ਦਂ વਿવਰਂ, ਸਾ ਆਕਾਸਧਾਤੁ। ਤਂવਿਜਾਨਨਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ। ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਅਞ੍ਞੋ ਸਤ੍ਤੋ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਕੇવਲਂ ਸੁਦ੍ਧਸਙ੍ਖਾਰਪੁਞ੍ਜੋવ ਅਯਨ੍ਤਿ।

    Ayañhi yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ kāyaṃ dhātuso paccavekkhati – yaṃ imasmiṃ sarīre vīsatikoṭṭhāsesu kakkhaḷaṃ kharagataṃ, sā pathavīdhātu. Yaṃ dvādasasu ābandhanakiccakaraṃ snehagataṃ, sā āpodhātu. Yaṃ catūsu paripācanakaraṃ usumagataṃ, sā tejodhātu. Yaṃ pana chasu vitthambhanakaraṃ vāyogataṃ, sā vāyodhātu. Yaṃ panettha catūhi mahābhūtehi asamphuṭṭhaṃ chiddaṃ vivaraṃ, sā ākāsadhātu. Taṃvijānanakaṃ cittaṃ viññāṇadhātu. Tato uttari añño satto vā puggalo vā natthi. Kevalaṃ suddhasaṅkhārapuñjova ayanti.

    ਏવਂ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਤ੍વਾ, ਕਾਲਂ ਞਤ੍વਾ, ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ, ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਚ ਯਥਾ ਅਨ੍ਧਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਦੀਸੁ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਭਿਕ੍ਕਮੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ’’ਤਿ વਾ, ‘‘ਅਹਂ ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਮਿ, ਮਯਾ ਅਭਿਕ੍ਕਮੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ’’ਤਿ વਾ ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਅਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਮੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਤੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਸਨ੍ਧਾਰਣવਾਯੋਧਾਤੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਾ ਇਮਂ ਪਥવੀਧਾਤ੍વਾਦਿਸਨ੍ਨਿવੇਸਭੂਤਂ ਕਾਯਸਮ੍ਮਤਂ ਅਟ੍ਠਿਕਸਙ੍ਘਾਟਂ વਿਪ੍ਫਰਤਿ, ਤਤੋ ਚਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਾવਾਯੋਧਾਤੁવਿਪ੍ਫਾਰવਸੇਨ ਅਯਂ ਕਾਯਸਮ੍ਮਤੋ ਅਟ੍ਠਿਕਸਙ੍ਘਾਟੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਤਸ੍ਸੇવਂ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤੋ ਏਕੇਕਪਾਦੁਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚਤੂਸੁ ਧਾਤੂਸੁ વਾਯੋਧਾਤੁਅਨੁਗਤਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਅਧਿਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਨ੍ਦਾ ਇਤਰਾ। ਅਤਿਹਰਣવੀਤਿਹਰਣਾਪਹਰਣੇਸੁ ਪਨ ਤੇਜੋਧਾਤੁਅਨੁਗਤਾ વਾਯੋਧਾਤੁ ਅਧਿਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਨ੍ਦਾ ਇਤਰਾ। ਓਰੋਹਣੇ ਪਨ ਪਥવੀਧਾਤੁਅਨੁਗਤਾ ਆਪੋਧਾਤੁ ਅਧਿਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਨ੍ਦਾ ਇਤਰਾ। ਸਨ੍ਨਿਕ੍ਖੇਪਨਸਮੁਪ੍ਪੀਲ਼ਨੇਸੁ ਆਪੋਧਾਤੁਅਨੁਗਤਾ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਅਧਿਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਨ੍ਦਾ ਇਤਰਾ। ਇਚ੍ਚੇਤਾ ਧਾਤੁਯੋ ਤੇਨ ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪ੍ਪਾਦਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ । ਤਤ੍ਥ ਕੋ ਏਕੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਕਸ੍ਸ વਾ ਏਕਸ੍ਸ ਅਭਿਕ੍ਕਮਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਏਕੇਕਪਾਦੁਦ੍ਧਾਰਣਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਕਾਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਧਾਤੁਯੋ, ਤਦવਿਨਿਬ੍ਭੁਤ੍ਤਾ ਚ ਸੇਸਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾ, ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਸੇਸਾ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਤਿ ਏਤੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਅਤਿਹਰਣવੀਤਿਹਰਣਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਂ ਪਕਾਰਂ ਨ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਯਞ੍ਚ ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਦਨਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਤ੍ਥਕਾਮਾ ਹਿ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਦਸਪਿ વੀਸਮ੍ਪਿ ਤਿਂਸਮ੍ਪਿ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਿ ਸਟ੍ਠਿਪਿ ਸਤ੍ਤਤਿਪਿ ਸਤਮ੍ਪਿ ਏਕਤੋ વਸਨ੍ਤਾ ਕਤਿਕવਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ – ‘‘ਆવੁਸੋ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਨ ਇਣਟ੍ਠਾ, ਨ ਭਯਟ੍ਠਾ, ਨ ਜੀવਿਕਾਪਕਤਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ; ਦੁਕ੍ਖਾ ਮੁਚ੍ਚਿਤੁਕਾਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਗਮਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਂ ਗਮਨੇਯੇવ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਥ, ਠਾਨੇ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯ, ਸਯਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਂ ਗਮਨੇਯੇવ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਏવਂ ਕਤਿਕવਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਅਡ੍ਢਉਸਭਉਸਭਅਡ੍ਢਗਾવੁਤਗਾવੁਤਨ੍ਤਰੇਸੁ ਪਾਸਾਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤਾવ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਕਸ੍ਸਚਿ ਗਮਨੇ ਕਿਲੇਸੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤ੍ਥੇવ ਨਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਥਾ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਸੋ – ‘‘ਅਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੁਯ੍ਹਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਤਕ੍ਕਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ ਤੇ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਚੋਦੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਅਰਿਯਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਤਥਾ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਨਿਸੀਦਤੀਤਿ ਸੋਯੇવ ਨਯੋ। ਅਰਿਯਭੂਮਿ ਓਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋਪਿ ਤਂ ਕਿਲੇਸਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਦਂ ਉਦ੍ਧਰਤਿ। ਉਦ੍ਧਰਤਿ ਚੇ, ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਪ੍ਪਦੇਸਂਯੇવ ਏਤਿ ਸੀਹਲ਼ਦੀਪੇ ਆਲਿਨ੍ਦਕવਾਸੀ ਮਹਾਫੁਸ੍ਸਦੇવਤ੍ਥੇਰੋ વਿਯ ।

    Evaṃ ādimajjhapariyosānato kammaṭṭhānaṃ manasi karitvā, kālaṃ ñatvā, uṭṭhāyāsanā nivāsetvā, pubbe vuttanayeneva gāmaṃ piṇḍāya gacchati. Gacchanto ca yathā andhaputhujjanā abhikkamādīsu ‘‘attā abhikkamati, attanā abhikkamo nibbattito’’ti vā, ‘‘ahaṃ abhikkamāmi, mayā abhikkamo nibbattito’’ti vā sammuyhanti, tathā asammuyhanto ‘‘abhikkamāmīti citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānā sandhāraṇavāyodhātu uppajjati. Sā imaṃ pathavīdhātvādisannivesabhūtaṃ kāyasammataṃ aṭṭhikasaṅghāṭaṃ vippharati, tato cittakiriyāvāyodhātuvipphāravasena ayaṃ kāyasammato aṭṭhikasaṅghāṭo abhikkamati. Tassevaṃ abhikkamato ekekapāduddhāraṇe catūsu dhātūsu vāyodhātuanugatā tejodhātu adhikā uppajjati, mandā itarā. Atiharaṇavītiharaṇāpaharaṇesu pana tejodhātuanugatā vāyodhātu adhikā uppajjati, mandā itarā. Orohaṇe pana pathavīdhātuanugatā āpodhātu adhikā uppajjati, mandā itarā. Sannikkhepanasamuppīḷanesu āpodhātuanugatā pathavīdhātu adhikā uppajjati, mandā itarā. Iccetā dhātuyo tena tena attano uppādakacittena saddhiṃ tattha tattheva bhijjanti . Tattha ko eko abhikkamati, kassa vā ekassa abhikkamana’’nti evaṃ ekekapāduddhāraṇādippakāresu ekekasmiṃ pakāre uppannadhātuyo, tadavinibbhuttā ca sesā rūpadhammā, taṃsamuṭṭhāpakaṃ cittaṃ, taṃsampayuttā ca sesā arūpadhammāti ete rūpārūpadhammā. Tato paraṃ atiharaṇavītiharaṇādīsu aññaṃ pakāraṃ na sampāpuṇanti, tattha tattheva bhijjanti. Tasmā aniccā. Yañca aniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. Yaṃ dukkhaṃ, tadanattāti evaṃ sabbākāraparipūraṃ kammaṭṭhānaṃ manasikarontova gacchati. Atthakāmā hi kulaputtā sāsane pabbajitvā dasapi vīsampi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi saṭṭhipi sattatipi satampi ekato vasantā katikavattaṃ katvā viharanti – ‘‘āvuso, tumhe na iṇaṭṭhā, na bhayaṭṭhā, na jīvikāpakatā pabbajitā; dukkhā muccitukāmā panettha pabbajitā. Tasmā gamane uppannakilesaṃ gamaneyeva niggaṇhatha, ṭhāne nisajjāya, sayane uppannakilesaṃ gamaneyeva niggaṇhathā’’ti. Te evaṃ katikavattaṃ katvā bhikkhācāraṃ gacchantā aḍḍhausabhausabhaaḍḍhagāvutagāvutantaresu pāsāṇā honti, tāya saññāya kammaṭṭhānaṃ manasikarontāva gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva naṃ niggaṇhāti. Tathā asakkonto tiṭṭhati. Athassa pacchato āgacchantopi tiṭṭhati. So – ‘‘ayaṃ bhikkhu tuyhaṃ uppannavitakkaṃ jānāti, ananucchavikaṃ te eta’’nti attānaṃ paṭicodetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā tattheva ariyabhūmiṃ okkamati. Tathā asakkonto nisīdati. Athassa pacchato āgacchantopi nisīdatīti soyeva nayo. Ariyabhūmi okkamituṃ asakkontopi taṃ kilesaṃ vikkhambhetvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontova gacchati. Na kammaṭṭhānavippayuttena cittena pādaṃ uddharati. Uddharati ce, paṭinivattitvā purimappadesaṃyeva eti sīhaḷadīpe ālindakavāsī mahāphussadevatthero viya .

    ਸੋ ਕਿਰ ਏਕੂਨવੀਸਤਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਏવ વਿਹਾਸਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਪਿ ਸੁਦਂ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਕਸਨ੍ਤਾ ਚ વਪਨ੍ਤਾ ਚ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤਾ ਚ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਥੇਰਂ ਤਥਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਅਯਂ ਥੇਰੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਮਗ੍ਗਮੂਲ਼੍ਹੋ, ਉਦਾਹੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਮੁਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਸਮੁਲ੍ਲਪਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਅਨਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਯੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વੀਸਤਿવਸ੍ਸਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਦਿવਸੇ ਚਸ੍ਸ ਚਙ੍ਕਮਨਕੋਟਿਯਂ ਅਧਿવਤ੍ਥਾ ਦੇવਤਾ ਅਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਦੀਪਂ ਉਜ੍ਜਾਲੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ ਸਕ੍ਕੋ ਚ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਚ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਮਂਸੁ। ਤਞ੍ਚ ਓਭਾਸਂ ਦਿਸ੍વਾ વਨવਾਸੀ ਮਹਾਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ ਤਂ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਓਭਾਸੋ ਅਹੋਸਿ, ਕਿਂ ਸੋ ਓਭਾਸੋ’’ਤਿ? ਥੇਰੋ વਿਕ੍ਖੇਪਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਓਭਾਸੋ ਨਾਮ ਦੀਪੋਭਾਸੋਪਿ ਹੋਤਿ, ਮਣਿਓਭਾਸੋਪੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਂ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਥ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ ਨਿਬਦ੍ਧੋ ‘‘ਆਮਾ’’ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਿਤ੍વਾ ਆਰੋਚੇਸਿ।

    So kira ekūnavīsati vassāni gatapaccāgatavattaṃ pūrento eva vihāsi. Manussāpi sudaṃ antarāmagge kasantā ca vapantā ca maddantā ca kammāni karontā theraṃ tathā gacchantaṃ disvā – ‘‘ayaṃ thero punappunaṃ nivattitvā gacchati, kiṃ nu kho maggamūḷho, udāhu kiñci pamuṭṭho’’ti samullapanti. So taṃ anādiyitvā kammaṭṭhānayutteneva cittena samaṇadhammaṃ karonto vīsativassabbhantare arahattaṃ pāpuṇi. Arahattappattadivase cassa caṅkamanakoṭiyaṃ adhivatthā devatā aṅgulīhi dīpaṃ ujjāletvā aṭṭhāsi. Cattāropi mahārājāno sakko ca devānamindo, brahmā ca sahampati upaṭṭhānaṃ āgamaṃsu. Tañca obhāsaṃ disvā vanavāsī mahātissatthero taṃ dutiyadivase pucchi ‘‘rattibhāge āyasmato santike obhāso ahosi, kiṃ so obhāso’’ti? Thero vikkhepaṃ karonto ‘‘obhāso nāma dīpobhāsopi hoti, maṇiobhāsopī’’ti evamādiṃ āha. So ‘‘paṭicchādetha tumhe’’ti nibaddho ‘‘āmā’’ti paṭijānitvā ārocesi.

    ਕਾਲ਼વਲ੍ਲਿਮਣ੍ਡਪવਾਸੀ ਮਹਾਨਾਗਤ੍ਥੇਰੋ વਿਯ ਚ। ਸੋਪਿ ਕਿਰ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਠਮਂ ਤਾવ ਭਗવਤੋ ਮਹਾਪਧਾਨਂ ਪੂਜੇਮੀ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਠਾਨਚਙ੍ਕਮਮੇવ ਅਧਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਪੁਨ ਸੋਲ਼ਸ વਸ੍ਸਾਨਿ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਏવਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਯੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਦਂ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਉਦ੍ਧਟੇ ਪਨ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੋ ਗਾਮਸਮੀਪਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ‘‘ਗਾવੀ ਨੁ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਨੂ’’ਤਿ ਆਸਙ੍ਕਨੀਯਪ੍ਪਦੇਸੇ ਠਤ੍વਾ, ਸਙ੍ਘਾਟਿਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਗਾਮਦ੍વਾਰਂ ਪਤ੍વਾ, ਕਚ੍ਛਕਨ੍ਤਰਤੋ ਉਦਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਗਣ੍ਡੂਸਂ ਕਤ੍વਾ ਗਾਮਂ ਪવਿਸਤਿ ‘‘ਭਿਕ੍ਖਂ ਦਾਤੁਂ વਾ વਨ੍ਦਿਤੁਂ વਾ ਉਪਗਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ‘ਦੀਘਾਯੁਕਾ ਹੋਥਾ’ਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤੇਨਪਿ ਮਾ ਮੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਿਕ੍ਖੇਪੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ ਸਚੇ ਪਨ ‘‘ਅਜ੍ਜ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਂ ਸਤ੍ਤਮੀ, ਉਦਾਹੁ ਅਟ੍ਠਮੀ’’ਤਿ ਦਿવਸਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਉਦਕਂ ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਆਰੋਚੇਤਿ। ਸਚੇ ਦਿવਸਪੁਚ੍ਛਕਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨਿਕ੍ਖਮਨવੇਲਾਯਂ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਨਿਟ੍ਠੁਭਿਤ੍વਾવ ਯਾਤਿ।

    Kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya ca. Sopi kira gatapaccāgatavattaṃ pūrento ‘‘paṭhamaṃ tāva bhagavato mahāpadhānaṃ pūjemī’’ti satta vassāni ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāsi. Puna soḷasa vassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā arahattaṃ pāpuṇi. Evaṃ kammaṭṭhānayutteneva cittena pādaṃ uddharanto vippayuttena cittena uddhaṭe pana paṭinivattanto gāmasamīpaṃ gantvā, ‘‘gāvī nu pabbajito nū’’ti āsaṅkanīyappadese ṭhatvā, saṅghāṭiṃ pārupitvā pattaṃ gahetvā, gāmadvāraṃ patvā, kacchakantarato udakaṃ gahetvā, gaṇḍūsaṃ katvā gāmaṃ pavisati ‘‘bhikkhaṃ dātuṃ vā vandituṃ vā upagate manusse ‘dīghāyukā hothā’ti vacanamattenapi mā me kammaṭṭhānavikkhepo ahosī’’ti sace pana ‘‘ajja, bhante, kiṃ sattamī, udāhu aṭṭhamī’’ti divasaṃ pucchanti, udakaṃ gilitvā āroceti. Sace divasapucchakā na honti, nikkhamanavelāyaṃ gāmadvāre niṭṭhubhitvāva yāti.

    ਸੀਹਲ਼ਦੀਪੇਯੇવ ਕਲਮ੍ਬਤਿਤ੍ਥવਿਹਾਰੇ વਸ੍ਸੂਪਗਤਾ ਪਞ੍ਞਾਸਭਿਕ੍ਖੂ વਿਯ ਚ। ਤੇ ਕਿਰ વਸ੍ਸੂਪਨਾਯਿਕਉਪੋਸਥਦਿવਸੇ ਕਤਿਕવਤ੍ਤਂ ਅਕਂਸੁ – ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨਾਲਪਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਗਾਮਞ੍ਚ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਨ੍ਤਾ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਉਦਕਗਣ੍ਡੂਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਿਸਿਂਸੁ, ਦਿવਸੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇ ਉਦਕਂ ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਆਰੋਚੇਸੁਂ, ਅਪੁਚ੍ਛਿਤੇ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਨਿਟ੍ਠੁਭਿਤ੍વਾ વਿਹਾਰਂ ਆਗਮਂਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨਿਟ੍ਠੁਭਨਟ੍ਠਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਜਾਨਿਂਸੁ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਏਕੋ ਆਗਤੋ, ਅਜ੍ਜ ਦ੍વੇ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਚਿਨ੍ਤੇਸੁਂ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤੇ ਅਮ੍ਹੇਹੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ ਸਲ੍ਲਪਨ੍ਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮ੍ਪਿ? ਯਦਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਨ ਸਲ੍ਲਪਨ੍ਤਿ, ਅਦ੍ਧਾ વਿવਾਦਜਾਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਹਨ੍ਦ ਨੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਖਮਾਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬੇ વਿਹਾਰਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਸਭਿਕ੍ਖੂਸੁ વਸ੍ਸਂ ਉਪਗਤੇਸੁ ਦ੍વੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਕੋਕਾਸੇ ਨਾਦ੍ਦਸਂਸੁ। ਤਤੋ ਯੋ ਤੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ, ਸੋ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਨ, ਭੋ, ਕਲਹਕਾਰਕਾਨਂ વਸਨੋਕਾਸੋ ਈਦਿਸੋ ਹੋਤਿ, ਸੁਸਮ੍ਮਟ੍ਠਂ ਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣਂ ਬੋਧਿਯਙ੍ਗਣਂ, ਸੁਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਨਿਯੋ, ਸੂਪਟ੍ਠਪਿਤਂ ਪਾਨੀਯਪਰਿਭੋਜਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਤਤੋવ ਨਿવਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅਨ੍ਤੋਤੇਮਾਸੇਯੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਮਹਾਪવਾਰਣਾਯ વਿਸੁਦ੍ਧਿਪવਾਰਣਂ ਪવਾਰੇਸੁਂ।

    Sīhaḷadīpeyeva kalambatitthavihāre vassūpagatā paññāsabhikkhū viya ca. Te kira vassūpanāyikauposathadivase katikavattaṃ akaṃsu – ‘‘arahattaṃ appatvā aññamaññaṃ nālapissāmā’’ti. Gāmañca piṇḍāya pavisantā gāmadvāre udakagaṇḍūsaṃ katvā pavisiṃsu, divase pucchite udakaṃ gilitvā ārocesuṃ, apucchite gāmadvāre niṭṭhubhitvā vihāraṃ āgamaṃsu. Tattha manussā niṭṭhubhanaṭṭhānaṃ disvā jāniṃsu ‘‘ajja eko āgato, ajja dve’’ti. Evañca cintesuṃ ‘‘kiṃ nu kho ete amheheva saddhiṃ na sallapanti, udāhu aññamaññampi? Yadi aññamaññampi na sallapanti, addhā vivādajātā bhavissanti, handa nesaṃ aññamaññaṃ khamāpessāmā’’ti sabbe vihāraṃ agamaṃsu. Tattha paññāsabhikkhūsu vassaṃ upagatesu dve bhikkhū ekokāse nāddasaṃsu. Tato yo tesu cakkhumā puriso, so evamāha – ‘‘na, bho, kalahakārakānaṃ vasanokāso īdiso hoti, susammaṭṭhaṃ cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇaṃ, sunikkhittā sammajjaniyo, sūpaṭṭhapitaṃ pānīyaparibhojanīya’’nti. Te tatova nivattā. Te bhikkhū antotemāseyeva vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ patvā mahāpavāraṇāya visuddhipavāraṇaṃ pavāresuṃ.

    ਏવਂ ਕਾਲ਼વਲ੍ਲਿਮਣ੍ਡਪવਾਸੀ ਮਹਾਨਾਗਤ੍ਥੇਰੋ વਿਯ ਕਲਮ੍ਬਤਿਤ੍ਥવਿਹਾਰੇ વਸ੍ਸੂਪਗਤਭਿਕ੍ਖੂ વਿਯ ਚ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਯੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਦਂ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋ ਗਾਮਸਮੀਪਂ ਪਤ੍વਾ, ਉਦਕਗਣ੍ਡੂਸਂ ਕਤ੍વਾ, વੀਥਿਯੋ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ, ਯਤ੍ਥ ਸੁਰਾਸੋਣ੍ਡਧੁਤ੍ਤਾਦਯੋ ਕਲਹਕਾਰਕਾ ਚਣ੍ਡਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦਯੋ વਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਂ વੀਥਿਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਮਾਨੋ ਨ ਤੁਰਿਤਤੁਰਿਤੋ વਿਯ ਜવੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਜવਨਪਿਣ੍ਡਪਾਤਿਕਧੁਤਙ੍ਗਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। વਿਸਮਭੂਮਿਭਾਗਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਪਨ ਉਦਕਭਰਿਤਸਕਟਮਿવ ਨਿਚ੍ਚਲੋવ ਹੁਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਨੁਘਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਚ ਦਾਤੁਕਾਮਂ ਅਦਾਤੁਕਾਮਂ વਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਤਦਨੁਰੂਪਂ ਕਾਲਂ ਆਗਮੇਨ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਪਤਿਰੂਪੇ ਓਕਾਸੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਆਹਾਰੇ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ, ਅਕ੍ਖਬ੍ਭਞ੍ਜਨવਣਾਲੇਪਨਪੁਤ੍ਤਮਂਸੂਪਮਾવਸੇਨ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਆਹਾਰਂ ਆਹਾਰੇਤਿ, ਨੇવ ਦવਾਯ ਨ ਮਦਾਯ…ਪੇ॰… ਭੁਤ੍ਤਾવੀ ਚ ਉਦਕਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ, ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਭਤ੍ਤਕਿਲਮਥਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤ੍વਾ, ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਭਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਪਚ੍ਛਾ ਭਤ੍ਤਂ ਪੁਰਿਮਯਾਮਂ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਹਰਤਿ ਚੇવ ਪਚ੍ਚਾਹਰਤਿ ਚਾਤਿ। ਏવਮੇਤਂ ਹਰਣਪਚ੍ਚਾਹਰਣਂ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Evaṃ kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya kalambatitthavihāre vassūpagatabhikkhū viya ca kammaṭṭhānayutteneva cittena pādaṃ uddharanto gāmasamīpaṃ patvā, udakagaṇḍūsaṃ katvā, vīthiyo sallakkhetvā, yattha surāsoṇḍadhuttādayo kalahakārakā caṇḍahatthiassādayo vā natthi, taṃ vīthiṃ paṭipajjati. Tattha ca piṇḍāya caramāno na turitaturito viya javena gacchati, javanapiṇḍapātikadhutaṅgaṃ nāma natthi. Visamabhūmibhāgappattaṃ pana udakabharitasakaṭamiva niccalova hutvā gacchati. Anugharaṃ paviṭṭho ca dātukāmaṃ adātukāmaṃ vā sallakkhetuṃ tadanurūpaṃ kālaṃ āgamento bhikkhaṃ gahetvā, patirūpe okāse nisīditvā, kammaṭṭhānaṃ manasi karonto āhāre paṭikūlasaññaṃ upaṭṭhapetvā, akkhabbhañjanavaṇālepanaputtamaṃsūpamāvasena paccavekkhanto aṭṭhaṅgasamannāgataṃ āhāraṃ āhāreti, neva davāya na madāya…pe… bhuttāvī ca udakakiccaṃ katvā, muhuttaṃ bhattakilamathaṃ paṭippassambhetvā, yathā pure bhattaṃ, evaṃ pacchā bhattaṃ purimayāmaṃ pacchimayāmañca kammaṭṭhānaṃ manasi karoti. Ayaṃ vuccati harati ceva paccāharati cāti. Evametaṃ haraṇapaccāharaṇaṃ gatapaccāgatavattanti vuccati.

    ਏਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਯਦਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਪਠਮવਯੇ ਏવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਪਠਮવਯੇ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਥ ਮਜ੍ਝਿਮવਯੇ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਮਜ੍ਝਿਮવਯੇ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਥ ਮਰਣਸਮਯੇ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਮਰਣਸਮਯੇ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਥ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਥ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤਿ, ਅਥ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ; ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ – ਥੇਰੋ ਬਾਹਿਯੋ, ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ વਾ ਹੋਤਿ; ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਥੇਰੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ।

    Etaṃ pūrento yadi upanissayasampanno hoti, paṭhamavaye eva arahattaṃ pāpuṇāti. No ce paṭhamavaye pāpuṇāti, atha majjhimavaye pāpuṇāti. No ce majjhimavaye pāpuṇāti, atha maraṇasamaye pāpuṇāti. No ce maraṇasamaye pāpuṇāti, atha devaputto hutvā pāpuṇāti. No ce devaputto hutvā pāpuṇāti, atha paccekasambuddho hutvā parinibbāti. No ce paccekasambuddho hutvā parinibbāti, atha buddhānaṃ santike khippābhiñño hoti; seyyathāpi – thero bāhiyo, mahāpañño vā hoti; seyyathāpi thero sāriputto.

    ਅਯਂ ਪਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ, ਆਰਞ੍ਞਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ, વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਏਤਂ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ, ਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ, ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਕੁਸਲਾ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਤਦਹੇવ ਗਬ੍ਭਸਣ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਚ ਤਾਸਮਞ੍ਞਤਰਾ , ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਗਬ੍ਭਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਰਞ੍ਞੋ ਨਿવੇਦੇਸਿ। ਧਮ੍ਮਤਾ ਏਸਾ, ਯਂ ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤੇ ਗਬ੍ਭੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਮਾਤੁਗਾਮੋ ਗਬ੍ਭਪਰਿਹਾਰਂ ਲਭਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ ਗਬ੍ਭਪਰਿਹਾਰਂ ਅਦਾਸਿ। ਸਾ ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਨਾਚ੍ਚੁਣ੍ਹਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਜ੍ਝੋਹਰਿਤੁਂ ਲਭਤਿ, ਨਾਤਿਸੀਤਂ, ਨਾਤਿਅਮ੍ਬਿਲਂ, ਨਾਤਿਲੋਣਂ, ਨਾਤਿਕਟੁਕਂ, ਨਾਤਿਤਿਤ੍ਤਕਂ। ਅਚ੍ਚੁਣ੍ਹੇ ਹਿ ਮਾਤਰਾ ਅਜ੍ਝੋਹਟੇ ਗਬ੍ਭਸ੍ਸ ਲੋਹਕੁਮ੍ਭਿવਾਸੋ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਅਤਿਸੀਤੇ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕવਾਸੋ વਿਯ, ਅਚ੍ਚਮ੍ਬਿਲਲੋਣਕਟੁਕਤਿਤ੍ਤਕੇਸੁ ਭੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਤ੍ਥੇਨ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਬਿਲਾਦੀਹਿ ਸਿਤ੍ਤਾਨਿ વਿਯ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਤਿਬ੍ਬવੇਦਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਤਿਚਙ੍ਕਮਨਟ੍ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਸਯਨਤੋਪਿ ਨਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤਿ – ‘‘ਕੁਚ੍ਛਿਗਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਚਲਨਦੁਕ੍ਖਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ। ਮੁਦੁਕਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਤਾਯ ਭੂਮਿਯਂ ਚਙ੍ਕਮਨਾਦੀਨਿ ਮਤ੍ਤਾਯ ਕਾਤੁਂ ਲਭਤਿ, વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਾਦਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਾਦੁਸਪ੍ਪਾਯਂ ਅਨ੍ਨਪਾਨਂ ਲਭਤਿ। ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾવ ਨਂ ਚਙ੍ਕਮਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਨਿਸੀਦਾਪੇਨ੍ਤਿ, વੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ।

    Ayaṃ pana paccekabodhisatto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā, āraññiko hutvā, vīsati vassasahassāni etaṃ gatapaccāgatavattaṃ pūretvā, kālaṃ katvā, kāmāvacaradevaloke uppajji. Tato cavitvā bārāṇasirañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ aggahesi. Kusalā itthiyo tadaheva gabbhasaṇṭhānaṃ jānanti, sā ca tāsamaññatarā , tasmā taṃ gabbhapatiṭṭhānaṃ rañño nivedesi. Dhammatā esā, yaṃ puññavante satte gabbhe uppanne mātugāmo gabbhaparihāraṃ labhati. Tasmā rājā tassā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā tato pabhuti nāccuṇhaṃ kiñci ajjhoharituṃ labhati, nātisītaṃ, nātiambilaṃ, nātiloṇaṃ, nātikaṭukaṃ, nātitittakaṃ. Accuṇhe hi mātarā ajjhohaṭe gabbhassa lohakumbhivāso viya hoti, atisīte lokantarikavāso viya, accambilaloṇakaṭukatittakesu bhuttesu satthena phāletvā ambilādīhi sittāni viya gabbhaseyyakassa aṅgāni tibbavedanāni honti. Aticaṅkamanaṭṭhānanisajjāsayanatopi naṃ nivārenti – ‘‘kucchigatassa sañcalanadukkhaṃ mā ahosī’’ti. Mudukattharaṇatthatāya bhūmiyaṃ caṅkamanādīni mattāya kātuṃ labhati, vaṇṇagandhādisampannaṃ sādusappāyaṃ annapānaṃ labhati. Pariggahetvāva naṃ caṅkamāpenti, nisīdāpenti, vuṭṭhāpenti.

    ਸਾ ਏવਂ ਪਰਿਹਰਿਯਮਾਨਾ ਗਬ੍ਭਪਰਿਪਾਕਕਾਲੇ ਸੂਤਿਘਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ ਪਕ੍ਕਤੇਲਮਦ੍ਦਿਤਮਨੋਸਿਲਾਪਿਣ੍ਡਿਸਦਿਸਂ ਧਞ੍ਞਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣੂਪੇਤਂ। ਤਤੋ ਨਂ ਪਞ੍ਚਮਦਿવਸੇ ਅਲਙ੍ਕਤਪ੍ਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਦਸ੍ਸੇਸੁਂ, ਰਾਜਾ ਤੁਟ੍ਠੋ ਛਸਟ੍ਠਿਯਾ ਧਾਤੀਹਿ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਹਿ વਡ੍ਢਮਾਨੋ ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤਂ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕਮੇવ ਸਮਾਨਂ ਰਾਜਾ ਰਜ੍ਜੇ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿ, વਿવਿਧਨਾਟਕਾਨਿ ਚਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਸਿ। ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤੋ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ ਨਾਮੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ વੀਸਤਿਯਾ ਨਗਰਸਹਸ੍ਸੇਸੁ। ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ ਨਗਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਾਨਿ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤਾਨਿ ਸਟ੍ਠਿ ਅਹੇਸੁਂ, ਤਤੋ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਂ, ਸਬ੍ਬਪਰਿਹਾਯਨਕਾਲੇ ਪਨ વੀਸਤਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਪਰਿਹਾਯਨਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ વੀਸਤਿ ਨਗਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ, વੀਸਤਿ ਪਾਸਾਦਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, વੀਸਤਿ ਹਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, વੀਸਤਿ ਅਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, વੀਸਤਿ ਰਥਸਹਸ੍ਸਾਨਿ , વੀਸਤਿ ਪਤ੍ਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, વੀਸਤਿ ਇਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ – ਓਰੋਧਾ ਚ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋ ਚ, વੀਸਤਿ ਅਮਚ੍ਚਸਹਸ੍ਸਾਨਿ। ਸੋ ਮਹਾਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰਯਮਾਨੋ ਏવ ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ, ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਸਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤਰਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਅવਸ੍ਸਂ ਅਟ੍ਟਕਰਣੇ ਨਿਸੀਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਪਗੇવ ਪਾਤਰਾਸਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਚ੍ਚਾਸਦ੍ਦਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਅਕਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿ ਪਾਸਾਦਤਲਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਅਪ੍ਪੇਮੀ’’ਤਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਨਾਸਕ੍ਖਿ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ, ਰਜ੍ਜવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਪਰਿਹੀਨਾ। ਤਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਕਿਂ ਰਜ੍ਜਂ વਰਂ, ਉਦਾਹੁ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ। ਤਤੋ ‘‘ਰਜ੍ਜਸੁਖਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਨੇਕਾਦੀਨવਂ, ਸਮਣਧਮ੍ਮਸੁਖਂ ਪਨ વਿਪੁਲਮਨੇਕਾਨਿਸਂਸਂ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸਸੇવਿਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਅਮਚ੍ਚਂ ਆਣਾਪੇਸਿ – ‘‘ਇਮਂ ਰਜ੍ਜਂ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਅਨੁਸਾਸ, ਮਾ ਖੋ ਅਧਮ੍ਮਕਾਰਂ ਅਕਾਸੀ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਤ੍વਾ ਪਾਸਾਦਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖੇਨ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਕੋਚਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਲਭਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਮੁਖਧੋવਨਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਦਾਯਕਭਤ੍ਤਨੀਹਾਰਕਾਦੀਹਿ।

    Sā evaṃ parihariyamānā gabbhaparipākakāle sūtigharaṃ pavisitvā paccūsasamaye puttaṃ vijāyi pakkatelamadditamanosilāpiṇḍisadisaṃ dhaññapuññalakkhaṇūpetaṃ. Tato naṃ pañcamadivase alaṅkatappaṭiyattaṃ rañño dassesuṃ, rājā tuṭṭho chasaṭṭhiyā dhātīhi upaṭṭhāpesi. So sabbasampattīhi vaḍḍhamāno na cirasseva viññutaṃ pāpuṇi. Taṃ soḷasavassuddesikameva samānaṃ rājā rajje abhisiñci, vividhanāṭakāni cassa upaṭṭhāpesi. Abhisitto rājaputto rajjaṃ kāresi nāmena brahmadatto sakalajambudīpe vīsatiyā nagarasahassesu. Jambudīpe hi pubbe caturāsīti nagarasahassāni ahesuṃ. Tāni parihāyantāni saṭṭhi ahesuṃ, tato parihāyantāni cattālīsaṃ, sabbaparihāyanakāle pana vīsati honti. Ayañca brahmadatto sabbaparihāyanakāle uppajji. Tenassa vīsati nagarasahassāni ahesuṃ, vīsati pāsādasahassāni, vīsati hatthisahassāni, vīsati assasahassāni, vīsati rathasahassāni , vīsati pattisahassāni, vīsati itthisahassāni – orodhā ca nāṭakitthiyo ca, vīsati amaccasahassāni. So mahārajjaṃ kārayamāno eva kasiṇaparikammaṃ katvā pañca abhiññāyo, aṭṭha samāpattiyo ca nibbattesi. Yasmā pana abhisittaraññā nāma avassaṃ aṭṭakaraṇe nisīditabbaṃ, tasmā ekadivasaṃ pageva pātarāsaṃ bhuñjitvā vinicchayaṭṭhāne nisīdi. Tattha uccāsaddamahāsaddaṃ akaṃsu. So ‘‘ayaṃ saddo samāpattiyā upakkileso’’ti pāsādatalaṃ abhiruhitvā ‘‘samāpattiṃ appemī’’ti nisinno nāsakkhi appetuṃ, rajjavikkhepena samāpatti parihīnā. Tato cintesi ‘‘kiṃ rajjaṃ varaṃ, udāhu samaṇadhammo’’ti. Tato ‘‘rajjasukhaṃ parittaṃ anekādīnavaṃ, samaṇadhammasukhaṃ pana vipulamanekānisaṃsaṃ uttamapurisasevitañcā’’ti ñatvā aññataraṃ amaccaṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ rajjaṃ dhammena samena anusāsa, mā kho adhammakāraṃ akāsī’’ti sabbaṃ niyyātetvā pāsādaṃ abhiruhitvā samāpattisukhena viharati, na koci upasaṅkamituṃ labhati aññatra mukhadhovanadantakaṭṭhadāyakabhattanīhārakādīhi.

    ਤਤੋ ਅਦ੍ਧਮਾਸਮਤ੍ਤੇ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਮਹੇਸੀ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਰਾਜਾ ਉਯ੍ਯਾਨਗਮਨਬਲਦਸ੍ਸਨਨਾਟਕਾਦੀਸੁ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਕੁਹਿਂ ਗਤੋ’’ਤਿ? ਤਸ੍ਸਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸਾ ਅਮਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਾਹੇਸਿ ‘‘ਰਜ੍ਜੇ ਪਟਿਚ੍ਛਿਤੇ ਅਹਮ੍ਪਿ ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਾ ਹੋਮਿ, ਏਤੁ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਤੂ’’ਤਿ। ਸੋ ਉਭੋ ਕਣ੍ਣੇ ਥਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਸવਨੀਯਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿ। ਸਾ ਪੁਨਪਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਛਮਾਨਂ ਤਜ੍ਜਾਪੇਸਿ – ‘‘ਯਦਿ ਨ ਕਰੋਸਿ, ਠਾਨਾਪਿ ਤੇ ਚਾવੇਮਿ, ਜੀવਿਤਾਪਿ વੋਰੋਪੇਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਭੀਤੋ ‘‘ਮਾਤੁਗਾਮੋ ਨਾਮ ਦਲ਼੍ਹਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਕਦਾਚਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਕਾਰਾਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏਕਦਿવਸਂ ਰਹੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਿਰਿਸਯਨੇ ਸਂવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ। ਸਾ ਪੁਞ੍ਞવਤੀ ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾ। ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸਰਾਗੇਨ ਰਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਕ੍ਖਣਂ ਸਙ੍ਕਿਤਸਙ੍ਕਿਤੋવ ਅਗਮਾਸਿ। ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਰਸਾਮਿਕੋ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਿਸਙ੍ਕੋ ਪવਿਸਿਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ।

    Tato addhamāsamatte vītikkante mahesī pucchi ‘‘rājā uyyānagamanabaladassananāṭakādīsu katthaci na dissati, kuhiṃ gato’’ti? Tassā tamatthaṃ ārocesuṃ. Sā amaccassa pāhesi ‘‘rajje paṭicchite ahampi paṭicchitā homi, etu mayā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetū’’ti. So ubho kaṇṇe thaketvā ‘‘asavanīyameta’’nti paṭikkhipi. Sā punapi dvattikkhattuṃ pesetvā anicchamānaṃ tajjāpesi – ‘‘yadi na karosi, ṭhānāpi te cāvemi, jīvitāpi voropemī’’ti. So bhīto ‘‘mātugāmo nāma daḷhanicchayo, kadāci evampi kārāpeyyā’’ti ekadivasaṃ raho gantvā tāya saddhiṃ sirisayane saṃvāsaṃ kappesi. Sā puññavatī sukhasamphassā. So tassā samphassarāgena ratto tattha abhikkhaṇaṃ saṅkitasaṅkitova agamāsi. Anukkamena attano gharasāmiko viya nibbisaṅko pavisitumāraddho.

    ਤਤੋ ਰਾਜਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਰਾਜਾ ਨ ਸਦ੍ਦਹਤਿ। ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਤਤੋ ਨਿਲੀਨੋ ਸਯਮੇવ ਦਿਸ੍વਾ ਸਬ੍ਬਾਮਚ੍ਚੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਤੇ – ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾਪਰਾਧਿਕੋ ਹਤ੍ਥਚ੍ਛੇਦਂ ਅਰਹਤਿ, ਪਾਦਚ੍ਛੇਦਂ ਅਰਹਤੀ’’ਤਿ ਯਾવ ਸੂਲੇ ਉਤ੍ਤਾਸਨਂ, ਤਾવ ਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਏਤਸ੍ਸ વਧਬਨ੍ਧਨਤਾਲ਼ਨੇ ਮਯ੍ਹਂ વਿਹਿਂਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪਨੇ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਧਨਹਰਣੇ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ, ਅਲਂ ਏવਰੂਪੇਹਿ ਕਤੇਹਿ, ਇਮਂ ਮਮ ਰਜ੍ਜਾ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਿਸਯਂ ਅਕਂਸੁ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਨਸਾਰਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰવਿਸਯਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਰਾਜਾ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਆਗਤੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਦੇવ, ਇਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਕਤਿਪਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਲਦ੍ਧવਿਸ੍ਸਾਸੋ ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਮਕ੍ਖਿਕਮਧੁਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਖਾਦਨ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਿਂ ਏਤਂ ਉਪ੍ਪਣ੍ਡੇਤੁਕਾਮੋ ਭਣਤੀ’’ਤਿ ਨ ਸੁਣਾਤਿ। ਸੋ ਅਨ੍ਤਰਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ વਣ੍ਣੇਤ੍વਾ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਿਂ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਬਾਰਾਣਸਿਰਜ੍ਜਂ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਮਂ ਨੇਤ੍વਾ ਮਾਰੇਤੁਕਾਮੋਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਮਾ, ਦੇવ, ਏવਂ ਅવਚ, ਯਦਿ ਨ ਸਦ੍ਦਹਸਿ, ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੇਸੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗੋਪੁਰਂ ਖਣਿਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਯਨਘਰੇ ਉਟ੍ਠਹਿਂਸੁ।

    Tato rājamanussā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā na saddahati. Dutiyampi tatiyampi ārocesuṃ. Tato nilīno sayameva disvā sabbāmacce sannipātāpetvā ārocesi. Te – ‘‘ayaṃ rājāparādhiko hatthacchedaṃ arahati, pādacchedaṃ arahatī’’ti yāva sūle uttāsanaṃ, tāva sabbakammakāraṇāni niddisiṃsu. Rājā – ‘‘etassa vadhabandhanatāḷane mayhaṃ vihiṃsā uppajjeyya, jīvitā voropane pāṇātipāto bhaveyya, dhanaharaṇe adinnādānaṃ, alaṃ evarūpehi katehi, imaṃ mama rajjā nikkaḍḍhathā’’ti āha. Amaccā taṃ nibbisayaṃ akaṃsu. So attano dhanasārañca puttadārañca gahetvā paravisayaṃ agamāsi. Tattha rājā sutvā ‘‘kiṃ āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Deva, icchāmi taṃ upaṭṭhātu’’nti. So taṃ sampaṭicchi. Amacco katipāhaccayena laddhavissāso taṃ rājānaṃ etadavoca – ‘‘mahārāja, amakkhikamadhuṃ passāmi, taṃ khādanto natthī’’ti. Rājā ‘‘kiṃ etaṃ uppaṇḍetukāmo bhaṇatī’’ti na suṇāti. So antaraṃ labhitvā punapi suṭṭhutaraṃ vaṇṇetvā ārocesi. Rājā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi. ‘‘Bārāṇasirajjaṃ, devā’’ti. Rājā ‘‘maṃ netvā māretukāmosī’’ti āha. So ‘‘mā, deva, evaṃ avaca, yadi na saddahasi, manusse pesehī’’ti. So manusse pesesi. Te gantvā gopuraṃ khaṇitvā rañño sayanaghare uṭṭhahiṃsu.

    ਰਾਜਾ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਸ੍ਸ ਆਗਤਾਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਚੋਰਾ ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤੇਸਂ ਧਨਂ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਾ ਪੁਨ ਏવਮਕਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਓવਦਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸਿ। ਤੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸੋ ਪੁਨਪਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਤਥੇવ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੀਲવਾ ਰਾਜਾ’’ਤਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਂ ਸੇਨਂ ਸਨ੍ਨਯ੍ਹਿਤ੍વਾ ਸੀਮਨ੍ਤਰੇ ਏਕਂ ਨਗਰਂ ਉਪਗਮ੍ਮ ਤਤ੍ਥ ਅਮਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਾਹੇਸਿ ‘‘ਨਗਰਂ વਾ ਮੇ ਦੇਹਿ ਯੁਦ੍ਧਂ વਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚਾਪੇਸਿ ‘‘ਆਣਾਪੇਤੁ ਦੇવੋ ਕਿਂ ਯੁਜ੍ਝਾਮਿ, ਉਦਾਹੁ ਨਗਰਂ ਦੇਮੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਨ ਯੁਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ, ਨਗਰਂ ਦਤ੍વਾ ਇਧਾਗਚ੍ਛਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਪਟਿਰਾਜਾਪਿ ਤਂ ਨਗਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਨਗਰੇਸੁਪਿ ਤਥੇવ ਦੂਤਂ ਪਾਹੇਸਿ। ਤੇਪਿ ਅਮਚ੍ਚਾ ਤਥੇવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ‘‘ਨ ਯੁਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ, ਇਧਾਗਨ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਆਗਮਂਸੁ।

    Rājā disvā ‘‘kissa āgatātthā’’ti pucchi. ‘‘Corā mayaṃ, mahārājā’’ti. Rājā tesaṃ dhanaṃ dāpetvā ‘‘mā puna evamakatthā’’ti ovaditvā vissajjesi. Te āgantvā tassa rañño ārocesuṃ. So punapi dvattikkhattuṃ tatheva vīmaṃsitvā ‘‘sīlavā rājā’’ti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā sīmantare ekaṃ nagaraṃ upagamma tattha amaccassa pāhesi ‘‘nagaraṃ vā me dehi yuddhaṃ vā’’ti. So brahmadattassa tamatthaṃ ārocāpesi ‘‘āṇāpetu devo kiṃ yujjhāmi, udāhu nagaraṃ demī’’ti. Rājā ‘‘na yujjhitabbaṃ, nagaraṃ datvā idhāgacchā’’ti pesesi. So tathā akāsi. Paṭirājāpi taṃ nagaraṃ gahetvā avasesanagaresupi tatheva dūtaṃ pāhesi. Tepi amaccā tatheva brahmadattassa ārocetvā tena ‘‘na yujjhitabbaṃ, idhāgantabba’’nti vuttā bārāṇasiṃ āgamaṃsu.

    ਤਤੋ ਅਮਚ੍ਚਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਂ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੇਨ ਸਹ ਯੁਜ੍ਝਾਮਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਮਮ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਾਰੇਸਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ – ‘‘ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤਂ ਜੀવਗ੍ਗਾਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਇਧੇવ ਆਨੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਨਾਨਾਉਪਾਯੇਹਿ ਰਾਜਾਨਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਗਨ੍ਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਾ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸਚੇ ਸਤ੍ਤਮਾਰਣਪ੍ਪਹਰਣવਿਲੁਮ੍ਪਨਕਮ੍ਮਂ ਨ ਕਰੋਥ, ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਭਣਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਨ, ਦੇવ, ਕਰੋਮ, ਭਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਲਾਪੇਮਾ’’ਤਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਂ ਸੇਨਂ ਸਨ੍ਨਯ੍ਹਿਤ੍વਾ ਘਟੇਸੁ ਦੀਪੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਪਟਿਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿવਸਂ ਬਾਰਾਣਸਿਸਮੀਪੇ ਨਗਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕਿਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਨਾਹਂ ਮੋਚਾਪੇਤ੍વਾ ਪਮਤ੍ਤੋ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਬਲਕਾਯੇਨ। ਤਤੋ ਅਮਚ੍ਚਾ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਟਿਰਞ੍ਞੋ ਖਨ੍ਧਾવਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਘਟੇਹਿ ਦੀਪੇ ਨਿਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਏਕਪਜ੍ਜੋਤਾਯ ਸੇਨਾਯ ਸਦ੍ਦਂ ਅਕਂਸੁ। ਪਟਿਰਞ੍ਞੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ਮਹਾਬਲਂ ਦਿਸ੍વਾ ਭੀਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਉਟ੍ਠੇਹਿ ਅਮਕ੍ਖਿਕਮਧੁਂ ਖਾਦਾਹੀ’’ਤਿ ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਅਕਾਸਿ। ਤਥਾ ਦੁਤਿਯੋਪਿ, ਤਤਿਯੋਪਿ। ਪਟਿਰਾਜਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਟਿਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਭਯਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਆਪਜ੍ਜਿ। ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਸਤਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਪਰવਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਂ ਪਤ੍ਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਰਤ੍ਤਿਂ ਤਂ ਤਂ વਿਪ੍ਪਲਪਿਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ‘‘ਧਮ੍ਮਿਕੋ ਰਾਜਾ, ਉਪਰੋਧਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਖਮਾਪੇਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਜਣ੍ਣੁਕੇਹਿ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ‘‘ਖਮ, ਮਹਾਰਾਜ, ਮਯ੍ਹਂ ਅਪਰਾਧ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਓવਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਉਟ੍ਠੇਹਿ, ਖਮਾਮਿ ਤੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਰਞ੍ਞਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਪਰਮਸ੍ਸਾਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਸਮੀਪੇਯੇવ ਜਨਪਦੇ ਰਜ੍ਜਂ ਲਭਿ। ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਹਾਯਕਾ ਅਹੇਸੁਂ।

    Tato amaccā brahmadattaṃ āhaṃsu – ‘‘mahārāja, tena saha yujjhāmā’’ti. Rājā – ‘‘mama pāṇātipāto bhavissatī’’ti vāresi. Amaccā – ‘‘mayaṃ, mahārāja, taṃ jīvaggāhaṃ gahetvā idheva ānessāmā’’ti nānāupāyehi rājānaṃ saññāpetvā ‘‘ehi mahārājā’’ti gantuṃ āraddhā. Rājā ‘‘sace sattamāraṇappaharaṇavilumpanakammaṃ na karotha, gacchāmī’’ti bhaṇati. Amaccā ‘‘na, deva, karoma, bhayaṃ dassetvā palāpemā’’ti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā ghaṭesu dīpe pakkhipitvā rattiṃ gacchiṃsu. Paṭirājā taṃ divasaṃ bārāṇasisamīpe nagaraṃ gahetvā idāni kinti rattiṃ sannāhaṃ mocāpetvā pamatto niddaṃ okkami saddhiṃ balakāyena. Tato amaccā bārāṇasirājānaṃ gahetvā paṭirañño khandhāvāraṃ gantvā sabbaghaṭehi dīpe niharāpetvā ekapajjotāya senāya saddaṃ akaṃsu. Paṭirañño amacco mahābalaṃ disvā bhīto attano rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘uṭṭhehi amakkhikamadhuṃ khādāhī’’ti mahāsaddaṃ akāsi. Tathā dutiyopi, tatiyopi. Paṭirājā tena saddena paṭibujjhitvā bhayaṃ santāsaṃ āpajji. Ukkuṭṭhisatāni pavattiṃsu. So ‘‘paravacanaṃ saddahitvā amittahatthaṃ pattomhī’’ti sabbarattiṃ taṃ taṃ vippalapitvā dutiyadivase ‘‘dhammiko rājā, uparodhaṃ na kareyya, gantvā khamāpemī’’ti cintetvā rājānaṃ upasaṅkamitvā jaṇṇukehi patiṭṭhahitvā ‘‘khama, mahārāja, mayhaṃ aparādha’’nti āha. Rājā taṃ ovaditvā ‘‘uṭṭhehi, khamāmi te’’ti āha. So raññā evaṃ vuttamatteyeva paramassāsappatto ahosi, bārāṇasirañño samīpeyeva janapade rajjaṃ labhi. Te aññamaññaṃ sahāyakā ahesuṃ.

    ਅਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਦ੍વੇਪਿ ਸੇਨਾ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ ਏਕਤੋ ਠਿਤਾ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਮੇਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਰਕ੍ਖਣਾਯ ਅਸ੍ਮਿਂ ਜਨਕਾਯੇ ਖੁਦ੍ਦਕਮਕ੍ਖਿਕਾਯ ਪਿવਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਲੋਹਿਤਬਿਨ੍ਦੁ ਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਅਹੋ ਸਾਧੁ, ਅਹੋ ਸੁਟ੍ਠੁ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਸੁਖਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਅવੇਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਝਾ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ, ਤਦੇવ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ, ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਞਾਣਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ, ਸਯਮ੍ਭੁਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤਂ ਮਗ੍ਗਸੁਖੇਨ ਫਲਸੁਖੇਨ ਸੁਖਿਤਂ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਣਿਪਾਤਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਯਾਨਕਾਲੋ, ਮਹਾਰਾਜ, વਿਜਿਤਬਲਕਾਯਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਪਰਾਜਿਤਬਲਕਾਯਸ੍ਸ ਭਤ੍ਤਪਰਿਬ੍ਬਯੋ ਦਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਣੇ, ਰਾਜਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਨਾਮਾਹ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਦੇવੋ ਭਣਤਿ, ਨ ਏਦਿਸਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ? ਕੀਦਿਸਾ, ਭਣੇ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਤਿ? ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਦ੍વਙ੍ਗੁਲਕੇਸਮਸ੍ਸੁ ਅਟ੍ਠਪਰਿਕ੍ਖਾਰਯੁਤ੍ਤਾ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ। ਸੋ ਦਕ੍ਖਿਣਹਤ੍ਥੇਨ ਸੀਸਂ ਪਰਾਮਸਿ, ਤਾવਦੇવ ਗਿਹਿਲਿਙ੍ਗਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਿ, ਪਬ੍ਬਜਿਤવੇਸੋ ਪਾਤੁਰਹੋਸਿ, ਦ੍વਙ੍ਗੁਲਕੇਸਮਸ੍ਸੁ ਅਟ੍ਠਪਰਿਕ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ વਸ੍ਸਸਤਿਕਤ੍ਥੇਰਸਦਿਸੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤੋ વੇਹਾਸਂ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਕਥਂ ਅਧਿਗਤੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ਯਤੋ ਅਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਅਹੋਸਿ , ਤਞ੍ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਿਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਧਿਗਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਉਦਾਨਗਾਥਞ੍ਚ ਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਞ੍ਚ ਇਮਞ੍ਞੇવ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਭੂਤੇਸੁ ਨਿਧਾਯ ਦਣ੍ਡ’’ਨ੍ਤਿ।

    Atha brahmadatto dvepi senā sammodamānā ekato ṭhitā disvā ‘‘mamekassa cittānurakkhaṇāya asmiṃ janakāye khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitabindu na uppannaṃ. Aho sādhu, aho suṭṭhu, sabbe sattā sukhitā hontu, averā hontu, abyāpajjhā hontū’’ti mettājhānaṃ uppādetvā, tadeva pādakaṃ katvā, saṅkhāre sammasitvā, paccekabodhiñāṇaṃ sacchikatvā, sayambhutaṃ pāpuṇi. Taṃ maggasukhena phalasukhena sukhitaṃ hatthikkhandhe nisinnaṃ amaccā paṇipātaṃ katvā āhaṃsu – ‘‘yānakālo, mahārāja, vijitabalakāyassa sakkāro kātabbo, parājitabalakāyassa bhattaparibbayo dātabbo’’ti. So āha – ‘‘nāhaṃ, bhaṇe, rājā, paccekabuddho nāmāha’’nti. Kiṃ devo bhaṇati, na edisā paccekabuddhā hontīti? Kīdisā, bhaṇe, paccekabuddhāti? Paccekabuddhā nāma dvaṅgulakesamassu aṭṭhaparikkhārayuttā bhavantīti. So dakkhiṇahatthena sīsaṃ parāmasi, tāvadeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, pabbajitaveso pāturahosi, dvaṅgulakesamassu aṭṭhaparikkhārasamannāgato vassasatikattherasadiso ahosi. So catutthajjhānaṃ samāpajjitvā hatthikkhandhato vehāsaṃ abbhuggantvā padumapupphe nisīdi. Amaccā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, kammaṭṭhānaṃ, kathaṃ adhigatosī’’ti pucchiṃsu. So yato assa mettājhānakammaṭṭhānaṃ ahosi , tañca vipassanaṃ vipassitvā adhigato, tasmā tamatthaṃ dassento udānagāthañca byākaraṇagāthañca imaññeva gāthaṃ abhāsi ‘‘sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍa’’nti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੇਸੂਤਿ ਅਨવਸੇਸੇਸੁ। ਭੂਤੇਸੂਤਿ ਸਤ੍ਤੇਸੁ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਂ ਪਨ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ વਕ੍ਖਾਮ। ਨਿਧਾਯਾਤਿ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ। ਦਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਦਣ੍ਡਂ, ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਞ੍ਹਿ ਦਣ੍ਡਯਤੀਤਿ ਦਣ੍ਡੋ, ਬਾਧੇਤਿ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਪਾਪੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚ। ਪਹਰਣਦਣ੍ਡੋ ਏવ વਾ ਦਣ੍ਡੋ, ਤਂ ਨਿਧਾਯਾਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅવਿਹੇਠਯਨ੍ਤਿ ਅવਿਹੇਠਯਨ੍ਤੋ। ਅਞ੍ਞਤਰਮ੍ਪੀਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਏਕਮ੍ਪਿ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬਭੂਤਾਨਂ। ਨ ਪੁਤ੍ਤਮਿਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਰਜੋ, ਖੇਤ੍ਰਜੋ, ਦਿਨ੍ਨਕੋ, ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੋਤਿ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਪੁਤ੍ਤੇਸੁ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪੁਤ੍ਤਂ ਨ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਕੁਤੋ ਸਹਾਯਨ੍ਤਿ ਸਹਾਯਂ ਪਨ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕੁਤੋ ਏવ ਏਤਂ।

    Tattha sabbesūti anavasesesu. Bhūtesūti sattesu. Ayamettha saṅkhepo, vitthāraṃ pana ratanasuttavaṇṇanāyaṃ vakkhāma. Nidhāyāti nikkhipitvā. Daṇḍanti kāyavacīmanodaṇḍaṃ, kāyaduccaritādīnametaṃ adhivacanaṃ. Kāyaduccaritañhi daṇḍayatīti daṇḍo, bādheti anayabyasanaṃ pāpetīti vuttaṃ hoti. Evaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ ca. Paharaṇadaṇḍo eva vā daṇḍo, taṃ nidhāyātipi vuttaṃ hoti. Aviheṭhayanti aviheṭhayanto. Aññatarampīti yaṃkiñci ekampi. Tesanti tesaṃ sabbabhūtānaṃ. Na puttamiccheyyāti atrajo, khetrajo, dinnako, antevāsikoti imesu catūsu puttesu yaṃ kiñci puttaṃ na iccheyya. Kuto sahāyanti sahāyaṃ pana iccheyyāti kuto eva etaṃ.

    ਏਕੋਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਏਕੋ, ਅਦੁਤਿਯਟ੍ਠੇਨ ਏਕੋ, ਤਣ੍ਹਾਪਹਾਨੇਨ ਏਕੋ, ਏਕਨ੍ਤવਿਗਤਕਿਲੇਸੋਤਿ ਏਕੋ, ਏਕੋ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਏਕੋ। ਸਮਣਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸਾਪਿ ਹਿ ਮਜ੍ਝੇ વਤ੍ਤਮਾਨੋ ਗਿਹਿਸਞ੍ਞੋਜਨਸ੍ਸ ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏਕੋ – ਏવਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਏਕੋ। ਏਕੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏਕੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏਕੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਏਕੋ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਏਕੋ ਇਰਿਯਤਿ વਤ੍ਤਤੀਤਿ – ਏવਂ ਅਦੁਤਿਯਟ੍ਠੇਨ ਏਕੋ।

    Ekoti pabbajjāsaṅkhātena eko, adutiyaṭṭhena eko, taṇhāpahānena eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko. Samaṇasahassassāpi hi majjhe vattamāno gihisaññojanassa chinnattā eko – evaṃ pabbajjāsaṅkhātena eko. Eko tiṭṭhati, eko gacchati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko iriyati vattatīti – evaṃ adutiyaṭṭhena eko.

    ‘‘ਤਣ੍ਹਾਦੁਤਿਯੋ ਪੁਰਿਸੋ, ਦੀਘਮਦ੍ਧਾਨਸਂਸਰਂ।

    ‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhānasaṃsaraṃ;

    ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવਂ, ਸਂਸਾਰਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ॥

    Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.

    ‘‘ਏવਮਾਦੀਨવਂ ਞਤ੍વਾ, ਤਣ੍ਹਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਂ।

    ‘‘Evamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavaṃ;

    વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨਾਦਾਨੋ, ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ॥ (ਇਤਿવੁ॰ ੧੫, ੧੦੫; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੧; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੭) –

    Vītataṇho anādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti. (itivu. 15, 105; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) –

    ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਪਹਾਨਟ੍ਠੇਨ ਏਕੋ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਾਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾਤਿ – ਏવਂ ਏਕਨ੍ਤવਿਗਤਕਿਲੇਸੋਤਿ ਏਕੋ। ਅਨਾਚਰਿਯਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਯਮ੍ਭੂ ਸਾਮਞ੍ਞੇવ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ – ਏવਂ ਏਕੋ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਏਕੋ।

    Evaṃ taṇhāpahānaṭṭhena eko. Sabbakilesāssa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammāti – evaṃ ekantavigatakilesoti eko. Anācariyako hutvā sayambhū sāmaññeva paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti – evaṃ eko paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.

    ਚਰੇਤਿ ਯਾ ਇਮਾ ਅਟ੍ਠ ਚਰਿਯਾਯੋ; ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਪਣਿਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਚਤੂਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥਚਰਿਯਾ , ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਾਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨੇਸੁ ਆਯਤਨਚਰਿਯਾ, ਅਪ੍ਪਮਾਦવਿਹਾਰੀਨਂ ਚਤੂਸੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਸਤਿਚਰਿਯਾ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਚਤੂਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਸਮਾਧਿਚਰਿਯਾ, ਬੁਦ੍ਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਞਾਣਚਰਿਯਾ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਨਂ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਸੁ ਮਗ੍ਗਚਰਿਯਾ, ਅਧਿਗਤਪ੍ਫਲਾਨਂ ਚਤੂਸੁ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲੇਸੁ ਪਤ੍ਤਿਚਰਿਯਾ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਲੋਕਤ੍ਥਚਰਿਯਾ, ਤਤ੍ਥ ਪਦੇਸਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਚਰਿਯਾਤਿ ਅਟ੍ਠ ਚਰਿਯਾਯੋ ਇਰਿਯਾਪਥਚਰਿਯਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੯੭; ੩.੨੮) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਤਾਹਿ ਚਰਿਯਾਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯਾ ਇਮਾ ‘‘ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਾਯ ਚਰਤਿ, ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ વੀਰਿਯੇਨ ਚਰਤਿ, ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਸਤਿਯਾ ਚਰਤਿ, ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿਨਾ ਚਰਤਿ, ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਰਤਿ, વਿਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਚਰਤਿ, ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਆਯਤਨ੍ਤੀਤਿ ਆਯਤਨਚਰਿਯਾਯ ਚਰਤਿ, ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ વਿਸੇਸਮਧਿਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વਿਸੇਸਚਰਿਯਾਯ ਚਰਤੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੯੭; ੩.੨੯) ਏવਂ ਅਪਰਾਪਿ ਅਟ੍ਠ ਚਰਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਾਹਿਪਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਂ ਨਾਮ ਖਗ੍ਗਮਿਗਸਿਙ੍ਗਂ। ਕਪ੍ਪਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਮਙ੍ਗਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮ। ਇਧ ਪਨਾਯਂ ‘‘ਸਤ੍ਥੁਕਪ੍ਪੇਨ વਤ, ਭੋ, ਕਿਰ ਸਾવਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤਯਮਾਨਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੬੦) ਏવਮਾਦੀਸੁ વਿਯ ਪਟਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋਤਿ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸਦਿਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਪਦਤੋ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ।

    Careti yā imā aṭṭha cariyāyo; seyyathidaṃ – paṇidhisampannānaṃ catūsu iriyāpathesu iriyāpathacariyā , indriyesu guttadvārānaṃ ajjhattikāyatanesu āyatanacariyā, appamādavihārīnaṃ catūsu satipaṭṭhānesu saticariyā, adhicittamanuyuttānaṃ catūsu jhānesu samādhicariyā, buddhisampannānaṃ catūsu ariyasaccesu ñāṇacariyā, sammā paṭipannānaṃ catūsu ariyamaggesu maggacariyā, adhigatapphalānaṃ catūsu sāmaññaphalesu patticariyā, tiṇṇaṃ buddhānaṃ sabbasattesu lokatthacariyā, tattha padesato paccekabuddhasāvakānanti. Yathāha – ‘‘cariyāti aṭṭha cariyāyo iriyāpathacariyā’’ti (paṭi. ma. 1.197; 3.28) vitthāro. Tāhi cariyāhi samannāgato bhaveyyāti attho. Atha vā yā imā ‘‘adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati, upaṭṭhahanto satiyā carati, avikkhitto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati, vijānanto viññāṇena carati, evaṃ paṭipannassa kusalā dhammā āyatantīti āyatanacariyāya carati, evaṃ paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya caratī’’ti (paṭi. ma. 1.197; 3.29) evaṃ aparāpi aṭṭha cariyā vuttā. Tāhipi samannāgato bhaveyyāti attho. Khaggavisāṇakappoti ettha khaggavisāṇaṃ nāma khaggamigasiṅgaṃ. Kappasaddassa atthaṃ vitthārato maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ pakāsayissāma. Idha panāyaṃ ‘‘satthukappena vata, bho, kira sāvakena saddhiṃ mantayamānā’’ti (ma. ni. 1.260) evamādīsu viya paṭibhāgo veditabbo. Khaggavisāṇakappoti khaggavisāṇasadisoti vuttaṃ hoti. Ayaṃ tāvettha padato atthavaṇṇanā.

    ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾਨੁਸਨ੍ਧਿਤੋ ਪਨ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਯ੍વਾਯਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਦਣ੍ਡੋ ਭੂਤੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨੋ ਅਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਤੇਸੁ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾਯ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪਰਹਿਤੂਪਸਂਹਾਰੇਨ ਚ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਭੂਤੇਸੁ ਨਿਧਾਯ ਦਣ੍ਡਂ, ਨਿਹਿਤਦਣ੍ਡਤ੍ਤਾ ਏવ ਚ। ਯਥਾ ਅਨਿਹਿਤਦਣ੍ਡਾ ਸਤ੍ਤਾ ਭੂਤਾਨਿ ਦਣ੍ਡੇਨ વਾ ਸਤ੍ਥੇਨ વਾ ਪਾਣਿਨਾ વਾ ਲੇਡ੍ਡੁਨਾ વਾ વਿਹੇਠਯਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਅવਿਹੇਠਯਂ ਅਞ੍ਞਤਰਮ੍ਪਿ ਤੇਸਂ। ਇਮਂ ਮੇਤ੍ਤਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਾਗਮ੍ਮ ਯਦੇવ ਤਤ੍ਥ વੇਦਨਾਗਤਂ ਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਗਤਂ ਤਞ੍ਚ ਤਦਨੁਸਾਰੇਨੇવ ਤਦਞ੍ਞਞ੍ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਗਤਂ વਿਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਇਮਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ ਅਯਂ ਤਾવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Adhippāyānusandhito pana evaṃ veditabbā – yvāyaṃ vuttappakāro daṇḍo bhūtesu pavattiyamāno ahito hoti, taṃ tesu appavattanena tappaṭipakkhabhūtāya mettāya parahitūpasaṃhārena ca sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, nihitadaṇḍattā eva ca. Yathā anihitadaṇḍā sattā bhūtāni daṇḍena vā satthena vā pāṇinā vā leḍḍunā vā viheṭhayanti, tathā aviheṭhayaṃ aññatarampi tesaṃ. Imaṃ mettākammaṭṭhānamāgamma yadeva tattha vedanāgataṃ saññāsaṅkhāraviññāṇagataṃ tañca tadanusāreneva tadaññañca saṅkhāragataṃ vipassitvā imaṃ paccekabodhiṃ adhigatomhīti ayaṃ tāva adhippāyo.

    ਅਯਂ ਪਨ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ – ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਤੇ ਅਮਚ੍ਚਾ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਇਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕੁਹਿਂ ਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ? ਤਤੋ ਤੇਨ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਕਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਗਨ੍ਧਮਾਦਨਪਬ੍ਬਤੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪੁਨਾਹਂਸੁ – ‘‘ਅਮ੍ਹੇ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਜਹਥ, ਨ ਇਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਆਹ – ‘‘ਨ ਪੁਤ੍ਤਮਿਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਰਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਅਹਂ ਇਦਾਨਿ ਅਤ੍ਰਜਾਦੀਸੁ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯਂ, ਕੁਤੋ ਪਨ ਤੁਮ੍ਹਾਦਿਸਂ ਸਹਾਯਂ? ਤਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇਸੁਪਿ ਯੋ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਮਾਦਿਸੋ વਾ ਹੋਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ। ਅਥ વਾ ਤੇਹਿ ‘‘ਅਮ੍ਹੇ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਜਹਥ ਨ ਇਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ‘‘ਨ ਪੁਤ੍ਤਮਿਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਕੁਤੋ ਸਹਾਯ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਤ੍ਥੇਨ ਏਕਚਰਿਯਾਯ ਗੁਣਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਮੁਦਿਤੋ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤੋ ਇਮਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ – ‘‘ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ। ਏવਂ વਤ੍વਾ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਆਕਾਸੇ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਮਾਦਨਂ ਅਗਮਾਸਿ।

    Ayaṃ pana anusandhi – evaṃ vutte te amaccā āhaṃsu – ‘‘idāni, bhante, kuhiṃ gacchathā’’ti? Tato tena ‘‘pubbapaccekasambuddhā kattha vasantī’’ti āvajjetvā ñatvā ‘‘gandhamādanapabbate’’ti vutte punāhaṃsu – ‘‘amhe dāni, bhante, pajahatha, na icchathā’’ti. Atha paccekabuddho āha – ‘‘na puttamiccheyyā’’ti sabbaṃ. Tatrādhippāyo – ahaṃ idāni atrajādīsu yaṃ kiñci puttampi na iccheyyaṃ, kuto pana tumhādisaṃ sahāyaṃ? Tasmā tumhesupi yo mayā saddhiṃ gantuṃ mādiso vā hotuṃ icchati, so eko care khaggavisāṇakappo. Atha vā tehi ‘‘amhe dāni, bhante, pajahatha na icchathā’’ti vutte so paccekabuddho ‘‘na puttamiccheyya kuto sahāya’’nti vatvā attano yathāvuttenatthena ekacariyāya guṇaṃ disvā pamudito pītisomanassajāto imaṃ udānaṃ udānesi – ‘‘eko care khaggavisāṇakappo’’ti. Evaṃ vatvā pekkhamānasseva mahājanassa ākāse uppatitvā gandhamādanaṃ agamāsi.

    ਗਨ੍ਧਮਾਦਨੋ ਨਾਮ ਹਿਮવਤਿ ਚੂਲ਼ਕਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਂ, ਮਹਾਕਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਂ, ਨਾਗਪਲਿવੇਠਨਂ, ਚਨ੍ਦਗਬ੍ਭਂ, ਸੂਰਿਯਗਬ੍ਭਂ, ਸੁવਣ੍ਣਪਸ੍ਸਂ, ਹਿਮવਨ੍ਤਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤ ਪਬ੍ਬਤੇ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਂ ਨਾਮ ਪਬ੍ਭਾਰਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਸਨੋਕਾਸੋ। ਤਿਸ੍ਸੋ ਚ ਗੁਹਾਯੋ – ਸੁવਣ੍ਣਗੁਹਾ, ਮਣਿਗੁਹਾ, ਰਜਤਗੁਹਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਣਿਗੁਹਾਦ੍વਾਰੇ ਮਞ੍ਜੂਸਕੋ ਨਾਮ ਰੁਕ੍ਖੋ ਯੋਜਨਂ ਉਬ੍ਬੇਧੇਨ, ਯੋਜਨਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ। ਸੋ ਯਤ੍ਤਕਾਨਿ ਉਦਕੇ વਾ ਥਲੇ વਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ, ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਤਾਨਿ ਪੁਪ੍ਫਯਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਗਮਨਦਿવਸੇ। ਤਸ੍ਸੂਪਰਿਤੋ ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਾਲ਼ੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਨਕવਾਤੋ ਕਚવਰਂ ਛਡ੍ਡੇਤਿ, ਸਮਕਰਣવਾਤੋ ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਯਂ વਾਲਿਕਂ ਸਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਿਞ੍ਚਨਕવਾਤੋ ਅਨੋਤਤ੍ਤਦਹਤੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਉਦਕਂ ਸਿਞ੍ਚਤਿ, ਸੁਗਨ੍ਧਕਰਣવਾਤੋ ਹਿਮવਨ੍ਤਤੋ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਗਨ੍ਧਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਗਨ੍ਧੇ ਆਨੇਤਿ, ਓਚਿਨਕવਾਤੋ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਿਤ੍વਾ ਪਾਤੇਤਿ, ਸਨ੍ਥਰਕવਾਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਨ੍ਥਰਤਿ। ਸਦਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਆਸਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਯੇਸੁ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਦਿવਸੇ ਉਪੋਸਥਦਿવਸੇ ਚ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਤਤ੍ਥ ਪਕਤਿ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧ-ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਤਿ। ਤਤੋ ਸਚੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤੇਪਿ ਤਙ੍ਖਣਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇਸੁ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ। ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਸਙ੍ਘਤ੍ਥੇਰੋ ਅਧੁਨਾਗਤਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਅਨੁਮੋਦਨਤ੍ਥਾਯ ‘‘ਕਥਮਧਿਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਤਦਾਪਿ ਸੋ ਤਮੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਦਾਨਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਂ ਭਾਸਤਿ। ਪੁਨ ਭਗવਾਪਿ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤਮੇવ ਗਾਥਂ ਭਾਸਤਿ, ਆਨਨ੍ਦੋ ਚ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਕੇਕਾ ਗਾਥਾ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਟ੍ਠਾਨੇ, ਮਞ੍ਜੂਸਕਮਾਲ਼ੇ , ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਕਾਲੇ, ਸਙ੍ਗੀਤਿਯਨ੍ਤਿ ਚਤੁਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਭਾਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।

    Gandhamādano nāma himavati cūḷakāḷapabbataṃ, mahākāḷapabbataṃ, nāgapaliveṭhanaṃ, candagabbhaṃ, sūriyagabbhaṃ, suvaṇṇapassaṃ, himavantapabbatanti satta pabbate atikkamma hoti. Tattha nandamūlakaṃ nāma pabbhāraṃ paccekabuddhānaṃ vasanokāso. Tisso ca guhāyo – suvaṇṇaguhā, maṇiguhā, rajataguhāti. Tattha maṇiguhādvāre mañjūsako nāma rukkho yojanaṃ ubbedhena, yojanaṃ vitthārena. So yattakāni udake vā thale vā pupphāni, sabbāni tāni pupphayati visesena paccekabuddhāgamanadivase. Tassūparito sabbaratanamāḷo hoti. Tattha sammajjanakavāto kacavaraṃ chaḍḍeti, samakaraṇavāto sabbaratanamayaṃ vālikaṃ samaṃ karoti, siñcanakavāto anotattadahato ānetvā udakaṃ siñcati, sugandhakaraṇavāto himavantato sabbesaṃ gandharukkhānaṃ gandhe āneti, ocinakavāto pupphāni ocinitvā pāteti, santharakavāto sabbattha santharati. Sadā paññattāneva cettha āsanāni honti, yesu paccekabuddhuppādadivase uposathadivase ca sabbapaccekabuddhā sannipatitvā nisīdanti. Ayaṃ tattha pakati. Abhisambuddha-paccekabuddho tattha gantvā paññattāsane nisīdati. Tato sace tasmiṃ kāle aññepi paccekabuddhā saṃvijjanti, tepi taṅkhaṇaṃ sannipatitvā paññattāsanesu nisīdanti. Nisīditvā ca kiñcideva samāpattiṃ samāpajjitvā vuṭṭhahanti, tato saṅghatthero adhunāgatapaccekabuddhaṃ sabbesaṃ anumodanatthāya ‘‘kathamadhigata’’nti kammaṭṭhānaṃ pucchati. Tadāpi so tameva attano udānabyākaraṇagāthaṃ bhāsati. Puna bhagavāpi āyasmatā ānandena puṭṭho tameva gāthaṃ bhāsati, ānando ca saṅgītiyanti evamekekā gāthā paccekasambodhiabhisambuddhaṭṭhāne, mañjūsakamāḷe , ānandena pucchitakāle, saṅgītiyanti catukkhattuṃ bhāsitā hotīti.

    ਪਠਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Paṭhamagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੩੬. ਸਂਸਗ੍ਗਜਾਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ, ਨਾਮਰੂਪਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ, ਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਮਸਨਂ ਕਤ੍વਾ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਅਨਧਿਗਮ੍ਮ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ વਡ੍ਢਮਾਨੋ ਯਤੋ ਪਭੁਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਇਤ੍ਥੀ ਅਯਂ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વਿਸੇਸਂ ਅਞ੍ਞਾਸਿ, ਤਤੁਪਾਦਾਯ ਇਤ੍ਥੀਨਂ ਹਤ੍ਥੇ ਨ ਰਮਤਿ, ਉਚ੍ਛਾਦਨਨ੍ਹਾਪਨਮਣ੍ਡਨਾਦਿਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਸਹਤਿ। ਤਂ ਪੁਰਿਸਾ ਏવ ਪੋਸੇਨ੍ਤਿ, ਥਞ੍ਞਪਾਯਨਕਾਲੇ ਧਾਤਿਯੋ ਕਞ੍ਚੁਕਂ ਪਟਿਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸવੇਸੇਨ ਥਞ੍ਞਂ ਪਾਯੇਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਇਤ੍ਥੀਨਂ ਗਨ੍ਧਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਂ વਾ ਸੁਤ੍વਾ ਰੋਦਤਿ, વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋਪਿ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤੇਨ ਤਂ ਅਨਿਤ੍ਥਿਗਨ੍ਧੋਤ੍વੇવ ਸਞ੍ਜਾਨਿਂਸੁ।

    36.Saṃsaggajātassāti kā uppatti? Ayampi paccekabodhisatto kassapassa bhagavato sāsane vīsati vassasahassāni purimanayeneva samaṇadhammaṃ karonto kasiṇaparikammaṃ katvā, paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā, nāmarūpaṃ vavatthapetvā, lakkhaṇasammasanaṃ katvā, ariyamaggaṃ anadhigamma brahmaloke nibbatti. So tato cuto bārāṇasirañño aggamahesiyā kucchimhi uppajjitvā purimanayeneva vaḍḍhamāno yato pabhuti ‘‘ayaṃ itthī ayaṃ puriso’’ti visesaṃ aññāsi, tatupādāya itthīnaṃ hatthe na ramati, ucchādananhāpanamaṇḍanādimattampi na sahati. Taṃ purisā eva posenti, thaññapāyanakāle dhātiyo kañcukaṃ paṭimuñcitvā purisavesena thaññaṃ pāyenti. So itthīnaṃ gandhaṃ ghāyitvā saddaṃ vā sutvā rodati, viññutaṃ pattopi itthiyo passituṃ na icchati, tena taṃ anitthigandhotveva sañjāniṃsu.

    ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕੇ ਜਾਤੇ ਰਾਜਾ ‘‘ਕੁਲવਂਸਂ ਸਣ੍ਠਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨਾਨਾਕੁਲੇਹਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਾ ਕਞ੍ਞਾਯੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਅਮਚ੍ਚਂ ਆਣਾਪੇਸਿ ‘‘ਕੁਮਾਰਂ ਰਮਾਪੇਹੀ’’ਤਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਉਪਾਯੇਨ ਤਂ ਰਮਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਤਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਸਾਣਿਪਾਕਾਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ ਨਾਟਕਾਨਿ ਪਯੋਜਾਪੇਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਗੀਤવਾਦਿਤਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ – ‘‘ਕਸ੍ਸੇਸੋ ਸਦ੍ਦੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਮਚ੍ਚੋ ‘‘ਤવੇਸੋ, ਦੇવ, ਨਾਟਕਿਤ੍ਥੀਨਂ ਸਦ੍ਦੋ, ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤਾਨਂ ਈਦਿਸਾਨਿ ਨਾਟਕਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਭਿਰਮ, ਦੇવ, ਮਹਾਪੁਞ੍ਞੋਸਿ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਕੁਮਾਰੋ ਅਮਚ੍ਚਂ ਦਣ੍ਡੇਨ ਤਾਲ਼ਾਪੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਮਾਤਰਾ ਸਹ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਕੁਮਾਰਂ ਖਮਾਪੇਤ੍વਾ, ਪੁਨ ਅਮਚ੍ਚਂ ਅਪ੍ਪੇਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਤੇਹਿ ਅਤਿਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ਿਯਮਾਨੋ ਸੇਟ੍ਠਸੁવਣ੍ਣਂ ਦਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰੇ ਆਣਾਪੇਸਿ – ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਇਤ੍ਥਿਰੂਪਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ વਿਸ੍ਸਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਮ੍ਮਿਤਸਦਿਸਂ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰવਿਭੂਸਿਤਂ ਇਤ੍ਥਿਰੂਪਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸੁਂ। ਕੁਮਾਰੋ ਦਿਸ੍વਾ વਿਮ੍ਹਯੇਨ ਸੀਸਂ ਚਾਲੇਤ੍વਾ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਯਦਿ ਈਦਿਸਿਂ ਇਤ੍ਥਿਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞੋ, ਅવਸ੍ਸਂ ਤੇਨ ਸਹ ਕਤਪੁਞ੍ਞਾ ਕਾਚਿ ਦਾਰਿਕਾ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਤਂ ਸੁવਣ੍ਣਰੂਪਂ ਰਥਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਅਪ੍ਪੇਸੁਂ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ, ਈਦਿਸਿਂ ਦਾਰਿਕਂ ਗવੇਸਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸ ਮਹਾਜਨਪਦੇ વਿਚਰਨ੍ਤਾ ਤਂ ਤਂ ਗਾਮਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਦਕਤਿਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਜਨਸਮੂਹਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਦੇવਤਂ વਿਯ ਸੁવਣ੍ਣਰੂਪਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਾਨਾਪੁਪ੍ਫવਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਪੂਜਂ ਕਤ੍વਾ, વਿਤਾਨਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ – ‘‘ਯਦਿ ਕੇਨਚਿ ਏવਰੂਪਾ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ? ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਮਦ੍ਦਰਟ੍ਠਾ ਸਬ੍ਬੇ ਜਨਪਦੇ ਆਹਿਣ੍ਡਿਤ੍વਾ ਤਂ ‘‘ਖੁਦ੍ਦਕਰਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਂ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਿਂਸੁ।

    Tasmiṃ soḷasavassuddesike jāte rājā ‘‘kulavaṃsaṃ saṇṭhapessāmī’’ti nānākulehi tassa anurūpā kaññāyo ānetvā aññataraṃ amaccaṃ āṇāpesi ‘‘kumāraṃ ramāpehī’’ti. Amacco upāyena taṃ ramāpetukāmo tassa avidūre sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā nāṭakāni payojāpesi. Kumāro gītavāditasaddaṃ sutvā – ‘‘kasseso saddo’’ti āha. Amacco ‘‘taveso, deva, nāṭakitthīnaṃ saddo, puññavantānaṃ īdisāni nāṭakāni honti, abhirama, deva, mahāpuññosi tva’’nti āha. Kumāro amaccaṃ daṇḍena tāḷāpetvā nikkaḍḍhāpesi. So rañño ārocesi. Rājā kumārassa mātarā saha gantvā, kumāraṃ khamāpetvā, puna amaccaṃ appesi. Kumāro tehi atinippīḷiyamāno seṭṭhasuvaṇṇaṃ datvā suvaṇṇakāre āṇāpesi – ‘‘sundaraṃ itthirūpaṃ karothā’’ti. Te vissakammunā nimmitasadisaṃ sabbālaṅkāravibhūsitaṃ itthirūpaṃ katvā dassesuṃ. Kumāro disvā vimhayena sīsaṃ cāletvā mātāpitūnaṃ pesesi ‘‘yadi īdisiṃ itthiṃ labhissāmi, gaṇhissāmī’’ti. Mātāpitaro ‘‘amhākaṃ putto mahāpuñño, avassaṃ tena saha katapuññā kāci dārikā loke uppannā bhavissatī’’ti taṃ suvaṇṇarūpaṃ rathaṃ āropetvā amaccānaṃ appesuṃ ‘‘gacchatha, īdisiṃ dārikaṃ gavesathā’’ti. Te gahetvā soḷasa mahājanapade vicarantā taṃ taṃ gāmaṃ gantvā udakatitthādīsu yattha yattha janasamūhaṃ passanti, tattha tattha devataṃ viya suvaṇṇarūpaṃ ṭhapetvā nānāpupphavatthālaṅkārehi pūjaṃ katvā, vitānaṃ bandhitvā, ekamantaṃ tiṭṭhanti – ‘‘yadi kenaci evarūpā diṭṭhapubbā bhavissati, so kathaṃ samuṭṭhāpessatī’’ti? Etenupāyena aññatra maddaraṭṭhā sabbe janapade āhiṇḍitvā taṃ ‘‘khuddakaraṭṭha’’nti avamaññamānā tattha paṭhamaṃ agantvā nivattiṃsu.

    ਤਤੋ ਨੇਸਂ ਅਹੋਸਿ ‘‘ਮਦ੍ਦਰਟ੍ਠਮ੍ਪਿ ਤਾવ ਗਚ੍ਛਾਮ, ਮਾ ਨੋ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਪવਿਟ੍ਠੇਪਿ ਰਾਜਾ ਪੁਨ ਪਾਹੇਸੀ’’ਤਿ ਮਦ੍ਦਰਟ੍ਠੇ ਸਾਗਲਨਗਰਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਸਾਗਲਨਗਰੇ ਚ ਮਦ੍ਦવੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ। ਤਸ੍ਸ ਧੀਤਾ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕਾ ਅਭਿਰੂਪਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ વਣ੍ਣਦਾਸਿਯੋ ਨ੍ਹਾਨੋਦਕਤ੍ਥਾਯ ਤਿਤ੍ਥਂ ਗਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਠਪਿਤਂ ਤਂ ਸੁવਣ੍ਣਰੂਪਂ ਦੂਰਤੋવ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਹੇ ਉਦਕਤ੍ਥਾਯ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤੀ ਸਯਮੇવ ਆਗਤਾ’’ਤਿ ਭਣਨ੍ਤਿਯੋ ਸਮੀਪਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਨਾਯਂ ਸਾਮਿਨੀ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਾਮਿਨੀ ਇਤੋ ਅਭਿਰੂਪਤਰਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਨੁਰੂਪੇਨ ਨਯੇਨ ਦਾਰਿਕਂ ਯਾਚਿਂਸੁ, ਸੋਪਿ ਅਦਾਸਿ। ਤਤੋ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਪਾਹੇਸੁਂ ‘‘ਲਦ੍ਧਾ ਦਾਰਿਕਾ, ਸਾਮਂ ਆਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਮ੍ਹੇવ ਆਨੇਮਾ’’ਤਿ? ਸੋ ਚ ‘‘ਮਯਿ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਜਨਪਦਪੀਲ਼ਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤੁਮ੍ਹੇવ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ।

    Tato nesaṃ ahosi ‘‘maddaraṭṭhampi tāva gacchāma, mā no bārāṇasiṃ paviṭṭhepi rājā puna pāhesī’’ti maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ agamaṃsu. Sāgalanagare ca maddavo nāma rājā. Tassa dhītā soḷasavassuddesikā abhirūpā hoti. Tassā vaṇṇadāsiyo nhānodakatthāya titthaṃ gatā. Tattha amaccehi ṭhapitaṃ taṃ suvaṇṇarūpaṃ dūratova disvā ‘‘amhe udakatthāya pesetvā rājaputtī sayameva āgatā’’ti bhaṇantiyo samīpaṃ gantvā ‘‘nāyaṃ sāminī, amhākaṃ sāminī ito abhirūpatarā’’ti āhaṃsu. Amaccā taṃ sutvā rājānaṃ upasaṅkamitvā anurūpena nayena dārikaṃ yāciṃsu, sopi adāsi. Tato bārāṇasirañño pāhesuṃ ‘‘laddhā dārikā, sāmaṃ āgacchissati, udāhu amheva ānemā’’ti? So ca ‘‘mayi āgacchante janapadapīḷā bhavissati, tumheva ānethā’’ti pesesi.

    ਅਮਚ੍ਚਾ ਦਾਰਿਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਪਾਹੇਸੁਂ – ‘‘ਲਦ੍ਧਾ ਸੁવਣ੍ਣਰੂਪਸਦਿਸੀ ਦਾਰਿਕਾ’’ਤਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਸੁਤ੍વਾવ ਰਾਗੇਨ ਅਭਿਭੂਤੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾ ਪਰਿਹਾਯਿ। ਸੋ ਦੂਤਪਰਮ੍ਪਰਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਸੀਘਂ ਆਨੇਥ, ਸੀਘਂ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਏਕਰਤ੍ਤਿવਾਸੇਨੇવ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਪਤ੍વਾ ਬਹਿਨਗਰੇ ਠਿਤਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਾਹੇਸੁਂ – ‘‘ਅਜ੍ਜ ਪવਿਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਨੋ’’ਤਿ? ਰਾਜਾ ‘‘ਸੇਟ੍ਠਕੁਲਾ ਆਨੀਤਾ ਦਾਰਿਕਾ, ਮਙ੍ਗਲਕਿਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰੇਨ ਪવੇਸੇਸ੍ਸਾਮ, ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਤਾવ ਨਂ ਨੇਥਾ’’ਤਿ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਅਕਂਸੁ। ਸਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਖੁਮਾਲਾ ਯਾਨੁਗ੍ਘਾਤੇਨ ਉਬ੍ਬਾਲ਼੍ਹਾ ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਸ੍ਸਮੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਾਤਰੋਗਾ ਮਿਲਾਤਮਾਲਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਂਯੇવ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਸਕ੍ਕਾਰਾ ਪਰਿਭਟ੍ਠਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਪਰਿਦੇવਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਚ ਨਾਗਰਾ ਚ ‘‘ਕੁਲવਂਸੋ વਿਨਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਪਰਿਦੇવਿਂਸੁ। ਨਗਰੇ ਮਹਾਕੋਲਾਹਲਂ ਅਹੋਸਿ। ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਸੁਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਮਹਾਸੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ। ਤਤੋ ਕੁਮਾਰੋ ਸੋਕਸ੍ਸ ਮੂਲਂ ਖਣਿਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ। ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਯਂ ਸੋਕੋ ਨਾਮ ਨ ਅਜਾਤਸ੍ਸ ਹੋਤਿ, ਜਾਤਸ੍ਸ ਪਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਤਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸੋਕੋ’’ਤਿ। ‘‘ਜਾਤਿ ਪਨ ਕਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ? ਤਤੋ ‘‘ਭવਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਜਾਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾવਨਾਨੁਭਾવੇਨ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤਂ ਮਗ੍ਗਫਲਸੁਖੇਨ ਸੁਖਿਤਂ ਸਨ੍ਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਨ੍ਤਮਾਨਸਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਪਣਿਪਾਤਂ ਕਤ੍વਾ, ਅਮਚ੍ਚਾ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਮਾ ਸੋਚਿ, ਦੇવ, ਮਹਨ੍ਤੋ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੋ, ਅਞ੍ਞਂ ਤਤੋ ਸੁਨ੍ਦਰਤਰਂ ਆਨੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਨਾਹਂ ਸੋਚਕੋ, ਨਿਸ੍ਸੋਕੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਤੋ ਪਰਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਸਦਿਸਮੇવ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਂ।

    Amaccā dārikaṃ gahetvā nagarā nikkhamitvā kumārassa pāhesuṃ – ‘‘laddhā suvaṇṇarūpasadisī dārikā’’ti. Kumāro sutvāva rāgena abhibhūto paṭhamajjhānā parihāyi. So dūtaparamparaṃ pesesi ‘‘sīghaṃ ānetha, sīghaṃ ānethā’’ti. Te sabbattha ekarattivāseneva bārāṇasiṃ patvā bahinagare ṭhitā rañño pāhesuṃ – ‘‘ajja pavisitabbaṃ, no’’ti? Rājā ‘‘seṭṭhakulā ānītā dārikā, maṅgalakiriyaṃ katvā mahāsakkārena pavesessāma, uyyānaṃ tāva naṃ nethā’’ti āṇāpesi. Te tathā akaṃsu. Sā accantasukhumālā yānugghātena ubbāḷhā addhānaparissamena uppannavātarogā milātamālā viya hutvā rattiṃyeva kālamakāsi. Amaccā ‘‘sakkārā paribhaṭṭhamhā’’ti parideviṃsu. Rājā ca nāgarā ca ‘‘kulavaṃso vinaṭṭho’’ti parideviṃsu. Nagare mahākolāhalaṃ ahosi. Kumārassa sutamatteyeva mahāsoko udapādi. Tato kumāro sokassa mūlaṃ khaṇitumāraddho. So cintesi – ‘‘ayaṃ soko nāma na ajātassa hoti, jātassa pana hoti, tasmā jātiṃ paṭicca soko’’ti. ‘‘Jāti pana kiṃ paṭiccā’’ti? Tato ‘‘bhavaṃ paṭicca jātī’’ti evaṃ pubbabhāvanānubhāvena yoniso manasikaronto anulomapaṭilomapaṭiccasamuppādaṃ disvā saṅkhāre sammasanto tattheva nisinno paccekabodhiṃ sacchākāsi. Taṃ maggaphalasukhena sukhitaṃ santindriyaṃ santamānasaṃ nisinnaṃ disvā, paṇipātaṃ katvā, amaccā āhaṃsu – ‘‘mā soci, deva, mahanto jambudīpo, aññaṃ tato sundarataraṃ ānessāmā’’ti. So āha – ‘‘nāhaṃ socako, nissoko paccekabuddho aha’’nti. Ito paraṃ sabbaṃ purimagāthāsadisameva ṭhapetvā gāthāvaṇṇanaṃ.

    ਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਪਨ ਸਂਸਗ੍ਗਜਾਤਸ੍ਸਾਤਿ ਜਾਤਸਂਸਗ੍ਗਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਨ, ਸવਨ, ਕਾਯ, ਸਮੁਲ੍ਲਪਨ, ਸਮ੍ਭੋਗਸਂਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਸਂਸਗ੍ਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰਾਗੋ ਦਸ੍ਸਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਹਲ਼ਦੀਪੇ ਕਾਲ਼ਦੀਘવਾਪੀਗਾਮੇ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਨ੍ਤਂ ਕਲ੍ਯਾਣવਿਹਾਰવਾਸੀਦੀਘਭਾਣਕਦਹਰਭਿਕ੍ਖੁਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਾ ਕੇਨਚਿ ਉਪਾਯੇਨ ਤਂ ਅਲਭਿਤ੍વਾ, ਕਾਲਕਤਾ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਯਧੀਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਨਿવਾਸਨਚੋਲ਼ਖਣ੍ਡਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏવਰੂਪવਤ੍ਥਧਾਰਿਨਿਯਾ ਨਾਮ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਾਸਂ ਨਾਲਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਹਦਯਂ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਕਾਲਕਤੋ। ਸੋ ਏવ ਚ ਦਹਰੋ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ।

    Gāthāvaṇṇanāyaṃ pana saṃsaggajātassāti jātasaṃsaggassa. Tattha dassana, savana, kāya, samullapana, sambhogasaṃsaggavasena pañcavidho saṃsaggo. Tattha aññamaññaṃ disvā cakkhuviññāṇavīthivasena uppannarāgo dassanasaṃsaggo nāma. Tattha sīhaḷadīpe kāḷadīghavāpīgāme piṇḍāya carantaṃ kalyāṇavihāravāsīdīghabhāṇakadaharabhikkhuṃ disvā paṭibaddhacittā kenaci upāyena taṃ alabhitvā, kālakatā kuṭumbiyadhītā, tassā nivāsanacoḷakhaṇḍaṃ disvā ‘‘evarūpavatthadhāriniyā nāma saddhiṃ saṃvāsaṃ nālattha’’nti hadayaṃ phāletvā kālakato. So eva ca daharo nidassanaṃ.

    ਪਰੇਹਿ ਪਨ ਕਥਿਯਮਾਨਂ ਰੂਪਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਤ੍ਤਨਾ વਾ ਹਸਿਤਲਪਿਤਗੀਤਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਰਾਗੋ ਸવਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਗਿਰਿਗਾਮવਾਸੀਕਮ੍ਮਾਰਧੀਤਾਯ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕੁਮਾਰੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਦੁਮਸ੍ਸਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਮਾਲਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ, ਉਚ੍ਚਾਸਦ੍ਦੇਨ ਗਾਯਨ੍ਤਿਯਾ ਆਕਾਸੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕਾਮਰਾਗੇਨ વਿਸੇਸਾ ਪਰਿਹਾਯਿਤ੍વਾ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਪਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚਗ੍ਗਲ਼ਲੇਣવਾਸੀ ਤਿਸ੍ਸਦਹਰੋ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ।

    Parehi pana kathiyamānaṃ rūpādisampattiṃ attanā vā hasitalapitagītasaddaṃ sutvā sotaviññāṇavīthivasena uppanno rāgo savanasaṃsaggo nāma. Tatrāpi girigāmavāsīkammāradhītāya pañcahi kumārīhi saddhiṃ padumassaraṃ gantvā, nhatvā mālaṃ āropetvā, uccāsaddena gāyantiyā ākāsena gacchanto saddaṃ sutvā kāmarāgena visesā parihāyitvā anayabyasanaṃ patto pañcaggaḷaleṇavāsī tissadaharo nidassanaṃ.

    ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਙ੍ਗਪਰਾਮਸਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰਾਗੋ ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਧਮ੍ਮਗਾਯਨਦਹਰਭਿਕ੍ਖੁ ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਮਹਾવਿਹਾਰੇ ਕਿਰ ਦਹਰਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਂ ਭਾਸਤਿ । ਤਤ੍ਥ ਮਹਾਜਨੇ ਆਗਤੇ ਰਾਜਾਪਿ ਅਗਮਾਸਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰੇਨ। ਤਤੋ ਰਾਜਧੀਤਾਯ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਞ੍ਚ ਸਦ੍ਦਞ੍ਚ ਆਗਮ੍ਮ ਬਲવਰਾਗੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਦਹਰਸ੍ਸਾਪਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰਾਜਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਸਾਣਿਪਾਕਾਰੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਰਾਮਸਿਤ੍વਾ ਆਲਿਙ੍ਗਿਂਸੁ। ਪੁਨ ਸਾਣਿਪਾਕਾਰਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾ ਦ੍વੇਪਿ ਕਾਲਕਤੇਯੇવ ਅਦ੍ਦਸਂਸੂਤਿ।

    Aññamaññaṃ aṅgaparāmasanena uppannarāgo kāyasaṃsaggo nāma. Dhammagāyanadaharabhikkhu cettha nidassanaṃ. Mahāvihāre kira daharabhikkhu dhammaṃ bhāsati . Tattha mahājane āgate rājāpi agamāsi saddhiṃ antepurena. Tato rājadhītāya tassa rūpañca saddañca āgamma balavarāgo uppanno, tassa ca daharassāpi. Taṃ disvā rājā sallakkhetvā sāṇipākārena parikkhipāpesi. Te aññamaññaṃ parāmasitvā āliṅgiṃsu. Puna sāṇipākāraṃ apanetvā passantā dvepi kālakateyeva addasaṃsūti.

    ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਆਲਪਨਸਮੁਲ੍ਲਪਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਰਾਗੋ ਪਨ ਸਮੁਲ੍ਲਪਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਭਿਕ੍ਖੁਭਿਕ੍ਖੁਨੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਭੋਗਕਰਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰਾਗੋ ਸਮ੍ਭੋਗਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਚੇਤੇਸੁ ਪਾਰਾਜਿਕਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਚ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਮਰਿਚਿવਟ੍ਟਿਨਾਮਮਹਾવਿਹਾਰਮਹੇ ਕਿਰ ਦੁਟ੍ਠਗਾਮਣਿ ਅਭਯਮਹਾਰਾਜਾ ਮਹਾਦਾਨਂ ਪਟਿਯਾਦੇਤ੍વਾ ਉਭਤੋਸਙ੍ਘਂ ਪਰਿવਿਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਣ੍ਹਯਾਗੁਯਾ ਦਿਨ੍ਨਾਯ ਸਙ੍ਘਨવਕਸਾਮਣੇਰੀ ਅਨਾਧਾਰਕਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਨવਕਸਾਮਣੇਰਸ੍ਸ ਦਨ੍ਤવਲਯਂ ਦਤ੍વਾ ਸਮੁਲ੍ਲਾਪਂ ਅਕਾਸਿ। ਤੇ ਉਭੋਪਿ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਟ੍ਠਿવਸ੍ਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰਤੀਰਂ ਗਤਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮੁਲ੍ਲਾਪੇਨ ਪੁਬ੍ਬਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਤਾવਦੇવ ਜਾਤਸਿਨੇਹਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਾਰਾਜਿਕਾ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ।

    Aññamaññaṃ ālapanasamullapane uppanno rāgo pana samullapanasaṃsaggo nāma. Bhikkhubhikkhunīhi saddhiṃ paribhogakaraṇe uppannarāgo sambhogasaṃsaggo nāma. Dvīsupi cetesu pārājikappatto bhikkhu ca bhikkhunī ca nidassanaṃ. Maricivaṭṭināmamahāvihāramahe kira duṭṭhagāmaṇi abhayamahārājā mahādānaṃ paṭiyādetvā ubhatosaṅghaṃ parivisati. Tattha uṇhayāguyā dinnāya saṅghanavakasāmaṇerī anādhārakassa saṅghanavakasāmaṇerassa dantavalayaṃ datvā samullāpaṃ akāsi. Te ubhopi upasampajjitvā saṭṭhivassā hutvā paratīraṃ gatā aññamaññaṃ samullāpena pubbasaññaṃ paṭilabhitvā tāvadeva jātasinehā sikkhāpadaṃ vītikkamitvā pārājikā ahesunti.

    ਏવਂ ਪਞ੍ਚવਿਧੇ ਸਂਸਗ੍ਗੇ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਸਂਸਗ੍ਗੇਨ ਜਾਤਸਂਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭવਤਿ ਸ੍ਨੇਹੋ, ਪੁਰਿਮਰਾਗਪਚ੍ਚਯਾ ਬਲવਰਾਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤੋ ਸ੍ਨੇਹਨ੍વਯਂ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਪਹੋਤਿ ਤਮੇવ ਸ੍ਨੇਹਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਦਿਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕਂ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਪਹੋਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਭવਤਿ, ਜਾਯਤਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਸਂਸਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਭਣਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਸ੍ਨੇਹੋ, ਸ੍ਨੇਹਾ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਨ੍ਤਿ।

    Evaṃ pañcavidhe saṃsagge yena kenaci saṃsaggena jātasaṃsaggassa bhavati sneho, purimarāgapaccayā balavarāgo uppajjati. Tato snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti tameva snehaṃ anugacchantaṃ sandiṭṭhikasamparāyikasokaparidevādinānappakārakaṃ dukkhamidaṃ pahoti, nibbattati, bhavati, jāyati. Apare pana ‘‘ārammaṇe cittassa vossaggo saṃsaggo’’ti bhaṇanti. Tato sneho, snehā dukkhamidanti.

    ਏવਮਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦਂ ਇਮਂ ਅਡ੍ਢਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ਸੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਆਹ – ‘‘ਸ੍વਾਹਂ ਯਮਿਦਂ ਸ੍ਨੇਹਨ੍વਯਂ ਸੋਕਾਦਿਦੁਕ੍ਖਂ ਪਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮੂਲਂ ਖਨਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਮਧਿਗਤੋ’’ਤਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਤੇ ਅਮਚ੍ਚਾ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ਤਤੋ ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ વਾ ਅਞ੍ਞੇ વਾ ਯੋ ਇਮਮ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਮੁਚ੍ਚਿਤੁਕਾਮੋ, ਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਆਦੀਨવਂ ਸ੍ਨੇਹਜਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਂ ‘‘ਸ੍ਨੇਹਨ੍વਯਂ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਪਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਦੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਆਦੀਨવਂ ਸ੍ਨੇਹਜਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਸਂਸਗ੍ਗੇਨ ਸਂਸਗ੍ਗਜਾਤਸ੍ਸ ਭવਤਿ ਸ੍ਨੇਹੋ, ਸ੍ਨੇਹਨ੍વਯਂ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਪਹੋਤਿ, ਏਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਆਦੀਨવਂ ਸ੍ਨੇਹਜਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਅਹਂ ਅਧਿਗਤੋਤਿ। ਏવਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਪਾਦੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਉਦਾਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ।

    Evamatthappabhedaṃ imaṃ aḍḍhagāthaṃ vatvā so paccekabuddho āha – ‘‘svāhaṃ yamidaṃ snehanvayaṃ sokādidukkhaṃ pahoti, tassa dukkhassa mūlaṃ khananto paccekasambodhimadhigato’’ti. Evaṃ vutte te amaccā āhaṃsu – ‘‘amhehi dāni, bhante, kiṃ kātabba’’nti? Tato so āha – ‘‘tumhe vā aññe vā yo imamhā dukkhā muccitukāmo, so sabbopi ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti. Ettha ca yaṃ ‘‘snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahotī’’ti vuttaṃ ‘‘tadeva sandhāya ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā yathāvuttena saṃsaggena saṃsaggajātassa bhavati sneho, snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti, etaṃ yathābhūtaṃ ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno ahaṃ adhigatoti. Evaṃ abhisambandhitvā catutthapādo pubbe vuttanayeneva udānavasena vuttopi veditabbo. Tato paraṃ sabbaṃ purimagāthāya vuttasadisamevāti.

    ਸਂਸਗ੍ਗਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Saṃsaggagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੩੭. ਮਿਤ੍ਤੇ ਸੁਹਜ੍ਜੇਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ વਰੋ, ਰਜ੍ਜਂ વਰ’’ਨ੍ਤਿ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਹਤ੍ਥੇ ਰਜ੍ਜਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਪਿ ਲਞ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਧਮ੍ਮੇਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਲਞ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਾਮਿਕੇ ਪਰਾਜੇਨ੍ਤਾ ਏਕਦਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਰਾਜવਲ੍ਲਭਂ ਪਰਾਜੇਸੁਂ। ਸੋ ਰਞ੍ਞੋ ਭਤ੍ਤਹਾਰਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਸਯਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯਟ੍ਠਾਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਤੋ ਮਹਾਜਨਕਾਯਾ – ‘‘ਅਮਚ੍ਚਾ ਸਾਮਿਕੇ ਅਸਾਮਿਕੇ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਮਹਾਯੁਦ੍ਧਂ વਿਯ ਅਕਂਸੁ। ਅਥ ਰਾਜਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯਟ੍ਠਾਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ ਪਾਸਾਦਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਤੇਨ ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ। ਸੋ ‘‘ਕਿਂ ਮੇ ਰਜ੍ਜੇਨ, ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ વਰੋ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਸੁਖਂ ਪਹਾਯ ਪੁਨ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    37.Mitte suhajjeti kā uppatti? Ayaṃ paccekabodhisatto purimagāthāya vuttanayeneva uppajjitvā bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārento paṭhamaṃ jhānaṃ nibbattetvā ‘‘kiṃ samaṇadhammo varo, rajjaṃ vara’’nti vīmaṃsitvā catunnaṃ amaccānaṃ hatthe rajjaṃ niyyātetvā samaṇadhammaṃ karoti. Amaccā ‘‘dhammena samena karothā’’ti vuttāpi lañjaṃ gahetvā adhammena karonti. Te lañjaṃ gahetvā sāmike parājentā ekadā aññataraṃ rājavallabhaṃ parājesuṃ. So rañño bhattahārakena saddhiṃ pavisitvā sabbaṃ ārocesi. Rājā dutiyadivase sayaṃ vinicchayaṭṭhānaṃ agamāsi. Tato mahājanakāyā – ‘‘amaccā sāmike asāmike karontī’’ti mahāsaddaṃ karontā mahāyuddhaṃ viya akaṃsu. Atha rājā vinicchayaṭṭhānā vuṭṭhāya pāsādaṃ abhiruhitvā samāpattiṃ appetuṃ nisinno tena saddena vikkhittacitto na sakkoti appetuṃ. So ‘‘kiṃ me rajjena, samaṇadhammo varo’’ti rajjasukhaṃ pahāya puna samāpattiṃ nibbattetvā pubbe vuttanayeneva vipassanto paccekasambodhiṃ sacchākāsi. Kammaṭṭhānañca pucchito imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਮਿਤ੍ਤੇ ਸੁਹਜ੍ਜੇ ਅਨੁਕਮ੍ਪਮਾਨੋ, ਹਾਪੇਤਿ ਅਤ੍ਥਂ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ।

    ‘‘Mitte suhajje anukampamāno, hāpeti atthaṃ paṭibaddhacitto;

    ਏਤਂ ਭਯਂ ਸਨ੍ਥવੇ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨવਸੇਨ ਮਿਤ੍ਤਾ। ਸੁਹਦਯਭਾવੇਨ ਸੁਹਜ੍ਜਾ। ਕੇਚਿ ਹਿ ਏਕਨ੍ਤਹਿਤਕਾਮਤਾਯ ਮਿਤ੍ਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਸੁਹਜ੍ਜਾ। ਕੇਚਿ ਗਮਨਾਗਮਨਟ੍ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਸਮੁਲ੍ਲਾਪਾਦੀਸੁ ਹਦਯਸੁਖਜਨਨੇਨ ਸੁਹਜ੍ਜਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਮਿਤ੍ਤਾ। ਕੇਚਿ ਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਸੁਹਜ੍ਜਾ ਚੇવ ਮਿਤ੍ਤਾ ਚ। ਤੇ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ – ਅਗਾਰਿਯਾ ਅਨਗਾਰਿਯਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਗਾਰਿਯਾ ਤਿવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ – ਉਪਕਾਰੋ, ਸਮਾਨਸੁਖਦੁਕ੍ਖੋ, ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋਤਿ। ਅਨਗਾਰਿਯਾ વਿਸੇਸੇਨ ਅਤ੍ਥਕ੍ਖਾਯਿਨੋ ਏવ। ਤੇ ਚਤੂਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ –

    Tattha mettāyanavasena mittā. Suhadayabhāvena suhajjā. Keci hi ekantahitakāmatāya mittāva honti, na suhajjā. Keci gamanāgamanaṭṭhānanisajjāsamullāpādīsu hadayasukhajananena suhajjāva honti, na mittā. Keci tadubhayavasena suhajjā ceva mittā ca. Te duvidhā honti – agāriyā anagāriyā ca. Tattha agāriyā tividhā honti – upakāro, samānasukhadukkho, anukampakoti. Anagāriyā visesena atthakkhāyino eva. Te catūhi aṅgehi samannāgatā honti. Yathāha –

    ‘‘ਚਤੂਹਿ ਖੋ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤ, ਠਾਨੇਹਿ ਉਪਕਾਰੋ ਮਿਤ੍ਤੋ ਸੁਹਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਪਮਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਪਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਪਤੇਯ੍ਯਂ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਭੀਤਸ੍ਸ ਸਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਤਦ੍ਦਿਗੁਣਂ ਭੋਗਂ ਅਨੁਪ੍ਪਦੇਤਿ’’ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੧)।

    ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi upakāro mitto suhado veditabbo – pamattaṃ rakkhati, pamattassa sāpateyyaṃ rakkhati, bhītassa saraṇaṃ hoti, uppannesu kiccakaraṇīyesu taddiguṇaṃ bhogaṃ anuppadeti’’ (dī. ni. 3.261).

    ਤਥਾ –

    Tathā –

    ‘‘ਚਤੂਹਿ ਖੋ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤ, ਠਾਨੇਹਿ ਸਮਾਨਸੁਖਦੁਕ੍ਖੋ ਮਿਤ੍ਤੋ ਸੁਹਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਗੁਯ੍ਹਮਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ, ਗੁਯ੍ਹਮਸ੍ਸ ਪਰਿਗੂਹਤਿ, ਆਪਦਾਸੁ ਨ વਿਜਹਤਿ, ਜੀવਿਤਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਾਯ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ’’ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੨)।

    ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo – guyhamassa ācikkhati, guyhamassa parigūhati, āpadāsu na vijahati, jīvitampissa atthāya pariccattaṃ hoti’’ (dī. ni. 3.262).

    ਤਥਾ –

    Tathā –

    ‘‘ਚਤੂਹਿ ਖੋ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤ, ਠਾਨੇਹਿ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕੋ ਮਿਤ੍ਤੋ ਸੁਹਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਅਭવੇਨਸ੍ਸ ਨ ਨਨ੍ਦਤਿ, ਭવੇਨਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦਤਿ, ਅવਣ੍ਣਂ ਭਣਮਾਨਂ ਨਿવਾਰੇਤਿ, વਣ੍ਣਂ ਭਣਮਾਨਂ ਪਸਂਸਤਿ’’ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੪)।

    ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi anukampako mitto suhado veditabbo – abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ nivāreti, vaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ pasaṃsati’’ (dī. ni. 3.264).

    ਤਥਾ –

    Tathā –

    ‘‘ਚਤੂਹਿ ਖੋ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤ, ਠਾਨੇਹਿ ਅਤ੍ਥਕ੍ਖਾਯੀ ਮਿਤ੍ਤੋ ਸੁਹਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਪਾਪਾ ਨਿવਾਰੇਤਿ, ਕਲ੍ਯਾਣੇ ਨਿવੇਸੇਤਿ, ਅਸ੍ਸੁਤਂ ਸਾવੇਤਿ, ਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੩)।

    ‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi atthakkhāyī mitto suhado veditabbo – pāpā nivāreti, kalyāṇe niveseti, assutaṃ sāveti, saggassa maggaṃ ācikkhatī’’ti (dī. ni. 3.263).

    ਤੇਸ੍વਿਧ ਅਗਾਰਿਯਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਮਿਤ੍ਤੇ ਸੁਹਜ੍ਜੇ। ਅਨੁਕਮ੍ਪਮਾਨੋਤਿ ਅਨੁਦਯਮਾਨੋ। ਤੇਸਂ ਸੁਖਂ ਉਪਸਂਹਰਿਤੁਕਾਮੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਪਹਰਿਤੁਕਾਮੋ ਚ।

    Tesvidha agāriyā adhippetā. Atthato pana sabbepi yujjanti. Te mitte suhajje. Anukampamānoti anudayamāno. Tesaṃ sukhaṃ upasaṃharitukāmo dukkhaṃ apaharitukāmo ca.

    ਹਾਪੇਤਿ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਤਿવਿਧਂ, ਤਥਾ ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਪਰਤ੍ਥਉਭਯਤ੍ਥવਸੇਨਾਪਿ ਤਿવਿਧਂ। ਅਤ੍ਥਂ ਲਦ੍ਧવਿਨਾਸਨੇਨ ਅਲਦ੍ਧਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨਾਤਿ ਦ੍વਿਧਾਪਿ ਹਾਪੇਤਿ વਿਨਾਸੇਤਿ। ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਇਮਂ વਿਨਾ ਨ ਜੀવਾਮਿ, ਏਸ ਮੇ ਗਤਿ, ਏਸ ਮੇ ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨੀਚੇ ਠਾਨੇ ਠਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ‘‘ਇਮੇ ਮਂ વਿਨਾ ਨ ਜੀવਨ੍ਤਿ, ਅਹਂ ਤੇਸਂ ਗਤਿ, ਤੇਸਂ ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਚ੍ਚੇ ਠਾਨੇ ਠਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਏવਂ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਏਤਂ ਭਯਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਅਤ੍ਥਹਾਪਨਭਯਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਹਾਨਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਨ੍ਥવੇਤਿ ਤਿવਿਧੋ ਸਨ੍ਥવੋ – ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવવਸੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਸਤਪ੍ਪਭੇਦਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਤਣ੍ਹਾਸਨ੍ਥવੋ, ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਭੇਦਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਨ੍ਥવੋ, ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਮਿਤ੍ਤਾਨੁਕਮ੍ਪਨਾ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવੋ। ਸੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤੇਨ ਹਿਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਪਰਿਹੀਨਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਏਤਂ ਭਯਂ ਸਨ੍ਥવੇ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਅਹਮਧਿਗਤੋ’’ਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Hāpeti atthanti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthavasena tividhaṃ, tathā attatthaparatthaubhayatthavasenāpi tividhaṃ. Atthaṃ laddhavināsanena aladdhānuppādanenāti dvidhāpi hāpeti vināseti. Paṭibaddhacittoti ‘‘ahaṃ imaṃ vinā na jīvāmi, esa me gati, esa me parāyaṇa’’nti evaṃ attānaṃ nīce ṭhāne ṭhapentopi paṭibaddhacitto hoti. ‘‘Ime maṃ vinā na jīvanti, ahaṃ tesaṃ gati, tesaṃ parāyaṇa’’nti evaṃ attānaṃ ucce ṭhāne ṭhapentopi paṭibaddhacitto hoti. Idha pana evaṃ paṭibaddhacitto adhippeto. Etaṃ bhayanti etaṃ atthahāpanabhayaṃ, attano samāpattihāniṃ sandhāya vuttaṃ. Santhaveti tividho santhavo – taṇhādiṭṭhimittasanthavavasena. Tattha aṭṭhasatappabhedāpi taṇhā taṇhāsanthavo, dvāsaṭṭhibhedāpi diṭṭhi diṭṭhisanthavo, paṭibaddhacittatāya mittānukampanā mittasanthavo. So idhādhippeto. Tena hissa samāpatti parihīnā. Tenāha – ‘‘etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno ahamadhigato’’ti. Sesaṃ vuttasadisamevāti veditabbanti.

    ਮਿਤ੍ਤਸੁਹਜ੍ਜਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Mittasuhajjagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੩੮. વਂਸੋ વਿਸਾਲੋਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਤਯੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਜੇਟ੍ਠਕੋ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਇਤਰੇ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਰਾਜਕੁਲੇਸੁ। ਤੇ ਉਭੋਪਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ, ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ, ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਹੁਤ੍વਾ, ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰੇ વਸਨ੍ਤਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਮਯਂ ਕਿਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੁਖਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨਾ ਕਸ੍ਸਪਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਰਿਯਂ ਅਦ੍ਦਸਂਸੁ। ਤਤੋ ‘‘ਤਤਿਯੋ ਕੁਹਿ’’ਨ੍ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਸਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੋ ਪਕਤਿਯਾવ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਞੇવ ਓવਾਦਕੋ વਤ੍ਤਾ વਚਨਕ੍ਖਮੋ ਪਾਪਗਰਹੀ, ਹਨ੍ਦ, ਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਓਕਾਸਂ ਗવੇਸਨ੍ਤਾ ਤਂ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰવਿਭੂਸਿਤਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਆਕਾਸੇਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਦ੍વਾਰੇ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਮੂਲੇ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਮਹਾਜਨੋ ਅਤਿਤ੍ਤੋ ਰਾਜਦਸ੍ਸਨੇਨ ਰਾਜਾਨਂ ਓਲੋਕੇਤਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਕੋਚਿ ਮਮ ਦਸ੍ਸਨੇ ਅਬ੍ਯਾવਟੋ’’ਤਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ। ਸਹ ਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਚਸ੍ਸ ਤੇਸੁ ਸਿਨੇਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ।

    38.Vaṃso visāloti kā uppatti? Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane tayo paccekabodhisattā pabbajitvā vīsati vassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke uppannā. Tato cavitvā tesaṃ jeṭṭhako bārāṇasirājakule nibbatto, itare paccantarājakulesu. Te ubhopi kammaṭṭhānaṃ uggaṇhitvā, rajjaṃ pahāya pabbajitvā, anukkamena paccekabuddhā hutvā, nandamūlakapabbhāre vasantā ekadivasaṃ samāpattito vuṭṭhāya ‘‘mayaṃ kiṃ kammaṃ katvā imaṃ lokuttarasukhaṃ anuppattā’’ti āvajjetvā paccavekkhamānā kassapabuddhakāle attano cariyaṃ addasaṃsu. Tato ‘‘tatiyo kuhi’’nti āvajjentā bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārentaṃ disvā tassa guṇe saritvā ‘‘so pakatiyāva appicchatādiguṇasamannāgato ahosi, amhākaññeva ovādako vattā vacanakkhamo pāpagarahī, handa, naṃ ārammaṇaṃ dassetvā mocessāmā’’ti okāsaṃ gavesantā taṃ ekadivasaṃ sabbālaṅkāravibhūsitaṃ uyyānaṃ gacchantaṃ disvā ākāsenāgantvā uyyānadvāre veḷugumbamūle aṭṭhaṃsu. Mahājano atitto rājadassanena rājānaṃ oloketi. Tato rājā ‘‘atthi nu kho koci mama dassane abyāvaṭo’’ti olokento paccekabuddhe addakkhi. Saha dassaneneva cassa tesu sineho uppajji.

    ਸੋ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਸਨ੍ਤੇਨ ਉਪਚਾਰੇਨ ਤੇ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਂ ਨਾਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤੇ ਆਹਂਸੁ ‘‘ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ‘ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾ’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ? ‘‘ਅਲਗ੍ਗਨਤ੍ਥੋ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਤਂ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਾ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਂ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਮੂਲਖਨ੍ਧਸਾਖਾਨੁਸਾਖਾਹਿ ਸਂਸਿਬ੍ਬਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਅਸਿਹਤ੍ਥੋ ਪੁਰਿਸੋ ਮੂਲੇ ਛੇਤ੍વਾ ਆવਿਞ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ , ਏવਮੇવ ਤ੍વਂ ਅਨ੍ਤੋ ਚ ਬਹਿ ਚ ਜਟਾਯ ਜਟਿਤੋ ਆਸਤ੍ਤવਿਸਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਲਗ੍ਗੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ વਾ ਪਨਸ੍ਸ વੇਮਜ੍ਝਗਤੋਪਿ ਅਯਂ વਂਸਕਲ਼ੀਰੋ ਅਸਞ੍ਜਾਤਸਾਖਤ੍ਤਾ ਕੇਨਚਿ ਅਲਗ੍ਗੋ ਠਿਤੋ, ਸਕ੍ਕਾ ਚ ਪਨ ਅਗ੍ਗੇ વਾ ਮੂਲੇ વਾ ਛੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ, ਏવਮੇવ ਮਯਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ ਤਾવਦੇવ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤੋ ਏવ ਰਞ੍ਞੋ ਆਕਾਸੇਨ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਕਦਾ ਨੁ ਖੋ ਅਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    So hatthikkhandhā oruyha santena upacārena te upasaṅkamitvā ‘‘bhante, kiṃ nāmā tumhe’’ti pucchi. Te āhaṃsu ‘‘mayaṃ, mahārāja, asajjamānā nāmā’’ti. ‘‘Bhante, ‘asajjamānā’ti etassa ko attho’’ti? ‘‘Alagganattho, mahārājā’’ti. Tato taṃ veḷugumbaṃ dassentā āhaṃsu – ‘‘seyyathāpi, mahārāja, imaṃ veḷugumbaṃ sabbaso mūlakhandhasākhānusākhāhi saṃsibbitvā ṭhitaṃ asihattho puriso mūle chetvā āviñchanto na sakkuṇeyya uddharituṃ , evameva tvaṃ anto ca bahi ca jaṭāya jaṭito āsattavisatto tattha laggo. Seyyathāpi vā panassa vemajjhagatopi ayaṃ vaṃsakaḷīro asañjātasākhattā kenaci alaggo ṭhito, sakkā ca pana agge vā mūle vā chetvā uddharituṃ, evameva mayaṃ katthaci asajjamānā sabbadisā gacchāmā’’ti tāvadeva catutthajjhānaṃ samāpajjitvā passato eva rañño ākāsena nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu. Tato rājā cintesi – ‘‘kadā nu kho ahampi evaṃ asajjamāno bhaveyya’’nti tattheva nisīditvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi. Purimanayeneva kammaṭṭhānaṃ pucchito imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘વਂਸੋ વਿਸਾਲੋવ ਯਥਾ વਿਸਤ੍ਤੋ, ਪੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦਾਰੇਸੁ ਚ ਯਾ ਅਪੇਕ੍ਖਾ।

    ‘‘Vaṃso visālova yathā visatto, puttesu dāresu ca yā apekkhā;

    વਂਸਕ੍ਕਲ਼ੀਰੋવ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Vaṃsakkaḷīrova asajjamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ વਂਸੋਤਿ વੇਲ਼ੁ। વਿਸਾਲੋਤਿ વਿਤ੍ਥਿਣ੍ਣੋ। ਚਕਾਰੋ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੋ, ਏવਕਾਰੋ વਾ ਅਯਂ, ਸਨ੍ਧਿવਸੇਨੇਤ੍ਥ ਏਕਾਰੋ ਨਟ੍ਠੋ। ਤਸ੍ਸ ਪਰਪਦੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਤਂ ਪਚ੍ਛਾ ਯੋਜੇਸ੍ਸਾਮ। ਯਥਾਤਿ ਪਟਿਭਾਗੇ। વਿਸਤ੍ਤੋਤਿ ਲਗ੍ਗੋ, ਜਟਿਤੋ ਸਂਸਿਬ੍ਬਿਤੋ। ਪੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦਾਰੇਸੁ ਚਾਤਿ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤੁਭਰਿਯਾਸੁ। ਯਾ ਅਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੋ ਸ੍ਨੇਹੋ। વਂਸਕ੍ਕਲ਼ੀਰੋવ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋਤਿ વਂਸਕਲ਼ੀਰੋ વਿਯ ਅਲਗ੍ਗਮਾਨੋ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾ વਂਸੋ વਿਸਾਲੋ વਿਸਤ੍ਤੋ ਏવ ਹੋਤਿ, ਪੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦਾਰੇਸੁ ਚ ਯਾ ਅਪੇਕ੍ਖਾ, ਸਾਪਿ ਏવਂ ਤਾਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਸਂਸਿਬ੍ਬਿਤ੍વਾ ਠਿਤਤ੍ਤਾ વਿਸਤ੍ਤਾ ਏવ। ਸ੍વਾਹਂ ਤਾਯ ਅਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ વਿਸਾਲੋ વਂਸੋ વਿਯ વਿਸਤ੍ਤੋਤਿ ਏવਂ ਅਪੇਕ੍ਖਾਯ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਂ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਅਯਂ વਂਸਕਲ਼ੀਰੋવ ਰੂਪਾਦੀਸੁ વਾ ਲੋਭਾਦੀਸੁ વਾ ਕਾਮਭવਾਦੀਸੁ વਾ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਸੁ વਾ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਤਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Tattha vaṃsoti veḷu. Visāloti vitthiṇṇo. Cakāro avadhāraṇattho, evakāro vā ayaṃ, sandhivasenettha ekāro naṭṭho. Tassa parapadena sambandho, taṃ pacchā yojessāma. Yathāti paṭibhāge. Visattoti laggo, jaṭito saṃsibbito. Puttesu dāresu cāti puttadhītubhariyāsu. Yā apekkhāti yā taṇhā yo sneho. Vaṃsakkaḷīrova asajjamānoti vaṃsakaḷīro viya alaggamāno. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā vaṃso visālo visatto eva hoti, puttesu dāresu ca yā apekkhā, sāpi evaṃ tāni vatthūni saṃsibbitvā ṭhitattā visattā eva. Svāhaṃ tāya apekkhāya apekkhavā visālo vaṃso viya visattoti evaṃ apekkhāya ādīnavaṃ disvā taṃ apekkhaṃ maggañāṇena chindanto ayaṃ vaṃsakaḷīrova rūpādīsu vā lobhādīsu vā kāmabhavādīsu vā diṭṭhādīsu vā taṇhāmānadiṭṭhivasena asajjamāno paccekabodhiṃ adhigatoti. Sesaṃ purimanayeneva veditabbanti.

    વਂਸਕਲ਼ੀਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Vaṃsakaḷīragāthāvaṇṇanā samattā.

    ੩੯. ਮਿਗੋ ਅਰਞ੍ਞਮ੍ਹੀਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਏਕੋ ਕਿਰ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ, ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਸੇਟ੍ਠਿਕੁਲੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਡ੍ਢੇ ਮਹਦ੍ਧਨੇ ਮਹਾਭੋਗੇ, ਸੋ ਸੁਭਗੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਤੋ ਪਰਦਾਰਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਾਲਕਤੋ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਿਤ੍વਾ વਿਪਾਕਾવਸੇਸੇਨ ਸੇਟ੍ਠਿਭਰਿਯਾਯ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਇਤ੍ਥਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਨਿਰਯਤੋ ਆਗਤਾਨਂ ਗਤ੍ਤਾਨਿ ਉਣ੍ਹਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਸੇਟ੍ਠਿਭਰਿਯਾ ਡਯ੍ਹਮਾਨੇਨ ਉਦਰੇਨ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਤਂ ਗਬ੍ਭਂ ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਕਾਲੇਨ ਦਾਰਿਕਂ વਿਜਾਯਿ। ਸਾ ਜਾਤਦਿવਸਤੋ ਪਭੁਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਸੇਸਬਨ੍ਧੁਪਰਿਜਨਾਨਞ੍ਚ ਦੇਸ੍ਸਾ ਅਹੋਸਿ। વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਚ ਯਮ੍ਹਿ ਕੁਲੇ ਦਿਨ੍ਨਾ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਸਾਮਿਕਸਸ੍ਸੁਸਸੁਰਾਨਂ ਦੇਸ੍ਸਾવ ਅਹੋਸਿ ਅਪ੍ਪਿਯਾ ਅਮਨਾਪਾ। ਅਥ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇ ਘੋਸਿਤੇ ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੀਲ਼ਿਤੁਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વੇਸਿਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਕੀਲ਼ਤਿ। ਸਾ ਤਂ ਦਾਸੀਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਸੁਤ੍વਾ ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਅਨੁਨਯਿਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਅਯ੍ਯਪੁਤ੍ਤ, ਇਤ੍ਥੀ ਨਾਮ ਸਚੇਪਿ ਦਸਨ੍ਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਕਨਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ વਾ ਧੀਤਾ, ਤਥਾਪਿ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਪੇਸਨਕਰਾ ਹੋਤਿ। ਸਾਮਿਕੇ ਅਨਾਲਪਨ੍ਤੇ ਸੂਲੇ ਆਰੋਪਿਤਾ વਿਯ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ। ਸਚੇ ਅਹਂ ਅਨੁਗ੍ਗਹਾਰਹਾ, ਅਨੁਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਨੋ ਚੇ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਤਿਕੁਲਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ – ‘‘ਹੋਤੁ, ਭਦ੍ਦੇ, ਮਾ ਸੋਚਿ, ਕੀਲ਼ਨਸਜ੍ਜਾ ਹੋਹਿ, ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਾ ਤਾવਤਕੇਨਪਿ ਸਲ੍ਲਾਪਮਤ੍ਤੇਨ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤਾ ‘‘ਸ੍વੇ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਬਹੁਂ ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਂ ਪਟਿਯਾਦੇਤਿ। ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਅਨਾਰੋਚੇਤ੍વਾવ ਕੀਲ਼ਨਟ੍ਠਾਨਂ ਗਤੋ। ਸਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਪੇਸੇਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਪੇਸੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਮਗ੍ਗਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੀ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਉਸ੍ਸੂਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਪਚ੍ਚਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਗਤੋ’’ਤਿ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸਾ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਪਟਿਯਾਦਿਤਂ ਆਦਾਯ ਯਾਨਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਾ।

    39.Migoaraññamhīti kā uppatti? Eko kira bhikkhu kassapassa bhagavato sāsane yogāvacaro kālaṃ katvā, bārāṇasiyaṃ seṭṭhikule uppanno aḍḍhe mahaddhane mahābhoge, so subhago ahosi. Tato paradāriko hutvā tattha kālakato niraye nibbatto tattha paccitvā vipākāvasesena seṭṭhibhariyāya kucchimhi itthipaṭisandhiṃ aggahesi. Nirayato āgatānaṃ gattāni uṇhāni honti. Tena seṭṭhibhariyā ḍayhamānena udarena kicchena kasirena taṃ gabbhaṃ dhāretvā kālena dārikaṃ vijāyi. Sā jātadivasato pabhuti mātāpitūnaṃ sesabandhuparijanānañca dessā ahosi. Vayappattā ca yamhi kule dinnā, tatthāpi sāmikasassusasurānaṃ dessāva ahosi appiyā amanāpā. Atha nakkhatte ghosite seṭṭhiputto tāya saddhiṃ kīḷituṃ anicchanto vesiṃ ānetvā kīḷati. Sā taṃ dāsīnaṃ santikā sutvā seṭṭhiputtaṃ upasaṅkamitvā nānappakārehi anunayitvā āha – ‘‘ayyaputta, itthī nāma sacepi dasannaṃ rājūnaṃ kaniṭṭhā hoti, cakkavattino vā dhītā, tathāpi sāmikassa pesanakarā hoti. Sāmike anālapante sūle āropitā viya dukkhaṃ paṭisaṃvedeti. Sace ahaṃ anuggahārahā, anuggahetabbā. No ce, vissajjetabbā, attano ñātikulaṃ gamissāmī’’ti. Seṭṭhiputto – ‘‘hotu, bhadde, mā soci, kīḷanasajjā hohi, nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āha. Seṭṭhidhītā tāvatakenapi sallāpamattena ussāhajātā ‘‘sve nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti bahuṃ khajjabhojjaṃ paṭiyādeti. Seṭṭhiputto dutiyadivase anārocetvāva kīḷanaṭṭhānaṃ gato. Sā ‘‘idāni pesessati, idāni pesessatī’’ti maggaṃ olokentī nisinnā ussūraṃ disvā manusse pesesi. Te paccāgantvā ‘‘seṭṭhiputto gato’’ti ārocesuṃ. Sā sabbaṃ taṃ paṭiyāditaṃ ādāya yānaṃ abhiruhitvā uyyānaṃ gantuṃ āraddhā.

    ਅਥ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰੇ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਨਿਰੋਧਾ વੁਟ੍ਠਾਯ ਅਨੋਤਤ੍ਤੇ ਮੁਖਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਨਾਗਲਤਾਦਨ੍ਤਪੋਣਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਤ੍ਥ ਅਜ੍ਜ ਭਿਕ੍ਖਂ ਚਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਮਯਿ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਪਬ੍ਭਾਰਸਮੀਪੇ ਸਟ੍ਠਿਯੋਜਨਂ ਮਨੋਸਿਲਾਤਲਂ, ਤਤ੍ਥ ਠਤ੍વਾ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਆਕਾਸੇਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਪਟਿਪਥੇ ਓਰੁਯ੍ਹ ਬਾਰਾਣਸੀਭਿਮੁਖੋ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦਾਸਿਯੋ ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਾਯ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸਾ ਯਾਨਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, ਪਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਸਬ੍ਬਰਸਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯੇਨ ਪੂਰੇਤ੍વਾ, ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਾਪਿ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫਂ ਕਤ੍વਾ, ਪੁਪ੍ਫਕਲਾਪਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ, ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਪਤ੍ਤਂ ਦਤ੍વਾ, વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, ਪੁਪ੍ਫਕਲਾਪਹਤ੍ਥਾ ਪਤ੍ਥੇਸਿ ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਯਥਾ ਇਦਂ ਪੁਪ੍ਫਂ, ਏવਾਹਂ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਾਮਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਪਿਯਾ ਭવੇਯ੍ਯਂ ਮਨਾਪਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ਪਤ੍ਥੇਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਂ ਪਤ੍ਥੇਸਿ ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਦੁਕ੍ਖੋ ਗਬ੍ਭવਾਸੋ, ਤਂ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫੇ ਏવਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਪਤ੍ਥੇਸਿ ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਜਿਗੁਚ੍ਛਨੀਯੋ ਮਾਤੁਗਾਮੋ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਧੀਤਾਪਿ ਪਰવਸਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਹਂ ਇਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਪੁਰਿਸੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪਤ੍ਥੇਸਿ ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਇਮਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਪਤ੍ਤਂ ਅਮਤਂ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।

    Atha nandamūlakapabbhāre paccekasambuddho sattame divase nirodhā vuṭṭhāya anotatte mukhaṃ dhovitvā nāgalatādantapoṇaṃ khāditvā ‘‘kattha ajja bhikkhaṃ carissāmī’’ti āvajjento taṃ seṭṭhidhītaraṃ disvā ‘‘imissā mayi sakkāraṃ karitvā taṃ kammaṃ parikkhayaṃ gamissatī’’ti ñatvā pabbhārasamīpe saṭṭhiyojanaṃ manosilātalaṃ, tattha ṭhatvā nivāsetvā pattacīvaramādāya abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā ākāsenāgantvā tassā paṭipathe oruyha bārāṇasībhimukho agamāsi. Taṃ disvā dāsiyo seṭṭhidhītāya ārocesuṃ. Sā yānā oruyha sakkaccaṃ vanditvā, pattaṃ gahetvā, sabbarasasampannena khādanīyabhojanīyena pūretvā, padumapupphena paṭicchādetvā heṭṭhāpi padumapupphaṃ katvā, pupphakalāpaṃ hatthena gahetvā, paccekabuddhaṃ upasaṅkamitvā, tassa hatthe pattaṃ datvā, vanditvā, pupphakalāpahatthā patthesi ‘‘bhante, yathā idaṃ pupphaṃ, evāhaṃ yattha yattha uppajjāmi, tattha tattha mahājanassa piyā bhaveyyaṃ manāpā’’ti. Evaṃ patthetvā dutiyaṃ patthesi ‘‘bhante, dukkho gabbhavāso, taṃ anupagamma padumapupphe evaṃ paṭisandhi bhaveyyā’’ti. Tatiyampi patthesi ‘‘bhante, jigucchanīyo mātugāmo, cakkavattidhītāpi paravasaṃ gacchati, tasmā ahaṃ itthibhāvaṃ anupagamma puriso bhaveyya’’nti. Catutthampi patthesi ‘‘bhante, imaṃ saṃsāradukkhaṃ atikkamma pariyosāne tumhehi pattaṃ amataṃ pāpuṇeyya’’nti.

    ਏવਂ ਚਤੁਰੋ ਪਣਿਧਯੋ ਕਤ੍વਾ, ਤਂ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫਕਲਾਪਂ ਪੂਜੇਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਪ੍ਫਸਦਿਸੋ ਏવ ਮੇ ਗਨ੍ਧੋ ਚੇવ વਣ੍ਣੋ ਚ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਇਮਂ ਪਞ੍ਚਮਂ ਪਣਿਧਿਂ ਅਕਾਸਿ। ਤਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਪਤ੍ਤਂ ਪੁਪ੍ਫਕਲਾਪਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਕਾਸੇ ਠਤ੍વਾ –

    Evaṃ caturo paṇidhayo katvā, taṃ padumapupphakalāpaṃ pūjetvā, paccekabuddhassa pañcapatiṭṭhitena vanditvā ‘‘pupphasadiso eva me gandho ceva vaṇṇo ca hotū’’ti imaṃ pañcamaṃ paṇidhiṃ akāsi. Tato paccekabuddho pattaṃ pupphakalāpañca gahetvā ākāse ṭhatvā –

    ‘‘ਇਚ੍ਛਿਤਂ ਪਤ੍ਥਿਤਂ ਤੁਯ੍ਹਂ, ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਸਮਿਜ੍ਝਤੁ।

    ‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, khippameva samijjhatu;

    ਸਬ੍ਬੇ ਪੂਰੇਨ੍ਤੁ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ, ਚਨ੍ਦੋ ਪਨ੍ਨਰਸੋ ਯਥਾ’’ਤਿ॥ –

    Sabbe pūrentu saṅkappā, cando pannaraso yathā’’ti. –

    ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਾਯ ਅਨੁਮੋਦਨਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਾ ਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੂ’’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਾਯ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਹਤੀ ਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਭવਨ੍ਤਰੇ ਕਤਂ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਅਨੋਕਾਸਤਾਯ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਂ, ਚਿਞ੍ਚਮ੍ਬਿਲਧੋਤਤਮ੍ਬਭਾਜਨਮਿવ ਸੁਦ੍ਧਾ ਜਾਤਾ। ਤਾવਦੇવ ਚਸ੍ਸਾ ਪਤਿਕੁਲੇ ਞਾਤਿਕੁਲੇ ਚ ਸਬ੍ਬੋ ਜਨੋ ਤੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਕਿਂ ਕਰੋਮਾ’’ਤਿ ਪਿਯવਚਨਾਨਿ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਾਨਿ ਚ ਪੇਸੇਸਿ। ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਸੀਘਂ ਸੀਘਂ ਆਨੇਥ ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਰਂ, ਅਹਂ વਿਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਆਗਤੋ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਚ ਨਂ ਉਰੇ વਿਲਿਤ੍ਤਚਨ੍ਦਨਂ વਿਯ ਆਮੁਤ੍ਤਮੁਤ੍ਤਾਹਾਰਂ વਿਯ ਪੁਪ੍ਫਮਾਲਂ વਿਯ ਚ ਪਿਯਾਯਨ੍ਤੋ ਪਰਿਹਰਿ।

    Imāya gāthāya seṭṭhidhītāya anumodanaṃ katvā ‘‘seṭṭhidhītā maṃ gacchantaṃ passatū’’ti adhiṭṭhahitvā nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi. Seṭṭhidhītāya taṃ disvā mahatī pīti uppannā. Bhavantare kataṃ akusalakammaṃ anokāsatāya parikkhīṇaṃ, ciñcambiladhotatambabhājanamiva suddhā jātā. Tāvadeva cassā patikule ñātikule ca sabbo jano tuṭṭho ‘‘kiṃ karomā’’ti piyavacanāni paṇṇākārāni ca pesesi. Seṭṭhiputto manusse pesesi ‘‘sīghaṃ sīghaṃ ānetha seṭṭhidhītaraṃ, ahaṃ vissaritvā uyyānaṃ āgato’’ti. Tato pabhuti ca naṃ ure vilittacandanaṃ viya āmuttamuttāhāraṃ viya pupphamālaṃ viya ca piyāyanto parihari.

    ਸਾ ਤਤ੍ਥ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਭੋਗਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸਭਾવੇਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਸੋ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫਗਬ੍ਭੇਯੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋਪਿ, ਨਿਸੀਦਨ੍ਤੋਪਿ, ਸਯਨ੍ਤੋਪਿ ਪਦੁਮਗਬ੍ਭੇਯੇવ ਸਯਤਿ। ਮਹਾਪਦੁਮਦੇવਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਚਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਕਂਸੁ। ਏવਂ ਸੋ ਤੇਨ ਇਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਂ ਛਦੇવਲੋਕੇ ਏવ ਸਂਸਰਤਿ।

    Sā tattha yāvatāyukaṃ issariyabhogasukhaṃ anubhavitvā kālaṃ katvā purisabhāvena devaloke padumapupphe uppajji. So devaputto gacchantopi padumapupphagabbheyeva gacchati, tiṭṭhantopi, nisīdantopi, sayantopi padumagabbheyeva sayati. Mahāpadumadevaputtoti cassa nāmaṃ akaṃsu. Evaṃ so tena iddhānubhāvena anulomapaṭilomaṃ chadevaloke eva saṃsarati.

    ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ વੀਸਤਿ ਇਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਏਕਿਸ੍ਸਾਪਿ ਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ਨ ਲਭਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਰਾਜਾਨਂ વਿਞ੍ਞਾਪੇਸੁਂ ‘‘ਦੇવ, ਕੁਲવਂਸਾਨੁਪਾਲਕੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ, ਅਤ੍ਰਜੇ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਖੇਤ੍ਰਜੋਪਿ ਕੁਲવਂਸਧਰੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਹੇਸਿਂ ਅવਸੇਸਾ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਧਮ੍ਮਨਾਟਕਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ ਯਥਾਕਾਮਂ ਬਹਿ ਚਰਾਪੇਸਿ, ਤਥਾਪਿ ਪੁਤ੍ਤਂ ਨਾਲਤ੍ਥ। ਪੁਨ ਅਮਚ੍ਚਾ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਹੇਸੀ ਨਾਮ ਪੁਞ੍ਞੇਨ ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਸਬ੍ਬਿਤ੍ਥੀਨਂ ਅਗ੍ਗਾ, ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਦੇવੋ ਮਹੇਸਿਯਾਪਿ ਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ਲਭੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਮਹੇਸਿਯਾ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸਾ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਯਾ ਇਤ੍ਥੀ ਸਚ੍ਚવਾਦਿਨੀ ਸੀਲવਤੀ, ਸਾ ਪੁਤ੍ਤਂ ਲਭੇਯ੍ਯ, ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਰਹਿਤਾਯ ਕੁਤੋ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪਾਸਾਦਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਸੀਲਾਨਿ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਅਨੁਮਜ੍ਜਤਿ। ਸੀਲવਤਿਯਾ ਰਾਜਧੀਤਾਯ ਪਞ੍ਚ ਸੀਲਾਨਿ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨ੍ਤਿਯਾ ਪੁਤ੍ਤਪਤ੍ਥਨਾਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਤ੍ਤੇ ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਆਸਨਂ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਿ।

    Tena ca samayena bārāṇasirañño vīsati itthisahassāni honti. Rājā ekissāpi kucchiyaṃ puttaṃ na labhati. Amaccā rājānaṃ viññāpesuṃ ‘‘deva, kulavaṃsānupālako putto icchitabbo, atraje avijjamāne khetrajopi kulavaṃsadharo hotī’’ti. Rājā ‘‘ṭhapetvā mahesiṃ avasesā nāṭakitthiyo sattāhaṃ dhammanāṭakaṃ karothā’’ti yathākāmaṃ bahi carāpesi, tathāpi puttaṃ nālattha. Puna amaccā āhaṃsu – ‘‘mahārāja, mahesī nāma puññena ca paññāya ca sabbitthīnaṃ aggā, appeva nāma devo mahesiyāpi kucchismiṃ puttaṃ labheyyā’’ti. Rājā mahesiyā etamatthaṃ ārocesi. Sā āha – ‘‘mahārāja, yā itthī saccavādinī sīlavatī, sā puttaṃ labheyya, hirottapparahitāya kuto putto’’ti pāsādaṃ abhiruhitvā pañca sīlāni samādiyitvā punappunaṃ anumajjati. Sīlavatiyā rājadhītāya pañca sīlāni anumajjantiyā puttapatthanācitte uppannamatte sakkassa āsanaṃ santappi.

    ਅਥ ਸਕ੍ਕੋ ਆਸਨਤਾਪਕਾਰਣਂ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੀਲવਤਿਯਾ ਰਾਜਧੀਤਾਯ ਪੁਤ੍ਤવਰਂ ਦੇਮੀ’’ਤਿ ਆਕਾਸੇਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦੇવਿਯਾ ਸਮ੍ਮੁਖੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਪਤ੍ਥੇਸਿ ਦੇવੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਪੁਤ੍ਤਂ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦਮ੍ਮਿ ਤੇ, ਦੇવਿ, ਪੁਤ੍ਤਂ, ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਏਤ੍ਥ ਖੀਣਾਯੁਕੋ’’ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਮਹਾਪਦੁਮੋ ਉਪਰਿਦੇવਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਇਤੋ ਚવਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਿਮਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ ਮਹਾਪਦੁਮ, ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਾਹੀ’’ਤਿ ਯਾਚਿ। ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਏવਂ ਭਣਿ, ਜੇਗੁਚ੍ਛੋ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ’’ਤਿ। ‘‘ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਪੁਞ੍ਞਂ ਕਤ੍વਾ ਇਧੂਪਪਨ੍ਨੋ, ਤਤ੍ਥੇવ ਠਤ੍વਾ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤਬ੍ਬਾ, ਗਚ੍ਛ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਗਬ੍ਭવਾਸੋ, ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ ਤਤ੍ਥ વਸਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਤੇ, ਤਾਤ, ਗਬ੍ਭવਾਸੇਨ, ਤਥਾ ਹਿ ਤ੍વਂ ਕਮ੍ਮਮਕਾਸਿ, ਯਥਾ ਪਦੁਮਗਬ੍ਭੇਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਸਿ, ਗਚ੍ਛ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਅਧਿવਾਸੇਸਿ।

    Atha sakko āsanatāpakāraṇaṃ āvajjento etamatthaṃ viditvā ‘‘sīlavatiyā rājadhītāya puttavaraṃ demī’’ti ākāsenāgantvā deviyā sammukhe ṭhatvā ‘‘kiṃ patthesi devī’’ti pucchi. ‘‘Puttaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Dammi te, devi, puttaṃ, mā cintayī’’ti vatvā devalokaṃ gantvā ‘‘atthi nu kho ettha khīṇāyuko’’ti āvajjento ‘‘ayaṃ mahāpadumo uparidevaloke uppajjituṃ ito cavatī’’ti ñatvā tassa vimānaṃ gantvā ‘‘tāta mahāpaduma, manussalokaṃ gacchāhī’’ti yāci. So āha – ‘‘mahārāja, mā evaṃ bhaṇi, jeguccho manussaloko’’ti. ‘‘Tāta, tvaṃ manussaloke puññaṃ katvā idhūpapanno, tattheva ṭhatvā pāramiyo pūretabbā, gaccha, tātā’’ti. ‘‘Dukkho, mahārāja, gabbhavāso, na sakkomi tattha vasitu’’nti. ‘‘Kiṃ te, tāta, gabbhavāsena, tathā hi tvaṃ kammamakāsi, yathā padumagabbheyeva nibbattissasi, gaccha, tātā’’ti punappunaṃ vuccamāno adhivāsesi.

    ਤਤੋ ਮਹਾਪਦੁਮੋ ਦੇવਲੋਕਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਸਿਲਾਪਟ੍ਟਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਪਦੁਮਗਬ੍ਭੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ। ਤਞ੍ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਮਹੇਸੀ ਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇਨ વੀਸਤਿਇਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਪਰਿવੁਤਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਿਲਾਪਟ੍ਟਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਪਦੁਮਸ੍ਸਰੇ ਪੁਤ੍ਤਂ ਲਦ੍ਧਾ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਸਾ ਪਭਾਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਸੀਲਾਨਿ ਰਕ੍ਖਮਾਨਾ ਤਥੇવ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏਕਂ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਤਂ ਨੇવ ਤੀਰੇ ਹੋਤਿ ਨ ਗਮ੍ਭੀਰੇ। ਸਹ ਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਚਸ੍ਸਾ ਤਤ੍ਥ ਪੁਤ੍ਤਸਿਨੇਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਸਾ ਸਾਮਂਯੇવ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਪ੍ਫਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਪੁਪ੍ਫੇ ਗਹਿਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਪਤ੍ਤਾਨਿ વਿਕਸਿਂਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਤਟ੍ਟਕੇ ਆਸਿਤ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਪਟਿਮਂ વਿਯ ਦਾਰਕਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਦਿਸ੍વਾવ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਮੇ ਲਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਸਿ। ਮਹਾਜਨੋ ਸਾਧੁਕਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਮੁਞ੍ਚਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਚ ਪੇਸੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਤ੍ਥ ਲਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਞ੍ਚ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਉਯ੍ਯਾਨਞ੍ਚ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਪਦੁਮਞ੍ਚ ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਞੇવ ਖੇਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਖੇਤ੍ਤੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਖੇਤ੍ਰਜੋ ਨਾਮਾਯਂ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪવੇਸੇਤ੍વਾ વੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਇਤ੍ਥਿਯੋ ਧਾਤਿਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਰਾਪੇਸਿ। ਯਾ ਯਾ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਰੁਚਿਂ ਞਤ੍વਾ ਪਤ੍ਥਿਤਪਤ੍ਥਿਤਂ ਖਾਦਨੀਯਂ ਖਾਦਾਪੇਤਿ, ਸਾ ਸਾ ਸਹਸ੍ਸਂ ਲਭਤਿ। ਸਕਲਬਾਰਾਣਸੀ ਚਲਿਤਾ, ਸਬ੍ਬੋ ਜਨੋ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਤਂ ਤਂ ਅਤਿਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਖਾਦ, ਇਮਂ ਭੁਞ੍ਜਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਭੋਜਨੇਨ ਉਬ੍ਬਾਲ਼੍ਹੋ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ, ਗੋਪੁਰਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਲਾਖਾਗੁਲ਼ਕੇਨ ਕੀਲ਼ਤਿ।

    Tato mahāpadumo devalokā cavitvā bārāṇasirañño uyyāne silāpaṭṭapokkharaṇiyaṃ padumagabbhe nibbatto. Tañca rattiṃ mahesī paccūsasamaye supinantena vīsatiitthisahassaparivutā uyyānaṃ gantvā silāpaṭṭapokkharaṇiyaṃ padumassare puttaṃ laddhā viya ahosi. Sā pabhātāya rattiyā sīlāni rakkhamānā tatheva tattha gantvā ekaṃ padumapupphaṃ addasa. Taṃ neva tīre hoti na gambhīre. Saha dassaneneva cassā tattha puttasineho uppajji. Sā sāmaṃyeva pavisitvā taṃ pupphaṃ aggahesi. Pupphe gahitamatteyeva pattāni vikasiṃsu. Tattha taṭṭake āsittasuvaṇṇapaṭimaṃ viya dārakaṃ addasa. Disvāva ‘‘putto me laddho’’ti saddaṃ nicchāresi. Mahājano sādhukārasahassāni muñci, rañño ca pesesi. Rājā sutvā ‘‘kattha laddho’’ti pucchitvā laddhokāsañca sutvā ‘‘uyyānañca pokkharaṇiyaṃ padumañca amhākaññeva khettaṃ, tasmā amhākaṃ khette jātattā khetrajo nāmāyaṃ putto’’ti vatvā nagaraṃ pavesetvā vīsatisahassaitthiyo dhātikiccaṃ kārāpesi. Yā yā kumārassa ruciṃ ñatvā patthitapatthitaṃ khādanīyaṃ khādāpeti, sā sā sahassaṃ labhati. Sakalabārāṇasī calitā, sabbo jano kumārassa paṇṇākārasahassāni pesesi. Kumāro taṃ taṃ atinetvā ‘‘imaṃ khāda, imaṃ bhuñjā’’ti vuccamāno bhojanena ubbāḷho ukkaṇṭhito hutvā, gopuradvāraṃ gantvā, lākhāguḷakena kīḷati.

    ਤਦਾ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਇਸਿਪਤਨੇ વਸਤਿ। ਸੋ ਕਾਲਸ੍ਸੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਸੇਨਾਸਨવਤ੍ਤਸਰੀਰਪਰਿਕਮ੍ਮਮਨਸਿਕਾਰਾਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਤ੍વਾ, ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਕਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖਂ ਗਹੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਿਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੀ’’ਤਿ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਾਦਿਸਸ੍ਸ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਦਤ੍વਾ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਤ੍ਥਨਾ ਪਤ੍ਥੇਸਿ ਤਤ੍ਥ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਦ੍ਧਾ, ਏਕਾ ਤਾવ ਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਉਪਾਯੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਦਸ੍ਸੇਮੀ’’ਤਿ ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਿਯવਸੇਨ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸਮਣ, ਮਾ ਇਧ ਆਗਚ੍ਛਿ, ਇਮੇ ਹਿ ਤਮ੍ਪਿ ‘ਇਦਂ ਖਾਦ, ਇਦਂ ਭੁਞ੍ਜਾ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਏਕવਚਨੇਨੇવ ਤਤੋ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੇਨਾਸਨਂ ਪਾવਿਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਪਰਿਜਨਂ ਆਹ – ‘‘ਅਯਂ ਸਮਣੋ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤੋવ ਨਿવਤ੍ਤੋ, ਕੁਦ੍ਧੋ, ਨੁ, ਖੋ ਮਮਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਤੇਹਿ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਨਾਮ, ਦੇવ, ਨ ਕੋਧਪਰਾਯਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਰੇਨ ਪਸਨ੍ਨਮਨੇਨ ਯਂ ਦਿਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ‘‘ਕੁਦ੍ਧੋ ਏવ ਮਮਾਯਂ ਸਮਣੋ, ਖਮਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ, ਮਹਤਾ ਰਾਜਾਨੁਭਾવੇਨ ਇਸਿਪਤਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਮਿਗਯੂਥਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ ਨਾਮ ਏਤੇ’’ਤਿ? ‘‘ਏਤੇ, ਸਾਮਿ, ਮਿਗਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ਏਤੇਸਂ ‘‘ਇਮਂ ਖਾਦਥ, ਇਮਂ ਭੁਞ੍ਜਥ, ਇਮਂ ਸਾਯਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪਟਿਜਗ੍ਗਨ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਸਾਮਿ, ਯਤ੍ਥ ਤਿਣੋਦਕਂ ਸੁਲਭਂ, ਤਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤੀਤਿ।

    Tadā aññataro paccekabuddho bārāṇasiṃ nissāya isipatane vasati. So kālasseva vuṭṭhāya senāsanavattasarīraparikammamanasikārādīni sabbakiccāni katvā, paṭisallānā vuṭṭhito ‘‘ajja kattha bhikkhaṃ gahessāmī’’ti āvajjento kumārassa sampattiṃ disvā ‘‘esa pubbe kiṃ kammaṃ karī’’ti vīmaṃsanto ‘‘mādisassa piṇḍapātaṃ datvā, catasso patthanā patthesi tattha tisso siddhā, ekā tāva na sijjhati, tassa upāyena ārammaṇaṃ dassemī’’ti bhikkhācariyavasena kumārassa santikaṃ agamāsi. Kumāro taṃ disvā ‘‘samaṇa, mā idha āgacchi, ime hi tampi ‘idaṃ khāda, idaṃ bhuñjā’ti vadeyyu’’nti āha. So ekavacaneneva tato nivattitvā attano senāsanaṃ pāvisi. Kumāro parijanaṃ āha – ‘‘ayaṃ samaṇo mayā vuttamattova nivatto, kuddho, nu, kho mamā’’ti. Tato tehi ‘‘pabbajitā nāma, deva, na kodhaparāyaṇā honti, parena pasannamanena yaṃ dinnaṃ hoti, tena yāpentī’’ti vuccamānopi ‘‘kuddho eva mamāyaṃ samaṇo, khamāpessāmi na’’nti mātāpitūnaṃ ārocetvā hatthiṃ abhiruhitvā, mahatā rājānubhāvena isipatanaṃ gantvā, migayūthaṃ disvā, pucchi ‘‘kiṃ nāma ete’’ti? ‘‘Ete, sāmi, migā nāmā’’ti. Etesaṃ ‘‘imaṃ khādatha, imaṃ bhuñjatha, imaṃ sāyathā’’ti vatvā paṭijaggantā atthīti. Natthi sāmi, yattha tiṇodakaṃ sulabhaṃ, tattha vasantīti.

    ਕੁਮਾਰੋ ‘‘ਯਥਾ ਇਮੇ ਅਰਕ੍ਖਿਯਮਾਨਾવ ਯਤ੍ਥ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤਿ, ਕਦਾ ਨੁ, ਖੋ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ વਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਆਗਮਨਂ ਞਤ੍વਾ ਸੇਨਾਸਨਮਗ੍ਗਞ੍ਚ ਚਙ੍ਕਮਞ੍ਚ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾ, ਮਟ੍ਠਂ ਕਤ੍વਾ, ਏਕਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਚਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ, ਪਦਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਦਿવਾવਿਹਾਰੋਕਾਸਞ੍ਚ ਪਣ੍ਣਸਾਲਞ੍ਚ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾ, ਮਟ੍ਠਂ ਕਤ੍વਾ, ਪવਿਸਨਪਦਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਨਿਕ੍ਖਮਨਪਦਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਗਮਾਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਪਦੇਸਂ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਮਟ੍ਠਂ ਕਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘વਸਤਿ ਮਞ੍ਞੇ ਏਤ੍ਥ ਸੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪਰਿਜਨੇਨ ਭਾਸਿਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਪਾਤੋਪਿ ਸੋ ਸਮਣੋ ਕੁਦ੍ਧੋ, ਇਦਾਨਿ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਓਕਾਸਂ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਕੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯ, ਇਧੇવ ਤੁਮ੍ਹੇ ਤਿਟ੍ਠਥਾ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਏਕਕੋવ ਸੇਨਾਸਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ વਤ੍ਤਸੀਸੇਨ ਸੁਸਮ੍ਮਟ੍ਠੋਕਾਸੇ ਪਦਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦਿਸ੍વਾ, ‘‘ਅਯਂ ਸਮਣੋ ਏਤ੍ਥ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਨ વਣਿਜ੍ਜਾਦਿਕਮ੍ਮਂ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਅਦ੍ਧਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿਤਮੇવ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਚਙ੍ਕਮਂ ਆਰੁਹਿਤ੍વਾ, ਦੂਰੀਕਤਪੁਥੁવਿਤਕ੍ਕੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਪਾਸਾਣਫਲਕੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਸਞ੍ਜਾਤਏਕਗ੍ਗੋ ਹੁਤ੍વਾ, ਪਣ੍ਣਸਾਲਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਞਾਣਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਪੁਰੋਹਿਤੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇ ਗਗਨਤਲੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –

    Kumāro ‘‘yathā ime arakkhiyamānāva yattha icchanti, tattha vasanti, kadā nu, kho, ahampi evaṃ vaseyya’’nti etamārammaṇaṃ aggahesi. Paccekabuddhopi tassa āgamanaṃ ñatvā senāsanamaggañca caṅkamañca sammajjitvā, maṭṭhaṃ katvā, ekadvikkhattuṃ caṅkamitvā, padanikkhepaṃ dassetvā, divāvihārokāsañca paṇṇasālañca sammajjitvā, maṭṭhaṃ katvā, pavisanapadanikkhepaṃ dassetvā, nikkhamanapadanikkhepaṃ adassetvā, aññatra agamāsi. Kumāro tattha gantvā taṃ padesaṃ sammajjitvā maṭṭhaṃ kataṃ disvā ‘‘vasati maññe ettha so paccekabuddho’’ti parijanena bhāsitaṃ sutvā āha – ‘‘pātopi so samaṇo kuddho, idāni hatthiassādīhi attano okāsaṃ akkantaṃ disvā, suṭṭhutaraṃ kujjheyya, idheva tumhe tiṭṭhathā’’ti hatthikkhandhā oruyha ekakova senāsanaṃ paviṭṭho vattasīsena susammaṭṭhokāse padanikkhepaṃ disvā, ‘‘ayaṃ samaṇo ettha caṅkamanto na vaṇijjādikammaṃ cintesi, addhā attano hitameva cintesi maññe’’ti pasannamānaso caṅkamaṃ āruhitvā, dūrīkataputhuvitakko gantvā, pāsāṇaphalake nisīditvā, sañjātaekaggo hutvā, paṇṇasālaṃ pavisitvā, vipassanto paccekabodhiñāṇaṃ adhigantvā, purimanayeneva purohitena kammaṭṭhāne pucchite gaganatale nisinno imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ਮਿਗੋ ਅਰਞ੍ਞਮ੍ਹਿ ਯਥਾ ਅਬਦ੍ਧੋ, ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਗੋਚਰਾਯ।

    ‘‘Migo araññamhi yathā abaddho, yenicchakaṃ gacchati gocarāya;

    વਿਞ੍ਞੂ ਨਰੋ ਸੇਰਿਤਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Viññū naro seritaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਮਿਗੋਤਿ ਦ੍વੇ ਮਿਗਾ ਏਣੀਮਿਗੋ, ਪਸਦਮਿਗੋ ਚਾਤਿ। ਅਪਿਚ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਆਰਞ੍ਞਿਕਾਨਂ ਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਇਧ ਪਨ ਪਸਦਮਿਗੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਅਰਞ੍ਞਮ੍ਹੀਤਿ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਂ ਅਰਞ੍ਞਂ, ਇਧਂ ਪਨ ਉਯ੍ਯਾਨਮਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਯ੍ਯਾਨਮ੍ਹੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾਤਿ ਪਟਿਭਾਗੇ। ਅਬਦ੍ਧੋਤਿ ਰਜ੍ਜੁਬਨ੍ਧਨਾਦੀਹਿ ਅਬਦ੍ਧੋ, ਏਤੇਨ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥਚਰਿਯਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਗੋਚਰਾਯਤਿ ਯੇਨ ਯੇਨ ਦਿਸਾਭਾਗੇਨ ਗਨ੍ਤੁਮਿਚ੍ਛਤਿ, ਤੇਨ ਤੇਨ ਦਿਸਾਭਾਗੇਨ ਗੋਚਰਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Tattha migoti dve migā eṇīmigo, pasadamigo cāti. Apica sabbesaṃ āraññikānaṃ catuppadānametaṃ adhivacanaṃ. Idha pana pasadamigo adhippeto. Araññamhīti gāmañca gāmūpacārañca ṭhapetvā avasesaṃ araññaṃ, idhaṃ pana uyyānamadhippetaṃ, tasmā uyyānamhīti vuttaṃ hoti. Yathāti paṭibhāge. Abaddhoti rajjubandhanādīhi abaddho, etena vissatthacariyaṃ dīpeti. Yenicchakaṃ gacchati gocarāyati yena yena disābhāgena gantumicchati, tena tena disābhāgena gocarāya gacchati. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਰਞ੍ਞਕੋ ਮਿਗੋ ਅਰਞ੍ਞੇ ਪવਨੇ ਚਰਮਾਨੋ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, વਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਅਨਾਪਾਥਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੁਦ੍ਦਸ੍ਸ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ…ਪੇ॰… ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨ੍ਧਮਕਾਸਿ ਮਾਰਂ ਅਪਦਂ, વਧਿਤ੍વਾ ਮਾਰਚਕ੍ਖੁਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੭; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨੫) વਿਤ੍ਥਾਰੋ।

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, āraññako migo araññe pavane caramāno vissattho gacchati, vissattho tiṭṭhati, vissattho nisīdati, vissattho seyyaṃ kappeti. Taṃ kissa hetu? Anāpāthagato, bhikkhave, luddassa; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu andhamakāsi māraṃ apadaṃ, vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’’ti (ma. ni. 1.287; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 125) vitthāro.

    વਿਞ੍ਞੂ ਨਰੋਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਪੁਰਿਸੋ। ਸੇਰਿਤਨ੍ਤਿ ਸਚ੍ਛਨ੍ਦવੁਤ੍ਤਿਤਂ ਅਪਰਾਯਤ੍ਤਤਂ। ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ। ਅਥ વਾ ਧਮ੍ਮਸੇਰਿਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਸੇਰਿਤਞ੍ਚ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ਕਿਲੇਸવਸਂ ਅਗਮਨਤੋ ਸੇਰਿਨੋ ਤੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਚ, ਤੇਸਂ ਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਸੇਰਿਤਾ। ਤਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ‘‘ਯਥਾ ਮਿਗੋ ਅਰਞ੍ਞਮ੍ਹਿ ਅਬਦ੍ਧੋ ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਗੋਚਰਾਯ, ਕਦਾ ਨੁ ਖੋ ਅਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਤਿ ਮੇ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਹਿ ਬਦ੍ਧਸ੍ਸ ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਗਮਨਾਭਾવੇਨ ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਗਮਨੇ ਚਾਨਿਸਂਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਤਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੋਪਿ વਿਞ੍ਞੂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਰੋ ਸੇਰਿਤਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Viññūnaroti paṇḍitapuriso. Seritanti sacchandavuttitaṃ aparāyattataṃ. Pekkhamānoti paññācakkhunā olokayamāno. Atha vā dhammaseritaṃ puggalaseritañca. Lokuttaradhammā hi kilesavasaṃ agamanato serino tehi samannāgatā puggalā ca, tesaṃ bhāvaniddeso seritā. Taṃ pekkhamānoti. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Yathā migo araññamhi abaddho yenicchakaṃ gacchati gocarāya, kadā nu kho ahampi evaṃ gaccheyya’’nti iti me tumhehi ito cito ca parivāretvā ṭhitehi baddhassa yenicchakaṃ gantuṃ alabhantassa tasmiṃ yenicchakagamanābhāvena yenicchakagamane cānisaṃsaṃ disvā anukkamena samathavipassanā pāripūriṃ agamaṃsu. Tato paccekabodhiṃ adhigatomhi. Tasmā aññopi viññū paṇḍito naro seritaṃ pekkhamāno eko care khaggavisāṇakappoti. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbanti.

    ਮਿਗਅਰਞ੍ਞਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Migaaraññagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੦. ਆਮਨ੍ਤਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਤੀਤੇ ਕਿਰ ਏਕવਜ੍ਜਿਕਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ ਮੁਦੁਕਜਾਤਿਕੋ। ਯਦਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਤੇਨ ਸਹ ਯੁਤ੍ਤਂ વਾ ਅਯੁਤ੍ਤਂ વਾ ਮਨ੍ਤੇਤੁਕਾਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਨਂ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨੇਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਏਕਦਿવਸਂ ਦਿવਾਸੇਯ੍ਯਂ ਉਪਗਤਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ‘‘ਦੇવ, ਮਮ ਸੋਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਗਮਨਂ ਯਾਚਿ। ਸੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਅਗਮਾਸਿ। ਪੁਨ ਏਕੋ ਮਹਾਉਪਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ વਰਂ ਯਾਚਿ, ਏਕੋ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ, ਏਕੋ ਅਸ੍ਸਪਿਟ੍ਠਿਯਂ , ਏਕੋ ਸੁવਣ੍ਣਰਥੇ, ਏਕੋ ਸਿવਿਕਾਯ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਯਾਚਿ। ਰਾਜਾ ਤਤੋ ਓਰੋਹਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਅਪਰੋ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਯਾਚਿ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਤੋ ਓਰੁਯ੍ਹ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਏવਂ ਸੋ ਤੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇਨ વਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਆਹ – ‘‘ਅਮੁਕਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਜਨਪਦਂ ਮਯ੍ਹਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਤਂ ਇਤ੍ਥਨ੍ਨਾਮੋ ਭੁਞ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਭਣਤਿ। ਸੋ ਰਞ੍ਞੋ વਚਨਂ ਅਨਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮਹਂ ਤਂ ਜਨਪਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਾਮੀ’’ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਕਲਹਂ ਕਤ੍વਾ, ਪੁਨ ਉਭੋਪਿ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਦੋਸਂ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਇਮੇ ਤੋਸੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਲੋਭੇ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਸੋ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    40.Āmantanā hotīti kā uppatti? Atīte kira ekavajjikabrahmadatto nāma rājā ahosi mudukajātiko. Yadā amaccā tena saha yuttaṃ vā ayuttaṃ vā mantetukāmā honti, tadā naṃ pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ ekamantaṃ nenti. Taṃ ekadivasaṃ divāseyyaṃ upagataṃ aññataro amacco ‘‘deva, mama sotabbaṃ atthī’’ti ekamantaṃ gamanaṃ yāci. So uṭṭhāya agamāsi. Puna eko mahāupaṭṭhāne nisinnaṃ varaṃ yāci, eko hatthikkhandhe, eko assapiṭṭhiyaṃ , eko suvaṇṇarathe, eko sivikāya nisīditvā uyyānaṃ gacchantaṃ yāci. Rājā tato orohitvā ekamantaṃ agamāsi. Aparo janapadacārikaṃ gacchantaṃ yāci, tassāpi vacanaṃ sutvā hatthito oruyha ekamantaṃ agamāsi. Evaṃ so tehi nibbinno hutvā pabbaji. Amaccā issariyena vaḍḍhanti. Tesu eko gantvā rājānaṃ āha – ‘‘amukaṃ, mahārāja, janapadaṃ mayhaṃ dehī’’ti. Rājā ‘‘taṃ itthannāmo bhuñjatī’’ti bhaṇati. So rañño vacanaṃ anādiyitvā ‘‘gacchāmahaṃ taṃ janapadaṃ gahetvā bhuñjāmī’’ti tattha gantvā, kalahaṃ katvā, puna ubhopi rañño santikaṃ āgantvā, aññamaññassa dosaṃ ārocenti. Rājā ‘‘na sakkā ime tosetu’’nti tesaṃ lobhe ādīnavaṃ disvā vipassanto paccekasambodhiṃ sacchākāsi. So purimanayeneva imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਆਮਨ੍ਤਨਾ ਹੋਤਿ ਸਹਾਯਮਜ੍ਝੇ, વਾਸੇ ਠਾਨੇ ਗਮਨੇ ਚਾਰਿਕਾਯ।

    ‘‘Āmantanā hoti sahāyamajjhe, vāse ṭhāne gamane cārikāya;

    ਅਨਭਿਜ੍ਝਿਤਂ ਸੇਰਿਤਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Anabhijjhitaṃ seritaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸਹਾਯਮਜ੍ਝੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਦਿવਾਸੇਯ੍ਯਸਙ੍ਖਾਤੇ વਾਸੇ ਚ, ਮਹਾਉਪਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇ ਠਾਨੇ ਚ, ਉਯ੍ਯਾਨਗਮਨਸਙ੍ਖਾਤੇ ਗਮਨੇ ਚ, ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਚਾਰਿਕਾਯ ਚ ‘‘ਇਦਂ ਮੇ ਸੁਣ, ਇਦਂ ਮੇ ਦੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਆਮਨ੍ਤਨਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਹਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਾਯਂ ਅਰਿਯਜਨਸੇવਿਤਾ ਅਨੇਕਾਨਿਸਂਸਾ ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਾ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਲੋਭਾਭਿਭੂਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬਕਾਪੁਰਿਸੇਹਿ ਅਨਭਿਜ੍ਝਿਤਾ ਅਨਭਿਪਤ੍ਥਿਤਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ, ਤਂ ਅਨਭਿਜ੍ਝਿਤਂ ਪਰੇਸਂ ਅવਸવਤ੍ਤਨੇਨ ਧਮ੍ਮਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਚ ਸੇਰਿਤਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tassattho – sahāyamajjhe ṭhitassa divāseyyasaṅkhāte vāse ca, mahāupaṭṭhānasaṅkhāte ṭhāne ca, uyyānagamanasaṅkhāte gamane ca, janapadacārikasaṅkhātāya cārikāya ca ‘‘idaṃ me suṇa, idaṃ me dehī’’tiādinā nayena tathā tathā āmantanā hoti, tasmā ahaṃ tattha nibbijjitvā yāyaṃ ariyajanasevitā anekānisaṃsā ekantasukhā, evaṃ santepi lobhābhibhūtehi sabbakāpurisehi anabhijjhitā anabhipatthitā pabbajjā, taṃ anabhijjhitaṃ paresaṃ avasavattanena dhammapuggalavasena ca seritaṃ pekkhamāno vipassanaṃ ārabhitvā anukkamena paccekasambodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਆਮਨ੍ਤਨਾਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Āmantanāgāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੧. ਖਿਡ੍ਡਾ ਰਤੀਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਏਕਪੁਤ੍ਤਕਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਚਸ੍ਸ ਏਕਪੁਤ੍ਤਕੋ ਪਿਯੋ ਅਹੋਸਿ ਮਨਾਪੋ ਪਾਣਸਮੋ। ਸੋ ਸਬ੍ਬਿਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਪੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾવ વਤ੍ਤਤਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਤੋ। ਕੁਮਾਰੋਪਿ ਤਂ ਦਿવਸਂਯੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਬ੍ਯਾਧਿਨਾ ਮਤੋ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਪੁਤ੍ਤਸਿਨੇਹੇਨ ਰਞ੍ਞੋ ਹਦਯਮ੍ਪਿ ਫਲੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਅਨਾਰੋਚੇਤ੍વਾવ ਨਂ ਝਾਪੇਸੁਂ। ਰਾਜਾ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਸੁਰਾਮਦੇਨ ਮਤ੍ਤੋ ਪੁਤ੍ਤਂ ਨੇવ ਸਰਿ, ਤਥਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇਪਿ ਨ੍ਹਾਨਭੋਜਨવੇਲਾਸੁ। ਅਥ ਭੁਤ੍ਤਾવੀ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਤ੍ਤਂ ਮੇ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪੇਨ વਿਧਾਨੇਨ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਤਤੋ ਸੋਕਾਭਿਭੂਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਏવਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਾਕਾਸਿ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਇਦਂ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸੁਪ੍ਪਾਦਾ ਇਦਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਏવਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਸੇਸਂ ਸਂਸਗ੍ਗਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਥਾਯਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ।

    41.Khiḍḍā ratīti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ ekaputtakabrahmadatto nāma rājā ahosi. So cassa ekaputtako piyo ahosi manāpo pāṇasamo. So sabbiriyāpathesu puttaṃ gahetvāva vattati. So ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchanto taṃ ṭhapetvā gato. Kumāropi taṃ divasaṃyeva uppannena byādhinā mato. Amaccā ‘‘puttasinehena rañño hadayampi phaleyyā’’ti anārocetvāva naṃ jhāpesuṃ. Rājā uyyāne surāmadena matto puttaṃ neva sari, tathā dutiyadivasepi nhānabhojanavelāsu. Atha bhuttāvī nisinno saritvā ‘‘puttaṃ me ānethā’’ti āha. Tassa anurūpena vidhānena taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Tato sokābhibhūto nisinno evaṃ yoniso manasākāsi ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjatī’’ti. So evaṃ anukkamena anulomapaṭilomaṃ paṭiccasamuppādaṃ sammasanto paccekabodhiṃ sacchākāsi. Sesaṃ saṃsaggagāthāya vuttasadisameva ṭhapetvā gāthāyatthavaṇṇanaṃ.

    ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਪਨ ਖਿਡ੍ਡਾਤਿ ਕੀਲ਼ਨਾ। ਸਾ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਤਿ – ਕਾਯਿਕਾ, વਾਚਸਿਕਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਿਕਾ ਨਾਮ ਹਤ੍ਥੀਹਿਪਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ, ਅਸ੍ਸੇਹਿਪਿ, ਰਥੇਹਿਪਿ, ਧਨੂਹਿਪਿ, ਥਰੂਹਿਪੀਤਿ ਏવਮਾਦਿ। વਾਚਸਿਕਾ ਨਾਮ ਗੀਤਂ, ਸਿਲੋਕਭਣਨਂ, ਮੁਖਭੇਰੀਤਿ ਏવਮਾਦਿ। ਰਤੀਤਿ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਰਤਿ। વਿਪੁਲਨ੍ਤਿ ਯਾવ ਅਟ੍ਠਿਮਿਞ੍ਜਂ ਆਹਚ੍ਚ ਠਾਨੇਨ ਸਕਲਤ੍ਤਭਾવਬ੍ਯਾਪਕਂ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ। ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਯੋਜਨਾਪਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਂਸਗ੍ਗਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਤੋ ਪਰਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Atthavaṇṇanāyaṃ pana khiḍḍāti kīḷanā. Sā duvidhā hoti – kāyikā, vācasikā ca. Tattha kāyikā nāma hatthīhipi kīḷanti, assehipi, rathehipi, dhanūhipi, tharūhipīti evamādi. Vācasikā nāma gītaṃ, silokabhaṇanaṃ, mukhabherīti evamādi. Ratīti pañcakāmaguṇarati. Vipulanti yāva aṭṭhimiñjaṃ āhacca ṭhānena sakalattabhāvabyāpakaṃ. Sesaṃ pākaṭameva. Anusandhiyojanāpi cettha saṃsaggagāthāya vuttanayeneva veditabbā, tato parañca sabbanti.

    ਖਿਡ੍ਡਾਰਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Khiḍḍāratigāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੨. ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸੋਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਪਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਜੇਟ੍ਠਕੋ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ, ਸੇਸਾ ਪਾਕਤਿਕਰਾਜਾਨੋ। ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ, ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ, ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰੇ વਸਨ੍ਤਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ વਂਸਕਲ਼ੀਰਗਾਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਸਹਾਯਞ੍ਚ ਆવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਞਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਉਪਾਯੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਓਕਾਸਂ ਗવੇਸਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਚ ਰਾਜਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਉਬ੍ਬਿਜ੍ਜਤਿ, ਭੀਤੋ વਿਸ੍ਸਰਂ ਕਰੋਤਿ, ਮਹਾਤਲੇ ਧਾવਤਿ। ਪੁਰੋਹਿਤੇਨ ਕਾਲਸ੍ਸੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਸੁਖਸੇਯ੍ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋਪਿ ‘‘ਕੁਤੋ ਮੇ, ਆਚਰਿਯ, ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਪੁਰੋਹਿਤੋਪਿ ‘‘ਅਯਂ ਰੋਗੋ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਉਦ੍ਧਂવਿਰੇਚਨਾਦਿਨਾ ਭੇਸਜ੍ਜਕਮ੍ਮੇਨ વਿਨੇਤੁਂ , ਮਯ੍ਹਂ ਪਨ ਖਾਦਨੂਪਾਯੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਰਜ੍ਜਹਾਨਿਜੀવਿਤਨ੍ਤਰਾਯਾਦੀਨਂ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਏਤਂ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਉਬ੍ਬੇਜੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વੂਪਸਮਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇ ਚ ਏਤ੍ਤਕੇ ਚ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਥਾਦਯੋ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਞ੍ਚ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਦਤ੍વਾ ਯਞ੍ਞੋ ਯਜਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਤਂ ਯਞ੍ਞਯਜਨੇ ਸਮਾਦਪੇਸਿ।

    42.Cātuddisoti kā uppatti? Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane pañca paccekabodhisattā pabbajitvā vīsati vassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke uppannā. Tato cavitvā tesaṃ jeṭṭhako bārāṇasiyaṃ rājā ahosi, sesā pākatikarājāno. Te cattāropi kammaṭṭhānaṃ uggaṇhitvā, rajjaṃ pahāya pabbajitvā, anukkamena paccekabuddhā hutvā nandamūlakapabbhāre vasantā ekadivasaṃ samāpattito vuṭṭhāya vaṃsakaḷīragāthāyaṃ vuttanayeneva attano kammañca sahāyañca āvajjetvā ñatvā bārāṇasirañño upāyena ārammaṇaṃ dassetuṃ okāsaṃ gavesanti. So ca rājā tikkhattuṃ rattiyā ubbijjati, bhīto vissaraṃ karoti, mahātale dhāvati. Purohitena kālasseva vuṭṭhāya sukhaseyyaṃ pucchitopi ‘‘kuto me, ācariya, sukha’’nti sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. Purohitopi ‘‘ayaṃ rogo na sakkā yena kenaci uddhaṃvirecanādinā bhesajjakammena vinetuṃ , mayhaṃ pana khādanūpāyo uppanno’’ti cintetvā ‘‘rajjahānijīvitantarāyādīnaṃ pubbanimittaṃ etaṃ mahārājā’’ti rājānaṃ suṭṭhutaraṃ ubbejetvā tassa vūpasamanatthaṃ ‘‘ettake ca ettake ca hatthiassarathādayo hiraññasuvaṇṇañca dakkhiṇaṃ datvā yañño yajitabbo’’ti taṃ yaññayajane samādapesi.

    ਤਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਅਨੇਕਾਨਿ ਪਾਣਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਯਞ੍ਞਤ੍ਥਾਯ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਿਯਮਾਨਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਕਮ੍ਮੇ ਕਤੇ ਦੁਬ੍ਬੋਧਨੇਯ੍ਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਹਨ੍ਦ ਨਂ ਪਟਿਕਚ੍ਚੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੇਕ੍ਖਾਮਾ’’ਤਿ વਂਸਕਲ਼ੀਰਗਾਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਮਾਨਾ ਰਾਜਙ੍ਗਣੇ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਗਮਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰੇ ਠਿਤੋ ਰਾਜਙ੍ਗਣਂ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ ਤੇ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ , ਸਹ ਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਚਸ੍ਸ ਸਿਨੇਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਤਤੋ ਤੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਆਕਾਸਤਲੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਭੋਜੇਤ੍વਾ ਕਤਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚੇ ‘‘ਕੇ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ? ‘‘ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕੁਤੋਚਿ ਭਯਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸੋ વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਤਂ ਭਯਂ ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਮਯਞ੍ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਮੇਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਮ, ਕਰੁਣਂ ਭਾવੇਮ, ਮੁਦਿਤਂ ਭਾવੇਮ, ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਭਾવੇਮ, ਤੇਨ ਨੋ ਤਂ ਭਯਂ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਤਿਂ ਅਗਮਂਸੁ।

    Tato paccekabuddhā anekāni pāṇasahassāni yaññatthāya sampiṇḍiyamānāni disvā ‘‘etasmiṃ kamme kate dubbodhaneyyo bhavissati, handa naṃ paṭikacceva gantvā pekkhāmā’’ti vaṃsakaḷīragāthāyaṃ vuttanayeneva āgantvā piṇḍāya caramānā rājaṅgaṇe paṭipāṭiyā agamaṃsu. Rājā sīhapañjare ṭhito rājaṅgaṇaṃ olokayamāno te addakkhi , saha dassaneneva cassa sineho uppajji. Tato te pakkosāpetvā ākāsatale paññattāsane nisīdāpetvā sakkaccaṃ bhojetvā katabhattakicce ‘‘ke tumhe’’ti pucchi. ‘‘Mayaṃ, mahārāja, cātuddisā nāmā’’ti. ‘‘Bhante, cātuddisāti imassa ko attho’’ti? ‘‘Catūsu disāsu katthaci kutoci bhayaṃ vā cittutrāso vā amhākaṃ natthi, mahārājā’’ti. ‘‘Bhante, tumhākaṃ taṃ bhayaṃ kiṃ kāraṇā na hotī’’ti? ‘‘Mayañhi, mahārāja, mettaṃ bhāvema, karuṇaṃ bhāvema, muditaṃ bhāvema, upekkhaṃ bhāvema, tena no taṃ bhayaṃ na hotī’’ti vatvā uṭṭhāyāsanā attano vasatiṃ agamaṃsu.

    ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਇਮੇ ਸਮਣਾ ਮੇਤ੍ਤਾਦਿਭਾવਨਾਯ ਭਯਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਭਣਨ੍ਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਪਨ ਅਨੇਕਸਹਸ੍ਸਪਾਣવਧਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ, ਕੇਸਂ ਨੁ ਖੋ વਚਨਂ ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਸਮਣਾ ਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਸੁਦ੍ਧਂ ਧੋવਨ੍ਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਪਨ ਅਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਸੁਦ੍ਧਂ। ਨ ਚ ਸਕ੍ਕਾ ਅਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਸੁਦ੍ਧਂ ਧੋવਿਤੁਂ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਏવ વਚਨਂ ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਸੁਖਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੇ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਹਿਤਫਰਣਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਮਚ੍ਚੇ ਆਣਾਪੇਸਿ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਪਾਣੇ ਮੁਞ੍ਚਥ, ਸੀਤਾਨਿ ਪਾਨੀਯਾਨਿ ਪਿવਨ੍ਤੁ, ਹਰਿਤਾਨਿ ਤਿਣਾਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤੁ, ਸੀਤੋ ਚ ਨੇਸਂ વਾਤੋ ਉਪવਾਯਤੂ’’ਤਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਅਕਂਸੁ।

    Tato rājā cintesi ‘‘ime samaṇā mettādibhāvanāya bhayaṃ na hotīti bhaṇanti, brāhmaṇā pana anekasahassapāṇavadhaṃ vaṇṇayanti, kesaṃ nu kho vacanaṃ sacca’’nti. Athassa etadahosi – ‘‘samaṇā suddhena asuddhaṃ dhovanti, brāhmaṇā pana asuddhena asuddhaṃ. Na ca sakkā asuddhena asuddhaṃ dhovituṃ, pabbajitānaṃ eva vacanaṃ sacca’’nti. So ‘‘sabbe sattā sukhitā hontū’’tiādinā nayena mettādayo cattāropi brahmavihāre bhāvetvā hitapharaṇacittena amacce āṇāpesi ‘‘sabbe pāṇe muñcatha, sītāni pānīyāni pivantu, haritāni tiṇāni khādantu, sīto ca nesaṃ vāto upavāyatū’’ti. Te tathā akaṃsu.

    ਤਤੋ ਰਾਜਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਾਨਂ વਚਨੇਨੇવ ਪਾਪਕਮ੍ਮਤੋ ਮੁਤ੍ਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਿਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਚ ਭੋਜਨવੇਲਾਯਂ ‘‘ਭੁਞ੍ਜ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਾਲੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨਾਹਂ ਰਾਜਾ’’ਤਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਂ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    Tato rājā ‘‘kalyāṇamittānaṃ vacaneneva pāpakammato muttomhī’’ti tattheva nisinno vipassitvā paccekasambodhiṃ sacchākāsi. Amaccehi ca bhojanavelāyaṃ ‘‘bhuñja, mahārāja, kālo’’ti vutte ‘‘nāhaṃ rājā’’ti purimanayeneva sabbaṃ vatvā imaṃ udānabyākaraṇagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸੋ ਅਪ੍ਪਟਿਘੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਮਾਨੋ ਇਤਰੀਤਰੇਨ।

    ‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti, santussamāno itarītarena;

    ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਹਿਤਾ ਅਛਮ੍ਭੀ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Parissayānaṃ sahitā achambhī, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸੋਤਿ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਯਥਾਸੁਖવਿਹਾਰੀ, ‘‘ਏਕਂ ਦਿਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੫; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨੮) વਾ ਨਯੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਭਾવਨਾਫਰਿਤਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਦਿਸਾ ਅਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸੋ। ਤਾਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਤ੍ਤੇ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ વਾ ਭਯੇਨ ਨ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਘੋ। ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਮਾਨੋਤਿ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸવਸੇਨ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਕੋ, ਇਤਰੀਤਰੇਨਾਤਿ ਉਚ੍ਚਾવਚੇਨ ਪਚ੍ਚਯੇਨ। ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਹਿਤਾ ਅਛਮ੍ਭੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਸ੍ਸਯਨ੍ਤਿ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਪਰਿਹਾਪੇਨ੍ਤਿ વਾ ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ, ਤਾਨਿ વਾ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਯਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾ, ਬਾਹਿਰਾਨਂ ਸੀਹਬ੍ਯਗ੍ਘਾਦੀਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾਨਞ੍ਚ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤੁਪਦ੍ਦવਾਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤੇ ਪਰਿਸ੍ਸਯੇ ਅਧਿવਾਸਨਖਨ੍ਤਿਯਾ ਚ વੀਰਿਯਾਦੀਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਚ ਸਹਤੀਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਹਿਤਾ। ਥਦ੍ਧਭਾવਕਰਭਯਾਭਾવੇਨ ਅਛਮ੍ਭੀ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮਣਾ, ਏવਂ ਇਤਰੀਤਰੇਨ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਮਾਨੋ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਦਟ੍ਠਾਨੇ ਸਨ੍ਤੋਸੇ ਠਿਤੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਮੇਤ੍ਤਾਦਿਭਾવਨਾਯ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸੋ, ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਪਟਿਹਨਨਭਯਾਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪਟਿਘੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਹਿਤਾ, ਅਪ੍ਪਟਿਘਤ੍ਤਾ ਅਛਮ੍ਭੀ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਗੁਣਂ ਦਿਸ੍વਾ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ। ਅਥ વਾ ਤੇ ਸਮਣਾ વਿਯ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਮਾਨੋ ਇਤਰੀਤਰੇਨ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸੋ ਹੋਤੀਤਿ ਞਤ੍વਾ ਏવਂ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਭਾવਂ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਈਦਿਸਂ ਠਾਨਂ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨੋ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਤਾਯ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਹਿਤਾ ਅਪ੍ਪਟਿਘਤਾਯ ਚ ਅਛਮ੍ਭੀ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha cātuddisoti catūsu disāsu yathāsukhavihārī, ‘‘ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dī. ni. 3.308; a. ni. 4.125; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) vā nayena brahmavihārabhāvanāpharitā catasso disā assa santītipi cātuddiso. Tāsu disāsu katthaci satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihaññatīti appaṭigho. Santussamānoti dvādasavidhassa santosassavasena santussako, itarītarenāti uccāvacena paccayena. Parissayānaṃ sahitā achambhīti ettha parissayanti kāyacittāni, parihāpenti vā tesaṃ sampattiṃ, tāni vā paṭicca sayantīti parissayā, bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittupaddavānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Te parissaye adhivāsanakhantiyā ca vīriyādīhi dhammehi ca sahatīti parissayānaṃ sahitā. Thaddhabhāvakarabhayābhāvena achambhī. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā te cattāro samaṇā, evaṃ itarītarena paccayena santussamāno ettha paṭipattipadaṭṭhāne santose ṭhito catūsu disāsu mettādibhāvanāya cātuddiso, sattasaṅkhāresu paṭihananabhayābhāvena appaṭigho ca hoti. So cātuddisattā vuttappakārānaṃ parissayānaṃ sahitā, appaṭighattā achambhī ca hotīti evaṃ paṭipattiguṇaṃ disvā yoniso paṭipajjitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Atha vā te samaṇā viya santussamāno itarītarena vuttanayeneva cātuddiso hotīti ñatvā evaṃ cātuddisabhāvaṃ patthayanto yoniso paṭipajjitvā adhigatomhi. Tasmā aññopi īdisaṃ ṭhānaṃ patthayamāno cātuddisatāya parissayānaṃ sahitā appaṭighatāya ca achambhī hutvā eko care khaggavisāṇakappoti. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Cātuddisagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੩. ਦੁਸ੍ਸਙ੍ਗਹਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਕਿਰ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਤਤੋ વੀਤਿવਤ੍ਤੇਸੁ ਸੋਕਦਿવਸੇਸੁ ਏਕਂ ਦਿવਸਂ ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਰਾਜੂਨਂ ਨਾਮ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ ਅવਸ੍ਸਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ, ਸਾਧੁ, ਦੇવੋ, ਅਞ੍ਞਂ ਦੇવਿਂ ਆਨੇਤੂ’’ਤਿ ਯਾਚਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਭਣੇ, ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਾ ਸਾਮਨ੍ਤਰਜ੍ਜੇ ਰਾਜਾ ਮਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਦੇવੀ ਰਜ੍ਜਂ ਅਨੁਸਾਸਤਿ। ਸਾ ਚ ਗਬ੍ਭਿਨੀ ਹੋਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਅਯਂ ਰਞ੍ਞੋ ਅਨੁਰੂਪਾ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਤਂ ਯਾਚਿਂਸੁ। ਸਾ ‘‘ਗਬ੍ਭਿਨੀ ਨਾਮ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਮਨਾਪਾ ਹੋਤਿ, ਸਚੇ ਆਗਮੇਥ, ਯਾવ વਿਜਾਯਾਮਿ, ਏવਂ ਹੋਤੁ, ਨੋ ਚੇ, ਅਞ੍ਞਂ ਪਰਿਯੇਸਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਰਞ੍ਞੋਪਿ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਰਾਜਾ ‘‘ਗਬ੍ਭਿਨੀਪਿ ਹੋਤੁ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਆਨੇਸੁਂ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਮਹੇਸੀਭੋਗਂ ਅਦਾਸਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਪਰਿਜਨਞ੍ਚ ਨਾਨਾવਿਧੇਹਿ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰੇਹਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਾ ਕਾਲੇਨ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ। ਤਮ੍ਪਿ ਰਾਜਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਾਤਪੁਤ੍ਤਮਿવ ਸਬ੍ਬਿਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਅਙ੍ਕੇ ਚ ਉਰੇ ਚ ਕਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ। ਤਤੋ ਦੇવਿਯਾ ਪਰਿਜਨੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਕੁਮਾਰਂ, ਅਤਿવਿਸ੍ਸਾਸਨਿਯਾਨਿ ਰਾਜਹਦਯਾਨਿ, ਹਨ੍ਦ ਨਂ ਪਰਿਭੇਦੇਮਾ’’ਤਿ।

    43.Dussaṅgahāti kā uppatti? Bārāṇasirañño kira aggamahesī kālamakāsi. Tato vītivattesu sokadivasesu ekaṃ divasaṃ amaccā ‘‘rājūnaṃ nāma tesu tesu kiccesu aggamahesī avassaṃ icchitabbā, sādhu, devo, aññaṃ deviṃ ānetū’’ti yāciṃsu. Rājā‘‘tena hi, bhaṇe, jānāthā’’ti āha. Te pariyesantā sāmantarajje rājā mato. Tassa devī rajjaṃ anusāsati. Sā ca gabbhinī hoti. Amaccā ‘‘ayaṃ rañño anurūpā’’ti ñatvā taṃ yāciṃsu. Sā ‘‘gabbhinī nāma manussānaṃ amanāpā hoti, sace āgametha, yāva vijāyāmi, evaṃ hotu, no ce, aññaṃ pariyesathā’’ti āha. Te raññopi etamatthaṃ ārocesuṃ. Rājā ‘‘gabbhinīpi hotu ānethā’’ti. Te ānesuṃ. Rājā taṃ abhisiñcitvā sabbaṃ mahesībhogaṃ adāsi. Tassā parijanañca nānāvidhehi paṇṇākārehi saṅgaṇhāti. Sā kālena puttaṃ vijāyi. Tampi rājā attano jātaputtamiva sabbiriyāpathesu aṅke ca ure ca katvā viharati. Tato deviyā parijano cintesi ‘‘rājā ativiya saṅgaṇhāti kumāraṃ, ativissāsaniyāni rājahadayāni, handa naṃ paribhedemā’’ti.

    ਤਤੋ ਕੁਮਾਰਂ – ‘‘ਤ੍વਂ, ਤਾਤ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਇਮਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ, ਮਾ ਏਤ੍ਥ વਿਸ੍ਸਾਸਂ ਆਪਜ੍ਜੀ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਅਥ ਕੁਮਾਰੋ ‘‘ਏਹਿ ਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਕਡ੍ਢਿਯਮਾਨੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ ਰਾਜਾਨਂ ਨ ਅਲ੍ਲੀਯਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਿਂ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਅਰੇ, ਏਤੇ ਮਯਾ ਏવਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਪਿ ਪਟਿਕੂਲવੁਤ੍ਤਿਨੋ ਏવਾ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ। ‘‘ਰਾਜਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’’ਤਿ ਅਮਚ੍ਚਪਰਿਜਨਾਪਿ ਬਹੂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ , ‘‘ਸਪਰਿਜਨੋ ਰਾਜਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’’ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਣੀਤੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਉਪਨੇਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਪਣੀਤੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਯਥਾવੁਡ੍ਢਂ ਦਾਪੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਇਤਰੇ ਉਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਮਯਂ ਪਰਿવੇਣਸਮ੍ਮਜ੍ਜਨਾਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਲੂਖਭਤ੍ਤਂ ਜਿਣ੍ਣવਤ੍ਥਞ੍ਚ ਲਭਾਮਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਮ੍ਪਿ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਅਰੇ, ਯਥਾવੁਡ੍ਢਂ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨੇਪਿ ਨਾਮ ਉਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ, ਅਹੋ, ਅਯਂ ਪਰਿਸਾ ਦੁਸ੍ਸਙ੍ਗਹਾ’’ਤਿ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਆਦਾਯ ਏਕੋ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਗਤੇਹਿ ਚ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    Tato kumāraṃ – ‘‘tvaṃ, tāta, amhākaṃ rañño putto, na imassa rañño, mā ettha vissāsaṃ āpajjī’’ti āhaṃsu. Atha kumāro ‘‘ehi puttā’’ti raññā vuccamānopi hatthe gahetvā ākaḍḍhiyamānopi pubbe viya rājānaṃ na allīyati. Rājā ‘‘kiṃ eta’’nti vīmaṃsanto taṃ pavattiṃ ñatvā ‘‘are, ete mayā evaṃ saṅgahitāpi paṭikūlavuttino evā’’ti nibbijjitvā rajjaṃ pahāya pabbajito. ‘‘Rājā pabbajito’’ti amaccaparijanāpi bahū pabbajitā , ‘‘saparijano rājā pabbajito’’ti manussā paṇīte paccaye upanenti. Rājā paṇīte paccaye yathāvuḍḍhaṃ dāpeti. Tattha ye sundaraṃ labhanti, te tussanti. Itare ujjhāyanti ‘‘mayaṃ pariveṇasammajjanādīni sabbakiccāni karontā lūkhabhattaṃ jiṇṇavatthañca labhāmā’’ti. So tampi ñatvā ‘‘are, yathāvuḍḍhaṃ diyyamānepi nāma ujjhāyanti, aho, ayaṃ parisā dussaṅgahā’’ti pattacīvaraṃ ādāya eko araññaṃ pavisitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi. Tattha āgatehi ca kammaṭṭhānaṃ pucchito imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਦੁਸ੍ਸਙ੍ਗਹਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਪਿ ਏਕੇ, ਅਥੋ ਗਹਟ੍ਠਾ ਘਰਮਾવਸਨ੍ਤਾ।

    ‘‘Dussaṅgahā pabbajitāpi eke, atho gahaṭṭhā gharamāvasantā;

    ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋ ਪਰਪੁਤ੍ਤੇਸੁ ਹੁਤ੍વਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Appossukko paraputtesu hutvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਸਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਾ ਏવ। ਅਯਂ ਪਨ ਯੋਜਨਾ – ਦੁਸ੍ਸਙ੍ਗਹਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਪਿ ਏਕੇ, ਯੇ ਅਸਨ੍ਤੋਸਾਭਿਭੂਤਾ, ਤਥਾવਿਧਾ ਏવ ਚ ਅਥੋ ਗਹਟ੍ਠਾ ਘਰਮਾવਸਨ੍ਤਾ। ਏਤਮਹਂ ਦੁਸ੍ਸਙ੍ਗਹਭਾવਂ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Sā atthato pākaṭā eva. Ayaṃ pana yojanā – dussaṅgahā pabbajitāpi eke, ye asantosābhibhūtā, tathāvidhā eva ca atho gahaṭṭhā gharamāvasantā. Etamahaṃ dussaṅgahabhāvaṃ jigucchanto vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ purimanayeneva veditabbanti.

    ਦੁਸ੍ਸਙ੍ਗਹਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Dussaṅgahagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੪. ਓਰੋਪਯਿਤ੍વਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਚਾਤੁਮਾਸਿਕਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਪਠਮੇ ਮਾਸੇ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਰਮਣੀਯੇ ਭੂਮਿਭਾਗੇ ਨੀਲਘਨਪਤ੍ਤਸਞ੍ਛਨ੍ਨਂ ਕੋવਿਲ਼ਾਰਰੁਕ੍ਖਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕੋવਿਲ਼ਾਰਮੂਲੇ ਮਮ ਸਯਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਤਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ। ਪੁਨ ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮੇ ਮਾਸੇ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਤੋ। ਤਦਾ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ ਪੁਪ੍ਫਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਾਪਿ ਤਥੇવ ਅਕਾਸਿ। ਪੁਨ ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਮਾਸੇ ਗਤੋ। ਤਦਾ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ ਸਞ੍ਛਿਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋ ਸੁਕ੍ਖਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਤਦਾਪਿ ਸੋ ਅਦਿਸ੍વਾવ ਤਂ ਰੁਕ੍ਖਂ ਪੁਬ੍ਬਪਰਿਚਯੇਨ ਤਤ੍ਥੇવ ਸੇਯ੍ਯਂ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਜਾਨਨ੍ਤਾਪਿ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਆਣਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਭਯੇਨ ਤਤ੍ਥ ਸਯਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸੁਂ। ਸੋ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਤਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਰੁਕ੍ਖਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਰੇ, ਅਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋ ਮਣਿਮਯੋ વਿਯ ਅਭਿਰੂਪਦਸ੍ਸਨੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਤੋ ਮਣਿવਣ੍ਣਸਾਖਨ੍ਤਰੇ ਠਪਿਤਪવਾਲ਼ਙ੍ਕੁਰਸਦਿਸੇਹਿ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਸਸ੍ਸਿਰਿਕਚਾਰੁਦਸ੍ਸਨੋ ਅਹੋਸਿ। ਮੁਤ੍ਤਾਦਲਸਦਿਸવਾਲਿਕਾਕਿਣ੍ਣੋ ਚਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਭੂਮਿਭਾਗੋ ਬਨ੍ਧਨਾ ਪਮੁਤ੍ਤਪੁਪ੍ਫਸਞ੍ਛਨ੍ਨੋ ਰਤ੍ਤਕਮ੍ਬਲਸਨ੍ਥਤੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਨਾਮਜ੍ਜ ਸੁਕ੍ਖਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਸਾਖਾਮਤ੍ਤਾવਸੇਸੋ ਠਿਤੋ। ‘ਅਹੋ, ਜਰਾਯ ਉਪਹਤੋ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ’’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਤਾવ ਜਰਾ ਹਞ੍ਞਤਿ, ਕਿਮਙ੍ਗ ਪਨ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਲਭਿ। ਤਦਨੁਸਾਰੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹੋ વਤਾਹਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਛਿਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ વਿਯ ਅਪੇਤਗਿਹਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਯਨਤਲੇ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਨਿਪਨ੍ਨੋਯੇવ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤਤੋ ਗਮਨਕਾਲੇ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ‘‘ਕਾਲੋ ਗਨ੍ਤੁਂ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨਾਹਂ ਰਾਜਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    44.Oropayitvāti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira cātumāsikabrahmadatto nāma rājā gimhānaṃ paṭhame māse uyyānaṃ gato. Tattha ramaṇīye bhūmibhāge nīlaghanapattasañchannaṃ koviḷārarukkhaṃ disvā ‘‘koviḷāramūle mama sayanaṃ paññāpethā’’ti vatvā uyyāne kīḷitvā sāyanhasamayaṃ tattha seyyaṃ kappesi. Puna gimhānaṃ majjhime māse uyyānaṃ gato. Tadā koviḷāro pupphito hoti, tadāpi tatheva akāsi. Puna gimhānaṃ pacchime māse gato. Tadā koviḷāro sañchinnapatto sukkharukkho viya hoti. Tadāpi so adisvāva taṃ rukkhaṃ pubbaparicayena tattheva seyyaṃ āṇāpesi. Amaccā jānantāpi ‘‘raññā āṇatta’’nti bhayena tattha sayanaṃ paññāpesuṃ. So uyyāne kīḷitvā sāyanhasamayaṃ tattha seyyaṃ kappento taṃ rukkhaṃ disvā ‘‘are, ayaṃ pubbe sañchannapatto maṇimayo viya abhirūpadassano ahosi. Tato maṇivaṇṇasākhantare ṭhapitapavāḷaṅkurasadisehi pupphehi sassirikacārudassano ahosi. Muttādalasadisavālikākiṇṇo cassa heṭṭhā bhūmibhāgo bandhanā pamuttapupphasañchanno rattakambalasanthato viya ahosi. So nāmajja sukkharukkho viya sākhāmattāvaseso ṭhito. ‘Aho, jarāya upahato koviḷāro’’’ti cintetvā ‘‘anupādinnampi tāva jarā haññati, kimaṅga pana upādinna’’nti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Tadanusāreneva sabbasaṅkhāre dukkhato anattato ca vipassanto ‘‘aho vatāhampi sañchinnapatto koviḷāro viya apetagihibyañjano bhaveyya’’nti patthayamāno anupubbena tasmiṃ sayanatale dakkhiṇena passena nipannoyeva paccekabodhiṃ sacchākāsi. Tato gamanakāle amaccehi ‘‘kālo gantuṃ, mahārājā’’ti vutte ‘‘nāhaṃ rājā’’tiādīni vatvā purimanayeneva imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਓਰੋਪਯਿਤ੍વਾ ਗਿਹਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ, ਸਞ੍ਛਿਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ।

    ‘‘Oropayitvā gihibyañjanāni, sañchinnapatto yathā koviḷāro;

    ਛੇਤ੍વਾਨ વੀਰੋ ਗਿਹਿਬਨ੍ਧਨਾਨਿ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Chetvāna vīro gihibandhanāni, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਓਰੋਪਯਿਤ੍વਾਤਿ ਅਪਨੇਤ੍વਾ। ਗਿਹਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨੀਤਿ ਕੇਸਮਸ੍ਸੁਓਦਾਤવਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਮਾਲਾਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਇਤ੍ਥਿਪੁਤ੍ਤਦਾਸਿਦਾਸਾਦੀਨਿ। ਏਤਾਨਿ ਹਿ ਗਿਹਿਭਾવਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਯਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਗਿਹਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸਞ੍ਛਿਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋਤਿ ਪਤਿਤਪਤ੍ਤੋ। ਛੇਤ੍વਾਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। વੀਰੋਤਿ ਮਗ੍ਗવੀਰਿਯਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਗਿਹਿਬਨ੍ਧਨਾਨੀਤਿ ਕਾਮਬਨ੍ਧਨਾਨਿ। ਕਾਮਾ ਹਿ ਗਿਹੀਨਂ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ। ਅਯਂ ਤਾવ ਪਦਤ੍ਥੋ।

    Tattha oropayitvāti apanetvā. Gihibyañjanānīti kesamassuodātavatthālaṅkāramālāgandhavilepanaitthiputtadāsidāsādīni. Etāni hi gihibhāvaṃ byañjayanti, tasmā ‘‘gihibyañjanānī’’ti vuccanti. Sañchinnapattoti patitapatto. Chetvānāti maggañāṇena chinditvā. Vīroti maggavīriyasamannāgato. Gihibandhanānīti kāmabandhanāni. Kāmā hi gihīnaṃ bandhanāni. Ayaṃ tāva padattho.

    ਅਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ‘‘ਅਹੋ વਤਾਹਮ੍ਪਿ ਓਰੋਪਯਿਤ੍વਾ ਗਿਹਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ ਸਞ੍ਛਿਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਞ੍ਹਿ ਚਿਨ੍ਤਯਮਾਨੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Ayaṃ pana adhippāyo – ‘‘aho vatāhampi oropayitvā gihibyañjanāni sañchinnapatto yathā koviḷāro bhaveyya’’nti evañhi cintayamāno vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ purimanayeneva veditabbanti.

    ਕੋવਿਲ਼ਾਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ। ਪਠਮੋ વਗ੍ਗੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।

    Koviḷāragāthāvaṇṇanā samattā. Paṭhamo vaggo niṭṭhito.

    ੪੫-੪੬. ਸਚੇ ਲਭੇਥਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਦ੍વੇ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਜੇਟ੍ਠਕੋ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਕਨਿਟ੍ਠੋ ਪੁਰੋਹਿਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇ ਏਕਦਿવਸਂਯੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਦਿવਸਮੇવ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਸਹਪਂਸੁਕੀਲ਼ਿਤਸਹਾਯਕਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਪੁਰੋਹਿਤਪੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞવਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਪਿਤੁਨੋ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਰਜ੍ਜਂ ਲਭਿਸ੍ਸਸਿ, ਅਹਂ ਪੁਰੋਹਿਤਟ੍ਠਾਨਂ, ਸੁਸਿਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚ ਸੁਖਂ ਰਜ੍ਜਂ ਅਨੁਸਾਸਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ, ਏਹਿ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਗ੍ਗਹੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਉਭੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬੋਪਚਿਤਕਮ੍ਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਗਾਮਨਿਗਮਾਦੀਸੁ ਭਿਕ੍ਖਂ ਚਰਮਾਨਾ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਜਨਪਦਗਾਮਂ ਗਤਾ। ਤਞ੍ਚ ਗਾਮਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਾਯ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਦਿਸ੍વਾ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤਾ ਆਸਨਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਪਣੀਤਂ ਖਾਦਨੀਯਂ ਭੋਜਨੀਯਂ ਉਪਨਾਮੇਨ੍ਤਿ, ਮਾਨੇਨ੍ਤਿ, ਪੂਜੇਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦਿਸਾ ਉਚ੍ਚਾਕੁਲਿਕਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਥ ਚ ਪਨਿਮੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਯਦਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਿਕ੍ਖਂ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਯਦਿ ਚ ਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਨ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਇਮੇਸਂ ਪਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਏવਰੂਪਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਅਦ੍ਧਾ ਏਤੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਪ੍ਪਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਹਨ੍ਦ ਨੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮਾ’’ਤਿ।

    45-46.Sacelabhethāti kā uppatti? Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane dve paccekabodhisattā pabbajitvā vīsati vassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke uppannā. Tato cavitvā tesaṃ jeṭṭhako bārāṇasirañño putto ahosi, kaniṭṭho purohitassa putto ahosi. Te ekadivasaṃyeva paṭisandhiṃ gahetvā ekadivasameva mātukucchito nikkhamitvā sahapaṃsukīḷitasahāyakā ahesuṃ. Purohitaputto paññavā ahosi. So rājaputtaṃ āha – ‘‘samma, tvaṃ pituno accayena rajjaṃ labhissasi, ahaṃ purohitaṭṭhānaṃ, susikkhitena ca sukhaṃ rajjaṃ anusāsituṃ sakkā, ehi sippaṃ uggahessāmā’’ti. Tato ubhopi pubbopacitakammā hutvā gāmanigamādīsu bhikkhaṃ caramānā paccantajanapadagāmaṃ gatā. Tañca gāmaṃ paccekabuddhā bhikkhācāravelāya pavisanti. Atha manussā paccekabuddhe disvā ussāhajātā āsanāni paññāpenti, paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ upanāmenti, mānenti, pūjenti. Tesaṃ etadahosi – ‘‘amhehi sadisā uccākulikā nāma natthi, atha ca panime manussā yadi icchanti, amhākaṃ bhikkhaṃ denti, yadi ca nicchanti, na denti, imesaṃ pana pabbajitānaṃ evarūpaṃ sakkāraṃ karonti, addhā ete kiñci sippaṃ jānanti, handa nesaṃ santike sippaṃ uggaṇhāmā’’ti.

    ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਸੁ ਓਕਾਸਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਿਪ੍ਪਂ ਜਾਨਾਥ, ਤਂ ਅਮ੍ਹੇਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਥਾ’’ਤਿ ਯਾਚਿਂਸੁ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਸਿਕ੍ਖਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਤੇ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਨੇਸਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ‘‘ਏવਂ વੋ ਨਿવਾਸੇਤਬ੍ਬਂ, ਏવਂ ਪਾਰੁਪਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਸਿਪ੍ਪਸ੍ਸ ਏਕੀਭਾવਾਭਿਰਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕੇਨੇવ ਨਿਸੀਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਏਕੇਨ ਚਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਂ, ਠਾਤਬ੍ਬਂ, ਸਯਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਪਣ੍ਣਸਾਲਮਦਂਸੁ। ਤਤੋ ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਣ੍ਣਸਾਲਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਪੁਰੋਹਿਤਪੁਤ੍ਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਾਨਂ ਲਦ੍ਧਾ ਝਾਨਂ ਲਭਿ। ਰਾਜਪੁਤ੍ਤੋ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤੋ। ਸੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਸਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਇਧ ਨਿਸੀਦਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਕਿਰ, ਸਮ੍ਮ, ਸਿਪ੍ਪਸ੍ਸ ਏਕੀਭਾવਾਭਿਰਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਰੋਹਿਤਪੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ, ਸਮ੍ਮ, ਤੇਨ ਹਿ ਤ੍વਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋਕਾਸਂ ਏવ ਗਚ੍ਛ, ਉਗ੍ਗਹੇਸ੍ਸਾਮਿ ਇਮਸ੍ਸ ਸਿਪ੍ਪਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੋ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਆਗਤੋ।

    Te manussesu paṭikkantesu okāsaṃ labhitvā ‘‘yaṃ, bhante, tumhe sippaṃ jānātha, taṃ amhepi sikkhāpethā’’ti yāciṃsu. Paccekabuddhā ‘‘na sakkā apabbajitena sikkhitu’’nti āhaṃsu. Te pabbajjaṃ yācitvā pabbajiṃsu. Tato nesaṃ paccekabuddhā ‘‘evaṃ vo nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabba’’ntiādinā nayena ābhisamācārikaṃ ācikkhitvā ‘‘imassa sippassa ekībhāvābhirati nipphatti, tasmā ekeneva nisīditabbaṃ, ekena caṅkamitabbaṃ, ṭhātabbaṃ, sayitabba’’nti pāṭiyekkaṃ paṇṇasālamadaṃsu. Tato te attano attano paṇṇasālaṃ pavisitvā nisīdiṃsu. Purohitaputto nisinnakālato pabhuti cittasamādhānaṃ laddhā jhānaṃ labhi. Rājaputto muhutteneva ukkaṇṭhito tassa santikaṃ āgato. So taṃ disvā ‘‘kiṃ, sammā’’ti pucchi. ‘‘Ukkaṇṭhitomhī’’ti āha. ‘‘Tena hi idha nisīdā’’ti. So tattha muhuttaṃ nisīditvā āha – ‘‘imassa kira, samma, sippassa ekībhāvābhirati nipphattī’’ti purohitaputto ‘‘evaṃ, samma, tena hi tvaṃ attano nisinnokāsaṃ eva gaccha, uggahessāmi imassa sippassa nipphatti’’nti āha. So gantvā punapi muhutteneva ukkaṇṭhito purimanayeneva tikkhattuṃ āgato.

    ਤਤੋ ਨਂ ਪੁਰੋਹਿਤਪੁਤ੍ਤੋ ਤਥੇવ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਤੇ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਕਮ੍ਮਂ ਹਾਪੇਤਿ, ਮਮ ਚ ਇਧਾਭਿਕ੍ਖਣਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਸੋ ਪਣ੍ਣਸਾਲਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮ੍ਮ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ। ਇਤਰੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਣ੍ਣਸਾਲਾਯੇવ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਪੁਨਪਿ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਣ੍ਣਸਾਲਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਮਗ੍ਗਨ੍ਤੋਪਿ ਤਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਯੋ ਗਹਟ੍ਠਕਾਲੇ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਮ੍ਪਿ ਆਦਾਯ ਆਗਤੋ ਮਂ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਲਭਤਿ, ਸੋ ਨਾਮ ਮਯਿ ਆਗਤੇ ਦਸ੍ਸਨਮ੍ਪਿ ਅਦਾਤੁਕਾਮੋ ਪਕ੍ਕਾਮਿ, ਅਹੋ, ਰੇ ਚਿਤ੍ਤ, ਨ ਲਜ੍ਜਸਿ, ਯਂ ਮਂ ਚਤੁਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਇਧਾਨੇਸਿ, ਸੋਦਾਨਿ ਤੇ વਸੇ ਨ વਤ੍ਤਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਤਂਯੇવ ਮਮ વਸੇ વਤ੍ਤਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੇਨਾਸਨਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਆਕਾਸੇਨ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਇਤਰੋਪਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਅਗਮਾਸਿ। ਤੇ ਉਭੋਪਿ ਮਨੋਸਿਲਾਤਲੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਇਮਾ ਉਦਾਨਗਾਥਾਯੋ ਅਭਾਸਿਂਸੁ –

    Tato naṃ purohitaputto tatheva uyyojetvā tasmiṃ gate cintesi ‘‘ayaṃ attano ca kammaṃ hāpeti, mama ca idhābhikkhaṇaṃ āgacchanto’’ti. So paṇṇasālato nikkhamma araññaṃ paviṭṭho. Itaro attano paṇṇasālāyeva nisinno punapi muhutteneva ukkaṇṭhito hutvā tassa paṇṇasālaṃ āgantvā ito cito ca maggantopi taṃ adisvā cintesi – ‘‘yo gahaṭṭhakāle paṇṇākārampi ādāya āgato maṃ daṭṭhuṃ na labhati, so nāma mayi āgate dassanampi adātukāmo pakkāmi, aho, re citta, na lajjasi, yaṃ maṃ catukkhattuṃ idhānesi, sodāni te vase na vattissāmi, aññadatthu taṃyeva mama vase vattāpessāmī’’ti attano senāsanaṃ pavisitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchikatvā ākāsena nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi. Itaropi araññaṃ pavisitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchikatvā tattheva agamāsi. Te ubhopi manosilātale nisīditvā pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ imā udānagāthāyo abhāsiṃsu –

    ‘‘ਸਚੇ ਲਭੇਥ ਨਿਪਕਂ ਸਹਾਯਂ, ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਰਂ ਸਾਧੁવਿਹਾਰਿ ਧੀਰਂ।

    ‘‘Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ, saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;

    ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਿ, ਚਰੇਯ੍ਯ ਤੇਨਤ੍ਤਮਨੋ ਸਤੀਮਾ॥

    Abhibhuyya sabbāni parissayāni, careyya tenattamano satīmā.

    ‘‘ਨੋ ਚੇ ਲਭੇਥ ਨਿਪਕਂ ਸਹਾਯਂ, ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਰਂ ਸਾਧੁવਿਹਾਰਿ ਧੀਰਂ।

    ‘‘No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ, saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;

    ਰਾਜਾવ ਰਟ੍ਠਂ વਿਜਿਤਂ ਪਹਾਯ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਮਾਤਙ੍ਗਰਞ੍ਞੇવ ਨਾਗੋ’’ਤਿ॥

    Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya, eko care mātaṅgaraññeva nāgo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਨਿਪਕਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਨਿਪੁਣਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਕੁਸਲਂ। ਸਾਧੁવਿਹਾਰਿਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾવਿਹਾਰੇਨ વਾ ਉਪਚਾਰੇਨ વਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਧੀਰਨ੍ਤਿ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਪਕਤ੍ਤੇਨ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਦਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਧ ਪਨ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਿਤਿ ਨਾਮ ਅਸਿਥਿਲਪਰਕ੍ਕਮਤਾ, ‘‘ਕਾਮਂ ਤਚੋ ਚ ਨ੍ਹਾਰੁ ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੫; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੬) ਏવਂ ਪવਤ੍ਤવੀਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਪਿਚ ਧਿਕਤਪਾਪੋਤਿਪਿ ਧੀਰੋ। ਰਾਜਾવ ਰਟ੍ਠਂ વਿਜਿਤਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਯਥਾ ਪਟਿਰਾਜਾ ‘‘વਿਜਿਤਂ ਰਟ੍ਠਂ ਅਨਤ੍ਥਾવਹ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਏਕੋ ਚਰਤਿ, ਏવਂ ਬਾਲਸਹਾਯਂ ਪਹਾਯ ਏਕੋ ਚਰੇ। ਅਥ વਾ ਰਾਜਾવ ਰਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੁਤਸੋਮੋ ਰਾਜਾ વਿਜਿਤਂ ਰਟ੍ਠਂ ਪਹਾਯ ਏਕੋ ਚਰਿ, ਯਥਾ ਚ ਮਹਾਜਨਕੋ, ਏવਂ ਏਕੋ ਚਰੇਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਨ੍ਤਿ।

    Tattha nipakanti pakatinipuṇaṃ paṇḍitaṃ kasiṇaparikammādīsu kusalaṃ. Sādhuvihārinti appanāvihārena vā upacārena vā samannāgataṃ. Dhīranti dhitisampannaṃ. Tattha nipakattena dhitisampadā vuttā. Idha pana dhitisampannamevāti attho. Dhiti nāma asithilaparakkamatā, ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’ti (ma. ni. 2.184; a. ni. 2.5; mahāni. 196) evaṃ pavattavīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Apica dhikatapāpotipi dhīro. Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāyāti yathā paṭirājā ‘‘vijitaṃ raṭṭhaṃ anatthāvaha’’nti ñatvā rajjaṃ pahāya eko carati, evaṃ bālasahāyaṃ pahāya eko care. Atha vā rājāva raṭṭhanti yathā sutasomo rājā vijitaṃ raṭṭhaṃ pahāya eko cari, yathā ca mahājanako, evaṃ eko careti ayampi tassattho. Sesaṃ vuttānusārena sakkā jānitunti na vitthāritanti.

    ਸਹਾਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Sahāyagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੭. ਅਦ੍ਧਾ ਪਸਂਸਾਮਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਯਾવ ਆਕਾਸਤਲੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਨਿਸਜ੍ਜਾ, ਤਾવ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਗਾਥਾਯ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਦਿਸਾ ਏવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਯਥਾ ਸੋ ਰਾਜਾ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿ, ਨ ਤਥਾ ਅਯਂ, ਨੇવਸ੍ਸ ਯਞ੍ਞੋ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਆਕਾਸਤਲੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇਸੁ ਆਸਨੇਸੁ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਕੇ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜਿਨੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ‘ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜਿਨੋ’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ? ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰਂ વਾ ਅਸੁਨ੍ਦਰਂ વਾ ਲਦ੍ਧਾ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਾ ਭੁਞ੍ਜਾਮ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਏਤਦਹੋਸਿ ‘‘ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਇਮੇ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਂ ਏਦਿਸਾ વਾ ਨੋ વਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਦਿવਸਂ ਕਣਾਜਕੇਨ ਬਿਲਙ੍ਗਦੁਤਿਯੇਨ ਪਰਿવਿਸਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਅਮਤਂ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਾ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਾ ਭੁਞ੍ਜਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ‘‘ਹੋਨ੍ਤਿ ਨਾਮ ਏਕਦਿવਸਂ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਾ, ਸ੍વੇ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸ੍વਾਤਨਾਯਪਿ ਨਿਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਤਤੋ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇਪਿ ਤਥੇવਾਕਾਸਿ। ਤੇਪਿ ਤਥੇવ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਂਸੁ। ਅਥ ਰਾਜਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਦਤ੍વਾ વੀਮਂਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਨਪਿ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ, ਦ੍વੇ ਦਿવਸੇ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ, ਪਣੀਤੇਨ ਅਤਿવਿਚਿਤ੍ਰੇਨ ਖਾਦਨੀਯੇਨ ਭੋਜਨੀਯੇਨ ਪਰਿવਿਸਿ। ਤੇਪਿ ਤਥੇવ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਮਙ੍ਗਲਂ વਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ‘‘ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜਿਨੋવ ਏਤੇ ਸਮਣਾ, ਅਹੋ વਤਾਹਮ੍ਪਿ ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜੀ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਮਹਾਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਸਮਾਦਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ, ਮਞ੍ਜੂਸਕਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    47.Addhā pasaṃsāmāti imissā gāthāya yāva ākāsatale paññattāsane paccekabuddhānaṃ nisajjā, tāva cātuddisagāthāya uppattisadisā eva uppatti. Ayaṃ pana viseso – yathā so rājā rattiyā tikkhattuṃ ubbijji, na tathā ayaṃ, nevassa yañño paccupaṭṭhito ahosi. So ākāsatale paññattesu āsanesu paccekabuddhe nisīdāpetvā ‘‘ke tumhe’’ti pucchi. ‘‘Mayaṃ, mahārāja, anavajjabhojino nāmā’’ti. ‘‘Bhante, ‘anavajjabhojino’ti imassa ko attho’’ti? ‘‘Sundaraṃ vā asundaraṃ vā laddhā nibbikārā bhuñjāma, mahārājā’’ti. Taṃ sutvā rañño etadahosi ‘‘yaṃnūnāhaṃ ime upaparikkheyyaṃ edisā vā no vā’’ti. Taṃ divasaṃ kaṇājakena bilaṅgadutiyena parivisi. Paccekabuddhā amataṃ bhuñjantā viya nibbikārā bhuñjiṃsu. Rājā ‘‘honti nāma ekadivasaṃ paṭiññātattā nibbikārā, sve jānissāmī’’ti svātanāyapi nimantesi. Tato dutiyadivasepi tathevākāsi. Tepi tatheva paribhuñjiṃsu. Atha rājā ‘‘idāni sundaraṃ datvā vīmaṃsissāmī’’ti punapi nimantetvā, dve divase mahāsakkāraṃ katvā, paṇītena ativicitrena khādanīyena bhojanīyena parivisi. Tepi tatheva nibbikārā bhuñjitvā rañño maṅgalaṃ vatvā pakkamiṃsu. Rājā acirapakkantesu tesu ‘‘anavajjabhojinova ete samaṇā, aho vatāhampi anavajjabhojī bhaveyya’’nti cintetvā mahārajjaṃ pahāya pabbajjaṃ samādāya vipassanaṃ ārabhitvā, paccekabuddho hutvā, mañjūsakarukkhamūle paccekabuddhānaṃ majjhe attano ārammaṇaṃ vibhāvento imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਪਸਂਸਾਮ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਂ, ਸੇਟ੍ਠਾ ਸਮਾ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾ ਸਹਾਯਾ।

    ‘‘Addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ, seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā;

    ਏਤੇ ਅਲਦ੍ਧਾ ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜੀ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Ete aladdhā anavajjabhojī, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਸਾ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਾ ਏવ। ਕੇવਲਂ ਪਨ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸੇਖੇਹਿ ਸੀਲਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਹਾਯਾ ਏવ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ – ਯਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਾ, ਤਂ ਸਹਾਯਸਮ੍ਪਦਂ ਅਦ੍ਧਾ ਪਸਂਸਾਮ, ਏਕਂਸੇਨੇવ ਥੋਮੇਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ਸੇਟ੍ਠਾ ਸਮਾ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾ ਸਹਾਯਾਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਸੇਟ੍ਠੇ ਸੇવਮਾਨਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ। ਸਮੇ ਸੇવਮਾਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮਧਾਰਣੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ વਿਨੋਦਨੇਨ ਚ ਲਦ੍ਧਾ ਨ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤਿ। ਏਤੇ ਪਨ ਸਹਾਯਕੇ ਸੇਟ੍ਠੇ ਚ ਸਮੇ ਚ ਅਲਦ੍ਧਾ ਕੁਹਨਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਚ ਪਟਿਘਾਨੁਨਯਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜੀ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ। ਅਹਮ੍ਪਿ ਹਿ ਏવਂ ਚਰਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ।

    Sā padatthato uttānā eva. Kevalaṃ pana sahāyasampadanti ettha asekhehi sīlādikkhandhehi sampannā sahāyā eva sahāyasampadāti veditabbā. Ayaṃ panettha yojanā – yāyaṃ vuttā sahāyasampadā, taṃ sahāyasampadaṃ addhā pasaṃsāma, ekaṃseneva thomemāti vuttaṃ hoti. Kathaṃ? Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyāti. Kasmā? Attano hi sīlādīhi seṭṭhe sevamānassa sīlādayo dhammā anuppannā uppajjanti, uppannā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ pāpuṇanti. Same sevamānassa aññamaññaṃ samadhāraṇena kukkuccassa vinodanena ca laddhā na parihāyanti. Ete pana sahāyake seṭṭhe ca same ca aladdhā kuhanādimicchājīvaṃ vajjetvā dhammena samena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjanto tattha ca paṭighānunayaṃ anuppādento anavajjabhojī hutvā atthakāmo kulaputto eko care khaggavisāṇakappo. Ahampi hi evaṃ caranto imaṃ sampattiṃ adhigatomhīti.

    ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Anavajjabhojigāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੮. ਦਿਸ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਗਿਮ੍ਹਸਮਯੇ ਦਿવਾਸੇਯ੍ਯਂ ਉਪਗਤੋ। ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਚਸ੍ਸ વਣ੍ਣਦਾਸੀ ਗੋਸੀਤਚਨ੍ਦਨਂ ਪਿਸਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਏਕਬਾਹਾਯਂ ਏਕਂ ਸੁવਣ੍ਣવਲਯਂ, ਏਕਬਾਹਾਯਂ ਦ੍વੇ, ਤਾਨਿ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਇਤਰਂ ਨ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਤਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏવਮੇવ ਗਣવਾਸੇ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਾ, ਏਕવਾਸੇ ਅਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਾ’’ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਤਂ ਦਾਸਿਂ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰਭੂਸਿਤਾ ਦੇવੀ ਤਂ ਬੀਜਯਨ੍ਤੀ ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਾ ‘‘વਣ੍ਣਦਾਸਿਯਾ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਮਞ੍ਞੇ ਰਾਜਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਦਾਸਿਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਪਿਸਿਤੁਮਾਰਦ੍ਧਾ । ਤਸ੍ਸਾ ਉਭੋਸੁ ਬਾਹਾਸੁ ਅਨੇਕੇ ਸੁવਣ੍ਣવਲਯਾ, ਤੇ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨ੍ਤਾ ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਜਨਯਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਨਿਪਨ੍ਨੋਯੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਨ ਸੁਖੇਨ ਸੁਖਿਤਂ ਨਿਪਨ੍ਨਂ ਚਨ੍ਦਨਹਤ੍ਥਾ ਦੇવੀ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਲਿਮ੍ਪਾਮਿ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਅਪੇਹਿ, ਮਾ ਆਲਿਮ੍ਪਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ‘‘ਕਿਸ੍ਸ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਨਾਹਂ ਰਾਜਾ’’ਤਿ। ਏવਮੇਤੇਸਂ ਤਂ ਕਥਾਸਲ੍ਲਾਪਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਤੇਹਿਪਿ ਮਹਾਰਾਜવਾਦੇਨ ਆਲਪਿਤੋ ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਣੇ, ਰਾਜਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇਸਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ।

    48.Disvāsuvaṇṇassāti kā uppatti? Aññataro bārāṇasirājā gimhasamaye divāseyyaṃ upagato. Santike cassa vaṇṇadāsī gosītacandanaṃ pisati. Tassā ekabāhāyaṃ ekaṃ suvaṇṇavalayaṃ, ekabāhāyaṃ dve, tāni saṅghaṭṭanti itaraṃ na saṅghaṭṭati. Rājā taṃ disvā ‘‘evameva gaṇavāse saṅghaṭṭanā, ekavāse asaṅghaṭṭanā’’ti punappunaṃ taṃ dāsiṃ olokayamāno cintesi. Tena ca samayena sabbālaṅkārabhūsitā devī taṃ bījayantī ṭhitā hoti. Sā ‘‘vaṇṇadāsiyā paṭibaddhacitto maññe rājā’’ti cintetvā taṃ dāsiṃ uṭṭhāpetvā sayameva pisitumāraddhā . Tassā ubhosu bāhāsu aneke suvaṇṇavalayā, te saṅghaṭṭantā mahāsaddaṃ janayiṃsu. Rājā suṭṭhutaraṃ nibbinno dakkhiṇena passena nipannoyeva vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi. Taṃ anuttarena sukhena sukhitaṃ nipannaṃ candanahatthā devī upasaṅkamitvā ‘‘ālimpāmi, mahārājā’’ti āha. Rājā – ‘‘apehi, mā ālimpāhī’’ti āha. Sā ‘‘kissa, mahārājā’’ti āha. So ‘‘nāhaṃ rājā’’ti. Evametesaṃ taṃ kathāsallāpaṃ sutvā amaccā upasaṅkamiṃsu. Tehipi mahārājavādena ālapito ‘‘nāhaṃ, bhaṇe, rājā’’ti āha. Sesaṃ paṭhamagāthāya vuttasadisameva.

    ਅਯਂ ਪਨ ਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ – ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ। ਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸਾਤਿ ਕਞ੍ਚਨਸ੍ਸ ‘‘વਲਯਾਨੀ’’ਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ। ਸਾવਸੇਸਪਾਠੋ ਹਿ ਅਯਂ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਭਸ੍ਸਰਾਨੀਤਿ ਪਭਾਸਨਸੀਲਾਨਿ, ਜੁਤਿਮਨ੍ਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਂ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ। ਅਯਂ ਪਨ ਯੋਜਨਾ – ਦਿਸ੍વਾ ਭੁਜਸ੍ਮਿਂ ਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸ વਲਯਾਨਿ ‘‘ਗਣવਾਸੇ ਸਤਿ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਾ, ਏਕવਾਸੇ ਅਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Ayaṃ pana gāthāvaṇṇanā – disvāti oloketvā. Suvaṇṇassāti kañcanassa ‘‘valayānī’’ti pāṭhaseso. Sāvasesapāṭho hi ayaṃ attho. Pabhassarānīti pabhāsanasīlāni, jutimantānīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ uttānatthameva. Ayaṃ pana yojanā – disvā bhujasmiṃ suvaṇṇassa valayāni ‘‘gaṇavāse sati saṅghaṭṭanā, ekavāse asaṅghaṭṭanā’’ti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਸੁવਣ੍ਣવਲਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Suvaṇṇavalayagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੪੯. ਏવਂ ਦੁਤਿਯੇਨਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਦਹਰੋવ ਪਬ੍ਬਜਿਤੁਕਾਮੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਆਣਾਪੇਸਿ ‘‘ਦੇવਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਰਿਹਰਥ, ਅਹਂ ਪਬ੍ਬਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਨ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਰਾਜਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ, ਸਾਮਨ੍ਤਰਾਜਾਨੋ ਆਗਮ੍ਮ વਿਲੁਮ੍ਪਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਯਾવ ਏਕਪੁਤ੍ਤੋਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਾવ ਆਗਮੇਹੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਪੇਸੁਂ। ਮੁਦੁਚਿਤ੍ਤੋ ਰਾਜਾ ਅਧਿવਾਸੇਸਿ। ਅਥ ਦੇવੀ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਰਾਜਾ ਪੁਨਪਿ ਤੇ ਆਣਾਪੇਸਿ – ‘‘ਦੇવੀ ਗਬ੍ਭਿਨੀ, ਪੁਤ੍ਤਂ ਜਾਤਂ ਰਜ੍ਜੇ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਰਿਹਰਥ, ਅਹਂ ਪਬ੍ਬਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਦੁਜ੍ਜਾਨਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਏਤਂ ਦੇવੀ ਪੁਤ੍ਤਂ વਾ વਿਜਾਯਿਸ੍ਸਤਿ ਧੀਤਰਂ વਾ, વਿਜਾਯਨਕਾਲਂ ਤਾવ ਆਗਮੇਹੀ’’ਤਿ ਪੁਨਪਿ ਸਞ੍ਞਾਪੇਸੁਂ। ਅਥ ਸਾ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ। ਤਦਾਪਿ ਰਾਜਾ ਤਥੇવ ਅਮਚ੍ਚੇ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਪੁਨਪਿ ਰਾਜਾਨਂ ‘‘ਆਗਮੇਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯਾવ, ਪਟਿਬਲੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਬਹੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸਞ੍ਞਾਪੇਸੁਂ। ਤਤੋ ਕੁਮਾਰੇ ਪਟਿਬਲੇ ਜਾਤੇ ਅਮਚ੍ਚੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਟਿਬਲੋ ਅਯਂ, ਤਂ ਰਜ੍ਜੇ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਥਾ’’ਤਿ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਓਕਾਸਂ ਅਦਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਪਣਾ ਕਾਸਾਯવਤ੍ਥਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰੇ ਏવ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਕੋ વਿਯ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਸਬ੍ਬਪਰਿਜਨੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕਂ ਪਰਿਦੇવਮਾਨੋ ਰਾਜਾਨਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿ।

    49.Evaṃ dutiyenāti kā uppatti? Aññataro bārāṇasirājā daharova pabbajitukāmo amacce āṇāpesi ‘‘deviṃ gahetvā rajjaṃ pariharatha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti. Amaccā ‘‘na, mahārāja, arājakaṃ rajjaṃ amhehi sakkā rakkhituṃ, sāmantarājāno āgamma vilumpissanti, yāva ekaputtopi uppajjati, tāva āgamehī’’ti saññāpesuṃ. Muducitto rājā adhivāsesi. Atha devī gabbhaṃ gaṇhi. Rājā punapi te āṇāpesi – ‘‘devī gabbhinī, puttaṃ jātaṃ rajje abhisiñcitvā rajjaṃ pariharatha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti. Amaccā ‘‘dujjānaṃ, mahārāja, etaṃ devī puttaṃ vā vijāyissati dhītaraṃ vā, vijāyanakālaṃ tāva āgamehī’’ti punapi saññāpesuṃ. Atha sā puttaṃ vijāyi. Tadāpi rājā tatheva amacce āṇāpesi. Amaccā punapi rājānaṃ ‘‘āgamehi, mahārāja, yāva, paṭibalo hotī’’ti bahūhi kāraṇehi saññāpesuṃ. Tato kumāre paṭibale jāte amacce sannipātāpetvā ‘‘paṭibalo ayaṃ, taṃ rajje abhisiñcitvā paṭipajjathā’’ti amaccānaṃ okāsaṃ adatvā antarāpaṇā kāsāyavatthādayo sabbaparikkhāre āharāpetvā antepure eva pabbajitvā mahājanako viya nikkhami. Sabbaparijano nānappakārakaṃ paridevamāno rājānaṃ anubandhi.

    ਰਾਜਾ ਯਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਜ੍ਜਸੀਮਾ, ਤਾવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਰਦਣ੍ਡੇਨ ਲੇਖਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਲੇਖਾ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਹਾਜਨੋ ਲੇਖਾਯ ਸੀਸਂ ਕਤ੍વਾ, ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਪਰਿਦੇવਮਾਨੋ ‘‘ਤੁਯ੍ਹਂ ਦਾਨਿ, ਤਾਤ, ਰਞ੍ਞੋ ਆਣਾ, ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਕੁਮਾਰਂ ਲੇਖਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਾਪੇਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ‘‘ਤਾਤ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਧਾવਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿ। ਰਾਜਾ ਕੁਮਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏਤਂ ਮਹਾਜਨਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿਂ, ਕਿਂ ਦਾਨਿ ਏਕਂ ਦਾਰਕਂ ਪਰਿਹਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ ਕੁਮਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ, ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇਹਿ વਸਿਤਪਣ੍ਣਸਾਲਂ ਦਿਸ੍વਾ વਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਤ੍ਤੇਨ। ਤਤੋ ਕੁਮਾਰੋ વਰਸਯਨਾਦੀਸੁ ਕਤਪਰਿਚਯੋ ਤਿਣਸਨ੍ਥਾਰਕੇ વਾ ਰਜ੍ਜੁਮਞ੍ਚਕੇ વਾ ਸਯਮਾਨੋ ਰੋਦਤਿ। ਸੀਤવਾਤਾਦੀਹਿ ਫੁਟ੍ਠੋ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਸੀਤਂ, ਤਾਤ, ਉਣ੍ਹਂ, ਤਾਤ, ਮਕ੍ਖਿਕਾ, ਤਾਤ, ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਛਾਤੋਮ੍ਹਿ, ਤਾਤ, ਪਿਪਾਸਿਤੋਮ੍ਹਿ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤੋਯੇવ ਰਤ੍ਤਿਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤਿ। ਦਿવਾਪਿਸ੍ਸ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਭਤ੍ਤਂ ਉਪਨਾਮੇਤਿ, ਤਂ ਹੋਤਿ ਮਿਸ੍ਸਕਭਤ੍ਤਂ ਕਙ੍ਗੁવਰਕਮੁਗ੍ਗਾਦਿਬਹੁਲਂ। ਕੁਮਾਰੋ ਅਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਂ ਜਿਘਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਭੁਞ੍ਜਮਾਨੋ ਕਤਿਪਾਹੇਨੇવ ਉਣ੍ਹੇ ਠਪਿਤਪਦੁਮਂ વਿਯ ਮਿਲਾਯਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਪਨ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰੋਯੇવ ਭੁਞ੍ਜਤਿ।

    Rājā yāva attano rajjasīmā, tāva gantvā kattaradaṇḍena lekhaṃ katvā ‘‘ayaṃ lekhā nātikkamitabbā’’ti āha. Mahājano lekhāya sīsaṃ katvā, bhūmiyaṃ nipanno paridevamāno ‘‘tuyhaṃ dāni, tāta, rañño āṇā, kiṃ karissatī’’ti kumāraṃ lekhaṃ atikkamāpesi. Kumāro ‘‘tāta, tātā’’ti dhāvitvā rājānaṃ sampāpuṇi. Rājā kumāraṃ disvā ‘‘etaṃ mahājanaṃ pariharanto rajjaṃ kāresiṃ, kiṃ dāni ekaṃ dārakaṃ pariharituṃ na sakkhissa’’nti kumāraṃ gahetvā araññaṃ paviṭṭho, tattha pubbapaccekabuddhehi vasitapaṇṇasālaṃ disvā vāsaṃ kappesi saddhiṃ puttena. Tato kumāro varasayanādīsu kataparicayo tiṇasanthārake vā rajjumañcake vā sayamāno rodati. Sītavātādīhi phuṭṭho samāno ‘‘sītaṃ, tāta, uṇhaṃ, tāta, makkhikā, tāta, khādanti, chātomhi, tāta, pipāsitomhi, tātā’’ti vadati. Rājā taṃ saññāpentoyeva rattiṃ vītināmeti. Divāpissa piṇḍāya caritvā bhattaṃ upanāmeti, taṃ hoti missakabhattaṃ kaṅguvarakamuggādibahulaṃ. Kumāro acchādentampi taṃ jighacchāvasena bhuñjamāno katipāheneva uṇhe ṭhapitapadumaṃ viya milāyi. Paccekabodhisatto pana paṭisaṅkhānabalena nibbikāroyeva bhuñjati.

    ਤਤੋ ਸੋ ਕੁਮਾਰਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਨਗਰਸ੍ਮਿਂ, ਤਾਤ, ਪਣੀਤਾਹਾਰੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ। ਕੁਮਾਰੋ ‘‘ਆਮ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤੋ ਨਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਆਗਤਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਨਿવਤ੍ਤਿ। ਕੁਮਾਰਮਾਤਾਪਿ ਦੇવੀ ‘‘ਨ ਦਾਨਿ ਰਾਜਾ ਕੁਮਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞੇ ਚਿਰਂ વਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਤਿਪਾਹੇਨੇવ ਨਿવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਕਤ੍ਤਰਦਣ੍ਡੇਨ ਲਿਖਿਤਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ વਤਿਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ વਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ વਤਿਯਾ ਅવਿਦੂਰੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਤੇ, ਤਾਤ, ਮਾਤਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ, ਗਚ੍ਛਾਹੀ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਯਾવ ਚ ਸੋ ਤਂ ਠਾਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਾવ ਉਦਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਾਸਿ ‘‘ਮਾ ਹੇવ ਨਂ ਕੋਚਿ વਿਹੇਠੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਮਾਤੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਧਾવਨ੍ਤੋ ਅਗਮਾਸਿ। ਆਰਕ੍ਖਕਪੁਰਿਸਾ ਚ ਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦੇવਿਯਾ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਦੇવੀ વੀਸਤਿਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਪਰਿવੁਤਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਸਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਥ ‘‘ਪਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੇਸੇਸਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਤਾવਦੇવ ਸਕવਸਤਿਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਰਾਜਾਨਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਦੇવੀ ਨਿਰਾਸਾવ ਹੁਤ੍વਾ, ਪੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਨਗਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਤਂ ਰਜ੍ਜੇ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਤਿਂ ਪਤ੍વਾ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਿਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ, ਮਞ੍ਜੂਸਕਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    Tato so kumāraṃ saññāpento āha – ‘‘nagarasmiṃ, tāta, paṇītāhāro labbhati, tattha gacchāmā’’ti. Kumāro ‘‘āma, tātā’’ti āha. Tato naṃ purakkhatvā āgatamaggeneva nivatti. Kumāramātāpi devī ‘‘na dāni rājā kumāraṃ gahetvā araññe ciraṃ vasissati, katipāheneva nivattissatī’’ti cintetvā raññā kattaradaṇḍena likhitaṭṭhāneyeva vatiṃ kārāpetvā vāsaṃ kappesi. Tato rājā tassā vatiyā avidūre ṭhatvā ‘‘ettha te, tāta, mātā nisinnā, gacchāhī’’ti pesesi. Yāva ca so taṃ ṭhānaṃ pāpuṇāti, tāva udikkhanto aṭṭhāsi ‘‘mā heva naṃ koci viheṭheyyā’’ti. Kumāro mātu santikaṃ dhāvanto agamāsi. Ārakkhakapurisā ca naṃ disvā deviyā ārocesuṃ. Devī vīsatināṭakitthisahassaparivutā gantvā paṭiggahesi, rañño ca pavattiṃ pucchi. Atha ‘‘pacchato āgacchatī’’ti sutvā manusse pesesi. Rājāpi tāvadeva sakavasatiṃ agamāsi. Manussā rājānaṃ adisvā nivattiṃsu. Tato devī nirāsāva hutvā, puttaṃ gahetvā, nagaraṃ gantvā, taṃ rajje abhisiñci. Rājāpi attano vasatiṃ patvā, tattha nisinno vipassitvā, paccekabodhiṃ sacchikatvā, mañjūsakarukkhamūle paccekabuddhānaṃ majjhe imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਏવਂ ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਹ ਮਮਸ੍ਸ, વਾਚਾਭਿਲਾਪੋ ਅਭਿਸਜ੍ਜਨਾ વਾ।

    ‘‘Evaṃ dutiyena saha mamassa, vācābhilāpo abhisajjanā vā;

    ਏਤਂ ਭਯਂ ਆਯਤਿਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਸਾ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਾ ਏવ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯ੍વਾਯਂ ਏਤੇਨ ਦੁਤਿਯੇਨ ਕੁਮਾਰੇਨ ਸੀਤੁਣ੍ਹਾਦੀਨਿ ਨਿવੇਦੇਨ੍ਤੇਨ ਸਹવਾਸੇਨ ਤਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਮ વਾਚਾਭਿਲਾਪੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਨੇਹવਸੇਨ ਅਭਿਸਜ੍ਜਨਾ ਚ ਜਾਤਾ, ਸਚੇ ਅਹਂ ਇਮਂ ਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਤਤੋ ਆਯਤਿਮ੍ਪਿ ਹੇਸ੍ਸਤਿ ਯਥੇવ ਇਦਾਨਿ; ਏવਂ ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਹ ਮਮਸ੍ਸ વਾਚਾਭਿਲਾਪੋ ਅਭਿਸਜ੍ਜਨਾ વਾ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਂ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤਂ ਭਯਂ ਆਯਤਿਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਤਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Sā padatthato uttānā eva. Ayaṃ panettha adhippāyo – yvāyaṃ etena dutiyena kumārena sītuṇhādīni nivedentena sahavāsena taṃ saññāpentassa mama vācābhilāpo, tasmiṃ sinehavasena abhisajjanā ca jātā, sace ahaṃ imaṃ na pariccajāmi, tato āyatimpi hessati yatheva idāni; evaṃ dutiyena saha mamassa vācābhilāpo abhisajjanā vā. Ubhayampi cetaṃ antarāyakaraṃ visesādhigamassāti etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno taṃ chaḍḍetvā yoniso paṭipajjitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਆਯਤਿਭਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Āyatibhayagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੦. ਕਾਮਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਰਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਦਹਰੋવ ਸੇਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ ਲਭਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਿਣ੍ਣਂ ਉਤੂਨਂ ਤਯੋ ਪਾਸਾਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ । ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਹਿ ਦੇવਕੁਮਾਰੋ વਿਯ ਪਰਿਚਾਰੇਤਿ। ਸੋ ਦਹਰੋવ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਯਾਚਿ। ਤੇ ਨਂ વਾਰੇਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਥੇવ ਨਿਬਨ੍ਧਤਿ। ਪੁਨਪਿ ਨਂ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ‘‘ਤ੍વਂ, ਤਾਤ, ਸੁਖੁਮਾਲੋ, ਦੁਕ੍ਕਰਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ, ਖੁਰਧਾਰਾਯ ਉਪਰਿ ਚਙ੍ਕਮਨਸਦਿਸਾ’’ਤਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ વਾਰੇਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਥੇવ ਨਿਬਨ੍ਧਤਿ। ਤੇ ਚਿਨ੍ਤੇਸੁਂ ‘‘ਸਚਾਯਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ। ਸਚੇ ਨਂ ਨਿવਾਰੇਮ, ਏਤਸ੍ਸ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ। ਅਪਿਚ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਹੋਤੁ, ਮਾ ਚ ਏਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਅਨੁਜਾਨਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਸੋ ਸਬ੍ਬਪਰਿਜਨਂ ਪਰਿਦੇવਮਾਨਂ ਅਨਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਇਸਿਪਤਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਬ੍ਬਜਿ। ਤਸ੍ਸ ਉਲ਼ਾਰਸੇਨਾਸਨਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਮਞ੍ਚਕੇ ਤਟ੍ਟਿਕਂ ਪਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਸਯਿ। ਸੋ વਰਸਯਨੇ ਕਤਪਰਿਚਯੋ ਸਬ੍ਬਰਤ੍ਤਿਂ ਅਤਿਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਪਭਾਤੇਪਿ ਸਰੀਰਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ, ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸਿ। ਤਤ੍ਥ વੁਡ੍ਢਾ ਅਗ੍ਗਾਸਨਞ੍ਚ ਅਗ੍ਗਪਿਣ੍ਡਞ੍ਚ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਨવਕਾ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਆਸਨਂ ਲੂਖਭੋਜਨਞ੍ਚ। ਸੋ ਤੇਨ ਲੂਖਭੋਜਨੇਨਾਪਿ ਅਤਿਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਕਤਿਪਾਹਂਯੇવ ਕਿਸੋ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿ ਯਥਾ ਤਂ ਅਪਰਿਪਾਕਗਤੇ ਸਮਣਧਮ੍ਮੇ। ਤਤੋ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਬ੍ਬਜਿ। ਸੋ ਕਤਿਪਾਹਂਯੇવ ਬਲਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਤੋ ਤੇਨੇવ ਕਮੇਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਉਪ੍ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਤਤਿਯવਾਰੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਇਮਮੇવ ਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    50.Kāmā hi citrāti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira seṭṭhiputto daharova seṭṭhiṭṭhānaṃ labhi. Tassa tiṇṇaṃ utūnaṃ tayo pāsādā honti . So tattha sabbasampattīhi devakumāro viya paricāreti. So daharova samāno ‘‘pabbajissāmī’’ti mātāpitaro yāci. Te naṃ vārenti. So tatheva nibandhati. Punapi naṃ mātāpitaro ‘‘tvaṃ, tāta, sukhumālo, dukkarā pabbajjā, khuradhārāya upari caṅkamanasadisā’’ti nānappakārehi vārenti. So tatheva nibandhati. Te cintesuṃ ‘‘sacāyaṃ pabbajati, amhākaṃ domanassaṃ hoti. Sace naṃ nivārema, etassa domanassaṃ hoti. Apica amhākaṃ domanassaṃ hotu, mā ca etassā’’ti anujāniṃsu. Tato so sabbaparijanaṃ paridevamānaṃ anādiyitvā isipatanaṃ gantvā paccekabuddhānaṃ santike pabbaji. Tassa uḷārasenāsanaṃ na pāpuṇāti, mañcake taṭṭikaṃ pattharitvā sayi. So varasayane kataparicayo sabbarattiṃ atidukkhito ahosi. Pabhātepi sarīraparikammaṃ katvā, pattacīvaramādāya paccekabuddhehi saddhiṃ piṇḍāya pāvisi. Tattha vuḍḍhā aggāsanañca aggapiṇḍañca labhanti, navakā yaṃkiñcideva āsanaṃ lūkhabhojanañca. So tena lūkhabhojanenāpi atidukkhito ahosi. So katipāhaṃyeva kiso dubbaṇṇo hutvā nibbijji yathā taṃ aparipākagate samaṇadhamme. Tato mātāpitūnaṃ dūtaṃ pesetvā uppabbaji. So katipāhaṃyeva balaṃ gahetvā punapi pabbajitukāmo ahosi. Tato teneva kamena pabbajitvā punapi uppabbajitvā tatiyavāre pabbajitvā sammā paṭipanno paccekasambodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ vatvā puna paccekabuddhānaṃ majjhe imameva byākaraṇagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਕਾਮਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਰਾ ਮਧੁਰਾ ਮਨੋਰਮਾ, વਿਰੂਪਰੂਪੇਨ ਮਥੇਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti cittaṃ;

    ਆਦੀਨવਂ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਦਿਸ੍વਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਾਤਿ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਮਨਾਪਿਯਰੂਪਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ, ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਰਾਗਪ੍ਪਭੇਦਾ। ਇਧ ਪਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਰੂਪਾਦਿਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਰਾ। ਲੋਕਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਮਧੁਰਾ। ਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਮਨਂ ਰਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਮਨੋਰਮਾ। વਿਰੂਪਰੂਪੇਨਾਤਿ વਿਰੂਪੇਨ ਰੂਪੇਨ, ਅਨੇਕવਿਧੇਨ ਸਭਾવੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਰੂਪਾਦਿવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਰਾ, ਰੂਪਾਦੀਸੁਪਿ ਨੀਲਾਦਿવਸੇਨ વਿવਿਧਰੂਪਾ। ਏવਂ ਤੇਨ વਿਰੂਪਰੂਪੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਮਥੇਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਅਭਿਰਮਿਤੁਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤੀਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ। ਨਿਗਮਨਮ੍ਪਿ ਦ੍વੀਹਿ ਤੀਹਿ વਾ ਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Tattha kāmāti dve kāmā vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Tattha vatthukāmā manāpiyarūpādayo dhammā, kilesakāmā chandādayo sabbepi rāgappabhedā. Idha pana vatthukāmā adhippetā. Rūpādianekappakāravasena citrā. Lokassādavasena madhurā. Bālaputhujjanānaṃ manaṃ ramentīti manoramā. Virūparūpenāti virūpena rūpena, anekavidhena sabhāvenāti vuttaṃ hoti. Te hi rūpādivasena citrā, rūpādīsupi nīlādivasena vividharūpā. Evaṃ tena virūparūpena tathā tathā assādaṃ dassetvā mathenti cittaṃ pabbajjāya abhiramituṃ na dentīti. Sesamettha pākaṭameva. Nigamanampi dvīhi tīhi vā padehi yojetvā purimagāthāsu vuttanayeneva veditabbanti.

    ਕਾਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Kāmagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੧. ਈਤੀ ਚਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਰਞ੍ਞੋ ਗਣ੍ਡੋ ਉਦਪਾਦਿ। ਬਾਲ਼੍ਹਾ વੇਦਨਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। વੇਜ੍ਜਾ ‘‘ਸਤ੍ਥਕਮ੍ਮੇਨ વਿਨਾ ਫਾਸੁ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਭਣਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤੇਸਂ ਅਭਯਂ ਦਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਫਾਲੇਤ੍વਾ, ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ, ਨਿਬ੍ਬੇਦਨਂ ਕਤ੍વਾ, વਣਂ ਪਟ੍ਟੇਨ ਬਨ੍ਧਿਂਸੁ, ਆਹਾਰਾਚਾਰੇਸੁ ਚ ਨਂ ਸਮ੍ਮਾ ਓવਦਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਲੂਖਭੋਜਨੇਨ ਕਿਸਸਰੀਰੋ ਅਹੋਸਿ, ਗਣ੍ਡੋ ਚਸ੍ਸ ਮਿਲਾਯਿ। ਸੋ ਫਾਸੁਕਸਞ੍ਞੀ ਹੁਤ੍વਾ ਸਿਨਿਦ੍ਧਾਹਾਰਂ ਭੁਞ੍ਜਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਞ੍ਜਾਤਬਲੋ વਿਸਯੇ ਪਟਿਸੇવਿ। ਤਸ੍ਸ ਗਣ੍ਡੋ ਪੁਨ ਪੁਰਿਮਸਭਾવਮੇવ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿ। ਏવਂ ਯਾવ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸਤ੍ਥਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ, વੇਜ੍ਜੇਹਿ ਪਰਿવਜ੍ਜਿਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ, ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ, ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ, ਸਤ੍ਤਹਿ વਸ੍ਸੇਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ, ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਭਾਸਿਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਾਸਿ।

    51.Ītīti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira rañño gaṇḍo udapādi. Bāḷhā vedanā vattanti. Vejjā ‘‘satthakammena vinā phāsu na hotī’’ti bhaṇanti. Rājā tesaṃ abhayaṃ datvā satthakammaṃ kārāpesi. Te phāletvā, pubbalohitaṃ nīharitvā, nibbedanaṃ katvā, vaṇaṃ paṭṭena bandhiṃsu, āhārācāresu ca naṃ sammā ovadiṃsu. Rājā lūkhabhojanena kisasarīro ahosi, gaṇḍo cassa milāyi. So phāsukasaññī hutvā siniddhāhāraṃ bhuñji. Tena ca sañjātabalo visaye paṭisevi. Tassa gaṇḍo puna purimasabhāvameva sampāpuṇi. Evaṃ yāva tikkhattuṃ satthakammaṃ kārāpetvā, vejjehi parivajjito nibbijjitvā, rajjaṃ pahāya pabbajitvā, araññaṃ pavisitvā, vipassanaṃ ārabhitvā, sattahi vassehi paccekabodhiṃ sacchikatvā, imaṃ udānagāthaṃ bhāsitvā nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.

    ‘‘ਈਤੀ ਚ ਗਣ੍ਡੋ ਚ ਉਪਦ੍ਦવੋ ਚ, ਰੋਗੋ ਚ ਸਲ੍ਲਞ੍ਚ ਭਯਞ੍ਚ ਮੇਤਂ।

    ‘‘Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca metaṃ;

    ਏਤਂ ਭਯਂ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਦਿਸ੍વਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਏਤੀਤਿ ਈਤਿ, ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਭਾਗਿਯਾਨਂ ਬ੍ਯਸਨਹੇਤੂਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਮਗੁਣਾਪਿ ਏਤੇ ਅਨੇਕਬ੍ਯਸਨਾવਹਟ੍ਠੇਨ ਦਲ਼੍ਹਸਨ੍ਨਿਪਾਤਟ੍ਠੇਨ ਚ ਈਤਿ। ਗਣ੍ਡੋਪਿ ਅਸੁਚਿਂ ਪਗ੍ਘਰਤਿ, ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਪਰਿਪਕ੍ਕਪਰਿਭਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤੇ ਕਿਲੇਸਾਸੁਚਿਪਗ੍ਘਰਣਤੋ ਉਪ੍ਪਾਦਜਰਾਭਙ੍ਗੇਹਿ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਪਰਿਪਕ੍ਕਪਰਿਭਿਨ੍ਨਭਾવਤੋ ਚ ਗਣ੍ਡੋ। ਉਪਦ੍ਦવਤੀਤਿ ਉਪਦ੍ਦવੋ; ਅਨਤ੍ਥਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਅਭਿਭવਤਿ; ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਰਾਜਦਣ੍ਡਾਦੀਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਮਗੁਣਾਪੇਤੇ ਅવਿਦਿਤਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਾવਹਹੇਤੁਤਾਯ ਸਬ੍ਬੁਪਦ੍ਦવવਤ੍ਥੁਤਾਯ ਚ ਉਪਦ੍ਦવੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਕਿਲੇਸਾਤੁਰਭਾવਂ ਜਨੇਨ੍ਤਾ ਸੀਲਸਙ੍ਖਾਤਮਾਰੋਗ੍ਯਂ, ਲੋਲੁਪ੍ਪਂ વਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਾ ਪਾਕਤਿਕਮੇવ ਆਰੋਗ੍ਯਂ વਿਲੁਮ੍ਪਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾ ਆਰੋਗ੍ਯવਿਲੁਮ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨੇવ ਰੋਗੋ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਮਨੁਪ੍ਪવਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਪਨ ਅਨ੍ਤੋਤੁਦਕਟ੍ਠੇਨ ਦੁਨ੍ਨਿਹਰਣੀਯਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸਲ੍ਲਂ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਭਯਾવਹਨਤੋ ਭਯਂ। ਮੇ ਏਤਨ੍ਤਿ ਮੇਤਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ। ਨਿਗਮਨਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Tattha etīti īti, āgantukānaṃ akusalabhāgiyānaṃ byasanahetūnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tasmā kāmaguṇāpi ete anekabyasanāvahaṭṭhena daḷhasannipātaṭṭhena ca īti. Gaṇḍopi asuciṃ paggharati, uddhumātaparipakkaparibhinno hoti. Tasmā ete kilesāsucipaggharaṇato uppādajarābhaṅgehi uddhumātaparipakkaparibhinnabhāvato ca gaṇḍo. Upaddavatīti upaddavo; anatthaṃ janento abhibhavati; ajjhottharatīti attho, rājadaṇḍādīnametaṃ adhivacanaṃ. Tasmā kāmaguṇāpete aviditanibbānatthāvahahetutāya sabbupaddavavatthutāya ca upaddavo. Yasmā panete kilesāturabhāvaṃ janentā sīlasaṅkhātamārogyaṃ, loluppaṃ vā uppādentā pākatikameva ārogyaṃ vilumpanti, tasmā iminā ārogyavilumpanaṭṭheneva rogo. Abbhantaramanuppaviṭṭhaṭṭhena pana antotudakaṭṭhena dunniharaṇīyaṭṭhena ca sallaṃ. Diṭṭhadhammikasamparāyikabhayāvahanato bhayaṃ. Me etanti metaṃ. Sesamettha pākaṭameva. Nigamanaṃ vuttanayeneva veditabbanti.

    ਈਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Ītigāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੨. ਸੀਤਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਸੀਤਾਲੁਕਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਕੁਟਿਕਾਯ વਿਹਰਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਦੇਸੇ ਸੀਤੇ ਸੀਤਂ, ਉਣ੍ਹੇ ਉਣ੍ਹਮੇવ ਚ ਹੋਤਿ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸਤ੍ਤਾ ਪਦੇਸਸ੍ਸ। ਗੋਚਰਗਾਮੇ ਭਿਕ੍ਖਾ ਯਾવਦਤ੍ਥਾਯ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਪਿવਨਕਪਾਨੀਯਮ੍ਪਿ ਦੁਲ੍ਲਭਂ, વਾਤਾਤਪਡਂਸਸਰੀਸਪਾਪਿ ਬਾਧੇਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਇਤੋ ਅਡ੍ਢਯੋਜਨਮਤ੍ਤੇ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਦੇਸੋ, ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਏਤੇ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਤਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਂ; ਫਾਸੁਕਂ વਿਹਰਨ੍ਤੇਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਸੇਸਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪੁਨ ਅਹੋਸਿ – ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਨਾਮ ਨ ਪਚ੍ਚਯવਸਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਰੂਪਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ વਸੇ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਨਾਹਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਨ ਅਗਮਾਸਿ। ਏવਂ ਯਾવਤਤਿਯਕਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤੇਸਿ। ਤਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ વਸਿਤ੍વਾ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ, ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਭਾਸਿਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਾਸਿ।

    52.Sītañcāti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira sītālukabrahmadatto nāma rājā ahosi. So pabbajitvā araññakuṭikāya viharati. Tasmiñca padese sīte sītaṃ, uṇhe uṇhameva ca hoti abbhokāsattā padesassa. Gocaragāme bhikkhā yāvadatthāya na labbhati. Pivanakapānīyampi dullabhaṃ, vātātapaḍaṃsasarīsapāpi bādhenti. Tassa etadahosi – ‘‘ito aḍḍhayojanamatte sampanno padeso, tattha sabbepi ete parissayā natthi. Yaṃnūnāhaṃ tattha gaccheyyaṃ; phāsukaṃ viharantena sakkā visesaṃ adhigantu’’nti. Tassa puna ahosi – ‘‘pabbajitā nāma na paccayavasikā honti, evarūpañca cittaṃ vase vattenti, na cittassa vase vattenti, nāhaṃ gamissāmī’’ti paccavekkhitvā na agamāsi. Evaṃ yāvatatiyakaṃ uppannacittaṃ paccavekkhitvā nivattesi. Tato tattheva satta vassāni vasitvā, sammā paṭipajjamāno paccekasambodhiṃ sacchikatvā, imaṃ udānagāthaṃ bhāsitvā nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.

    ‘‘ਸੀਤਞ੍ਚ ਉਣ੍ਹਞ੍ਚ ਖੁਦਂ ਪਿਪਾਸਂ, વਾਤਾਤਪੇ ਡਂਸਸਰੀਸਪੇ ਚ।

    ‘‘Sītañca uṇhañca khudaṃ pipāsaṃ, vātātape ḍaṃsasarīsape ca;

    ਸਬ੍ਬਾਨਿਪੇਤਾਨਿ ਅਭਿਸਮ੍ਭવਿਤ੍વਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Sabbānipetāni abhisambhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸੀਤਞ੍ਚਾਤਿ ਸੀਤਂ ਨਾਮ ਦੁવਿਧਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ, ਬਾਹਿਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ; ਤਥਾ ਉਣ੍ਹਂ। ਡਂਸਾਤਿ ਪਿਙ੍ਗਲਮਕ੍ਖਿਕਾ। ਸਰੀਸਪਾਤਿ ਯੇ ਕੇਚਿ ਦੀਘਜਾਤਿਕਾ ਸਰਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ। ਨਿਗਮਨਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Tattha sītañcāti sītaṃ nāma duvidhaṃ abbhantaradhātukkhobhapaccayañca, bāhiradhātukkhobhapaccayañca; tathā uṇhaṃ. Ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā. Sarīsapāti ye keci dīghajātikā saritvā gacchanti. Sesaṃ pākaṭameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbanti.

    ਸੀਤਾਲੁਕਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Sītālukagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੩. ਨਾਗੋવਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਰਾਜਾ વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਕਾਲਕਤੋ ਨਿਰਯੇ વੀਸਤਿ ਏવ વਸ੍ਸਾਨਿ ਪਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਹਿਮવਨ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਹਤ੍ਥਿਯੋਨਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਞ੍ਜਾਤਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਦੁਮવਣ੍ਣਸਕਲਸਰੀਰੋ ਉਲ਼ਾਰੋ ਯੂਥਪਤਿ ਮਹਾਨਾਗੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਓਭਗ੍ਗੋਭਗ੍ਗਂ ਸਾਖਾਭਙ੍ਗਂ ਹਤ੍ਥਿਛਾਪਾવ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਓਗਾਹੇਪਿ ਨਂ ਹਤ੍ਥਿਨਿਯੋ ਕਦ੍ਦਮੇਨ ਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤਿ , ਸਬ੍ਬਂ ਪਾਲਿਲੇਯ੍ਯਕਨਾਗਸ੍ਸੇવ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਯੂਥਾ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮਿ। ਤਤੋ ਨਂ ਪਦਾਨੁਸਾਰੇਨ ਯੂਥਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿ। ਏવਂ ਯਾવਤਤਿਯਂ ਪਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਅਨੁਬਦ੍ਧੋવ। ਤਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮਯ੍ਹਂ ਨਤ੍ਤਕੋ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤਿ, ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਮਜਾਤਿਯਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਂ, ਤਤ੍ਰ ਮਂ ਸੋ ਰਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਰਤ੍ਤਿਂ ਨਿਦ੍ਦਾવਸਂ ਗਤੇ ਯੂਥੇ ਯੂਥਂ ਪਹਾਯ ਤਮੇવ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪਾવਿਸਿ। ਉਯ੍ਯਾਨਪਾਲੋ ਦਿਸ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਹਤ੍ਥਿਂ ਗਹੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸੇਨਾਯ ਪਰਿવਾਰੇਸਿ। ਹਤ੍ਥੀ ਰਾਜਾਨਂ ਏવ ਅਭਿਮੁਖੋ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਮਂ ਅਭਿਮੁਖੋ ਏਤੀ’’ਤਿ ਖੁਰਪ੍ਪਂ ਸਨ੍ਨਯ੍ਹਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਤਤੋ ਹਤ੍ਥੀ ‘‘વਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾਪਿ ਮਂ ਏਸੋ’’ਤਿ ਮਾਨੁਸਿਕਾਯ વਾਚਾਯ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤ, ਮਾ ਮਂ વਿਜ੍ਝ, ਅਹਂ ਤੇ ਅਯ੍ਯਕੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਿਂ ਭਣਸੀ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਹਤ੍ਥੀਪਿ ਰਜ੍ਜੇ ਚ ਨਰਕੇ ਚ ਹਤ੍ਥਿਯੋਨਿਯਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਬ੍ਬਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰਂ, ਮਾ ਭਾਯਿ, ਮਾ ਚ ਕਞ੍ਚਿ ਭਿਂਸਾਪੇਹੀ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥਿਨੋ વਟ੍ਟਞ੍ਚ ਆਰਕ੍ਖਕੇ ਚ ਹਤ੍ਥਿਭਣ੍ਡੇ ਚ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਸਿ।

    53.Nāgovāti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā vīsati vassāni rajjaṃ kāretvā kālakato niraye vīsati eva vassāni paccitvā himavantappadese hatthiyoniyaṃ uppajjitvā sañjātakkhandho padumavaṇṇasakalasarīro uḷāro yūthapati mahānāgo ahosi. Tassa obhaggobhaggaṃ sākhābhaṅgaṃ hatthichāpāva khādanti. Ogāhepi naṃ hatthiniyo kaddamena limpanti , sabbaṃ pālileyyakanāgasseva ahosi. So yūthā nibbijjitvā pakkami. Tato naṃ padānusārena yūthaṃ anubandhi. Evaṃ yāvatatiyaṃ pakkanto anubaddhova. Tato cintesi – ‘‘idāni mayhaṃ nattako bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāreti, yaṃnūnāhaṃ attano purimajātiyā uyyānaṃ gaccheyyaṃ, tatra maṃ so rakkhissatī’’ti. Tato rattiṃ niddāvasaṃ gate yūthe yūthaṃ pahāya tameva uyyānaṃ pāvisi. Uyyānapālo disvā rañño ārocesi. Rājā ‘‘hatthiṃ gahessāmī’’ti senāya parivāresi. Hatthī rājānaṃ eva abhimukho gacchati. Rājā ‘‘maṃ abhimukho etī’’ti khurappaṃ sannayhitvā aṭṭhāsi. Tato hatthī ‘‘vijjheyyāpi maṃ eso’’ti mānusikāya vācāya ‘‘brahmadatta, mā maṃ vijjha, ahaṃ te ayyako’’ti āha. Rājā ‘‘kiṃ bhaṇasī’’ti sabbaṃ pucchi. Hatthīpi rajje ca narake ca hatthiyoniyañca pavattiṃ sabbaṃ ārocesi. Rājā ‘‘sundaraṃ, mā bhāyi, mā ca kañci bhiṃsāpehī’’ti hatthino vaṭṭañca ārakkhake ca hatthibhaṇḍe ca upaṭṭhāpesi.

    ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਰਾਜਾ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਗਤੋ ‘‘ਅਯਂ વੀਸਤਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਰਜ੍ਜਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਪਕ੍ਕੋ, વਿਪਾਕਾવਸੇਸੇਨ ਚ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਤ੍ਥਪਿ ਗਣવਾਸਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਂ ਅਸਹਨ੍ਤੋ ਇਧਾਗਤੋ। ਅਹੋ ਦੁਕ੍ਖੋ ਗਣવਾਸੋ, ਏਕੀਭਾવੋ ਏવ ਚ ਪਨ ਸੁਖੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੁਖੇਨ ਸੁਖਿਤਂ ਅਮਚ੍ਚਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ, ਪਣਿਪਾਤਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਯਾਨਕਾਲੋ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਤਤੋ ‘‘ਨਾਹਂ ਰਾਜਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    Athekadivasaṃ rājā hatthikkhandhagato ‘‘ayaṃ vīsati vassāni rajjaṃ katvā niraye pakko, vipākāvasesena ca tiracchānayoniyaṃ uppanno, tatthapi gaṇavāsasaṅghaṭṭanaṃ asahanto idhāgato. Aho dukkho gaṇavāso, ekībhāvo eva ca pana sukho’’ti cintetvā tattheva vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi. Taṃ lokuttarasukhena sukhitaṃ amaccā upasaṅkamitvā, paṇipātaṃ katvā ‘‘yānakālo mahārājā’’ti āhaṃsu. Tato ‘‘nāhaṃ rājā’’ti vatvā purimanayeneva imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਨਾਗੋવ ਯੂਥਾਨਿ વਿવਜ੍ਜਯਿਤ੍વਾ, ਸਞ੍ਜਾਤਖਨ੍ਧੋ ਪਦੁਮੀ ਉਲ਼ਾਰੋ।

    ‘‘Nāgova yūthāni vivajjayitvā, sañjātakhandho padumī uḷāro;

    ਯਥਾਭਿਰਨ੍ਤਂ વਿਹਰਂ ਅਰਞ੍ਞੇ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Yathābhirantaṃ viharaṃ araññe, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਸਾ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਾ ਏવ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਯੋਜਨਾ। ਸਾ ਚ ਖੋ ਯੁਤ੍ਤਿવਸੇਨੇવ, ਨ ਅਨੁਸ੍ਸવવਸੇਨ। ਯਥਾ ਅਯਂ ਹਤ੍ਥੀ ਮਨੁਸ੍ਸਕਨ੍ਤੇਸੁ ਸੀਲੇਸੁ ਦਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਦਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਨਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વਾ, ਸਰੀਰਮਹਨ੍ਤਤਾਯ વਾ ਨਾਗੋ, ਏવਂ ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਅਰਿਯਕਨ੍ਤੇਸੁ ਸੀਲੇਸੁ ਦਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਦਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਨਾਗਮਨੇਨ ਆਗੁਂ ਅਕਰਣੇਨ ਪੁਨ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਅਨਾਗਮਨੇਨ ਚ ਗੁਣਸਰੀਰਮਹਨ੍ਤਤਾਯ વਾ ਨਾਗੋ ਭવੇਯ੍ਯਂ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਯੂਥਾਨਿ વਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਏਕਚਰਿਯਸੁਖੇਨ ਯਥਾਭਿਰਨ੍ਤਂ વਿਹਰਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਗਣਂ વਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਏਕવਿਹਾਰਸੁਖੇਨ ਝਾਨਸੁਖੇਨ ਯਥਾਭਿਰਨ੍ਤਂ વਿਹਰਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾ ਯਥਾ ਸੁਖਂ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਯਤ੍ਤਕਂ વਾ ਇਚ੍ਛਾਮਿ, ਤਤ੍ਤਕਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਨਿવਾਸਂ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ ਚਰੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਕ੍ਖਨ੍ਧਤਾਯ ਸਞ੍ਜਾਤਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਅਸੇਖਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਸਞ੍ਜਾਤਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਭવੇਯ੍ਯਂ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਪਦੁਮਸਦਿਸਗਤ੍ਤਤਾਯ વਾ ਪਦੁਮਕੁਲੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ વਾ ਪਦੁਮੀ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਪਦੁਮਸਦਿਸਉਜੁਗਤ੍ਤਤਾਯ વਾ ਅਰਿਯਜਾਤਿਪਦੁਮੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ વਾ ਪਦੁਮੀ ਭવੇਯ੍ਯਂ। ਯਥਾ ਚੇਸ ਥਾਮਬਲਜવਾਦੀਹਿ ਉਲ਼ਾਰੋ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯਸਮਾਚਾਰਤਾਦੀਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾਦੀਹਿ વਾ ਉਲ਼ਾਰੋ ਭવੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ।

    Sā padatthato pākaṭā eva. Ayaṃ panettha adhippāyayojanā. Sā ca kho yuttivaseneva, na anussavavasena. Yathā ayaṃ hatthī manussakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgacchatīti vā, sarīramahantatāya vā nāgo, evaṃ kudāssu nāmāhampi ariyakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgamanena āguṃ akaraṇena puna itthattaṃ anāgamanena ca guṇasarīramahantatāya vā nāgo bhaveyyaṃ. Yathā cesa yūthāni vivajjetvā ekacariyasukhena yathābhirantaṃ viharaṃ araññe eko care khaggavisāṇakappo, kudāssu nāmāhampi evaṃ gaṇaṃ vivajjetvā ekavihārasukhena jhānasukhena yathābhirantaṃ viharaṃ araññe attano yathā yathā sukhaṃ, tathā tathā yattakaṃ vā icchāmi, tattakaṃ araññe nivāsaṃ eko care khaggavisāṇakappo careyyanti attho. Yathā cesa susaṇṭhitakkhandhatāya sañjātakkhandho, kudāssu nāmāhampi evaṃ asekhasīlakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho bhaveyyaṃ. Yathā cesa padumasadisagattatāya vā padumakule uppannatāya vā padumī, kudāssu nāmāhampi evaṃ padumasadisaujugattatāya vā ariyajātipadume uppannatāya vā padumī bhaveyyaṃ. Yathā cesa thāmabalajavādīhi uḷāro, kudāssu nāmāhampi evaṃ parisuddhakāyasamācāratādīhi sīlasamādhinibbedhikapaññādīhi vā uḷāro bhaveyyanti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti.

    ਨਾਗਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Nāgagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੪. ਅਟ੍ਠਾਨ ਤਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਕਿਰ ਪੁਤ੍ਤੋ ਦਹਰੋ ਏવ ਸਮਾਨੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੁਕਾਮੋ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਯਾਚਿ। ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਨਂ વਾਰੇਨ੍ਤਿ। ਸੋ વਾਰਿਯਮਾਨੋਪਿ ਨਿਬਨ੍ਧਤਿਯੇવ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਨਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਸਬ੍ਬਂ વਤ੍વਾ ਅਨੁਜਾਨਿਂਸੁ। ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਚ ਉਯ੍ਯਾਨੇਯੇવ વਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਪੇਸੁਂ, ਸੋ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਾਤਾ ਪਾਤੋવ વੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਪਰਿવੁਤਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਪੁਤ੍ਤਂ ਯਾਗੁਂ ਪਾਯੇਤ੍વਾ, ਅਨ੍ਤਰਾ ਖਜ੍ਜਕਾਦੀਨਿ ਚ ਖਾਦਾਪੇਤ੍વਾ, ਯਾવ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕਸਮਯਂ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੁਲ੍ਲਪਿਤ੍વਾ, ਨਗਰਂ ਪવਿਸਤਿ। ਪਿਤਾ ਚ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਤਂ ਭੋਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾਪਿ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ, ਦਿવਸਂ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੁਲ੍ਲਪਿਤ੍વਾ, ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਜਗ੍ਗਨਪੁਰਿਸੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਤਿ। ਸੋ ਏવਂ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਂ ਅવਿવਿਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰੇ વਿਹਰਤਿ। ਸੋ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਅਦ੍ਦਸ – ‘‘ਅਯਂ ਕੁਮਾਰੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਖਿ, ਜਟਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਆવਜ੍ਜਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ’’ਤਿ। ਅਥ ‘‘ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਅਤਿਚਿਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਮਨੋਸਿਲਾਤਲਤੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਰਾਜਪੁਰਿਸੋ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਆਗਤੋ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਨੁਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੋ વਸਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਮੁਦਿਤਮਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਂ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਉਪਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ વਾਸਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਣਸਾਲਾਦਿવਾવਿਹਾਰਟ੍ਠਾਨਚਙ੍ਕਮਾਦਿਸਬ੍ਬਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ વਾਸੇਸਿ।

    54.Aṭṭhāna tanti kā uppatti? Bārāṇasirañño kira putto daharo eva samāno pabbajitukāmo mātāpitaro yāci. Mātāpitaro naṃ vārenti. So vāriyamānopi nibandhatiyeva ‘‘pabbajissāmī’’ti. Tato naṃ pubbe vuttaseṭṭhiputtaṃ viya sabbaṃ vatvā anujāniṃsu. Pabbajitvā ca uyyāneyeva vasitabbanti paṭijānāpesuṃ, so tathā akāsi. Tassa mātā pātova vīsatisahassanāṭakitthiparivutā uyyānaṃ gantvā, puttaṃ yāguṃ pāyetvā, antarā khajjakādīni ca khādāpetvā, yāva majjhanhikasamayaṃ tena saddhiṃ samullapitvā, nagaraṃ pavisati. Pitā ca majjhanhike āgantvā, taṃ bhojetvā attanāpi bhuñjitvā, divasaṃ tena saddhiṃ samullapitvā, sāyanhasamaye jagganapurise ṭhapetvā nagaraṃ pavisati. So evaṃ rattindivaṃ avivitto viharati. Tena kho pana samayena ādiccabandhu nāma paccekabuddho nandamūlakapabbhāre viharati. So āvajjento taṃ addasa – ‘‘ayaṃ kumāro pabbajituṃ asakkhi, jaṭaṃ chindituṃ na sakkotī’’ti. Tato paraṃ āvajji ‘‘attano dhammatāya nibbijjissati, no’’ti. Atha ‘‘dhammatāya nibbindanto aticiraṃ bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘tassa ārammaṇaṃ dassessāmī’’ti pubbe vuttanayeneva manosilātalato āgantvā uyyāne aṭṭhāsi. Rājapuriso disvā ‘‘paccekabuddho āgato, mahārājā’’ti rañño ārocesi. Rājā ‘‘idāni me putto paccekabuddhena saddhiṃ anukkaṇṭhito vasissatī’’ti pamuditamano hutvā paccekabuddhaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahitvā tattheva vāsaṃ yācitvā paṇṇasālādivāvihāraṭṭhānacaṅkamādisabbaṃ kāretvā vāsesi.

    ਸੋ ਤਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਓਕਾਸਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕੋਸਿ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਆਹ ‘‘ਅਹਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਨਾਮ ਨ ਏਦਿਸਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਅਥ ਭਨ੍ਤੇ, ਕੀਦਿਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਿਂ ਮਯ੍ਹਂ ਅਨਨੁਚ੍ਛવਿਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤ੍વਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ ਨ ਪੇਕ੍ਖਸਿ , ਨਨੁ ਤੇ ਮਾਤਾ વੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਇਤ੍ਥੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯੇ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਅવਿવਿਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਪਿਤਾ ਮਹਤਾ ਬਲਕਾਯੇਨ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ, ਜਗ੍ਗਨਪੁਰਿਸਾ ਸਕਲਰਤ੍ਤਿਂ; ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਨਾਮ ਤવ ਸਦਿਸਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ‘ਏਦਿਸਾ ਪਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’’ਤਿ ਤਤ੍ਰ ਠਿਤਸ੍ਸੇવ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਹਿਮવਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਰਂ વਿਹਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਆਲਮ੍ਬਨਬਾਹਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤੇ ਚ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੇ ਚ ਰਜਨਕਮ੍ਮਸੂਚਿਕਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੇ ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਇਧ, ਨਾਗਚ੍ਛਥ, ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਨਾਮ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਆਮ, ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮਣਾ ਨਾਮ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਕਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤਪਤ੍ਥਿਤਞ੍ਚ ਪਦੇਸਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਏਤ੍ਤਕਂવ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਕਾਸੇ ਠਤ੍વਾ –

    So tattha vasanto ekadivasaṃ okāsaṃ labhitvā kumāraṃ pucchi ‘‘kosi tva’’nti? So āha ‘‘ahaṃ pabbajito’’ti. ‘‘Pabbajitā nāma na edisā hontī’’ti. ‘‘Atha bhante, kīdisā honti, kiṃ mayhaṃ ananucchavika’’nti vutte ‘‘tvaṃ attano ananucchavikaṃ na pekkhasi , nanu te mātā vīsatisahassaitthīhi saddhiṃ pubbaṇhasamaye āgacchantī uyyānaṃ avivittaṃ karoti, pitā mahatā balakāyena sāyanhasamaye, jagganapurisā sakalarattiṃ; pabbajitā nāma tava sadisā na honti, ‘edisā pana hontī’’’ti tatra ṭhitasseva iddhiyā himavante aññataraṃ vihāraṃ dassesi. So tattha paccekabuddhe ālambanabāhaṃ nissāya ṭhite ca caṅkamante ca rajanakammasūcikammādīni karonte ca disvā āha – ‘‘tumhe idha, nāgacchatha, pabbajjā nāma tumhehi anuññātā’’ti. ‘‘Āma, pabbajjā anuññātā, pabbajitakālato paṭṭhāya samaṇā nāma attano nissaraṇaṃ kātuṃ icchitapatthitañca padesaṃ gantuṃ labhanti, ettakaṃva vaṭṭatī’’ti vatvā ākāse ṭhatvā –

    ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨ ਤਂ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਤਸ੍ਸ, ਯਂ ਫਸ੍ਸਯੇ ਸਾਮਯਿਕਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿ॥ –

    ‘‘Aṭṭhāna taṃ saṅgaṇikāratassa, yaṃ phassaye sāmayikaṃ vimutti’’nti. –

    ਇਮਂ ਉਪਡ੍ਢਗਾਥਂ વਤ੍વਾ, ਦਿਸ੍ਸਮਾਨੇਨੇવ ਕਾਯੇਨ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਏવਂ ਗਤੇ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਣ੍ਣਸਾਲਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਆਰਕ੍ਖਕਪੁਰਿਸੋਪਿ ‘‘ਸਯਿਤੋ ਕੁਮਾਰੋ, ਇਦਾਨਿ ਕੁਹਿਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਮਤ੍ਤੋ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਪਮਤ੍ਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪਾવਿਸਿ। ਤਤ੍ਰ ਚ વਿવਿਤ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਟ੍ਠਾਨਂ ਗਤੋ। ਤਤ੍ਰ ਚ ‘‘ਕਥਮਧਿਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਆਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਨਾ વੁਤ੍ਤਂ ਉਪਡ੍ਢਗਾਥਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਭਾਸਿ।

    Imaṃ upaḍḍhagāthaṃ vatvā, dissamāneneva kāyena nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi. Evaṃ gate paccekabuddhe so attano paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji. Ārakkhakapurisopi ‘‘sayito kumāro, idāni kuhiṃ gamissatī’’ti pamatto niddaṃ okkami. So tassa pamattabhāvaṃ ñatvā pattacīvaraṃ gahetvā araññaṃ pāvisi. Tatra ca vivitto vipassanaṃ ārabhitvā, paccekabodhiṃ sacchikatvā, paccekabuddhaṭṭhānaṃ gato. Tatra ca ‘‘kathamadhigata’’nti pucchito ādiccabandhunā vuttaṃ upaḍḍhagāthaṃ paripuṇṇaṃ katvā abhāsi.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਅਟ੍ਠਾਨ ਤਨ੍ਤਿ। ਅਟ੍ਠਾਨਂ ਤਂ, ਅਕਾਰਣਂ ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਅਨੁਨਾਸਿਕਲੋਪੋ ਕਤੋ ‘‘ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨ ਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੫.੧੧; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੨੭੦) વਿਯ। ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਤਸ੍ਸਾਤਿ ਗਣਾਭਿਰਤਸ੍ਸ। ਨ੍ਤਿ ਕਰਣવਚਨਮੇਤਂ ‘‘ਯਂ ਹਿਰੀਯਤਿ ਹਿਰੀਯਿਤਬ੍ਬੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੦) વਿਯ। ਫਸ੍ਸਯੇਤਿ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇ। ਸਾਮਯਿਕਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ। ਸਾ ਹਿ ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਿਤਸਮਯੇ ਏવ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ‘‘ਸਾਮਯਿਕਾ વਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਸਾਮਯਿਕਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ। ਅਟ੍ਠਾਨਂ ਤਂ, ਨ ਤਂ ਕਾਰਣਂ વਿਜ੍ਜਤਿ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਤਸ੍ਸ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਫਸ੍ਸਯੇਤਿ ਏਤਂ ਆਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਚੋ ਨਿਸਮ੍ਮ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਤਿਂ ਪਹਾਯ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ ਆਹ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tassattho – aṭṭhāna tanti. Aṭṭhānaṃ taṃ, akāraṇaṃ tanti vuttaṃ hoti, anunāsikalopo kato ‘‘ariyasaccāna dassana’’ntiādīsu (khu. pā. 5.11; su. ni. 270) viya. Saṅgaṇikāratassāti gaṇābhiratassa. Yanti karaṇavacanametaṃ ‘‘yaṃ hirīyati hirīyitabbenā’’tiādīsu (dha. sa. 30) viya. Phassayeti adhigacche. Sāmayikaṃ vimuttinti lokiyasamāpattiṃ. Sā hi appitappitasamaye eva paccanīkehi vimuccanato ‘‘sāmayikā vimuttī’’ti vuccati. Taṃ sāmayikaṃ vimuttiṃ. Aṭṭhānaṃ taṃ, na taṃ kāraṇaṃ vijjati saṅgaṇikāratassa, yena kāraṇena phassayeti etaṃ ādiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma saṅgaṇikāratiṃ pahāya yoniso paṭipajjanto adhigatomhīti āha. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਅਟ੍ਠਾਨਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Aṭṭhānagāthāvaṇṇanā samattā.

    ਦੁਤਿਯੋ વਗ੍ਗੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।

    Dutiyo vaggo niṭṭhito.

    ੫੫. ਦਿਟ੍ਠੀવਿਸੂਕਾਨੀਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਰਾਜਾ ਰਹੋਗਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਯਥਾ ਸੀਤਾਦੀਨਂ ਪਟਿਘਾਤਕਾਨਿ ਉਣ੍ਹਾਦੀਨਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਏવਂ વਟ੍ਟਪਟਿਘਾਤਕਂ વਿਨਟ੍ਟਂ, ਨੋ’’ਤਿ। ਸੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘વਿવਟ੍ਟਂ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ? ਤੇ ‘‘ਜਾਨਾਮ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਕਿਂ ਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਤਤੋ ‘‘ਅਨ੍ਤવਾ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਂ ਕਥੇਸੁਂ। ਅਥ ਰਾਜਾ ‘‘ਇਮੇ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਪਿਮੇ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾ’’ਤਿ ਸਯਮੇવ ਤੇਸਂ વਿਲੋਮਤਞ੍ਚ ਅਯੁਤ੍ਤਤਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘વਟ੍ਟਪਟਿਘਾਤਕਂ વਿવਟ੍ਟਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਗવੇਸਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਇਮਞ੍ਚ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਮਜ੍ਝੇ ਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਞ੍ਚ –

    55.Diṭṭhīvisūkānīti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā rahogato cintesi – ‘‘yathā sītādīnaṃ paṭighātakāni uṇhādīni atthi, atthi nu kho evaṃ vaṭṭapaṭighātakaṃ vinaṭṭaṃ, no’’ti. So amacce pucchi – ‘‘vivaṭṭaṃ jānāthā’’ti? Te ‘‘jānāma, mahārājā’’ti āhaṃsu. Rājā – ‘‘kiṃ ta’’nti? Tato ‘‘antavā loko’’tiādinā nayena sassatucchedaṃ kathesuṃ. Atha rājā ‘‘ime na jānanti, sabbepime diṭṭhigatikā’’ti sayameva tesaṃ vilomatañca ayuttatañca disvā ‘‘vaṭṭapaṭighātakaṃ vivaṭṭaṃ atthi, taṃ gavesitabba’’nti cintetvā rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi. Imañca udānagāthaṃ abhāsi paccekabuddhamajjhe byākaraṇagāthañca –

    ‘‘ਦਿਟ੍ਠੀવਿਸੂਕਾਨਿ ਉਪਾਤਿવਤ੍ਤੋ, ਪਤ੍ਤੋ ਨਿਯਾਮਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਗ੍ਗੋ।

    ‘‘Diṭṭhīvisūkāni upātivatto, patto niyāmaṃ paṭiladdhamaggo;

    ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਞਾਣੋਮ੍ਹਿ ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Uppannañāṇomhi anaññaneyyo, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਦਿਟ੍ਠੀવਿਸੂਕਾਨੀਤਿ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਸੂਕਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ વਿਲੋਮਟ੍ਠੇਨ ਚ વਿਸੂਕਾਨਿ। ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਸੂਕਾਨਿ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ વਾ વਿਸੂਕਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੂਕਾਨਿ। ਉਪਾਤਿવਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ। ਪਤ੍ਤੋ ਨਿਯਾਮਨ੍ਤਿ ਅવਿਨਿਪਾਤਧਮ੍ਮਤਾਯ ਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਾਯਣਤਾਯ ਚ ਨਿਯਤਭਾવਂ ਅਧਿਗਤੋ, ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਸਙ੍ਖਾਤਂ વਾ ਪਠਮਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪਠਮਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ ਚ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਗ੍ਗੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੇਸਮਗ੍ਗਪਟਿਲਾਭਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਞਾਣੋਮ੍ਹੀਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਞਾਣੋ ਅਮ੍ਹਿ। ਏਤੇਨ ਫਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯੋਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ‘‘ਇਦਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਇਦਂ ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਏਤੇਨ ਸਯਮ੍ਭੁਤਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਪਤ੍ਤੇ વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਞਾਣੇ ਅਨੇਯ੍ਯਤਾਯ ਅਭਾવਾ ਸਯਂવਸਿਤਂ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੂਕਾਨਿ ਉਪਾਤਿવਤ੍ਤੋ, ਆਦਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਤ੍ਤੋ ਨਿਯਾਮਂ, ਸੇਸੇਹਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਗ੍ਗੋ, ਫਲਞਾਣੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਞਾਣੋ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Tassattho – diṭṭhīvisūkānīti dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni. Tāni hi maggasammādiṭṭhiyā visūkaṭṭhena vijjhanaṭṭhena vilomaṭṭhena ca visūkāni. Evaṃ diṭṭhiyā visūkāni, diṭṭhi eva vā visūkāni diṭṭhivisūkāni. Upātivattoti dassanamaggena atikkanto. Patto niyāmanti avinipātadhammatāya sambodhiparāyaṇatāya ca niyatabhāvaṃ adhigato, sammattaniyāmasaṅkhātaṃ vā paṭhamamagganti. Ettāvatā paṭhamamaggakiccanipphatti ca tassa paṭilābho ca vutto. Idāni paṭiladdhamaggoti iminā sesamaggapaṭilābhaṃ dasseti. Uppannañāṇomhīti uppannapaccekabodhiñāṇo amhi. Etena phalaṃ dasseti. Anaññaneyyoti aññehi ‘‘idaṃ saccaṃ, idaṃ sacca’’nti na netabbo. Etena sayambhutaṃ dīpeti, patte vā paccekabodhiñāṇe aneyyatāya abhāvā sayaṃvasitaṃ. Samathavipassanāya vā diṭṭhivisūkāni upātivatto, ādimaggena patto niyāmaṃ, sesehi paṭiladdhamaggo, phalañāṇena uppannañāṇo, taṃ sabbaṃ attanāva adhigatoti anaññaneyyo. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbanti.

    ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੂਕਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Diṭṭhivisūkagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੬. ਨਿਲ੍ਲੋਲੁਪੋਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਕਿਰ ਸੂਦੋ ਅਨ੍ਤਰਭਤ੍ਤਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਉਪਨਾਮੇਸਿ ਮਨੁਞ੍ਞਦਸ੍ਸਨਂ ਸਾਦੁਰਸਂ ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਮੇ ਰਾਜਾ ਧਨਮਨੁਪ੍ਪਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਗਨ੍ਧੇਨੇવ ਭੋਤ੍ਤੁਕਾਮਤਂ ਜਨੇਸਿ ਮੁਖੇ ਖੇਲ਼ਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਂ। ਪਠਮਕਬਲ਼ੇ ਪਨ ਮੁਖੇ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤਰਸਹਰਣਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਮਤੇਨੇવ ਫੁਟ੍ਠਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਸੂਦੋ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਦਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਰਾਜਾਪਿ ‘‘ਸਕ੍ਕਾਰਾਰਹੋ ਸੂਦੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਰਸਂ ਸਾਯਿਤ੍વਾ ਪਨ ਸਕ੍ਕਰੋਨ੍ਤਂ ਮਂ ਪਾਪਕੋ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ – ‘ਲੋਲੋ ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਰਸਗਰੁਕੋ’’’ਤਿ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਭਣਿ। ਏવਂ ਯਾવ ਭੋਜਨਪਰਿਯੋਸਾਨਂ, ਤਾવ ਸੂਦੋਪਿ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਦਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਅવਣ੍ਣਭਯੇਨ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਭਣਿ। ਤਤੋ ਸੂਦੋ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਇਮਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਅਰਸਭਤ੍ਤਂ ਉਪਨਾਮੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਗ੍ਗਹਾਰਹੋ ਅਜ੍ਜ ਸੂਦੋ’’ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਅવਣ੍ਣਭਯੇਨ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਭਣਿ। ਤਤੋ ਸੂਦੋ ‘‘ਰਾਜਾ ਨੇવ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਨਾਸੁਨ੍ਦਰਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਬ੍ਬਯਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਪਚਿਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਦੇਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਲੋਭੋ, ਅਹਂ ਨਾਮ વੀਸਤਿ ਨਗਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਸ ਲੋਭੇਨ ਭਤ੍ਤਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਲਭਾਮੀ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ, ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ, ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਚ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    56.Nillolupoti kā uppatti? Bārāṇasirañño kira sūdo antarabhattaṃ pacitvā upanāmesi manuññadassanaṃ sādurasaṃ ‘‘appeva nāma me rājā dhanamanuppadeyyā’’ti. Taṃ rañño gandheneva bhottukāmataṃ janesi mukhe kheḷaṃ uppādentaṃ. Paṭhamakabaḷe pana mukhe pakkhittamatte sattarasaharaṇisahassāni amateneva phuṭṭhāni ahesuṃ. Sūdo ‘‘idāni me dassati, idāni me dassatī’’ti cintesi. Rājāpi ‘‘sakkārāraho sūdo’’ti cintesi – ‘‘rasaṃ sāyitvā pana sakkarontaṃ maṃ pāpako kittisaddo abbhuggaccheyya – ‘lolo ayaṃ rājā rasagaruko’’’ti na kiñci abhaṇi. Evaṃ yāva bhojanapariyosānaṃ, tāva sūdopi ‘‘idāni dassati, idāni dassatī’’ti cintesi. Rājāpi avaṇṇabhayena na kiñci abhaṇi. Tato sūdo ‘‘natthi imassa rañño jivhāviññāṇa’’nti dutiyadivase arasabhattaṃ upanāmesi. Rājā bhuñjanto ‘‘niggahāraho ajja sūdo’’ti jānantopi pubbe viya paccavekkhitvā avaṇṇabhayena na kiñci abhaṇi. Tato sūdo ‘‘rājā neva sundaraṃ nāsundaraṃ jānātī’’ti cintetvā sabbaṃ paribbayaṃ attanā gahetvā yaṃkiñcideva pacitvā rañño deti. Rājā ‘‘aho vata lobho, ahaṃ nāma vīsati nagarasahassāni bhuñjanto imassa lobhena bhattamattampi na labhāmī’’ti nibbijjitvā, rajjaṃ pahāya pabbajitvā, vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi, purimanayeneva ca imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਨਿਲ੍ਲੋਲੁਪੋ ਨਿਕ੍ਕੁਹੋ ਨਿਪ੍ਪਿਪਾਸੋ, ਨਿਮ੍ਮਕ੍ਖੋ ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਕਸਾવਮੋਹੋ।

    ‘‘Nillolupo nikkuho nippipāso, nimmakkho niddhantakasāvamoho;

    ਨਿਰਾਸਯੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ ਭવਿਤ੍વਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Nirāsayo sabbaloke bhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਨਿਲ੍ਲੋਲੁਪੋਤਿ ਅਲੋਲੁਪੋ। ਯੋ ਹਿ ਰਸਤਣ੍ਹਾਭਿਭੂਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਭੁਸਂ ਲੁਪ੍ਪਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਞ੍ਚ ਲੁਪ੍ਪਤਿ, ਤੇਨ ਲੋਲੁਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਸ ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨਿਲ੍ਲੋਲੁਪੋ’’ਤਿ। ਨਿਕ੍ਕੁਹੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਯਸ੍ਸ ਤਿવਿਧਂ ਕੁਹਨવਤ੍ਥੁ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਨਿਕ੍ਕੁਹੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਪਨ ਗਾਥਾਯ ਮਨੁਞ੍ਞਭੋਜਨਾਦੀਸੁ વਿਮ੍ਹਯਮਨਾਪਜ੍ਜਨਤੋ ਨਿਕ੍ਕੁਹੋਤਿ ਅਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯੋ । ਨਿਪ੍ਪਿਪਾਸੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਾਤੁਮਿਚ੍ਛਾ ਪਿਪਾਸਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਅਭਾવੇਨ ਨਿਪ੍ਪਿਪਾਸੋ, ਸਾਦੁਰਸਲੋਭੇਨ ਭੋਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾવਿਰਹਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਮ੍ਮਕ੍ਖੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਰਗੁਣવਿਨਾਸਨਲਕ੍ਖਣੋ ਮਕ੍ਖੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਨਿਮ੍ਮਕ੍ਖੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਗਹਟ੍ਠਕਾਲੇ ਸੂਦਸ੍ਸ ਗੁਣਮਕ੍ਖਨਾਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਕਸਾવਮੋਹੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰਾਗਾਦਯੋ ਤਯੋ, ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਿ ਚ ਤੀਣੀਤਿ ਛ ਧਮ੍ਮਾ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਟ੍ਠੇਨ ਸਕਭਾવਂ વਿਜਹਾਪੇਤ੍વਾ ਪਰਭਾવਂ ਗਣ੍ਹਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਕਸਟਟ੍ਠੇਨ ਚ ਕਸਾવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾਹ –

    Tattha nillolupoti alolupo. Yo hi rasataṇhābhibhūto hoti, so bhusaṃ luppati punappunañca luppati, tena lolupoti vuccati. Tasmā esa taṃ paṭikkhipanto āha ‘‘nillolupo’’ti. Nikkuhoti ettha kiñcāpi yassa tividhaṃ kuhanavatthu natthi, so nikkuhoti vuccati. Imissā pana gāthāya manuññabhojanādīsu vimhayamanāpajjanato nikkuhoti ayamadhippāyo . Nippipāsoti ettha pātumicchā pipāsā, tassā abhāvena nippipāso, sādurasalobhena bhottukamyatāvirahitoti attho. Nimmakkhoti ettha paraguṇavināsanalakkhaṇo makkho, tassa abhāvena nimmakkho. Attano gahaṭṭhakāle sūdassa guṇamakkhanābhāvaṃ sandhāyāha. Niddhantakasāvamohoti ettha rāgādayo tayo, kāyaduccaritādīni ca tīṇīti cha dhammā yathāsambhavaṃ appasannaṭṭhena sakabhāvaṃ vijahāpetvā parabhāvaṃ gaṇhāpanaṭṭhena kasaṭaṭṭhena ca kasāvāti veditabbā. Yathāha –

    ‘‘ਤਤ੍ਥ, ਕਤਮੇ ਤਯੋ ਕਸਾવਾ? ਰਾਗਕਸਾવੋ, ਦੋਸਕਸਾવੋ, ਮੋਹਕਸਾવੋ, ਇਮੇ ਤਯੋ ਕਸਾવਾ। ਤਤ੍ਥ, ਕਤਮੇ ਅਪਰੇਪਿ ਤਯੋ ਕਸਾવਾ? ਕਾਯਕਸਾવੋ, વਚੀਕਸਾવੋ, ਮਨੋਕਸਾવੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੯੨੪)।

    ‘‘Tattha, katame tayo kasāvā? Rāgakasāvo, dosakasāvo, mohakasāvo, ime tayo kasāvā. Tattha, katame aparepi tayo kasāvā? Kāyakasāvo, vacīkasāvo, manokasāvo’’ti (vibha. 924).

    ਤੇਸੁ ਮੋਹਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਕਸਾવਾਨਂ ਤੇਸਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਮੂਲਭੂਤਸ੍ਸ ਮੋਹਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਕਸਾવਮੋਹੋ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਏવ વਾ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਸਾવਾਨਂ ਮੋਹਸ੍ਸ ਚ ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਕਸਾવਮੋਹੋ। ਇਤਰੇਸੁ ਨਿਲ੍ਲੋਲੁਪਤਾਦੀਹਿ ਰਾਗਕਸਾવਸ੍ਸ, ਨਿਮ੍ਮਕ੍ਖਤਾਯ ਦੋਸਕਸਾવਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਭਾવੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਏવ। ਨਿਰਾਸਯੋਤਿ ਨਿਤ੍ਤਣ੍ਹੋ। ਸਬ੍ਬਲੋਕੇਤਿ ਸਕਲਲੋਕੇ, ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਦ੍વਾਦਸਸੁ વਾ ਆਯਤਨੇਸੁ ਭવવਿਭવਤਣ੍ਹਾવਿਰਹਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਤਯੋਪਿ ਪਾਦੇ વਤ੍વਾ ਏਕੋ ਚਰੇਤਿ ਏਕੋ ਚਰਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Tesu mohaṃ ṭhapetvā pañcannaṃ kasāvānaṃ tesañca sabbesaṃ mūlabhūtassa mohassa niddhantattā niddhantakasāvamoho, tiṇṇaṃ eva vā kāyavacīmanokasāvānaṃ mohassa ca niddhantattā niddhantakasāvamoho. Itaresu nillolupatādīhi rāgakasāvassa, nimmakkhatāya dosakasāvassa niddhantabhāvo siddho eva. Nirāsayoti nittaṇho. Sabbaloketi sakalaloke, tīsu bhavesu dvādasasu vā āyatanesu bhavavibhavataṇhāvirahito hutvāti attho. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Atha vā tayopi pāde vatvā eko careti eko carituṃ sakkuṇeyyāti evampi ettha sambandho kātabboti.

    ਨਿਲ੍ਲੋਲੁਪਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Nillolupagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੭. ਪਾਪਂ ਸਹਾਯਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਰਾਜਾ ਮਹਚ੍ਚਰਾਜਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਗਰਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਕੋਟ੍ਠਾਗਾਰਤੋ ਪੁਰਾਣਧਞ੍ਞਾਨਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨੀਹਰਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਭਣੇ, ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਅਮਚ੍ਚੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਇਦਾਨਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਨવਧਞ੍ਞਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਓਕਾਸਂ ਕਾਤੁਂ ਇਮੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪੁਰਾਣਧਞ੍ਞਾਦੀਨਿ ਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਕਿਂ, ਭਣੇ, ਇਤ੍ਥਾਗਾਰਬਲਕਾਯਾਦੀਨਂ વਟ੍ਟਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿ ? ‘‘ਆਮ, ਮਹਾਰਾਜ, ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਨ੍ਤਿ’’। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਭਣੇ, ਦਾਨਸਾਲਂ ਕਾਰਾਪੇਥ, ਦਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਮਾ ਇਮਾਨਿ ਧਞ੍ਞਾਨਿ ਅਨੁਪਕਾਰਾਨਿ વਿਨਸ੍ਸਿਂਸੂ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਰਬ੍ਭ ਯਾવ ‘‘ਬਾਲਾ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਚ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਿવਾਰੇਸਿ। ਸੋ ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਕੋਟ੍ਠਾਗਾਰੇ વਿਲੁਮ੍ਪਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਤਥੇવ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਨਂ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਦਤ੍ਤੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਯਦਿਦਂ ਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ਨਿવਾਰੇਸਿ। ਸੋ ‘‘ਅਰੇ, ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਨ ਲਭਾਮਿ ਦਾਤੁਂ, ਕਿਂ ਮੇ ਇਮੇਹਿ ਪਾਪਸਹਾਯੇਹੀ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤਞ੍ਚ ਪਾਪਂ ਸਹਾਯਂ ਗਰਹਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    57.Pāpaṃ sahāyanti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā mahaccarājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto manusse koṭṭhāgārato purāṇadhaññāni bahiddhā nīharante disvā ‘‘kiṃ, bhaṇe, ida’’nti amacce pucchi. ‘‘Idāni, mahārāja, navadhaññāni uppajjissanti, tesaṃ okāsaṃ kātuṃ ime manussā purāṇadhaññādīni chaḍḍentī’’ti. Rājā – ‘‘kiṃ, bhaṇe, itthāgārabalakāyādīnaṃ vaṭṭaṃ paripuṇṇa’’nti ? ‘‘Āma, mahārāja, paripuṇṇanti’’. ‘‘Tena hi, bhaṇe, dānasālaṃ kārāpetha, dānaṃ dassāmi, mā imāni dhaññāni anupakārāni vinassiṃsū’’ti. Tato naṃ aññataro diṭṭhigatiko amacco ‘‘mahārāja, natthi dinna’’nti ārabbha yāva ‘‘bālā ca paṇḍitā ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti vatvā nivāresi. So dutiyampi tatiyampi koṭṭhāgāre vilumpante disvā tatheva āṇāpesi. Tatiyampi naṃ ‘‘mahārāja, dattupaññattaṃ yadidaṃ dāna’’ntiādīni vatvā nivāresi. So ‘‘are, ahaṃ attano santakampi na labhāmi dātuṃ, kiṃ me imehi pāpasahāyehī’’ti nibbinno rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi. Tañca pāpaṃ sahāyaṃ garahanto imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਪਾਪਂ ਸਹਾਯਂ ਪਰਿવਜ੍ਜਯੇਥ, ਅਨਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਂ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਂ।

    ‘‘Pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayetha, anatthadassiṃ visame niviṭṭhaṃ;

    ਸਯਂ ਨ ਸੇવੇ ਪਸੁਤਂ ਪਮਤ੍ਤਂ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Sayaṃ na seve pasutaṃ pamattaṃ, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯ੍વਾਯਂ ਦਸવਤ੍ਥੁਕਾਯ ਪਾਪਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਪਾਪੋ, ਪਰੇਸਮ੍ਪਿ ਅਨਤ੍ਥਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਨਤ੍ਥਦਸ੍ਸੀ, ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਮ੍ਹਿ ਚ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠੋ, ਤਂ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਂ ਸਹਾਯਂ ਪਰਿવਜ੍ਜਯੇਥ ਅਨਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਂ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਂ। ਸਯਂ ਨ ਸੇવੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸੇਨ ਨ ਸੇવੇ। ਯਦਿ ਪਨ ਪਰવਸੋ ਹੋਤਿ, ਕਿਂ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਸਟਂ , ਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਲਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ વੋਸ੍ਸਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਂ, ਕੁਸਲਭਾવਨਾਰਹਿਤਂ વਾ। ਤਂ ਏવਰੂਪਂ ਨ ਸੇવੇ, ਨ ਭਜੇ, ਨ ਪਯਿਰੁਪਾਸੇ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋਤਿ।

    Tassāyaṃ saṅkhepattho – yvāyaṃ dasavatthukāya pāpadiṭṭhiyā samannāgatattā pāpo, paresampi anatthaṃ passatīti anatthadassī, kāyaduccaritādimhi ca visame niviṭṭho, taṃ atthakāmo kulaputto pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayetha anatthadassiṃ visame niviṭṭhaṃ. Sayaṃ na seveti attano vasena na seve. Yadi pana paravaso hoti, kiṃ sakkā kātunti vuttaṃ hoti. Pasutanti pasaṭaṃ , diṭṭhivasena tattha tattha lagganti attho. Pamattanti kāmaguṇesu vossaṭṭhacittaṃ, kusalabhāvanārahitaṃ vā. Taṃ evarūpaṃ na seve, na bhaje, na payirupāse, aññadatthu eko care khaggavisāṇakappoti.

    ਪਾਪਸਹਾਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Pāpasahāyagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੮. ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਅਟ੍ਠ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨવਜ੍ਜਭੋਜੀਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਆਹ ‘‘ਕੇ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ? ਤੇ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਅਹਂ ਸੁਤਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ, ਸੁਤੇਨ ਤਿਤ੍ਤਿਂ ਨ ਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਹਨ੍ਦ, ਨੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਿਚਿਤ੍ਰਨਯਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੋਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਦਕ੍ਖਿਣੋਦਕਂ ਦਤ੍વਾ, ਪਰਿવਿਸਿਤ੍વਾ, ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸਙ੍ਘਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, ਪੁਰਤੋ ਨਿਸੀਦਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਕਥਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸੁਖਿਤੋ ਹੋਤੁ, ਮਹਾਰਾਜ, ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਿਤੋ। ਰਾਜਾ ‘‘ਅਯਂ ਨ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ, ਦੁਤਿਯੋ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਸ੍વੇ ਦਾਨਿ વਿਚਿਤ੍ਰਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੋਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸ੍વਾਤਨਾਯ ਨਿਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਏવਂ ਯਾવ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਟਿਪਾਟਿ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾવ ਨਿਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ‘‘ਦੋਸਕ੍ਖਯੋ ਹੋਤੁ, ਮੋਹਕ੍ਖਯੋ, ਗਤਿਕ੍ਖਯੋ, વਟ੍ਟਕ੍ਖਯੋ, ਉਪਧਿਕ੍ਖਯੋ, ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਏવਂ ਏਕੇਕਂ ਪਦਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਸੇਸਂ ਪਠਮਸਦਿਸਮੇવ વਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਹਿਂਸੁ।

    58.Bahussutanti kā uppatti? Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane aṭṭha paccekabodhisattā pabbajitvā gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke uppannāti sabbaṃ anavajjabhojīgāthāya vuttasadisameva. Ayaṃ pana viseso – paccekabuddhe nisīdāpetvā rājā āha ‘‘ke tumhe’’ti? Te āhaṃsu – ‘‘mayaṃ, mahārāja, bahussutā nāmā’’ti. Rājā – ‘‘ahaṃ sutabrahmadatto nāma, sutena tittiṃ na gacchāmi, handa, nesaṃ santike vicitranayaṃ saddhammadesanaṃ sossāmī’’ti attamano dakkhiṇodakaṃ datvā, parivisitvā, bhattakiccapariyosāne saṅghattherassa pattaṃ gahetvā, vanditvā, purato nisīdi ‘‘dhammakathaṃ, bhante, karothā’’ti. So ‘‘sukhito hotu, mahārāja, rāgakkhayo hotū’’ti vatvā uṭṭhito. Rājā ‘‘ayaṃ na bahussuto, dutiyo bahussuto bhavissati, sve dāni vicitradhammadesanaṃ sossāmī’’ti svātanāya nimantesi. Evaṃ yāva sabbesaṃ paṭipāṭi gacchati, tāva nimantesi. Te sabbepi ‘‘dosakkhayo hotu, mohakkhayo, gatikkhayo, vaṭṭakkhayo, upadhikkhayo, taṇhakkhayo hotū’’ti evaṃ ekekaṃ padaṃ visesetvā sesaṃ paṭhamasadisameva vatvā uṭṭhahiṃsu.

    ਤਤੋ ਰਾਜਾ ‘‘ਇਮੇ ‘ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਮਯ’ਨ੍ਤਿ ਭਣਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਤੇਸਂ વਿਚਿਤ੍ਰਕਥਾ, ਕਿਮੇਤੇਹਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ વਚਨਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ। ਅਥ ‘‘ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ‘‘ਰਾਗੇ ਖੀਣੇ ਦੋਸੋਪਿ ਮੋਹੋਪਿ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਪਿ ਕਿਲੇਸਾ ਖੀਣਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਅਹੋਸਿ – ‘‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਇਮੇ ਸਮਣਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸੇਨ ਮਹਾਪਥવਿਂ વਾ ਆਕਾਸਂ વਾ ਅਙ੍ਗੁਲਿਯਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੇਨ ਨ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਤ੍ਤੋવ ਪਦੇਸੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ, ਅਪਿਚ, ਖੋ, ਪਨ ਪਥવੀਆਕਾਸਾ ਏવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਇਮੇਹਿ ਏਕਮੇਕਂ ਅਤ੍ਥਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੇਹਿ ਅਪਰਿਮਾਣਾ ਅਤ੍ਥਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਸੋ ‘‘ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਥਾਰੂਪਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ, ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    Tato rājā ‘‘ime ‘bahussutā maya’nti bhaṇanti, na ca tesaṃ vicitrakathā, kimetehi vutta’’nti tesaṃ vacanatthaṃ upaparikkhitumāraddho. Atha ‘‘rāgakkhayo hotū’’ti upaparikkhanto ‘‘rāge khīṇe dosopi mohopi aññataraññatarepi kilesā khīṇā hontī’’ti ñatvā attamano ahosi – ‘‘nippariyāyabahussutā ime samaṇā. Yathā hi purisena mahāpathaviṃ vā ākāsaṃ vā aṅguliyā niddisantena na aṅgulimattova padeso niddiṭṭho hoti, apica, kho, pana pathavīākāsā eva niddiṭṭhā honti, evaṃ imehi ekamekaṃ atthaṃ niddisantehi aparimāṇā atthā niddiṭṭhā hontī’’ti. Tato so ‘‘kudāssu nāmāhampi evaṃ bahussuto bhavissāmī’’ti tathārūpaṃ bahussutabhāvaṃ patthento rajjaṃ pahāya pabbajitvā, vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā, imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਂ ਧਮ੍ਮਧਰਂ ਭਜੇਥ, ਮਿਤ੍ਤਂ ਉਲ਼ਾਰਂ ਪਟਿਭਾਨવਨ੍ਤਂ।

    ‘‘Bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha, mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ;

    ਅਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਥਾਨਿ વਿਨੇਯ੍ਯ ਕਙ੍ਖਂ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Aññāya atthāni vineyya kaṅkhaṃ, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧੋ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਖਿਲੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ ਚ, ਮਗ੍ਗਫਲવਿਜ੍ਜਾਭਿਞ੍ਞਾਨਂ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪਟਿવੇਧਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ ਚ। ਆਗਤਾਗਮੋ ਧਮ੍ਮਧਰੋ। ਉਲ਼ਾਰੇਹਿ ਪਨ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਉਲ਼ਾਰੋ। ਯੁਤ੍ਤਪਟਿਭਾਨੋ ਚ ਮੁਤ੍ਤਪਟਿਭਾਨੋ ਚ ਯੁਤ੍ਤਮੁਤ੍ਤਪਟਿਭਾਨੋ ਚ ਪਟਿਭਾਨવਾ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਧਿਗਮવਸੇਨ વਾ ਤਿਧਾ ਪਟਿਭਾਨવਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਪਟਿਭਾਤਿ, ਸੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪਟਿਭਾਨવਾ। ਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ ਞਾਣਞ੍ਚ ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਪਟਿਭਾਤਿ, ਸੋ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਪਟਿਭਾਨવਾ। ਯੇਨ ਮਗ੍ਗਾਦਯੋ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਅਧਿਗਮਪਟਿਭਾਨવਾ। ਤਂ ਏવਰੂਪਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਂ ਧਮ੍ਮਧਰਂ ਭਜੇਥ ਮਿਤ੍ਤਂ ਉਲ਼ਾਰਂ ਪਟਿਭਾਨવਨ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਤਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਪਰਤ੍ਥਉਭਯਤ੍ਥਭੇਦਤੋ વਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥਭੇਦਤੋ વਾ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਥਾਨਿ। ਤਤੋ – ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦) ਕਙ੍ਖਟ੍ਠਾਨੇਸੁ વਿਨੇਯ੍ਯ ਕਙ੍ਖਂ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ વਿਨੇਤ੍વਾ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ ਏવਂ ਕਤਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੋ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋਤਿ।

    Tatthāyaṃ saṅkhepattho – bahussutanti duvidho bahussuto tīsu piṭakesu atthato nikhilo pariyattibahussuto ca, maggaphalavijjābhiññānaṃ paṭividdhattā paṭivedhabahussuto ca. Āgatāgamo dhammadharo. Uḷārehi pana kāyavacīmanokammehi samannāgato uḷāro. Yuttapaṭibhāno ca muttapaṭibhāno ca yuttamuttapaṭibhāno ca paṭibhānavā. Pariyattiparipucchādhigamavasena vā tidhā paṭibhānavā veditabbo. Yassa hi pariyatti paṭibhāti, so pariyattipaṭibhānavā. Yassa atthañca ñāṇañca lakkhaṇañca ṭhānāṭṭhānañca paripucchantassa paripucchā paṭibhāti, so paripucchāpaṭibhānavā. Yena maggādayo paṭividdhā honti, so adhigamapaṭibhānavā. Taṃ evarūpaṃ bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ. Tato tassānubhāvena attatthaparatthaubhayatthabhedato vā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthabhedato vā anekappakārāni aññāya atthāni. Tato – ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādīsu (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) kaṅkhaṭṭhānesu vineyya kaṅkhaṃ, vicikicchaṃ vinetvā vināsetvā evaṃ katasabbakicco eko care khaggavisāṇakappoti.

    ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Bahussutagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੫੯. ਖਿਡ੍ਡਂ ਰਤਿਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਭੂਸਕਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਪਾਤੋવ ਯਾਗੁਂ વਾ ਭਤ੍ਤਂ વਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਾਨਾવਿਧવਿਭੂਸਨੇਹਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਿਭੂਸਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਆਦਾਸੇ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਯਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ ਤਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇਨ વਿਭੂਸਨੇਨ વਿਭੂਸਾਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਏਕਦਿવਸਂ ਏવਂ ਕਰੋਤੋ ਭਤ੍ਤવੇਲਾ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕਸਮਯੋ ਪਤ੍ਤੋ। ਅਥ ਅવਿਭੂਸਿਤੋવ ਦੁਸ੍ਸਪਟ੍ਟੇਨ ਸੀਸਂ વੇਠੇਤ੍વਾ, ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ, ਦਿવਾਸੇਯ੍ਯਂ ਉਪਗਚ੍ਛਿ। ਪੁਨਪਿ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਤਥੇવ ਕਰੋਤੋ ਸੂਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ। ਏવਂ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇਪਿ ਤਤਿਯਦਿવਸੇਪਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਏવਂ ਮਣ੍ਡਨਪ੍ਪਸੁਤਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਰੋਗੋ ਉਦਪਾਦਿ। ਤਸ੍ਸੇਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਅਹੋ ਰੇ, ਅਹਂ ਸਬ੍ਬਥਾਮੇਨ વਿਭੂਸਨ੍ਤੋਪਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਪ੍ਪਕੇ વਿਭੂਸਨੇ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਲੋਭਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿਂ। ਲੋਭੋ ਚ ਨਾਮੇਸ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਹਨ੍ਦਾਹਂ, ਲੋਭਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    59.Khiḍḍaṃratinti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ vibhūsakabrahmadatto nāma rājā pātova yāguṃ vā bhattaṃ vā bhuñjitvā nānāvidhavibhūsanehi attānaṃ vibhūsāpetvā mahāādāse sakalasarīraṃ disvā yaṃ na icchati taṃ apanetvā aññena vibhūsanena vibhūsāpeti. Tassa ekadivasaṃ evaṃ karoto bhattavelā majjhanhikasamayo patto. Atha avibhūsitova dussapaṭṭena sīsaṃ veṭhetvā, bhuñjitvā, divāseyyaṃ upagacchi. Punapi uṭṭhahitvā tatheva karoto sūriyo atthaṅgato. Evaṃ dutiyadivasepi tatiyadivasepi. Athassa evaṃ maṇḍanappasutassa piṭṭhirogo udapādi. Tassetadahosi – ‘‘aho re, ahaṃ sabbathāmena vibhūsantopi imasmiṃ kappake vibhūsane asantuṭṭho lobhaṃ uppādesiṃ. Lobho ca nāmesa apāyagamanīyo dhammo, handāhaṃ, lobhaṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਖਿਡ੍ਡਂ ਰਤਿਂ ਕਾਮਸੁਖਞ੍ਚ ਲੋਕੇ, ਅਨਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਅਨਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ।

    ‘‘Khiḍḍaṃ ratiṃ kāmasukhañca loke, analaṅkaritvā anapekkhamāno;

    વਿਭੂਸਨਟ੍ਠਾਨਾ વਿਰਤੋ ਸਚ੍ਚવਾਦੀ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Vibhūsanaṭṭhānā virato saccavādī, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਖਿਡ੍ਡਾ ਚ ਰਤਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਾવ। ਕਾਮਸੁਖਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਸੁਖਂ। વਤ੍ਥੁਕਾਮਾਪਿ ਹਿ ਸੁਖਸ੍ਸ વਿਸਯਾਦਿਭਾવੇਨ ਸੁਖਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਂ ਸੁਖਂ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੦)। ਏવਮੇਤਂ ਖਿਡ੍ਡਂ ਰਤਿਂ ਕਾਮਸੁਖਞ੍ਚ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਓਕਾਸਲੋਕੇ ਅਨਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਅਲਨ੍ਤਿ ਅਕਤ੍વਾ, ਏਤਂ ਤਪ੍ਪਕਨ੍ਤਿ વਾ ਸਾਰਭੂਤਨ੍ਤਿ વਾ ਏવਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ। ਅਨਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ ਤੇਨ ਅਲਙ੍ਕਰਣੇਨ ਅਨਪੇਕ੍ਖਣਸੀਲੋ, ਅਪਿਹਾਲੁਕੋ, ਨਿਤ੍ਤਣ੍ਹੋ, વਿਭੂਸਨਟ੍ਠਾਨਾ વਿਰਤੋ ਸਚ੍ਚવਾਦੀ ਏਕੋ ਚਰੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਿਭੂਸਾ ਦੁવਿਧਾ – ਅਗਾਰਿਕવਿਭੂਸਾ, ਅਨਗਾਰਿਕવਿਭੂਸਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਗਾਰਿਕવਿਭੂਸਾ ਸਾਟਕવੇਠਨਮਾਲਾਗਨ੍ਧਾਦਿ, ਅਨਗਾਰਿਕવਿਭੂਸਾ ਪਤ੍ਤਮਣ੍ਡਨਾਦਿ। વਿਭੂਸਾ ਏવ વਿਭੂਸਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ વਿਭੂਸਨਟ੍ਠਾਨਾ ਤਿવਿਧਾਯ વਿਰਤਿਯਾ વਿਰਤੋ। ਅવਿਤਥવਚਨਤੋ ਸਚ੍ਚવਾਦੀਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Tattha khiḍḍā ca rati ca pubbe vuttāva. Kāmasukhanti vatthukāmasukhaṃ. Vatthukāmāpi hi sukhassa visayādibhāvena sukhanti vuccanti. Yathāha – ‘‘atthi rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatita’’nti (saṃ. ni. 3.60). Evametaṃ khiḍḍaṃ ratiṃ kāmasukhañca imasmiṃ okāsaloke analaṅkaritvā alanti akatvā, etaṃ tappakanti vā sārabhūtanti vā evaṃ aggahetvā. Anapekkhamānoti tena alaṅkaraṇena anapekkhaṇasīlo, apihāluko, nittaṇho, vibhūsanaṭṭhānā virato saccavādī eko careti. Tattha vibhūsā duvidhā – agārikavibhūsā, anagārikavibhūsā ca. Tattha agārikavibhūsā sāṭakaveṭhanamālāgandhādi, anagārikavibhūsā pattamaṇḍanādi. Vibhūsā eva vibhūsanaṭṭhānaṃ. Tasmā vibhūsanaṭṭhānā tividhāya viratiyā virato. Avitathavacanato saccavādīti evamattho daṭṭhabbo.

    વਿਭੂਸਨਟ੍ਠਾਨਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Vibhūsanaṭṭhānagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੦. ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦਾਰਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਕਿਰ ਪੁਤ੍ਤੋ ਦਹਰਕਾਲੇ ਏવ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਸੋ ਪਠਮਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ વਿਯ ਰਜ੍ਜਸਿਰਿਮਨੁਭવਨ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਹਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਬਹੂਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਕਰੋਮਿ। ਕਿਂ ਮੇ ਏਕਭਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ ਇਮਿਨਾ ਪਾਪੇਨ, ਹਨ੍ਦ ਸੁਖਮੁਪ੍ਪਾਦੇਮੀ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    60.Puttañcadāranti kā uppatti? Bārāṇasirañño kira putto daharakāle eva abhisitto rajjaṃ kāresi. So paṭhamagāthāya vuttapaccekabodhisatto viya rajjasirimanubhavanto ekadivasaṃ cintesi – ‘‘ahaṃ rajjaṃ kārento bahūnaṃ dukkhaṃ karomi. Kiṃ me ekabhattatthāya iminā pāpena, handa sukhamuppādemī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦਾਰਂ ਪਿਤਰਞ੍ਚ ਮਾਤਰਂ, ਧਨਾਨਿ ਧਞ੍ਞਾਨਿ ਚ ਬਨ੍ਧવਾਨਿ।

    ‘‘Puttañca dāraṃ pitarañca mātaraṃ, dhanāni dhaññāni ca bandhavāni;

    ਹਿਤ੍વਾਨ ਕਾਮਾਨਿ ਯਥੋਧਿਕਾਨਿ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Hitvāna kāmāni yathodhikāni, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਧਨਾਨੀਤਿ ਮੁਤ੍ਤਾਮਣਿવੇਲ਼ੁਰਿਯਸਙ੍ਖਸਿਲਾਪવਾਲ਼ਰਜਤਜਾਤਰੂਪਾਦੀਨਿ ਰਤਨਾਨਿ। ਧਞ੍ਞਾਨੀਤਿ ਸਾਲਿવੀਹਿਯવਗੋਧੁਮਕਙ੍ਕੁવਰਕਕੁਦ੍ਰੂਸਕਪਭੇਦਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਸੇਸਾਪਰਣ੍ਣਾਨਿ ਚ। ਬਨ੍ਧવਾਨੀਤਿ ਞਾਤਿਬਨ੍ਧੁਗੋਤ੍ਤਬਨ੍ਧੁਮਿਤ੍ਤਬਨ੍ਧੁਸਿਪ੍ਪਬਨ੍ਧੁવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਬਨ੍ਧવੇ। ਯਥੋਧਿਕਾਨੀਤਿ ਸਕਸਕਓਧਿવਸੇਨ ਠਿਤਾਨੇવ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha dhanānīti muttāmaṇiveḷuriyasaṅkhasilāpavāḷarajatajātarūpādīni ratanāni. Dhaññānīti sālivīhiyavagodhumakaṅkuvarakakudrūsakapabhedāni satta sesāparaṇṇāni ca. Bandhavānīti ñātibandhugottabandhumittabandhusippabandhuvasena catubbidhe bandhave. Yathodhikānīti sakasakaodhivasena ṭhitāneva. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Puttadāragāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੧. ਸਙ੍ਗੋ ਏਸੋਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਪਾਦਲੋਲਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਪਾਤੋવ ਯਾਗੁਂ વਾ ਭਤ੍ਤਂ વਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤੀਸੁ ਪਾਸਾਦੇਸੁ ਤਿવਿਧਨਾਟਕਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਿવਿਧਨਾਟਕਾਨੀਤਿ ਕਿਰ ਪੁਬ੍ਬਰਾਜਤੋ ਆਗਤਂ, ਅਨਨ੍ਤਰਰਾਜਤੋ ਆਗਤਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਲੇ ਉਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਪਾਤੋવ ਦਹਰਨਾਟਕਪਾਸਾਦਂ ਗਤੋ। ਤਾ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋ ‘‘ਰਾਜਾਨਂ ਰਮਾਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅਚ੍ਛਰਾਯੋ વਿਯ ਅਤਿਮਨੋਹਰਂ ਨਚ੍ਚਗੀਤવਾਦਿਤਂ ਪਯੋਜੇਸੁਂ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਮੇਤਂ ਦਹਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਨਾਟਕਪਾਸਾਦਂ ਗਤੋ। ਤਾਪਿ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋ ਤਥੇવ ਅਕਂਸੁ। ਸੋ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਤਥੇવ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਹਾਨਾਟਕਪਾਸਾਦਂ ਗਤੋ। ਤਾਪਿ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋ ਤਥੇવ ਅਕਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਦ੍વੇ ਤਯੋ ਰਾਜਪਰਿવਟ੍ਟੇ ਅਤੀਤਾਨਂ ਤਾਸਂ ਮਹਲ੍ਲਕਭਾવੇਨ ਅਟ੍ਠਿਕੀਲ਼ਨਸਦਿਸਂ ਨਚ੍ਚਂ ਦਿਸ੍વਾ ਗੀਤਞ੍ਚ ਅਮਧੁਰਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪੁਨਦੇવ ਦਹਰਨਾਟਕਪਾਸਾਦਂ, ਪੁਨ ਮਜ੍ਝਿਮਨਾਟਕਪਾਸਾਦਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਿਚਰਿਤ੍વਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਇਮਾ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋ ਸਕ੍ਕਂ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦਂ ਅਚ੍ਛਰਾਯੋ વਿਯ ਮਂ ਰਮਾਪੇਤੁਕਾਮਾ ਸਬ੍ਬਥਾਮੇਨ ਨਚ੍ਚਗੀਤવਾਦਿਤਂ ਪਯੋਜੇਸੁਂ, ਸ੍વਾਹਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਲੋਭਮੇવ વਡ੍ਢੇਮਿ, ਲੋਭੋ ਚ ਨਾਮੇਸ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਹਨ੍ਦਾਹਂ ਲੋਭਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    61.Saṅgo esoti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira pādalolabrahmadatto nāma rājā ahosi. So pātova yāguṃ vā bhattaṃ vā bhuñjitvā tīsu pāsādesu tividhanāṭakāni passati. Tividhanāṭakānīti kira pubbarājato āgataṃ, anantararājato āgataṃ, attano kāle uṭṭhitanti. So ekadivasaṃ pātova daharanāṭakapāsādaṃ gato. Tā nāṭakitthiyo ‘‘rājānaṃ ramāpessāmā’’ti sakkassa devānamindassa accharāyo viya atimanoharaṃ naccagītavāditaṃ payojesuṃ. Rājā – ‘‘anacchariyametaṃ daharāna’’nti asantuṭṭho hutvā majjhimanāṭakapāsādaṃ gato. Tāpi nāṭakitthiyo tatheva akaṃsu. So tatthāpi tatheva asantuṭṭho hutvā mahānāṭakapāsādaṃ gato. Tāpi nāṭakitthiyo tatheva akaṃsu. Rājā dve tayo rājaparivaṭṭe atītānaṃ tāsaṃ mahallakabhāvena aṭṭhikīḷanasadisaṃ naccaṃ disvā gītañca amadhuraṃ sutvā punadeva daharanāṭakapāsādaṃ, puna majjhimanāṭakapāsādanti evaṃ vicaritvā katthaci asantuṭṭho cintesi – ‘‘imā nāṭakitthiyo sakkaṃ devānamindaṃ accharāyo viya maṃ ramāpetukāmā sabbathāmena naccagītavāditaṃ payojesuṃ, svāhaṃ katthaci asantuṭṭho lobhameva vaḍḍhemi, lobho ca nāmesa apāyagamanīyo dhammo, handāhaṃ lobhaṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਸਙ੍ਗੋ ਏਸੋ ਪਰਿਤ੍ਤਮੇਤ੍ਥ ਸੋਖ੍ਯਂ, ਅਪ੍ਪਸ੍ਸਾਦੋ ਦੁਕ੍ਖਮੇਤ੍ਥ ਭਿਯ੍ਯੋ।

    ‘‘Saṅgo eso parittamettha sokhyaṃ, appassādo dukkhamettha bhiyyo;

    ਗਲ਼ੋ ਏਸੋ ਇਤਿ ਞਤ੍વਾ ਮਤਿਮਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Gaḷo eso iti ñatvā matimā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸਙ੍ਗੋ ਏਸੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਭੋਗਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਸਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਪਾਣਿਨੋ ਕਦ੍ਦਮੇ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਹਤ੍ਥੀ વਿਯਾਤਿ ਸਙ੍ਗੋ। ਪਰਿਤ੍ਤਮੇਤ੍ਥ ਸੋਖ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੂਪਭੋਗਕਾਲੇ વਿਪਰੀਤਸਞ੍ਞਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਤੋ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤੋ વਾ ਲਾਮਕਟ੍ਠੇਨ ਸੋਖ੍ਯਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ, વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਭਾਯ ਓਭਾਸਿਤਨਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਸੁਖਂ વਿਯ ਇਤ੍ਤਰਂ , ਤਾવਕਾਲਿਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਪ੍ਪਸ੍ਸਾਦੋ ਦੁਕ੍ਖਮੇਤ੍ਥ ਭਿਯ੍ਯੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ ਕਾਮਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੬) વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਯਦਿਦਂ ‘‘ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਮਾਨਂ ਆਦੀਨવੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ ਯੇਨ ਸਿਪ੍ਪਟ੍ਠਾਨੇਨ ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਯਦਿ ਮੁਦ੍ਦਾਯ, ਯਦਿ ਗਣਨਾਯਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੭) ਨਯੇਨੇਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਉਪਨਿਧਾਯ ਅਪ੍ਪੋ ਉਦਕਬਿਨ੍ਦੁਮਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਭਿਯ੍ਯੋ ਬਹੁ, ਚਤੂਸੁ ਸਮੁਦ੍ਦੇਸੁ ਉਦਕਸਦਿਸਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਸ੍ਸਾਦੋ ਦੁਕ੍ਖਮੇਤ੍ਥ ਭਿਯ੍ਯੋ’’ਤਿ। ਗਲ਼ੋ ਏਸੋਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਆਕਡ੍ਢਨવਸੇਨ ਬਲ਼ਿਸੋ વਿਯ ਏਸੋ ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ। ਇਤਿ ਞਤ੍વਾ ਮਤਿਮਾਤਿ ਏવਂ ਞਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਿਮਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੇਤਂ ਪਹਾਯ ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋਤਿ।

    Tassattho – saṅgo esoti attano upabhogaṃ niddisati. So hi sajjanti tattha pāṇino kaddame paviṭṭho hatthī viyāti saṅgo. Parittamettha sokhyanti ettha pañcakāmaguṇūpabhogakāle viparītasaññāya uppādetabbato kāmāvacaradhammapariyāpannato vā lāmakaṭṭhena sokhyaṃ parittaṃ, vijjuppabhāya obhāsitanaccadassanasukhaṃ viya ittaraṃ , tāvakālikanti vuttaṃ hoti. Appassādo dukkhamettha bhiyyoti ettha ca yvāyaṃ ‘‘yaṃ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.166) vutto. So yadidaṃ ‘‘ko ca, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo? Idha, bhikkhave, kulaputto yena sippaṭṭhānena jīvikaṃ kappeti, yadi muddāya, yadi gaṇanāyā’’ti evamādinā (ma. ni. 1.167) nayenettha dukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ upanidhāya appo udakabindumatto hoti. Atha kho dukkhameva bhiyyo bahu, catūsu samuddesu udakasadisaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘appassādo dukkhamettha bhiyyo’’ti. Gaḷo esoti assādaṃ dassetvā ākaḍḍhanavasena baḷiso viya eso yadidaṃ pañca kāmaguṇā. Iti ñatvā matimāti evaṃ ñatvā buddhimā paṇḍito puriso sabbampetaṃ pahāya eko care khaggavisāṇakappoti.

    ਸਙ੍ਗਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Saṅgagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੨. ਸਨ੍ਦਾਲਯਿਤ੍વਾਨਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਨਿવਤ੍ਤਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ । ਸੋ ਸਙ੍ਗਾਮਂ ਓਤਿਣ੍ਣੋ ਅਜਿਨਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਕਿਚ੍ਚਂ ਆਰਦ੍ਧੋ ਅਨਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ਏવਂ ਸਞ੍ਜਾਨਿਂਸੁ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ વਨਦਾਹੋ ਉਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਅਗ੍ਗਿ ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਚ ਹਰਿਤਾਨਿ ਚ ਤਿਣਾਦੀਨਿ ਦਹਨ੍ਤੋ ਅਨਿવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਏવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਪ੍ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ‘‘ਯਥਾਯਂ વਨਦਾਹੋ, ਏવਮੇવ ਏਕਾਦਸવਿਧੋ ਅਗ੍ਗਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਦਹਨ੍ਤੋ ਅਨਿવਤ੍ਤਮਾਨੋવ ਗਚ੍ਛਤਿ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਇਮਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਅਯਂ ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਕਿਲੇਸੇ ਦਹਨ੍ਤੋ ਅਨਿવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ? ਤਤੋ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕੇવਟ੍ਟੇ ਅਦ੍ਦਸ ਨਦਿਯਂ ਮਚ੍ਛੇ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇ । ਤੇਸਂ ਜਾਲਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਏਕੋ ਮਹਾਮਚ੍ਛੋ ਜਾਲਂ ਭੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿ। ਤੇ ‘‘ਮਚ੍ਛੋ ਜਾਲਂ ਭੇਤ੍વਾ ਗਤੋ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਮਕਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਤਮ੍ਪਿ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਪ੍ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ – ‘‘ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਜਾਲਂ ਭੇਤ੍વਾ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ, ਇਮਞ੍ਚ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    62.Sandālayitvānāti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira anivattabrahmadatto nāma rājā ahosi . So saṅgāmaṃ otiṇṇo ajinitvā aññaṃ vā kiccaṃ āraddho aniṭṭhapetvā na nivattati, tasmā naṃ evaṃ sañjāniṃsu. So ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchati. Tena ca samayena vanadāho uṭṭhāsi. So aggi sukkhāni ca haritāni ca tiṇādīni dahanto anivattamāno eva gacchati. Rājā taṃ disvā tappaṭibhāganimittaṃ uppādesi. ‘‘Yathāyaṃ vanadāho, evameva ekādasavidho aggi sabbasatte dahanto anivattamānova gacchati mahādukkhaṃ uppādento, kudāssu nāmāhampi imassa dukkhassa nivattanatthaṃ ayaṃ aggi viya ariyamaggañāṇagginā kilese dahanto anivattamāno gaccheyya’’nti? Tato muhuttaṃ gantvā kevaṭṭe addasa nadiyaṃ macche gaṇhante . Tesaṃ jālantaraṃ paviṭṭho eko mahāmaccho jālaṃ bhetvā palāyi. Te ‘‘maccho jālaṃ bhetvā gato’’ti saddamakaṃsu. Rājā tampi vacanaṃ sutvā tappaṭibhāganimittaṃ uppādesi – ‘‘kudāssu nāmāhampi ariyamaggañāṇena taṇhādiṭṭhijālaṃ bhetvā asajjamāno gaccheyya’’nti. So rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi, imañca udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਸਨ੍ਦਾਲਯਿਤ੍વਾਨ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ, ਜਾਲਂવ ਭੇਤ੍વਾ ਸਲਿਲਮ੍ਬੁਚਾਰੀ।

    ‘‘Sandālayitvāna saṃyojanāni, jālaṃva bhetvā salilambucārī;

    ਅਗ੍ਗੀવ ਦਡ੍ਢਂ ਅਨਿવਤ੍ਤਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Aggīva daḍḍhaṃ anivattamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਸ੍ਸਾ ਦੁਤਿਯਪਾਦੇ ਜਾਲਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਮਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਮ੍ਬੂਤਿ ਉਦਕਂ, ਤਤ੍ਥ ਚਰਤੀਤਿ ਅਮ੍ਬੁਚਾਰੀ, ਮਚ੍ਛਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਲਿਲੇ ਅਮ੍ਬੁਚਾਰੀ ਸਲਿਲਮ੍ਬੁਚਾਰੀ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਦੀਸਲਿਲੇ ਜਾਲਂ ਭੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਬੁਚਾਰੀવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤਿਯਪਾਦੇ ਦਡ੍ਢਨ੍ਤਿ ਦਡ੍ਢਟ੍ਠਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾ ਅਗ੍ਗਿ ਦਡ੍ਢਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਨ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਭਿਯ੍ਯੋ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਂ ਕਾਮਗੁਣਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨਿવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਤਤ੍ਥ ਭਿਯ੍ਯੋ ਅਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tassā dutiyapāde jālanti suttamayaṃ vuccati. Ambūti udakaṃ, tattha caratīti ambucārī, macchassetaṃ adhivacanaṃ. Salile ambucārī salilambucārī, tasmiṃ nadīsalile jālaṃ bhetvā ambucārīvāti vuttaṃ hoti. Tatiyapāde daḍḍhanti daḍḍhaṭṭhānaṃ vuccati. Yathā aggi daḍḍhaṭṭhānaṃ puna na nivattati, na tattha bhiyyo āgacchati, evaṃ maggañāṇagginā daḍḍhaṃ kāmaguṇaṭṭhānaṃ anivattamāno tattha bhiyyo anāgacchantoti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਸਨ੍ਦਾਲਨਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Sandālanagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੩. ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੂਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਚਕ੍ਖੁਲੋਲਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਪਾਦਲੋਲਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ વਿਯ ਨਾਟਕਦਸ੍ਸਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਸੋ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਤਂ ਤਂ ਨਾਟਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤਿવਿਯ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਾਟਕਪਰਿવਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਣ੍ਹਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ વਿਚਰਤਿ। ਸੋ ਕਿਰ ਨਾਟਕਦਸ੍ਸਨਾਯ ਆਗਤਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਯਭਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰਾਗਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਤਤੋ ਸਂવੇਗਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਅਹਂ ਇਮਂ ਤਣ੍ਹਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ ਅਪਾਯਪਰਿਪੂਰਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਹਨ੍ਦ ਨਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਮਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਗਰਹਨ੍ਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਗੁਣਦੀਪਿਕਂ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    63.Okkhittacakkhūti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira cakkhulolabrahmadatto nāma rājā pādalolabrahmadatto viya nāṭakadassanamanuyutto hoti. Ayaṃ pana viseso – so asantuṭṭho tattha tattha gacchati, ayaṃ taṃ taṃ nāṭakaṃ disvā ativiya abhinanditvā nāṭakaparivattadassanena taṇhaṃ vaḍḍhento vicarati. So kira nāṭakadassanāya āgataṃ aññataraṃ kuṭumbiyabhariyaṃ disvā rāgaṃ uppādesi. Tato saṃvegamāpajjitvā puna ‘‘ahaṃ imaṃ taṇhaṃ vaḍḍhento apāyaparipūrako bhavissāmi, handa naṃ niggaṇhāmī’’ti pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā attano purimapaṭipattiṃ garahanto tappaṭipakkhaguṇadīpikaṃ imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੂ ਨ ਚ ਪਾਦਲੋਲੋ, ਗੁਤ੍ਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਰਕ੍ਖਿਤਮਾਨਸਾਨੋ।

    ‘‘Okkhittacakkhū na ca pādalolo, guttindriyo rakkhitamānasāno;

    ਅਨવਸ੍ਸੁਤੋ ਅਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Anavassuto apariḍayhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੂਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੁ, ਸਤ੍ਤ ਗੀવਟ੍ਠੀਨਿ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਜ੍ਜਗਹੇਤਬ੍ਬਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਯੁਗਮਤ੍ਤਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨ ਤੁ ਹਨੁਕਟ੍ਠਿਨਾ ਹਦਯਟ੍ਠਿਂ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੁਤਾ ਨ ਸਮਣਸਾਰੁਪ੍ਪਾ ਹੋਤੀ। ਨ ਚ ਪਾਦਲੋਲੋਤਿ ਏਕਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯੋ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਤਤਿਯੋਤਿ ਏવਂ ਗਣਮਜ੍ਝਂ ਪવਿਸਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਕਣ੍ਡੂਯਮਾਨਪਾਦੋ વਿਯ ਅਭવਨ੍ਤੋ, ਦੀਘਚਾਰਿਕਅਨવਟ੍ਠਿਤਚਾਰਿਕવਿਰਤੋ વਾ। ਗੁਤ੍ਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਤਿ ਛਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਇਧ વਿਸੁਂવੁਤ੍ਤਾવਸੇਸવਸੇਨ ਗੋਪਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ। ਰਕ੍ਖਿਤਮਾਨਸਾਨੋਤਿ ਮਾਨਸਂ ਯੇવ ਮਾਨਸਾਨਂ, ਤਂ ਰਕ੍ਖਿਤਮਸ੍ਸਾਤਿ ਰਕ੍ਖਿਤਮਾਨਸਾਨੋ। ਯਥਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਨ વਿਲੁਪ੍ਪਤਿ, ਏવਂ ਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਨવਸ੍ਸੁਤੋਤਿ ਇਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਕਿਲੇਸਅਨ੍વਾਸ੍ਸવવਿਰਹਿਤੋ। ਅਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨੋਤਿ ਏવਂ ਅਨ੍વਾਸ੍ਸવવਿਰਹਾવ ਕਿਲੇਸਗ੍ਗੀਹਿ ਅਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨੋ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਅਨવਸ੍ਸੁਤੋ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha okkhittacakkhūti heṭṭhākhittacakkhu, satta gīvaṭṭhīni paṭipāṭiyā ṭhapetvā parivajjagahetabbadassanatthaṃ yugamattaṃ pekkhamānoti vuttaṃ hoti. Na tu hanukaṭṭhinā hadayaṭṭhiṃ saṅghaṭṭento. Evañhi okkhittacakkhutā na samaṇasāruppā hotī. Na ca pādaloloti ekassa dutiyo, dvinnaṃ tatiyoti evaṃ gaṇamajjhaṃ pavisitukāmatāya kaṇḍūyamānapādo viya abhavanto, dīghacārikaanavaṭṭhitacārikavirato vā. Guttindriyoti chasu indriyesu idha visuṃvuttāvasesavasena gopitindriyo. Rakkhitamānasānoti mānasaṃ yeva mānasānaṃ, taṃ rakkhitamassāti rakkhitamānasāno. Yathā kilesehi na viluppati, evaṃ rakkhitacittoti vuttaṃ hoti. Anavassutoti imāya paṭipattiyā tesu tesu ārammaṇesu kilesaanvāssavavirahito. Apariḍayhamānoti evaṃ anvāssavavirahāva kilesaggīhi apariḍayhamāno. Bahiddhā vā anavassuto, ajjhattaṃ apariḍayhamāno. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੁਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Okkhittacakkhugāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੪. ਓਹਾਰਯਿਤ੍વਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਯਂ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਚਾਤੁਮਾਸਿਕਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਚਤੁਮਾਸੇ ਚਤੁਮਾਸੇ ਉਯ੍ਯਾਨਕੀਲ਼ਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮੇ ਮਾਸੇ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਉਯ੍ਯਾਨਦ੍વਾਰੇ ਪਤ੍ਤਸਞ੍ਛਨ੍ਨਂ ਪੁਪ੍ਫਾਲਙ੍ਕਤવਿਟਪਂ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਕੋવਿਲ਼ਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਏਕਂ ਪੁਪ੍ਫਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪਾવਿਸਿ। ਤਤੋ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਅਗ੍ਗਪੁਪ੍ਫਂ ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰੋਪਿ ਅਮਚ੍ਚੋ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਠਿਤੋ ਏવ ਏਕਂ ਪੁਪ੍ਫਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬੋ ਬਲਕਾਯੋ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਪੁਪ੍ਫਂ ਅਨਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤਾ ਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਸੋ ਰੁਕ੍ਖੋ ਨਿਪ੍ਪਤ੍ਤਪੁਪ੍ਫੋ ਖਨ੍ਧਮਤ੍ਤੋવ ਅਹੋਸਿ। ਤਂ ਰਾਜਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਉਯ੍ਯਾਨਾ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੋ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਕਤੋ ਅਯਂ ਰੁਕ੍ਖੋ, ਮਮ ਆਗਮਨવੇਲਾਯਂ ਮਣਿવਣ੍ਣਸਾਖਨ੍ਤਰੇਸੁ ਪવਾਲ਼ਸਦਿਸਪੁਪ੍ਫਾਲਙ੍ਕਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਇਦਾਨਿ ਨਿਪ੍ਪਤ੍ਤਪੁਪ੍ਫੋ ਜਾਤੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸੇવਾવਿਦੂਰੇ ਅਪੁਪ੍ਫਿਤਂ ਰੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਪਲਾਸਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਦਿਸ੍વਾ ਚਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਅਯਂ ਰੁਕ੍ਖੋ ਪੁਪ੍ਫਭਰਿਤਸਾਖਤ੍ਤਾ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਲੋਭਨੀਯੋ ਅਹੋਸਿ, ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਬ੍ਯਸਨਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਅਯਂ ਪਨਞ੍ਞੋ ਅਲੋਭਨੀਯਤ੍ਤਾ ਤਥੇવ ਠਿਤੋ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਰਜ੍ਜਂ ਪੁਪ੍ਫਿਤਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਲੋਭਨੀਯਂ, ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવੋ ਪਨ ਅਪੁਪ੍ਫਿਤਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਅਲੋਭਨੀਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਾવ ਇਦਮ੍ਪਿ ਅਯਂ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਨ વਿਲੁਪ੍ਪਤਿ, ਤਾવ ਅਯਮਞ੍ਞੋ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋ, ਏવਂ ਕਾਸਾવੇਨ ਪਰਿਸਞ੍ਛਨ੍ਨੇਨ ਹੁਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    64.Ohārayitvāti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira ayaṃ aññopi cātumāsikabrahmadatto nāma rājā catumāse catumāse uyyānakīḷaṃ gacchati. So ekadivasaṃ gimhānaṃ majjhime māse uyyānaṃ pavisanto uyyānadvāre pattasañchannaṃ pupphālaṅkataviṭapaṃ pāricchattakakoviḷāraṃ disvā ekaṃ pupphaṃ gahetvā uyyānaṃ pāvisi. Tato ‘‘raññā aggapupphaṃ gahita’’nti aññataropi amacco hatthikkhandhe ṭhito eva ekaṃ pupphaṃ aggahesi. Eteneva upāyena sabbo balakāyo aggahesi. Pupphaṃ anassādentā pattampi gaṇhiṃsu. So rukkho nippattapuppho khandhamattova ahosi. Taṃ rājā sāyanhasamaye uyyānā nikkhamanto disvā ‘‘kiṃ kato ayaṃ rukkho, mama āgamanavelāyaṃ maṇivaṇṇasākhantaresu pavāḷasadisapupphālaṅkato ahosi, idāni nippattapuppho jāto’’ti cintento tassevāvidūre apupphitaṃ rukkhaṃ sañchannapalāsaṃ addasa. Disvā cassa etadahosi – ‘‘ayaṃ rukkho pupphabharitasākhattā bahujanassa lobhanīyo ahosi, tena muhutteneva byasanaṃ patto, ayaṃ panañño alobhanīyattā tatheva ṭhito. Idampi rajjaṃ pupphitarukkho viya lobhanīyaṃ, bhikkhubhāvo pana apupphitarukkho viya alobhanīyo. Tasmā yāva idampi ayaṃ rukkho viya na viluppati, tāva ayamañño sañchannapatto yathā pāricchattako, evaṃ kāsāvena parisañchannena hutvā pabbajitabba’’nti. So rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਓਹਾਰਯਿਤ੍વਾ ਗਿਹਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ, ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਪਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ਪਾਰਿਛਤ੍ਤੋ।

    ‘‘Ohārayitvā gihibyañjanāni, sañchannapatto yathā pārichatto;

    ਕਾਸਾਯવਤ੍ਥੋ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Kāsāyavattho abhinikkhamitvā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਕਾਸਾਯવਤ੍ਥੋ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪਾਦਸ੍ਸ ਗੇਹਾ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਕਾਸਾਯવਤ੍ਥੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਨ੍ਤਿ।

    Tattha kāsāyavattho abhinikkhamitvāti imassa pādassa gehā abhinikkhamitvā kāsāyavattho hutvāti evamattho veditabbo. Sesaṃ vuttanayeneva sakkā jānitunti na vitthāritanti.

    ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Pāricchattakagāthāvaṇṇanā samattā.

    ਤਤਿਯੋ વਗ੍ਗੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।

    Tatiyo vaggo niṭṭhito.

    ੬੫. ਰਸੇਸੂਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਕਿਰ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਅਮਚ੍ਚਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਸਿਲਾਪਟ੍ਟਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਕੀਲ਼ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸੂਦੋ ਸਬ੍ਬਮਂਸਾਨਂ ਰਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਤੀવ ਸੁਸਙ੍ਖਤਂ ਅਮਤਕਪ੍ਪਂ ਅਨ੍ਤਰਭਤ੍ਤਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਉਪਨਾਮੇਸਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਗੇਧਮਾਪਨ੍ਨੋ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਦਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਭੁਞ੍ਜਿ। ਉਦਕਕੀਲ਼ਤੋ ਚ ਅਤਿવਿਕਾਲੇ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਸੀਘਂ ਸੀਘਂ ਭੁਞ੍ਜਿ। ਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਭੁਞ੍ਜਤਿ, ਨ ਤੇਸਂ ਕਞ੍ਚਿ ਸਰਿ। ਅਥ ਪਚ੍ਛਾ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋ, ਮਯਾ ਪਾਪਂ ਕਤਂ, ਯ੍વਾਹਂ ਰਸਤਣ੍ਹਾਯ ਅਭਿਭੂਤੋ ਸਬ੍ਬਜਨਂ વਿਸਰਿਤ੍વਾ ਏਕਕੋવ ਭੁਞ੍ਜਿਂ। ਹਨ੍ਦ ਰਸਤਣ੍ਹਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਮਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਗਰਹਨ੍ਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਗੁਣਦੀਪਿਕਂ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    65.Rasesūti kā uppatti? Aññataro kira bārāṇasirājā uyyāne amaccaputtehi parivuto silāpaṭṭapokkharaṇiyaṃ kīḷati. Tassa sūdo sabbamaṃsānaṃ rasaṃ gahetvā atīva susaṅkhataṃ amatakappaṃ antarabhattaṃ pacitvā upanāmesi. So tattha gedhamāpanno kassaci kiñci adatvā attanāva bhuñji. Udakakīḷato ca ativikāle nikkhanto sīghaṃ sīghaṃ bhuñji. Yehi saddhiṃ pubbe bhuñjati, na tesaṃ kañci sari. Atha pacchā paṭisaṅkhānaṃ uppādetvā ‘‘aho, mayā pāpaṃ kataṃ, yvāhaṃ rasataṇhāya abhibhūto sabbajanaṃ visaritvā ekakova bhuñjiṃ. Handa rasataṇhaṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā attano purimapaṭipattiṃ garahanto tappaṭipakkhaguṇadīpikaṃ imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਰਸੇਸੁ ਗੇਧਂ ਅਕਰਂ ਅਲੋਲੋ, ਅਨਞ੍ਞਪੋਸੀ ਸਪਦਾਨਚਾਰੀ।

    ‘‘Rasesu gedhaṃ akaraṃ alolo, anaññaposī sapadānacārī;

    ਕੁਲੇ ਕੁਲੇ ਅਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Kule kule appaṭibaddhacitto, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਰਸੇਸੂਤਿ ਅਮ੍ਬਿਲਮਧੁਰਤਿਤ੍ਤਕਕਟੁਕਲੋਣਿਕਖਾਰਿਕਕਸਾવਾਦਿਭੇਦੇਸੁ ਸਾਯਨੀਯੇਸੁ। ਗੇਧਂ ਅਕਰਨ੍ਤਿ ਗਿਦ੍ਧਿਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਤਣ੍ਹਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਲੋਲੋਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਸਾਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਦਂ ਸਾਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਰਸવਿਸੇਸੇਸੁ ਅਨਾਕੁਲੋ। ਅਨਞ੍ਞਪੋਸੀਤਿ ਪੋਸੇਤਬ੍ਬਕਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਾਦਿવਿਰਹਿਤੋ , ਕਾਯਸਨ੍ਧਾਰਣਮਤ੍ਤੇਨ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਰਸੇਸੁ ਗੇਧਕਰਣਲੋਲੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਪੋਸੀ ਆਸਿਂ, ਏવਂ ਅਹੁਤ੍વਾ ਯਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਲੋਲੋ ਹੁਤ੍વਾ ਰਸੇਸੁ ਗੇਧਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਂ ਤਣ੍ਹਂ ਹਿਤ੍વਾ ਆਯਤਿਂ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨੇਨ ਅਨਞ੍ਞਪੋਸੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ ਅਤ੍ਥਭਞ੍ਜਨਕਟ੍ਠੇਨ ਅਞ੍ਞੇਤਿ ਕਿਲੇਸਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਅਪੋਸਨੇਨ ਅਨਞ੍ਞਪੋਸੀਤਿ ਅਯਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਪਦਾਨਚਾਰੀਤਿ ਅવੋਕ੍ਕਮ੍ਮਚਾਰੀ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਚਾਰੀ, ਘਰਪਟਿਪਾਟਿਂ ਅਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਅਡ੍ਢਕੁਲਞ੍ਚ ਦਲਿਦ੍ਦਕੁਲਞ੍ਚ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਮਾਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਲੇ ਕੁਲੇ ਅਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲਾਦੀਸੁ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਅਲਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋ, ਚਨ੍ਦੂਪਮੋ ਨਿਚ੍ਚਨવਕੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha rasesūti ambilamadhuratittakakaṭukaloṇikakhārikakasāvādibhedesu sāyanīyesu. Gedhaṃ akaranti giddhiṃ akaronto, taṇhaṃ anuppādentoti vuttaṃ hoti. Aloloti ‘‘idaṃ sāyissāmi, idaṃ sāyissāmī’’ti evaṃ rasavisesesu anākulo. Anaññaposīti posetabbakasaddhivihārikādivirahito , kāyasandhāraṇamattena santuṭṭhoti vuttaṃ hoti. Yathā vā pubbe uyyāne rasesu gedhakaraṇalolo hutvā aññaposī āsiṃ, evaṃ ahutvā yāya taṇhāya lolo hutvā rasesu gedhaṃ karoti. Taṃ taṇhaṃ hitvā āyatiṃ taṇhāmūlakassa aññassa attabhāvassa anibbattanena anaññaposīti dasseti. Atha vā atthabhañjanakaṭṭhena aññeti kilesā vuccanti. Tesaṃ aposanena anaññaposīti ayampettha attho. Sapadānacārīti avokkammacārī anupubbacārī, gharapaṭipāṭiṃ achaḍḍetvā aḍḍhakulañca daliddakulañca nirantaraṃ piṇḍāya pavisamānoti attho. Kule kule appaṭibaddhacittoti khattiyakulādīsu yattha katthaci kilesavasena alaggacitto, candūpamo niccanavako hutvāti attho. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਰਸਗੇਧਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Rasagedhagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੬. ਪਹਾਯ ਪਞ੍ਚਾવਰਣਾਨੀਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਰਾਜਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਲਾਭੀ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਝਾਨਾਨੁਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਦਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    66.Pahāyapañcāvaraṇānīti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā paṭhamajjhānalābhī ahosi. So jhānānurakkhaṇatthaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā attano paṭipattisampadaṃ dīpento imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਪਹਾਯ ਪਞ੍ਚਾવਰਣਾਨਿ ਚੇਤਸੋ, ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਬ੍ਯਪਨੁਜ੍ਜ ਸਬ੍ਬੇ।

    ‘‘Pahāya pañcāvaraṇāni cetaso, upakkilese byapanujja sabbe;

    ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਛੇਤ੍વ ਸਿਨੇਹਦੋਸਂ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Anissito chetva sinehadosaṃ, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਆવਰਣਾਨੀਤਿ ਨੀવਰਣਾਨੇવ। ਤਾਨਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਉਰਗਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਬ੍ਭਾਦਯੋ વਿਯ ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯੇ ਚੇਤੋ ਆવਰਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਆવਰਣਾਨਿ ਚੇਤਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਉਪਚਾਰੇਨ વਾ ਅਪ੍ਪਨਾਯ વਾ ਪਹਾਯ। ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਉਪਗਮ੍ਮ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਬਾਧੇਨ੍ਤੇ ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ, વਤ੍ਥੋਪਮਾਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਯੋ વਾ। ਬ੍ਯਪਨੁਜ੍ਜਾਤਿ ਪਨੁਦਿਤ੍વਾ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗੇਨ ਪਜਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਅਨવਸੇਸੇ। ਏવਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਠਮਮਗ੍ਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ। ਸੇਸਮਗ੍ਗੇਹਿ ਛੇਤ੍વਾ ਤੇਧਾਤੁਕਂ ਸਿਨੇਹਦੋਸਂ, ਤਣ੍ਹਾਰਾਗਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਿਨੇਹੋ ਏવ ਹਿ ਗੁਣਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਸਿਨੇਹਦੋਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha āvaraṇānīti nīvaraṇāneva. Tāni atthato uragasutte vuttāni. Tāni pana yasmā abbhādayo viya candasūriye ceto āvaranti, tasmā ‘‘āvaraṇāni cetaso’’ti vuttāni. Tāni upacārena vā appanāya vā pahāya. Upakkileseti upagamma cittaṃ vibādhente akusale dhamme, vatthopamādīsu vutte abhijjhādayo vā. Byapanujjāti panuditvā vināsetvā, vipassanāmaggena pajahitvāti attho. Sabbeti anavasese. Evaṃ samathavipassanāsampanno paṭhamamaggena diṭṭhinissayassa pahīnattā anissito. Sesamaggehi chetvā tedhātukaṃ sinehadosaṃ, taṇhārāganti vuttaṃ hoti. Sineho eva hi guṇapaṭipakkhato sinehadosoti vutto. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਆવਰਣਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Āvaraṇagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੭. વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਰਾਜਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਲਾਭੀ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਝਾਨਾਨੁਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਦਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    67.Vipiṭṭhikatvānāti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā catutthajjhānalābhī ahosi. So jhānānurakkhaṇatthaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā attano paṭipattisampadaṃ dīpento imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨ ਸੁਖਂ ਦੁਖਞ੍ਚ, ਪੁਬ੍ਬੇવ ਚ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਂ।

    ‘‘Vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhañca, pubbeva ca somanassadomanassaṃ;

    ਲਦ੍ਧਾਨੁਪੇਕ੍ਖਂ ਸਮਥਂ વਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨਾਤਿ ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਕਤ੍વਾ, ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਜਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਖਂ ਦੁਖਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾਯਿਕਂ ਸਾਤਾਸਾਤਂ। ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚੇਤਸਿਕਂ ਸਾਤਾਸਾਤਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਂ। ਸਮਥਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਥਮੇવ। વਿਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਨੀવਰਣવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਪੀਤਿਸੁਖਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਨવਹਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਮਿવ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tattha vipiṭṭhikatvānāti piṭṭhito katvā, chaḍḍetvā jahitvāti attho. Sukhaṃ dukhañcāti kāyikaṃ sātāsātaṃ. Somanassadomanassanti cetasikaṃ sātāsātaṃ. Upekkhanti catutthajjhānupekkhaṃ. Samathanti catutthajjhānasamathameva. Visuddhanti pañcanīvaraṇavitakkavicārapītisukhasaṅkhātehi navahi paccanīkadhammehi vimuttattā visuddhaṃ, niddhantasuvaṇṇamiva vigatūpakkilesanti attho.

    ਅਯਂ ਪਨ ਯੋਜਨਾ – વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੁਪਚਾਰਭੂਮਿਯਂਯੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨੁਪਚਾਰਭੂਮਿਯਂ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੁਨ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ਚਕਾਰਂ ਪਰਤੋ ਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਨ ਪੁਬ੍ਬੇવਾ’’ਤਿ ਅਧਿਕਾਰੋ। ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੁਪਚਾਰੇ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੁਪਚਾਰੇਯੇવਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਏਤਾਨਿ ਹਿ ਏਤੇਸਂ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਹਾਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ, ਸੁਖਸ੍ਸ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਪਹਾਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ ਏਤ੍ਥੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਪਰਿਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੧੦)। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੬੫) વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਤੀਸੁ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਸੁ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਸੁਖਾਨਿ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾ ਏਤ੍ਥੇવ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾ ਇਮਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਲਦ੍ਧਾਨੁਪੇਕ੍ਖਂ ਸਮਥਂ વਿਸੁਦ੍ਧਂ ਏਕੋ ਚਰੇਤਿ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવਾਤਿ।

    Ayaṃ pana yojanā – vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukkhañca pubbeva paṭhamajjhānupacārabhūmiyaṃyeva dukkhaṃ, tatiyajjhānupacārabhūmiyaṃ sukhanti adhippāyo. Puna ādito vuttaṃ cakāraṃ parato netvā ‘‘somanassaṃ domanassañca vipiṭṭhikatvāna pubbevā’’ti adhikāro. Tena somanassaṃ catutthajjhānupacāre, domanassañca dutiyajjhānupacāreyevāti dīpeti. Etāni hi etesaṃ pariyāyato pahānaṭṭhānāni. Nippariyāyato pana dukkhassa paṭhamajjhānaṃ, domanassassa dutiyajjhānaṃ, sukhassa tatiyajjhānaṃ, somanassassa catutthajjhānaṃ pahānaṭṭhānaṃ. Yathāha – ‘‘paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharati etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’tiādi (saṃ. ni. 5.510). Taṃ sabbaṃ aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 165) vuttaṃ. Yato pubbeva tīsu paṭhamajjhānādīsu dukkhadomanassasukhāni vipiṭṭhikatvā ettheva catutthajjhāne somanassaṃ vipiṭṭhikatvā imāya paṭipadāya laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ eko careti. Sesaṃ sabbattha pākaṭamevāti.

    વਿਪਿਟ੍ਠਿਕਤ੍વਾਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Vipiṭṭhikatvāgāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੮. ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਕਿਰ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਰਾਜਾ ਸਹਸ੍ਸਯੋਧਪਰਿਮਾਣਬਲਕਾਯੋ ਰਜ੍ਜੇਨ ਖੁਦ੍ਦਕੋ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਮਹਨ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਹਂ ਖੁਦ੍ਦਕੋ, ਪਞ੍ਞવਤਾ ਚ ਪਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂ ਗਹੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਾਮਨ੍ਤਰਞ੍ਞੋ ਦੂਤਂ ਪਾਹੇਸਿ – ‘‘ਸਤ੍ਤਦਿવਸਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਮੇ ਰਜ੍ਜਂ વਾ ਦੇਤੁ ਯੁਦ੍ਧਂ વਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਮਯਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਨਾਪੁਚ੍ਛਾਯੇવ ਸਾਹਸਂ ਕਤਂ, ਅਮੁਕਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਏવਂ ਪਹਿਤਂ, ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ਤੇ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਸਕ੍ਕਾ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸੋ ਦੂਤੋ ਨਿવਤ੍ਤੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਗਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਯਦਿ ਏવਂ વਿਨਾਸਿਤਮ੍ਹਾ ਤਯਾ, ਤੇਨ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੇਨ ਮਰਿਤੁਂ। ਹਨ੍ਦ, ਮਯਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਰਾਮ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਰਾਮ, ਉਬ੍ਬਨ੍ਧਾਮ, વਿਸਂ ਖਾਦਾਮਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ਤੇਸੁ ਏਕਮੇਕੋ ਮਰਣਮੇવ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ – ‘‘ਕਿਂ ਮੇ, ਇਮੇਹਿ, ਅਤ੍ਥਿ, ਭਣੇ, ਮਯ੍ਹਂ ਯੋਧਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ ‘‘ਅਹਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਧੋ, ਅਹਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਧੋ’’ਤਿ ਤਂ ਯੋਧਸਹਸ੍ਸਂ ਉਟ੍ਠਹਿ।

    68.Āraddhavīriyoti kā uppatti? Aññataro kira paccantarājā sahassayodhaparimāṇabalakāyo rajjena khuddako, paññāya mahanto ahosi. So ekadivasaṃ ‘‘kiñcāpi ahaṃ khuddako, paññavatā ca pana sakkā sakalajambudīpaṃ gahetu’’nti cintetvā sāmantarañño dūtaṃ pāhesi – ‘‘sattadivasabbhantare me rajjaṃ vā detu yuddhaṃ vā’’ti. Tato so attano amacce samodhānetvā āha – ‘‘mayā tumhe anāpucchāyeva sāhasaṃ kataṃ, amukassa rañño evaṃ pahitaṃ, kiṃ kātabba’’nti? Te āhaṃsu – ‘‘sakkā, mahārāja, so dūto nivattetu’’nti? ‘‘Na sakkā, gato bhavissatī’’ti. ‘‘Yadi evaṃ vināsitamhā tayā, tena hi dukkhaṃ aññassa satthena marituṃ. Handa, mayaṃ aññamaññaṃ paharitvā marāma, attānaṃ paharitvā marāma, ubbandhāma, visaṃ khādāmā’’ti. Evaṃ tesu ekameko maraṇameva saṃvaṇṇeti. Tato rājā – ‘‘kiṃ me, imehi, atthi, bhaṇe, mayhaṃ yodhā’’ti āha. Atha ‘‘ahaṃ, mahārāja, yodho, ahaṃ, mahārāja, yodho’’ti taṃ yodhasahassaṃ uṭṭhahi.

    ਰਾਜਾ ‘‘ਏਤੇ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਨ੍ਤ੍વਾ ਚਿਤਕਂ ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਮਯਾ, ਭਣੇ, ਇਦਂ ਨਾਮ ਸਾਹਸਂ ਕਤਂ, ਤਂ ਮੇ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਟਿਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਿ, ਸੋਹਂ ਚਿਤਕਂ ਪવਿਸਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਕੋ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪવਿਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਕੇਨ ਮਯ੍ਹਂ ਜੀવਿਤਂ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਪਞ੍ਚਸਤਾ ਯੋਧਾ ਉਟ੍ਠਹਿਂਸੁ – ‘‘ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਪવਿਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਅਪਰੇ ਪਞ੍ਚਸਤੇ ਯੋਧੇ ਆਹ – ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਇਦਾਨਿ, ਤਾਤਾ, ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ? ਤੇ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਨਾਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਪੁਰਿਸਕਾਰੋ, ਇਤ੍ਥਿਕਿਰਿਯਾ ਏਸਾ, ਅਪਿਚ ਮਹਾਰਾਜੇਨ ਪਟਿਰਞ੍ਞੋ ਦੂਤੋ ਪੇਸਿਤੋ, ਤੇਨ ਮਯਂ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਮਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ ‘‘ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਮਮ ਜੀવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਂ ਸੇਨਂ ਸਨ੍ਨਯ੍ਹਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਯੋਧਸਹਸ੍ਸੇਨ ਪਰਿવੁਤੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਸੀਮਾਯ ਨਿਸੀਦਿ।

    Rājā ‘‘ete upaparikkhissāmī’’ti mantvā citakaṃ sajjetvā āha – ‘‘mayā, bhaṇe, idaṃ nāma sāhasaṃ kataṃ, taṃ me amaccā paṭikkosanti, sohaṃ citakaṃ pavisissāmi, ko mayā saddhiṃ pavisissati, kena mayhaṃ jīvitaṃ pariccatta’’nti? Evaṃ vutte pañcasatā yodhā uṭṭhahiṃsu – ‘‘mayaṃ, mahārāja, pavisāmā’’ti. Tato rājā apare pañcasate yodhe āha – ‘‘tumhe idāni, tātā, kiṃ karissathā’’ti? Te āhaṃsu – ‘‘nāyaṃ, mahārāja, purisakāro, itthikiriyā esā, apica mahārājena paṭirañño dūto pesito, tena mayaṃ raññā saddhiṃ yujjhitvā marissāmā’’ti. Tato rājā ‘‘pariccattaṃ tumhehi mama jīvita’’nti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā tena yodhasahassena parivuto gantvā rajjasīmāya nisīdi.

    ਸੋਪਿ ਪਟਿਰਾਜਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਰੇ, ਸੋ ਖੁਦ੍ਦਕਰਾਜਾ ਮਮ ਦਾਸਸ੍ਸਾਪਿ ਨਪ੍ਪਹੋਤੀ’’ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਬਲਕਾਯਂ ਆਦਾਯ ਯੁਜ੍ਝਿਤੁਂ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਖੁਦ੍ਦਕਰਾਜਾ ਤਂ ਅਬ੍ਭੁਯ੍ਯਾਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਬਲਕਾਯਂ ਆਹ – ‘‘ਤਾਤਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਨ ਬਹੁਕਾ; ਸਬ੍ਬੇ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਿਤ੍વਾ, ਅਸਿਚਮ੍ਮਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਸੀਘਂ ਇਮਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਪੁਰਤੋ ਉਜੁਕਂ ਏવ ਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਅਕਂਸੁ। ਅਥ ਸਾ ਸੇਨਾ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਮਦਾਸਿ। ਤੇ ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਜੀવਗ੍ਗਾਹਂ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ, ਅਞ੍ਞੇ ਯੋਧਾ ਪਲਾਯਿਂਸੁ। ਖੁਦ੍ਦਕਰਾਜਾ ‘‘ਤਂ ਮਾਰੇਮੀ’’ਤਿ ਪੁਰਤੋ ਧਾવਤਿ, ਪਟਿਰਾਜਾ ਤਂ ਅਭਯਂ ਯਾਚਿ। ਤਤੋ ਤਸ੍ਸ ਅਭਯਂ ਦਤ੍વਾ, ਸਪਥਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ, ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸਂ ਕਤ੍વਾ, ਤੇਨ ਸਹ ਅਞ੍ਞਂ ਰਾਜਾਨਂ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਤਸ੍ਸ ਰਜ੍ਜਸੀਮਾਯ ਠਤ੍વਾ ਪੇਸੇਸਿ – ‘‘ਰਜ੍ਜਂ વਾ ਮੇ ਦੇਤੁ ਯੁਦ੍ਧਂ વਾ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਅਹਂ ਏਕਯੁਦ੍ਧਮ੍ਪਿ ਨ ਸਹਾਮੀ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਸਿ। ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬਰਾਜਾਨੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾਨਮ੍ਪਿ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ।

    Sopi paṭirājā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘are, so khuddakarājā mama dāsassāpi nappahotī’’ti kujjhitvā sabbaṃ balakāyaṃ ādāya yujjhituṃ nikkhami. Khuddakarājā taṃ abbhuyyātaṃ disvā balakāyaṃ āha – ‘‘tātā, tumhe na bahukā; sabbe sampiṇḍitvā, asicammaṃ gahetvā, sīghaṃ imassa rañño purato ujukaṃ eva gacchathā’’ti. Te tathā akaṃsu. Atha sā senā dvidhā bhijjitvā antaramadāsi. Te taṃ rājānaṃ jīvaggāhaṃ gaṇhiṃsu, aññe yodhā palāyiṃsu. Khuddakarājā ‘‘taṃ māremī’’ti purato dhāvati, paṭirājā taṃ abhayaṃ yāci. Tato tassa abhayaṃ datvā, sapathaṃ kārāpetvā, taṃ attano manussaṃ katvā, tena saha aññaṃ rājānaṃ abbhuggantvā, tassa rajjasīmāya ṭhatvā pesesi – ‘‘rajjaṃ vā me detu yuddhaṃ vā’’ti. So ‘‘ahaṃ ekayuddhampi na sahāmī’’ti rajjaṃ niyyātesi. Eteneva upāyena sabbarājāno gahetvā ante bārāṇasirājānampi aggahesi.

    ਸੋ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવੁਤੋ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਜ੍ਜਂ ਅਨੁਸਾਸਨ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਹਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਖੁਦ੍ਦਕੋ ਅਹੋਸਿਂ, ਸੋਮ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਸ੍ਸ ਇਸ੍ਸਰੋ ਜਾਤੋ। ਤਂ ਖੋ ਪਨ ਮੇ ਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯવੀਰਿਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ, ਨੇવ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ ਨ વਿਰਾਗਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਸਾਧੁ વਤਸ੍ਸ ਸ੍વਾਹਂ ਇਮਿਨਾ ਞਾਣੇਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਗવੇਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਰਜ੍ਜਂ ਦਤ੍વਾ, ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਞ੍ਚ ਸਕਜਨਪਦਮੇવ ਪੇਸੇਤ੍વਾ, ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਸਮਾਦਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વੀਰਿਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    So ekasatarājaparivuto sakalajambudīpe rajjaṃ anusāsanto cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe khuddako ahosiṃ, somhi attano ñāṇasampattiyā sakalajambudīpassa issaro jāto. Taṃ kho pana me ñāṇaṃ lokiyavīriyasampayuttaṃ, neva nibbidāya na virāgāya saṃvattati, sādhu vatassa svāhaṃ iminā ñāṇena lokuttaradhammaṃ gaveseyya’’nti. Tato bārāṇasirañño rajjaṃ datvā, puttadārañca sakajanapadameva pesetvā, pabbajjaṃ samādāya vipassanaṃ ārabhitvā, paccekabodhiṃ sacchikatvā attano vīriyasampattiṃ dīpento imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਆਰਦ੍ਧવਿਰਿਯੋ ਪਰਮਤ੍ਥਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਲੀਨਚਿਤ੍ਤੋ ਅਕੁਸੀਤવੁਤ੍ਤਿ।

    ‘‘Āraddhaviriyo paramatthapattiyā, alīnacitto akusītavutti;

    ਦਲ਼੍ਹਨਿਕ੍ਕਮੋ ਥਾਮਬਲੂਪਪਨ੍ਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Daḷhanikkamo thāmabalūpapanno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਆਰਦ੍ਧਂ વੀਰਿਯਮਸ੍ਸਾਤਿ ਆਰਦ੍ਧવਿਰਿਯੋ। ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਂ ਆਦਿવੀਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਰਮਤ੍ਥੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਮਤ੍ਥਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਏਤੇਨ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਫਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਲੀਨਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਬਲવੀਰਿਯੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਅਲੀਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਕੁਸੀਤવੁਤ੍ਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਠਾਨਆਸਨਚਙ੍ਕਮਨਾਦੀਸੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਨવਸੀਦਨਂ। ਦਲ਼੍ਹਨਿਕ੍ਕਮੋਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਕਾਮਂ ਤਚੋ ਚ ਨ੍ਹਾਰੁ ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੫; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੬) ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਪਦਹਨવੀਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਯਂ ਤਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪਦਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਾਯੇਨ ਚੇવ ਪਰਮਸਚ੍ਚਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਨਂ ਅਤਿવਿਜ੍ਝ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਥ વਾ ਏਤੇਨ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવੀਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਦਲ਼੍ਹਞ੍ਚ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਤਤ੍ਤਾ, ਨਿਕ੍ਕਮੋ ਚ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਦਲ਼੍ਹੋ ਨਿਕ੍ਕਮੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਦਲ਼੍ਹਨਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਥਾਮਬਲੂਪਪਨ੍ਨੋਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਕਾਯਥਾਮੇਨ ਞਾਣਬਲੇਨ ਚ ਉਪਪਨ੍ਨੋ, ਅਥ વਾ ਥਾਮਭੂਤੇਨ ਬਲੇਨ ਉਪਪਨ੍ਨੋਤਿ ਥਾਮਬਲੂਪਪਨ੍ਨੋ, ਥਿਰਞਾਣਬਲੂਪਪਨ੍ਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਤੇਨ ਤਸ੍ਸ વੀਰਿਯਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਪਦਹਨਭਾવਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਜ੍ਝਿਮਉਕ੍ਕਟ੍ਠવੀਰਿਯવਸੇਨ વਾ ਤਯੋਪਿ ਪਾਦਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha āraddhaṃ vīriyamassāti āraddhaviriyo. Etena attano vīriyārambhaṃ ādivīriyaṃ dasseti. Paramattho vuccati nibbānaṃ, tassa pattiyā paramatthapattiyā. Etena vīriyārambhena pattabbaphalaṃ dasseti. Alīnacittoti etena balavīriyūpatthambhānaṃ cittacetasikānaṃ alīnataṃ dasseti. Akusītavuttīti etena ṭhānaāsanacaṅkamanādīsu kāyassa anavasīdanaṃ. Daḷhanikkamoti etena ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’ti (ma. ni. 2.184; a. ni. 2.5; mahāni. 196) evaṃ pavattaṃ padahanavīriyaṃ dasseti, yaṃ taṃ anupubbasikkhādīsu padahanto ‘‘kāyena ceva paramasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca naṃ ativijjha passatī’’ti vuccati. Atha vā etena maggasampayuttavīriyaṃ dasseti. Tañhi daḷhañca bhāvanāpāripūriṃ gatattā, nikkamo ca sabbaso paṭipakkhā nikkhantattā, tasmā taṃsamaṅgīpuggalopi daḷho nikkamo assāti ‘‘daḷhanikkamo’’ti vuccati. Thāmabalūpapannoti maggakkhaṇe kāyathāmena ñāṇabalena ca upapanno, atha vā thāmabhūtena balena upapannoti thāmabalūpapanno, thirañāṇabalūpapannoti vuttaṃ hoti. Etena tassa vīriyassa vipassanāñāṇasampayogaṃ dīpento yoniso padahanabhāvaṃ sādheti. Pubbabhāgamajjhimaukkaṭṭhavīriyavasena vā tayopi pādā yojetabbā. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Āraddhavīriyagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੬੯. ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਆવਰਣਗਾਥਾਯ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਦਿਸਾ ਏવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਕੋਚਿ વਿਸੇਸੋ। ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਪਨਸ੍ਸਾ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸਲ੍ਲੀਨਂ ਏਕਤ੍ਤਸੇવਿਤਾ ਏਕੀਭਾવੋ, ਕਾਯવਿવੇਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਝਾਪਨਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਚ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨੀવਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਝਾਪਨਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋ ਚ ਝਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ ਸਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਝਾਪਨਤੋ, ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤੋਯੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਫਲਾਨਿ। ਇਧ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਏવਮੇਤਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਞ੍ਚ ਝਾਨਞ੍ਚ ਅਰਿਞ੍ਚਮਾਨੋ, ਅਜਹਮਾਨੋ, ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਮਾਨੋ। ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨੂਪਗੇਸੁ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਤਤਂ, ਸਮਿਤਂ, ਅਬ੍ਭੋਕਿਣ੍ਣਂ। ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰੀਤਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਨ ਅਨੁਗਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮਂ ਚਰਮਾਨੋ। ਅਥ વਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਨવ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ, ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਲੋਮੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਨੁਧਮ੍ਮੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਸੁਖਤ੍ਥਂ વਿਭਤ੍ਤਿਬ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨ ‘‘ਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ। ਆਦੀਨવਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤਾ ਭવੇਸੂਤਿ ਤਾਯ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਰਿਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਕਾਰਾਦਿਦੋਸਂ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਇਮਂ ਕਾਯવਿવੇਕਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਂ ਅਰਿਞ੍ਚਮਾਨੋ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਅਧਿਗਤੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਏਕੋ ਚਰੇਤਿ ਏવਂ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    69.Paṭisallānanti kā uppatti? Imissā gāthāya āvaraṇagāthāya uppattisadisā eva uppatti, natthi koci viseso. Atthavaṇṇanāyaṃ panassā paṭisallānanti tehi tehi sattasaṅkhārehi paṭinivattitvā sallīnaṃ ekattasevitā ekībhāvo, kāyavivekoti attho. Jhānanti paccanīkajhāpanato ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānato ca cittaviveko vuccati. Tattha aṭṭhasamāpattiyo nīvaraṇādipaccanīkajhāpanato ārammaṇūpanijjhānato ca jhānanti vuccati, vipassanāmaggaphalāni sattasaññādipaccanīkajhāpanato, lakkhaṇūpanijjhānatoyeva cettha phalāni. Idha pana ārammaṇūpanijjhānameva adhippetaṃ. Evametaṃ paṭisallānañca jhānañca ariñcamāno, ajahamāno, anissajjamāno. Dhammesūti vipassanūpagesu pañcakkhandhādidhammesu. Niccanti satataṃ, samitaṃ, abbhokiṇṇaṃ. Anudhammacārīti te dhamme ārabbha pavattamānena anugataṃ vipassanādhammaṃ caramāno. Atha vā dhammāti nava lokuttaradhammā, tesaṃ dhammānaṃ anulomo dhammoti anudhammo, vipassanāyetaṃ adhivacanaṃ. Tattha ‘‘dhammānaṃ niccaṃ anudhammacārī’’ti vattabbe gāthābandhasukhatthaṃ vibhattibyattayena ‘‘dhammesū’’ti vuttaṃ siyā. Ādīnavaṃ sammasitā bhavesūti tāya anudhammacaritāsaṅkhātāya vipassanāya aniccākārādidosaṃ tīsu bhavesu samanupassanto evaṃ imaṃ kāyavivekacittavivekaṃ ariñcamāno sikhāppattavipassanāsaṅkhātāya paṭipadāya adhigatoti vattabbo eko careti evaṃ yojanā veditabbā.

    ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Paṭisallānagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੭੦. ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਕਿਰ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਮਹਚ੍ਚਰਾਜਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਗਰਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰਸੋਭਾਯ ਆવਟ੍ਟਿਤਹਦਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਪੁਰਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਪਿ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਉਲ੍ਲੋਕੇਨ੍ਤਿ, ਪਚ੍ਛਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਪਿ, ਉਭੋਹਿ ਪਸ੍ਸੇਹਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਪਿ। ਪਕਤਿਯਾ ਏવ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਦਸ੍ਸਨੇ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਸਮੁਦ੍ਦਰਾਜਦਸ੍ਸਨੇ ਚ ਅਤਿਤ੍ਤੋ ਲੋਕੋ। ਅਥ ਅਞ੍ਞਤਰਾ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਯਭਰਿਯਾਪਿ ਉਪਰਿਪਾਸਾਦਗਤਾ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕਯਮਾਨਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚਂ ਆਣਾਪੇਸਿ – ‘‘ਜਾਨਾਹਿ ਤਾવ, ਭਣੇ, ਅਯਂ ਇਤ੍ਥੀ ਸਸਾਮਿਕਾ વਾ ਅਸਾਮਿਕਾ વਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਸਸਾਮਿਕਾ’’ਤਿ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਇਮਾ વੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਯੋ ਦੇવਚ੍ਛਰਾਯੋ વਿਯ ਮਂਯੇવ ਏਕਂ ਅਭਿਰਮੇਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਦਾਨਾਹਂ ਏਤਾਪਿ ਅਤੁਸਿਤ੍વਾ ਪਰਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਤਣ੍ਹਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿਂ, ਸਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਪਾਯਮੇવ ਆਕਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਹਨ੍ਦ ਨਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    70.Taṇhakkhayanti kā uppatti? Aññataro kira bārāṇasirājā mahaccarājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti. Tassa sarīrasobhāya āvaṭṭitahadayā sattā purato gacchantāpi nivattitvā tameva ullokenti, pacchato gacchantāpi, ubhohi passehi gacchantāpi. Pakatiyā eva hi buddhadassane puṇṇacandasamuddarājadassane ca atitto loko. Atha aññatarā kuṭumbiyabhariyāpi uparipāsādagatā sīhapañjaraṃ vivaritvā olokayamānā aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvāva paṭibaddhacitto hutvā amaccaṃ āṇāpesi – ‘‘jānāhi tāva, bhaṇe, ayaṃ itthī sasāmikā vā asāmikā vā’’ti. So gantvā ‘‘sasāmikā’’ti ārocesi. Atha rājā cintesi – ‘‘imā vīsatisahassanāṭakitthiyo devaccharāyo viya maṃyeva ekaṃ abhiramenti, so dānāhaṃ etāpi atusitvā parassa itthiyā taṇhaṃ uppādesiṃ, sā uppannā apāyameva ākaḍḍhatī’’ti taṇhāya ādīnavaṃ disvā ‘‘handa naṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯਂ ਪਤ੍ਥਯਮਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ, ਅਨੇਲ਼ਮੂਗੋ ਸੁਤવਾ ਸਤੀਮਾ।

    ‘‘Taṇhakkhayaṃ patthayamappamatto, aneḷamūgo sutavā satīmā;

    ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮੋ ਨਿਯਤੋ ਪਧਾਨવਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Saṅkhātadhammo niyato padhānavā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨવਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਏવ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ। ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਸਾਤਚ੍ਚਕਾਰੀ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰੀ। ਅਨੇਲ਼ਮੂਗੋਤਿ ਅਲਾਲਾਮੁਖੋ। ਅਥ વਾ ਅਨੇਲ਼ੋ ਚ ਅਮੂਗੋ ਚ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਹਿਤਸੁਖਸਮ੍ਪਾਪਕਂ ਸੁਤਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸੁਤવਾ ਆਗਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਤੀਮਾਤਿ ਚਿਰਕਤਾਦੀਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਾ। ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮੋਤਿ ਧਮ੍ਮੁਪਪਰਿਕ੍ਖਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਧਮ੍ਮੋ। ਨਿਯਤੋਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਨਿਯਾਮਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਪਧਾਨવਾਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਏਸ ਪਾਠੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਏવਮੇਤੇਹਿ ਅਪ੍ਪਮਾਦਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਨਿਯਾਮਸਮ੍ਪਾਪਕੇਨ ਪਧਾਨੇਨ ਪਧਾਨવਾ, ਤੇਨ ਪਧਾਨੇਨ ਪਤ੍ਤਨਿਯਾਮਤ੍ਤਾ ਨਿਯਤੋ, ਤਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮੋ। ਅਰਹਾ ਹਿ ਪੁਨ ਸਙ੍ਖਾਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਯੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮਾਸੇ, ਯੇ ਚ ਸੇਖਾ ਪੁਥੂ ਇਧਾ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੪੪; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੭)। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha taṇhakkhayanti nibbānaṃ, evaṃ diṭṭhādīnavāya taṇhāya eva appavattiṃ. Appamattoti sātaccakārī sakkaccakārī. Aneḷamūgoti alālāmukho. Atha vā aneḷo ca amūgo ca, paṇḍito byattoti vuttaṃ hoti. Hitasukhasampāpakaṃ sutamassa atthīti sutavā āgamasampannoti vuttaṃ hoti. Satīmāti cirakatādīnaṃ anussaritā. Saṅkhātadhammoti dhammupaparikkhāya pariññātadhammo. Niyatoti ariyamaggena niyāmaṃ patto. Padhānavāti sammappadhānavīriyasampanno. Uppaṭipāṭiyā esa pāṭho yojetabbo. Evametehi appamādādīhi samannāgato niyāmasampāpakena padhānena padhānavā, tena padhānena pattaniyāmattā niyato, tato arahattappattiyā saṅkhātadhammo. Arahā hi puna saṅkhātabbābhāvato ‘‘saṅkhātadhammo’’ti vuccati. Yathāha ‘‘ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idhā’’ti (su. ni. 1044; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 7). Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Taṇhakkhayagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੭੧. ਸੀਹੋ વਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਕਿਰ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਦੂਰੇ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਪਗੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਯਾਨਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਉਦਕਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪਗਤੋ ‘‘ਮੁਖਂ ਧੋવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਦੇਸੇ ਸੀਹੀ ਪੋਤਕਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਗੋਚਰਾਯ ਗਤਾ। ਰਾਜਪੁਰਿਸੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸੀਹਪੋਤਕੋ ਦੇવਾ’’ਤਿ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸੀਹੋ ਕਿਰ ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਭਾਯਤੀ’’ਤਿ ਤਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤੁਂ ਭੇਰਿਆਦੀਨਿ ਆਕੋਟਾਪੇਸਿ। ਸੀਹਪੋਤਕੋ ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾਪਿ ਤਥੇવ ਸਯਿ। ਰਾਜਾ ਯਾવਤਤਿਯਕਂ ਆਕੋਟਾਪੇਸਿ, ਸੋ ਤਤਿਯવਾਰੇ ਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਸਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਥੇવ ਸਯਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ‘‘ਯਾવਸ੍ਸ ਮਾਤਾ ਨਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾવ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਤਂ ਦਿવਸਂ ਜਾਤੋਪਿ ਸੀਹਪੋਤਕੋ ਨ ਸਨ੍ਤਸਤਿ ਨ ਭਾਯਤਿ, ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਤਾਸਂ ਛੇਤ੍વਾ ਨ ਸਨ੍ਤਸੇਯ੍ਯਂ ਨ ਭਾਯੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ਕੇવਟ੍ਟੇਹਿ ਮਚ੍ਛੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਾਖਾਸੁ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਸਾਰਿਤੇ ਜਾਲੇ વਾਤਂ ਅਲਗ੍ਗਂਯੇવ ਗਚ੍ਛਮਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਤਮ੍ਪਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ – ‘‘ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਜਾਲਂ ਮੋਹਜਾਲਂ વਾ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਏવਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।

    71.Sīho vāti kā uppatti? Aññatarassa kira bārāṇasirañño dūre uyyānaṃ hoti. So pageva vuṭṭhāya uyyānaṃ gacchanto antarāmagge yānā oruyha udakaṭṭhānaṃ upagato ‘‘mukhaṃ dhovissāmī’’ti. Tasmiñca padese sīhī potakaṃ janetvā gocarāya gatā. Rājapuriso taṃ disvā ‘‘sīhapotako devā’’ti ārocesi. Rājā ‘‘sīho kira na kassaci bhāyatī’’ti taṃ upaparikkhituṃ bheriādīni ākoṭāpesi. Sīhapotako taṃ saddaṃ sutvāpi tatheva sayi. Rājā yāvatatiyakaṃ ākoṭāpesi, so tatiyavāre sīsaṃ ukkhipitvā sabbaṃ parisaṃ oloketvā tatheva sayi. Atha rājā ‘‘yāvassa mātā nāgacchati, tāva gacchāmā’’ti vatvā gacchanto cintesi – ‘‘taṃ divasaṃ jātopi sīhapotako na santasati na bhāyati, kudāssu nāmāhampi taṇhādiṭṭhiparitāsaṃ chetvā na santaseyyaṃ na bhāyeyya’’nti. So taṃ ārammaṇaṃ gahetvā, gacchanto puna kevaṭṭehi macche gahetvā sākhāsu bandhitvā pasārite jāle vātaṃ alaggaṃyeva gacchamānaṃ disvā, tampi nimittaṃ aggahesi – ‘‘kudāssu nāmāhampi taṇhādiṭṭhijālaṃ mohajālaṃ vā phāletvā evaṃ asajjamāno gaccheyya’’nti.

    ਅਥ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਿਲਾਪਟ੍ਟਪੋਕ੍ਖਰਣਿਤੀਰੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਾਤਬ੍ਭਾਹਤਾਨਿ ਪਦੁਮਾਨਿ ਓਨਮਿਤ੍વਾ ਉਦਕਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾ વਾਤવਿਗਮੇ ਪੁਨ ਯਥਾਠਾਨੇ ਠਿਤਾਨਿ ਉਦਕੇਨ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਤਮ੍ਪਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ – ‘‘ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਮ੍ਪਿ ਯਥਾ ਏਤਾਨਿ ਉਦਕੇ ਜਾਤਾਨਿ ਉਦਕੇਨ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਾਨਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਲੋਕੇ ਜਾਤੋ ਲੋਕੇਨ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤੋ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ‘‘ਯਥਾ ਸੀਹવਾਤਪਦੁਮਾਨਿ, ਏવਂ ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤੇਨ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ, ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ, વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    Atha uyyānaṃ gantvā silāpaṭṭapokkharaṇitīre nisinno vātabbhāhatāni padumāni onamitvā udakaṃ phusitvā vātavigame puna yathāṭhāne ṭhitāni udakena anupalittāni disvā tampi nimittaṃ aggahesi – ‘‘kudāssu nāmāhampi yathā etāni udake jātāni udakena anupalittāni tiṭṭhanti, evamevaṃ loke jāto lokena anupalitto tiṭṭheyya’’nti. So punappunaṃ ‘‘yathā sīhavātapadumāni, evaṃ asantasantena asajjamānena anupalittena bhavitabba’’nti cintetvā, rajjaṃ pahāya pabbajitvā, vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਸੀਹੋવ ਸਦ੍ਦੇਸੁ ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤੋ, વਾਤੋવ ਜਾਲਮ੍ਹਿ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ।

    ‘‘Sīhova saddesu asantasanto, vātova jālamhi asajjamāno;

    ਪਦੁਮਂવ ਤੋਯੇਨ ਅਲਿਪ੍ਪਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Padumaṃva toyena alippamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸੀਹੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸੀਹਾ – ਤਿਣਸੀਹੋ, ਪਣ੍ਡੁਸੀਹੋ, ਕਾਲ਼ਸੀਹੋ, ਕੇਸਰਸੀਹੋਤਿ। ਕੇਸਰਸੀਹੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਸੋવ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। વਾਤੋ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕવਿਧੋ, ਪਦੁਮਂ ਰਤ੍ਤਸੇਤਾਦਿવਸੇਨ। ਤੇਸੁ ਯੋ ਕੋਚਿ વਾਤੋ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਪਦੁਮਞ੍ਚ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਸਨ੍ਤਾਸੋ ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹੇਨ ਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਲੇਪੋ, ਸੋਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ વਾ ਲੋਭੇਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯੇવ। ਸਜ੍ਜਨਂ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾવਿਰਹਿਤਸ੍ਸ ਮੋਹੇਨ ਹੋਤਿ, ਮੋਹੋ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਥੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਥੇਨ ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹਂ ਪਹਾਯ ਸੀਹੋવ ਸਦ੍ਦੇਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦੀਸੁ ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮੋਹਂ ਪਹਾਯ વਾਤੋવ ਜਾਲਮ੍ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਸੁ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ, ਸਮਥੇਨੇવ ਲੋਭਂ ਲੋਭਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਏવ ਦਿਟ੍ਠਿਞ੍ਚ ਪਹਾਯ, ਪਦੁਮਂવ ਤੋਯੇਨ ਸਬ੍ਬਭવਭੋਗਲੋਭੇਨ ਅਲਿਪ੍ਪਮਾਨੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਮਥਸ੍ਸ ਸੀਲਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ, ਸਮਥੋ ਸਮਾਧਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ। ਏવਂ ਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਿਦ੍ਧੇਸੁ ਤਯੋਪਿ ਖਨ੍ਧਾ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸੁਰਤੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਸੀਹੋવ ਸਦ੍ਦੇਸੁ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੂਸੁ ਕੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਨ ਸਨ੍ਤਸਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸਭਾવੋ વਾਤੋવ ਜਾਲਮ੍ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਧਮ੍ਮਭੇਦੇ ਨ ਸਜ੍ਜਤਿ, ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ વੀਤਰਾਗੋ ਪਦੁਮਂવ ਤੋਯੇਨ ਰਾਗੇਨ ਨ ਲਿਪ੍ਪਤਿ। ਏવਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਂ ਪਹਾਨવਸੇਨ ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤੋ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਲਿਪ੍ਪਮਾਨੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Tattha sīhoti cattāro sīhā – tiṇasīho, paṇḍusīho, kāḷasīho, kesarasīhoti. Kesarasīho tesaṃ aggamakkhāyati. Sova idha adhippeto. Vāto puratthimādivasena anekavidho, padumaṃ rattasetādivasena. Tesu yo koci vāto yaṃkiñci padumañca vaṭṭatiyeva. Tattha yasmā santāso attasinehena hoti, attasineho ca taṇhālepo, sopi diṭṭhisampayuttena vā diṭṭhivippayuttena vā lobhena hoti, so ca taṇhāyeva. Sajjanaṃ pana tattha upaparikkhāvirahitassa mohena hoti, moho ca avijjā. Tattha samathena taṇhāya pahānaṃ hoti, vipassanāya, avijjāya. Tasmā samathena attasinehaṃ pahāya sīhova saddesu aniccādīsu asantasanto, vipassanāya mohaṃ pahāya vātova jālamhi khandhāyatanādīsu asajjamāno, samatheneva lobhaṃ lobhasampayuttaṃ eva diṭṭhiñca pahāya, padumaṃva toyena sabbabhavabhogalobhena alippamāno. Ettha ca samathassa sīlaṃ padaṭṭhānaṃ, samatho samādhi, vipassanā paññāti. Evaṃ tesu dvīsu dhammesu siddhesu tayopi khandhā siddhā honti. Tattha sīlakkhandhena surato hoti. So sīhova saddesu āghātavatthūsu kujjhitukāmatāya na santasati. Paññākkhandhena paṭividdhasabhāvo vātova jālamhi khandhādidhammabhede na sajjati, samādhikkhandhena vītarāgo padumaṃva toyena rāgena na lippati. Evaṃ samathavipassanāhi sīlasamādhipaññākkhandhehi ca yathāsambhavaṃ avijjātaṇhānaṃ tiṇṇañca akusalamūlānaṃ pahānavasena asantasanto asajjamāno alippamāno ca veditabbo. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Asantasantagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੭੨. ਸੀਹੋ ਯਥਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਕਿਰ ਬਾਰਾਣਸਿਰਾਜਾ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਕੁਪ੍ਪਿਤਂ વੂਪਸਮੇਤੁਂ ਗਾਮਾਨੁਗਾਮਿਮਗ੍ਗਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ, ਉਜੁਂ ਅਟવਿਮਗ੍ਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਮਹਤਿਯਾ ਸੇਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇ ਸੀਹੋ ਬਾਲਸੂਰਿਯਾਤਪਂ ਤਪ੍ਪਮਾਨੋ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰਾਜਪੁਰਿਸੋ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸੀਹੋ ਕਿਰ ਸਦ੍ਦੇਨ ਨ ਸਨ੍ਤਸਤੀ’’ਤਿ ਭੇਰਿਸਙ੍ਖਪਣવਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਦਂ ਕਾਰਾਪੇਸਿ। ਸੀਹੋ ਤਥੇવ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਕਾਰਾਪੇਸਿ। ਸੀਹੋ ਤਥੇવ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਕਾਰਾਪੇਸਿ। ਸੀਹੋ ‘‘ਮਮ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਚਤੂਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਾਦਯੋ ਹਤ੍ਥਿਆਦੀਹਿ ਓਰੋਹਿਤ੍વਾ ਤਿਣਗਹਨਾਨਿ ਪવਿਟ੍ਠਾ, ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਗਣਾ ਦਿਸਾવਿਦਿਸਾ ਪਲਾਤਾ। ਰਞ੍ਞੋ ਹਤ੍ਥੀਪਿ ਰਾਜਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਨਗਹਨਾਨਿ ਪੋਥਯਮਾਨੋ ਪਲਾਯਿ। ਸੋ ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਰੁਕ੍ਖਸਾਖਾਯ ਓਲਮ੍ਬਿਤ੍વਾ , ਪਥવਿਂ ਪਤਿਤ੍વਾ, ਏਕਪਦਿਕਮਗ੍ਗੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਅਪਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਦ੍ਦਮਸ੍ਸੁਤ੍ਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ‘‘ਕਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ? ‘‘ਪਠਮਂ ਭੇਰਿਸਙ੍ਖਾਦੀਨਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਸੀਹਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਭਾਯਿਤ੍ਥ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਮਯਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਭਾਯਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਕ੍ਕਾ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਏਦਿਸਂ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਸਕ੍ਕਾ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਚੇ ਪਬ੍ਬਜਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪਬ੍ਬਜਾਮਿ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਨਂ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਸੁਂ। ਸੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    72.Sīho yathāti kā uppatti? Aññataro kira bārāṇasirājā paccantaṃ kuppitaṃ vūpasametuṃ gāmānugāmimaggaṃ chaḍḍetvā, ujuṃ aṭavimaggaṃ gahetvā, mahatiyā senāya gacchati. Tena ca samayena aññatarasmiṃ pabbatapāde sīho bālasūriyātapaṃ tappamāno nipanno hoti. Taṃ disvā rājapuriso rañño ārocesi. Rājā ‘‘sīho kira saddena na santasatī’’ti bherisaṅkhapaṇavādīhi saddaṃ kārāpesi. Sīho tatheva nipajji. Dutiyampi kārāpesi. Sīho tatheva nipajji. Tatiyampi kārāpesi. Sīho ‘‘mama paṭisattu atthī’’ti catūhi pādehi suppatiṭṭhitaṃ patiṭṭhahitvā sīhanādaṃ nadi. Taṃ sutvāva hatthārohādayo hatthiādīhi orohitvā tiṇagahanāni paviṭṭhā, hatthiassagaṇā disāvidisā palātā. Rañño hatthīpi rājānaṃ gahetvā vanagahanāni pothayamāno palāyi. So taṃ sandhāretuṃ asakkonto rukkhasākhāya olambitvā , pathaviṃ patitvā, ekapadikamaggena gacchanto paccekabuddhānaṃ vasanaṭṭhānaṃ pāpuṇitvā tattha paccekabuddhe pucchi – ‘‘api, bhante, saddamassutthā’’ti? ‘‘Āma, mahārājā’’ti. ‘‘Kassa saddaṃ, bhante’’ti? ‘‘Paṭhamaṃ bherisaṅkhādīnaṃ, pacchā sīhassā’’ti. ‘‘Na bhāyittha, bhante’’ti? ‘‘Na mayaṃ, mahārāja, kassaci saddassa bhāyāmā’’ti. ‘‘Sakkā pana, bhante, mayhampi edisaṃ kātu’’nti? ‘‘Sakkā, mahārāja, sace pabbajasī’’ti. ‘‘Pabbajāmi, bhante’’ti. Tato naṃ pabbājetvā pubbe vuttanayeneva ābhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ. Sopi pubbe vuttanayeneva vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਸੀਹੋ ਯਥਾ ਦਾਠਬਲੀ ਪਸਯ੍ਹ, ਰਾਜਾ ਮਿਗਾਨਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਚਾਰੀ।

    ‘‘Sīho yathā dāṭhabalī pasayha, rājā migānaṃ abhibhuyya cārī;

    ਸੇવੇਥ ਪਨ੍ਤਾਨਿ ਸੇਨਾਸਨਾਨਿ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Sevetha pantāni senāsanāni, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਹਨਾ ਚ ਹਨਨਾ ਚ ਸੀਘਜવਤ੍ਤਾ ਚ ਸੀਹੋ। ਕੇਸਰਸੀਹੋવ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਦਾਠਾ ਬਲਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦਾਠਬਲੀ। ਪਸਯ੍ਹ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਾਤਿ, ਉਭਯਂ ਚਾਰੀਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਪਸਯ੍ਹਚਾਰੀ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਚਾਰੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਪਸਯ੍ਹ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਚਰਣੇਨ ਪਸਯ੍ਹਚਾਰੀ, ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ, ਸਨ੍ਤਾਸੇਤ੍વਾ, વਸੀਕਤ੍વਾ, ਚਰਣੇਨ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਚਾਰੀ। ਸ੍વਾਯਂ ਕਾਯਬਲੇਨ ਪਸਯ੍ਹਚਾਰੀ, ਤੇਜਸਾ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਚਾਰੀ। ਤਤ੍ਥ ਸਚੇ ਕੋਚਿ વਦੇਯ੍ਯ – ‘‘ਕਿਂ ਪਸਯ੍ਹ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਚਾਰੀ’’ਤਿ, ਤਤੋ ਮਿਗਾਨਨ੍ਤਿ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਿਗੇ ਪਸਯ੍ਹ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਚਾਰੀ’’ਤਿ ਪਟਿવਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਪਨ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦੂਰਾਨਿ। ਸੇਨਾਸਨਾਨੀਤਿ વਸਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਨ੍ਤਿ।

    Tattha sahanā ca hananā ca sīghajavattā ca sīho. Kesarasīhova idha adhippeto. Dāṭhā balamassa atthīti dāṭhabalī. Pasayha abhibhuyyāti, ubhayaṃ cārīsaddena saha yojetabbaṃ pasayhacārī abhibhuyyacārīti tattha pasayha niggahetvā caraṇena pasayhacārī, abhibhavitvā, santāsetvā, vasīkatvā, caraṇena abhibhuyyacārī. Svāyaṃ kāyabalena pasayhacārī, tejasā abhibhuyyacārī. Tattha sace koci vadeyya – ‘‘kiṃ pasayha abhibhuyya cārī’’ti, tato migānanti sāmivacanaṃ upayogavacanaṃ katvā ‘‘mige pasayha abhibhuyya cārī’’ti paṭivattabbaṃ. Pantānīti dūrāni. Senāsanānīti vasanaṭṭhānāni. Sesaṃ pubbe vuttanayeneva sakkā jānitunti na vitthāritanti.

    ਦਾਠਬਲੀਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Dāṭhabalīgāthāvaṇṇanā samattā.

    ੭੩. ਮੇਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਕਿਰ ਰਾਜਾ ਮੇਤ੍ਤਾਦਿਝਾਨਲਾਭੀ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ‘‘ਝਾਨਸੁਖਨ੍ਤਰਾਯਕਰਂ ਰਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ ਝਾਨਾਨੁਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ, ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    73.Mettaṃ upekkhanti kā uppatti? Aññataro kira rājā mettādijhānalābhī ahosi. So ‘‘jhānasukhantarāyakaraṃ rajja’’nti jhānānurakkhaṇatthaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā, imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ਮੇਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੁਣਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ, ਆਸੇવਮਾਨੋ ਮੁਦਿਤਞ੍ਚ ਕਾਲੇ।

    Mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ, āsevamāno muditañca kāle;

    ਸਬ੍ਬੇਨ ਲੋਕੇਨ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Sabbena lokena avirujjhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਸੁਖਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਹਿਤਸੁਖੁਪਨਯਨਕਾਮਤਾ ਮੇਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਹੋ વਤ ਇਮਮ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਹਿਤਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਕਾਮਤਾ ਕਰੁਣਾ। ‘‘ਮੋਦਨ੍ਤਿ વਤ ਭੋਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾ ਮੋਦਨ੍ਤਿ ਸਾਧੁ ਸੁਟ੍ਠੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਹਿਤਸੁਖਾવਿਪ੍ਪਯੋਗਕਾਮਤਾ ਮੁਦਿਤਾ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਸਕੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨਾ’’ਤਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੇਸੁ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ। ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਸੁਖਤ੍ਥਂ ਪਨ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਮੇਤ੍ਤਂ વਤ੍વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਮੁਦਿਤਾ ਪਚ੍ਛਾ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਹਿ ਏਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮੇਤ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੁਣਂ, વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ, ਆਸੇવਮਾਨੋ ਮੁਦਿਤਞ੍ਚ ਕਾਲੇ’’ਤਿ।

    Tattha ‘‘sabbe sattā sukhitā hontū’’tiādinā nayena hitasukhupanayanakāmatā mettā. ‘‘Aho vata imamhā dukkhā vimucceyyu’’ntiādinā nayena ahitadukkhāpanayanakāmatā karuṇā. ‘‘Modanti vata bhonto sattā modanti sādhu suṭṭhū’’tiādinā nayena hitasukhāvippayogakāmatā muditā. ‘‘Paññāyissanti sakena kammenā’’ti sukhadukkhesu ajjhupekkhanatā upekkhā. Gāthābandhasukhatthaṃ pana uppaṭipāṭiyā mettaṃ vatvā upekkhā vuttā, muditā pacchā. Vimuttinti catassopi hi etā attano paccanīkadhammehi vimuttattā vimuttiyo. Tena vuttaṃ ‘‘mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ, vimuttiṃ, āsevamāno muditañca kāle’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਆਸੇવਮਾਨੋਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ, ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਭਾવਯਮਾਨੋ। ਕਾਲੇਤਿ ਮੇਤ੍ਤਂ ਆਸੇવਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਕਰੁਣਂ, ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਮੁਦਿਤਂ, ਤਤੋ ਇਤਰਤੋ વਾ ਨਿਪ੍ਪੀਤਿਕਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਆਸੇવਮਾਨੋ ‘‘ਕਾਲੇ ਆਸੇવਮਾਨੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਆਸੇવਿਤੁਂ ਫਾਸੁਕਾਲੇ વਾ। ਸਬ੍ਬੇਨ ਲੋਕੇਨ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋਤਿ ਦਸਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇਨ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋ। ਮੇਤ੍ਤਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਚ વਿਰੋਧਭੂਤੋ ਪਟਿਘੋ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਬ੍ਬੇਨ ਲੋਕੇਨ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੋ’’ਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਨ ਮੇਤ੍ਤਾਦਿਕਥਾ ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੫੧) વੁਤ੍ਤਾ। ਸੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬવੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ।

    Tattha āsevamānoti tisso tikacatukkajjhānavasena, upekkhaṃ catutthajjhānavasena bhāvayamāno. Kāleti mettaṃ āsevitvā tato vuṭṭhāya karuṇaṃ, tato vuṭṭhāya muditaṃ, tato itarato vā nippītikajhānato vuṭṭhāya upekkhaṃ āsevamāno ‘‘kāle āsevamāno’’ti vuccati, āsevituṃ phāsukāle vā. Sabbena lokena avirujjhamānoti dasasu disāsu sabbena sattalokena avirujjhamāno. Mettādīnañhi bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Sattesu ca virodhabhūto paṭigho vūpasammati. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbena lokena avirujjhamāno’’ti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana mettādikathā aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 251) vuttā. Sesaṃ pubbavuttasadisamevāti.

    ਅਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Appamaññāgāthāvaṇṇanā samattā.

    ੭੪. ਰਾਗਞ੍ਚ ਦੋਸਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਰਾਜਗਹਂ ਕਿਰ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਾਤਙ੍ਗੋ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ વਿਹਰਤਿ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ। ਅਥ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਦੇવਤਾਯੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੂਜਨਤ੍ਥਾਯ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਾਰਿਸਾ, ਮਾਰਿਸਾ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਭਣਿਂਸੁ । ਸੋ ਨਿਰੋਧਾ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਹਿਮવਨ੍ਤੇ ਮਹਾਪਪਾਤੋ ਨਾਮ ਪਬ੍ਬਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਆਕਾਸੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਿਸਙ੍ਘਾਤਂ ਪਪਾਤੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ, ਸਿਲਾਤਲੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    74.Rāgañca dosañcāti kā uppatti? Rājagahaṃ kira upanissāya mātaṅgo nāma paccekabuddho viharati sabbapacchimo paccekabuddhānaṃ. Atha amhākaṃ bodhisatte uppanne devatāyo bodhisattassa pūjanatthāya āgacchantiyo taṃ disvā ‘‘mārisā, mārisā, buddho loke uppanno’’ti bhaṇiṃsu . So nirodhā vuṭṭhahanto taṃ saddaṃ sutvā, attano ca jīvitakkhayaṃ disvā, himavante mahāpapāto nāma pabbato paccekabuddhānaṃ parinibbānaṭṭhānaṃ, tattha ākāsena gantvā pubbe parinibbutapaccekabuddhassa aṭṭhisaṅghātaṃ papāte pakkhipitvā, silātale nisīditvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਰਾਗਞ੍ਚ ਦੋਸਞ੍ਚ ਪਹਾਯ ਮੋਹਂ, ਸਨ੍ਦਾਲਯਿਤ੍વਾਨ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ।

    ‘‘Rāgañca dosañca pahāya mohaṃ, sandālayitvāna saṃyojanāni;

    ਅਸਨ੍ਤਸਂ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯਮ੍ਹਿ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhi, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਾ ਉਰਗਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਂਯੋਜਨਾਨੀਤਿ ਦਸ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਚ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਨ੍ਦਾਲਯਿਤ੍વਾ। ਅਸਨ੍ਤਸਂ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯਮ੍ਹੀਤਿ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਭੇਦੋ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯੇ ਜੀવਿਤਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਸਨ੍ਤਸਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸੋਪਾਦਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਗਾਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀਤਿ।

    Tattha rāgadosamohā uragasutte vuttā. Saṃyojanānīti dasa saṃyojanāni. Tāni ca tena tena maggena sandālayitvā. Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhīti jīvitasaṅkhayo vuccati cuticittassa paribhedo, tasmiñca jīvitasaṅkhaye jīvitanikantiyā pahīnattā asantasanti. Ettāvatā sopādisesaṃ nibbānadhātuṃ attano dassetvā gāthāpariyosāne anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti.

    ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Jīvitasaṅkhayagāthāvaṇṇanā samattā.

    ੭੫. ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕਿਰ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਰਾਜਾ ਆਦਿਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ ਫੀਤਂ ਰਜ੍ਜਂ ਸਮਨੁਸਾਸਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਖਰੋ ਆਬਾਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ, ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। વੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਿਤ੍ਥਿਯੋ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦਸਮ੍ਬਾਹਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਨ ਦਾਨਾਯਂ ਰਾਜਾ ਜੀવਿਸ੍ਸਤਿ, ਹਨ੍ਦ ਮਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰਣਂ ਗવੇਸਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਯਾਚਿਂਸੁ। ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿਯੇવ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਆਬਾਧਾ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਇਤ੍ਥਨ੍ਨਾਮੋ ਚ ਇਤ੍ਥਨ੍ਨਾਮੋ ਚ ਕੁਹਿ’’ਨ੍ਤਿ? ਤਤੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੀਸਂ ਚਾਲੇਤ੍વਾ ਤੁਣ੍ਹੀ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਪਿ ਅਮਚ੍ਚਾ ‘‘ਰਾਜਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਲਭਮਾਨਾ ਪਰਮੇਨ ਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਪੁਨਦੇવ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਤੇਨ ਚ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਕੁਹਿਂ, ਤਾਤਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਗਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਦੇવਂ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਦਿਸ੍વਾ ਆਜੀવਿਕਭਯੇਨਮ੍ਹਾ ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਜਨਪਦਂ ਗਤਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਸੀਸਂ ਚਾਲੇਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਇਮੇ વੀਮਂਸੇਯ੍ਯਂ, ਕਿਂ ਪੁਨਪਿ ਏવਂ ਕਰੇਯ੍ਯੁਂ ਨੋ’’ਤਿ? ਸੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਆਬਾਧਿਕਰੋਗੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ વਿਯ ਬਾਲ਼੍ਹવੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਗਿਲਾਨਾਲਯਂ ਅਕਾਸਿ। ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਸਮ੍ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਸਦਿਸਮੇવ ਸਬ੍ਬਂ ਅਕਂਸੁ। ਤੇਪਿ ਅਮਚ੍ਚਾ ਤਥੇવ ਪੁਨ ਬਹੁਤਰਂ ਜਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਏવਂ ਰਾਜਾ ਯਾવਤਤਿਯਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਬ੍ਬਸਦਿਸਂ ਅਕਾਸਿ। ਤੇਪਿ ਤਥੇવ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਤੇ ਆਗਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਹੋ ਇਮੇ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਅਕਂਸੁ, ਯੇ ਮਂ ਬ੍ਯਾਧਿਤਂ ਪਹਾਯ ਅਨਪੇਕ੍ਖਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੂ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਦਾਨਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ –

    75.Bhajantīti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā ādigāthāya vuttappakārameva phītaṃ rajjaṃ samanusāsati. Tassa kharo ābādho uppajji, dukkhā vedanā vattanti. Vīsatisahassitthiyo parivāretvā hatthapādasambāhanādīni karonti. Amaccā ‘‘na dānāyaṃ rājā jīvissati, handa mayaṃ attano saraṇaṃ gavesāmā’’ti cintetvā aññassa rañño santikaṃ gantvā upaṭṭhānaṃ yāciṃsu. Te tattha upaṭṭhahantiyeva, na kiñci labhanti. Rājāpi ābādhā vuṭṭhahitvā pucchi ‘‘itthannāmo ca itthannāmo ca kuhi’’nti? Tato taṃ pavattiṃ sutvā sīsaṃ cāletvā tuṇhī ahosi. Tepi amaccā ‘‘rājā vuṭṭhito’’ti sutvā tattha kiñci alabhamānā paramena pārijuññena samannāgatā punadeva āgantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Tena ca raññā ‘‘kuhiṃ, tātā, tumhe gatā’’ti vuttā āhaṃsu – ‘‘devaṃ dubbalaṃ disvā ājīvikabhayenamhā asukaṃ nāma janapadaṃ gatā’’ti. Rājā sīsaṃ cāletvā cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ ime vīmaṃseyyaṃ, kiṃ punapi evaṃ kareyyuṃ no’’ti? So pubbe ābādhikarogena phuṭṭho viya bāḷhavedanaṃ attānaṃ dassento gilānālayaṃ akāsi. Itthiyo samparivāretvā pubbasadisameva sabbaṃ akaṃsu. Tepi amaccā tatheva puna bahutaraṃ janaṃ gahetvā pakkamiṃsu. Evaṃ rājā yāvatatiyaṃ sabbaṃ pubbasadisaṃ akāsi. Tepi tatheva pakkamiṃsu. Tato catutthampi te āgate disvā ‘‘aho ime dukkaraṃ akaṃsu, ye maṃ byādhitaṃ pahāya anapekkhā pakkamiṃsū’’ti nibbinno rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi –

    ‘‘ਭਜਨ੍ਤਿ ਸੇવਨ੍ਤਿ ਚ ਕਾਰਣਤ੍ਥਾ, ਨਿਕ੍ਕਾਰਣਾ ਦੁਲ੍ਲਭਾ ਅਜ੍ਜ ਮਿਤ੍ਤਾ।

    ‘‘Bhajanti sevanti ca kāraṇatthā, nikkāraṇā dullabhā ajja mittā;

    ਅਤ੍ਤਟ੍ਠਪਞ੍ਞਾ ਅਸੁਚੀ ਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਏਕੋ ਚਰੇ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ॥

    Attaṭṭhapaññā asucī manussā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਸਰੀਰੇਨ ਅਲ੍ਲੀਯਿਤ੍વਾ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨ੍ਤਿ। ਸੇવਨ੍ਤੀਤਿ ਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਾਦੀਹਿ ਕਿਂ ਕਾਰਪਟਿਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਚ ਪਰਿਚਰਨ੍ਤਿ। ਕਾਰਣਂ ਅਤ੍ਥੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਤ੍ਥਾ, ਭਜਨਾਯ ਸੇવਨਾਯ ਚ ਨਾਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਮਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥੋ ਏવ ਨੇਸਂ ਕਾਰਣਂ, ਅਤ੍ਥਹੇਤੁ ਸੇવਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨਿਕ੍ਕਾਰਣਾ ਦੁਲ੍ਲਭਾ ਅਜ੍ਜ ਮਿਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਇਤੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਤਪਟਿਲਾਭਕਾਰਣੇਨ ਨਿਕ੍ਕਾਰਣਾ, ਕੇવਲਂ –

    Tattha bhajantīti sarīrena allīyitvā payirupāsanti. Sevantīti añjalikammādīhi kiṃ kārapaṭissāvitāya ca paricaranti. Kāraṇaṃ attho etesanti kāraṇatthā, bhajanāya sevanāya ca nāññaṃ kāraṇamatthi, attho eva nesaṃ kāraṇaṃ, atthahetu sevantīti vuttaṃ hoti. Nikkāraṇādullabhā ajja mittāti ‘‘ito kiñci lacchāmā’’ti evaṃ attapaṭilābhakāraṇena nikkāraṇā, kevalaṃ –

    ‘‘ਉਪਕਾਰੋ ਚ ਯੋ ਮਿਤ੍ਤੋ,

    ‘‘Upakāro ca yo mitto,

    ਸੁਖੇ ਦੁਕ੍ਖੇ ਚ ਯੋ ਸਖਾ।

    Sukhe dukkhe ca yo sakhā;

    ਅਤ੍ਥਕ੍ਖਾਯੀ ਚ ਯੋ ਮਿਤ੍ਤੋ,

    Atthakkhāyī ca yo mitto,

    ਯੋ ਚ ਮਿਤ੍ਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੫) –

    Yo ca mittānukampako’’ti. (dī. ni. 3.265) –

    ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਨ ਅਰਿਯੇਨ ਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਦੁਲ੍ਲਭਾ ਅਜ੍ਜ ਮਿਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਤਨਿ ਠਿਤਾ ਏਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾ, ਅਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਟ੍ਠਪਞ੍ਞਾ। ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਥਪਞ੍ਞਾਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਕਿਰ ਪੋਰਾਣਪਾਠੋ, ਸਮ੍ਪਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਅਤ੍ਥੇ ਏਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾ, ਆਯਤਿਂ ਨ ਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਸੁਚੀਤਿ ਅਸੁਚਿਨਾ ਅਨਰਿਯੇਨ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਸੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Evaṃ vuttena ariyena mittabhāvena samannāgatā dullabhā ajja mittā. Attani ṭhitā etesaṃ paññā, attānaṃyeva olokenti, na aññanti attaṭṭhapaññā. Diṭṭhatthapaññāti ayampi kira porāṇapāṭho, sampati diṭṭhiyeva atthe etesaṃ paññā, āyatiṃ na pekkhantīti vuttaṃ hoti. Asucīti asucinā anariyena kāyavacīmanokammena samannāgatā. Sesaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbanti.

    ਕਾਰਣਤ੍ਥਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Kāraṇatthagāthāvaṇṇanā samattā.

    ਚਤੁਤ੍ਥੋ વਗ੍ਗੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ ਏਕਾਦਸਹਿ ਗਾਥਾਹਿ।

    Catuttho vaggo niṭṭhito ekādasahi gāthāhi.

    ਏવਮੇਤਂ ਏਕਚਤ੍ਤਾਲੀਸਗਾਥਾਪਰਿਮਾਣਂ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਂ ਕਤ੍ਥਚਿਦੇવ વੁਤ੍ਤੇਨ ਯੋਜਨਾਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਭਯੇਨ ਪਨ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯੋਜਿਤਨ੍ਤਿ।

    Evametaṃ ekacattālīsagāthāparimāṇaṃ khaggavisāṇasuttaṃ katthacideva vuttena yojanānayena sabbattha yathānurūpaṃ yojetvā anusandhito atthato ca veditabbaṃ. Ativitthārabhayena pana amhehi na sabbattha yojitanti.

    ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ

    Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya

    ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Suttanipāta-aṭṭhakathāya khaggavisāṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤਪਾਲ਼ਿ • Suttanipātapāḷi / ੩. ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Khaggavisāṇasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact