| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
੭. ਖਜ੍ਜਨੀਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
7. Khajjanīyasuttavaṇṇanā
੭੯. વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨਾਤਿ ਏਤਰਹਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਦਯੋ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇਪਾਹਂ ਏવਂવੇਦਨੋ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਾਨਂ ਰੂਪવੇਦਨਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ વਿਸੇਸਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਸ੍ਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਸੇਨ। ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਨ ਇਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਕਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਖਨ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਗੋਤ੍ਤવਣ੍ਣਹਾਰਾਦਯੋ। ਏવਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ। ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏવ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤਾਪਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
79.Vipassanāvasenāti etarahi rūpavedanādayo anussaritvā ‘‘pubbepāhaṃ evaṃvedano ahosi’’nti atītānaṃ rūpavedanādīnaṃ paccuppannehi visesābhāvadassanā vipassanā, tassā vipassanāya vasena. Yvāyaṃ ‘‘na idaṃ abhiññāvasenā’’ti paṭikkhepo kato, tassa kāraṇaṃ dassento ‘‘abhiññāvasena hī’’tiādimāha. Khandhapaṭibaddhā nāma gottavaṇṇahārādayo. Evaṃ anussarantoti yathāvuttavipassanāvasena anussaranto. Sabhāvadhammānaṃ eva anussaraṇassa vuttattā ‘‘suññatāpabba’’nti vuttaṃ.
ਯਸ੍ਮਾ ਤੇ ਏવ ਰੂਪਾਦਯੋ ਨੇવ ਅਤ੍ਤਾ, ਨ ਅਤ੍ਤਨਿਯਾ ਅਸਾਰਾ ਅਨਿਸ੍ਸਰਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤੋ ਸੁਞ੍ਞਾ, ਤੇਸਂ ਭਾવੋ ਸੁਞ੍ਞਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ।
Yasmā te eva rūpādayo neva attā, na attaniyā asārā anissarā, tasmā tato suññā, tesaṃ bhāvo suññatā, tassā lakkhaṇaṃ ruppanādikaṃ dassetuṃ.
ਕਿਞ੍ਚਾਤਿ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥਜੋਤਕੇ ਕਾਰਣੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ, ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਰੂਪਂ વਦੇਥਾ’’ਤਿ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਭੇਦਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ। ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਰੂਪਂ ਨਾਮਾਤਿ ਕਿਂ ਕਾਰਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਰਣੁਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦਿਸਨਂ। ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰੂਪਂ ਨਾਮ ਸੀਤਾਦਿવਿਰੋਧਿਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਨ વਿਸਦਿਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੀਤੇਨਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇਤਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇ, ਸੋ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤੋ ਪਾਕਾਰੋ વਿਯ ਠਿਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਾ ਓਲਮ੍ਬਨ੍ਤਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਹਤ੍ਥਪਾਸਾਗਤਾਤਿ ਹਤ੍ਥਪਾਸਂ ਆਗਤਾ ਉਪਾਗਤਾ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਹਤ੍ਥਪਾਸਾਗਤੇ ਸਤ੍ਤੇ। ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਮੁਚ੍ਛਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ, ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਉਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਖਾਰੇ ਉਦਕੇਤਿ ਆਤਪਸਨ੍ਤਾਪਾਭਾવੇਨ ਅਤਿਸੀਤਭਾવਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਖਾਰਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਕਪ੍ਪਸਣ੍ਠਾਨਉਦਕਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਰਮਹਾਮੇਘવੁਟ੍ਠਂ ਪਥવੀਸਨ੍ਧਾਰਕਂ ਕਪ੍ਪવਿਨਾਸਉਦਕਂ વਿਯ ਖਾਰਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤਿ, ਤਥਾ ਸਤਿ ਪਥવੀਪਿ વਿਲੀਯੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਮਹਿਂਸਕਰਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹਿਮવਨ੍ਤਪਦੇਸੇ ਏਕਂ ਰਟ੍ਠਂ।
Kiñcāti hetuatthajotake kāraṇe paccattavacananti āha ‘‘kiñcāti kāraṇapucchā, kena kāraṇena rūpaṃ vadethā’’ti. Etanti etaṃ bhūtupādāyabhedaṃ dhammajātaṃ. Kena kāraṇena rūpaṃ nāmāti kiṃ kāraṇaṃ nissāya rūpanti vuccatīti attho. Kāraṇuddesoti kāraṇassa uddisanaṃ. Ruppatīti ettha rūpaṃ nāma sītādivirodhipaccayasannipātena visadisuppatti. Tenāha ‘‘sītenapī’’tiādi. Pabbatapādeti cakkavāḷapabbatapāde, so pana tattha accuggato pākāro viya ṭhito. Tathā hi tattha sattā olambantā tiṭṭhanti. Hatthapāsāgatāti hatthapāsaṃ āgatā upāgatā. Tatthāti tasmiṃ hatthapāsāgate satte. Chijjitvāti mucchāpattiyā muccitvā, aṅgapaccaṅgaucchedavasena vā paricchijjitvā. Accantakhāre udaketi ātapasantāpābhāvena atisītabhāvameva sandhāya accantakhāratā vuttā siyā. Na hi taṃ kappasaṇṭhānaudakaṃ sampattikaramahāmeghavuṭṭhaṃ pathavīsandhārakaṃ kappavināsaudakaṃ viya khāraṃ bhavituṃ arahati, tathā sati pathavīpi vilīyeyyāti. Mahiṃsakaraṭṭhaṃ nāma himavantapadese ekaṃ raṭṭhaṃ.
ਅવੀਚਿਮਹਾਨਿਰਯੇਤਿ ਸਉਸ੍ਸਦਂ ਅવੀਚਿਨਿਰਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਗਙ੍ਗਾਪਿਟ੍ਠੇਤਿ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰੇ।
Avīcimahānirayeti saussadaṃ avīcinirayaṃ vuttaṃ. Gaṅgāpiṭṭheti gaṅgātīre.
ਸਰਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਸਰੀਸਪਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਂ। ਯਥਾ ਕਠਿਨਤਾ ਪਥવਿਯਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ, ਏવਂ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ, ਸਭਾવਭੂਤਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Sarantā gacchantīti sarīsapapadassa atthaṃ vadati. Etanti ruppanaṃ. Yathā kaṭhinatā pathaviyā paccattalakkhaṇaṃ, evaṃ ruppanaṃ rūpakkhandhassa paccattalakkhaṇaṃ, sabhāvabhūtalakkhaṇanti attho.
ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮੇ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ વੁਤ੍ਤੇਨ ਸਦਿਸਂ। ਤਂ ‘‘ਕਿਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੁਖਂ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਸੁਖਾਦੀਨਂ વੇਦਨਾਨਂ। ਪਚ੍ਚਯਤੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਤੋ। ਅਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ‘‘ਸੁਖਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸੁਖਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ। ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ਹੇਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। વੇਦਯਤੀਤਿ ਅਨੁਭવਤਿ। વੇਦਯਿਤਲਕ੍ਖਣਾਤਿ ਅਨੁਭવਨਲਕ੍ਖਣਾ।
Purimasadisanti purime rūpakkhandhe vuttena sadisaṃ. Taṃ ‘‘kinti kāraṇapucchā’’tiādinā vuttanayeneva veditabbaṃ. Sukhaṃ iṭṭhārammaṇaṃ. Sukhādīnaṃ vedanānaṃ. Paccayatoti ārammaṇapaccayato. Ayamatthoti ‘‘sukhārammaṇaṃ sukhanti vuccatī’’ti ayamattho. Uttarapadalopena hesa niddeso. Vedayatīti anubhavati. Vedayitalakkhaṇāti anubhavanalakkhaṇā.
ਨੀਲਪੁਪ੍ਫੇਤਿ ਨੀਲવਣ੍ਣਪੁਪ੍ਫੇ। વਤ੍ਥੇ વਾਤਿ ਨੀਲવਤ੍ਥੇ। વਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਣ੍ਣਧਾਤੁਆਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਪ੍ਪਨਂ વਾ ਝਾਨਂ વਾਪੇਨ੍ਤੋ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸਞ੍ਞਾਪੀਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨੀਲਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸਞ੍ਞਾਪਿ, ਯਾ ਪਕਿਣ੍ਣਕਸਞ੍ਞਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Nīlapuppheti nīlavaṇṇapupphe. Vatthe vāti nīlavatthe. Vā-saddena vaṇṇadhātuādiṃ saṅgaṇhāti. Appanaṃ vā jhānaṃ vāpento. Uppajjanasaññāpīti yaṃ kiñci nīlaṃ rūpāyatanaṃ ārabbha uppajjanasaññāpi, yā pakiṇṇakasaññāti vuccati.
ਰੂਪਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਰੂਪਭਾવਾਯ। ਯਾਗੁਮੇવਾਤਿ ਯਾਗੁਭਾવਿਨਮੇવ વਤ੍ਥੁਂ। ਯਾਗੁਤ੍ਤਾਯ ਯਾਗੁਭਾવਾਯ। ਪਚਤਿ ਨਾਮ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਯਾਗੁਆਦਿવਤ੍ਥੁਂ ਪੁਰਿਸੋ ਯਾਗੁਆਦਿਅਤ੍ਥਾਯ ਪਚਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ, ਅਯਂ ਏવਂ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਸਭਾવੇ ਧਮ੍ਮਸਮੂਹੇ ਯਥਾਸਕਂ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਯਮਾਨੇ ਚੇਤਨਾਪਧਾਨੋ ਧਮ੍ਮਸਮੂਹੋ ਪવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤਿ ਨਿਰੋਪੇਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਚਯੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਰੂਪਮੇવਾਤਿ ਰੂਪਸਭਾવਮੇવ, ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਸਭਾવਂ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤੀਤਿ ਇਤਰੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਧਿਕਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਚ੍ਚਯਤਂ ਕਰੋਤਿ। ‘‘ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ ਯਾਪੇਤਿ ਆਯੂਹਤੀ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਾਨਿ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਮੇવ ਹਿ ਆਯੂਹਨਾਦੀਨਿ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚੇਤਯਿਤਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਇਦਂ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾਨਂ ਚੇਤਨਾਪਧਾਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਭਗવਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਂ વਿਭਜਨ੍ਤੇਨ ਚੇਤਨਾવ વਿਭਤ੍ਤਾ।
Rūpattāyāti rūpabhāvāya. Yāgumevāti yāgubhāvinameva vatthuṃ. Yāguttāya yāgubhāvāya. Pacati nāma puggalo. Evanti yathā yāguādivatthuṃ puriso yāguādiatthāya pacati nipphādeti, ayaṃ evaṃ ruppanādisabhāve dhammasamūhe yathāsakaṃ paccayehi abhisaṅkhariyamāne cetanāpadhāno dhammasamūho pavattanatthaṃ visesapaccayo hutvā te abhisaṅkharoti niropeti nibbatteti. Tenāha ‘‘paccayehī’’tiādi. Rūpamevāti rūpasabhāvameva, na aññaṃ sabhāvaṃ. Abhisaṅkharotīti itarehi paccayadhammehi adhikaṃ suṭṭhu paccayataṃ karoti. ‘‘Upagacchati yāpeti āyūhatī’’ti tasseva vevacanāni. Abhisaṅkharaṇameva hi āyūhanādīni. Nibbattetīti tesaṃ dhammānaṃ ruppanādibhāvena nibbattiyā paccayo hotīti attho. Cetayitalakkhaṇassa saṅkhārassāti idaṃ saṅkhārakkhandhadhammānaṃ cetanāpadhānattā vuttaṃ. Tathā hi bhagavā suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhaṃ vibhajantena cetanāva vibhattā.
વਾਤਿਙ੍ਗਣਂ ਬ੍ਰਹਤਿਫਲਂ। ਚਤੁਰਸ੍ਸવਲ੍ਲੀਤਿ ਤਿવੁਤਾਲਤਾ। ਅਖਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਖਾਰਰਸਰਹਿਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਪਣ੍ਣਫਲਾਦਿ। ਯਤ੍ਥ ਲੋਣਰਸੋ ਅਧਿਕੋ, ਤਂ ਲੋਣਿਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਲੋਣਯਾਗੂ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਮ੍ਬਿਲਾਦਿਭੇਦਂ ਰਸਂ।
Vātiṅgaṇaṃ brahatiphalaṃ. Caturassavallīti tivutālatā. Akhārikanti khārarasarahitaṃ, taṃ pana paṇṇaphalādi. Yattha loṇaraso adhiko, taṃ loṇikanti āha ‘‘loṇayāgū’’tiādi. Ambilādibhedaṃ rasaṃ.
ਆਕਾਰਸਣ੍ਠਾਨਗਹਣવਸੇਨਾਤਿ ਨੀਲਪੀਤਾਦਿਆਕਾਰਗਹਣવਸੇਨ ਚੇવ વਟ੍ਟਚਤੁਰਸ੍ਸਾਦਿਸਣ੍ਠਾਨਗਹਣવਸੇਨ ਚ। વਿਨਾਪਿ ਆਕਾਰਸਣ੍ਠਾਨਾਤਿ ਆਕਾਰਸਣ੍ਠਾਨੇਹਿ વਿਨਾ, ਤੇ ਠਪੇਤ੍વਾਪਿ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਭੇਦਗਹਣવਸੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਭੇਦਗਹਣવਸੇਨ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ। વਿਸੇਸੋ વਿਸੇਸਤ੍ਥਦੀਪਨਤੋ, ਅવਿਸੇਸੋ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਅવਿਸੇਸਦੀਪਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਜਾਨਨਞ੍ਹਿ ਅવਿਸਿਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਸਮਾਸਪਦਤੋ ਉਪਸਗ੍ਗਾ વਿਸੇਸੇਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਞ੍ਜਾਨਨਪਦਂ ਪਚ੍ਚਭਿਞ੍ਞਾਣਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਕਾਰਗਹਣਮਤ੍ਤਂ ਬੋਧੇਤਿ, વਿਜਾਨਨਪਦਂ ਤਤੋ વਿਸਿਟ੍ਠવਿਸਯਗਹਣਂ । ਪਜਾਨਨਪਦਂ ਪਨ ਤਤੋਪਿ વਿਸਿਟ੍ਠਤਰਂ ਪਕਾਰਤੋ ਅવਬੋਧਂ ਬੋਧੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਸਞ੍ਜਾਨਨਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਨੀਲਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਮੇવ। ਅવਧਾਰਣੇਨ ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਤ੍ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਗੁਣਭਾવੇ ਸਤਿ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਪਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਞ੍ਚ ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਪਟਿવੇਧਨ੍ਤਿ ਚ ਉਪਲਦ੍ਧਿਮੇવ વਦਤਿ, ਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਸ੍ਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਉਸ੍ਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾਤਿ ਉਸ੍ਸਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਮ੍ਪਿ ਪਾਪੇਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਕਾਲੇ ਸਞ੍ਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਸਞ੍ਞਾਣਅਨੁਰੂਪવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਂ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਜਾਨਨવਸੇਨ વਾਯਂ ਅਨੁਰੂਪવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Ākārasaṇṭhānagahaṇavasenāti nīlapītādiākāragahaṇavasena ceva vaṭṭacaturassādisaṇṭhānagahaṇavasena ca. Vināpi ākārasaṇṭhānāti ākārasaṇṭhānehi vinā, te ṭhapetvāpi. Paccattabhedagahaṇavasenāti tassa tassa ārammaṇassa pabhedagahaṇavasena. Asammohatoti yāthāvato. Viseso visesatthadīpanato, aviseso ayaṃ dhammo avisesadīpanato. Tenāha ‘‘viseso veditabbo’’ti. Jānanañhi avisiṭṭhaṃ, taṃ samāsapadato upasaggā visesenti. Tathā hi sañjānanapadaṃ paccabhiññāṇanimittaṃ ākāragahaṇamattaṃ bodheti, vijānanapadaṃ tato visiṭṭhavisayagahaṇaṃ . Pajānanapadaṃ pana tatopi visiṭṭhataraṃ pakārato avabodhaṃ bodheti. Tenāha ‘‘tassāpī’’tiādi. Ārammaṇasañjānanamattamevāti nīlādibhedassa ārammaṇassa sallakkhaṇamattameva. Avadhāraṇena lakkhaṇapaṭivedhattaṃ nivatteti. Tenāha ‘‘anicca’’ntiādi. Ñāṇasampayuttacittehi vipassantassa vipassanāya paguṇabhāve sati ñāṇavippayuttena cittenapi vipassanā hotiyevāti āha ‘‘aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhañca pāpetī’’ti. Paṭivedhanti ca upaladdhimeva vadati, na paṭivijjhanaṃ. Tenāha ‘‘ussakkitvā panā’’tiādi. Ussakkitvāti ussakkāpetvā maggapātubhāvampi pāpeti asammohasabhāvattā. Yathā lakkhaṇapaṭivedhakāle sañjānanalakkhaṇavasena saññāṇaanurūpavaseneva pavattaṃ, evaṃ viññāṇavijānanavasena vāyaṃ anurūpavaseneva pavattatīti daṭṭhabbaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕਾਦਿਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਹਿਰਞ੍ਞਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਹਾਪਣਂ, ਹਿਰਞ੍ਞਜਾਨਨੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕੋ। ਲੋਕવੋਹਾਰੇ ਅਜਾਤਾ ਅਸਞ੍ਜਾਤਾ ਬੁਦ੍ਧਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਜਾਤਬੁਦ੍ਧਿ, ਬਾਲਦਾਰਕੋ। વੋਹਾਰਕੁਸਲੋ ਗਾਮવਾਸੀ ਪੁਰਿਸੋ ਗਾਮਿਕਪੁਰਿਸੋ। ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗਾਰਹਤ੍ਤਾ ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗਂ। ਤਮ੍ਬਕਂਸਮਯਤ੍ਤਾ ਕੂਟੋ। ਮਹਾਸਾਰਤ੍ਤਾ ਛੇਕੋ। ਅਡ੍ਢਸਾਰਤ੍ਤਾ ਕਰਟੋ। ਨਿਹੀਨਸਾਰਤ੍ਤਾ ਸਣ੍ਹੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕੋ ਕਹਾਪਣਂ ਚਿਤ੍ਤਾਦਿਭਾવਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਕੂਟਾਦਿਭਾવਂ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਤੋਪਿ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਅਨੇਕਾਕਾਰਤੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਜਾਨਾਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਯਥਾવਿਸਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਜਾਨਾਤਿ।
Idāni tamatthaṃ heraññikādiupamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Hiraññaṃ vuccati kahāpaṇaṃ, hiraññajānane niyutto heraññiko. Lokavohāre ajātā asañjātā buddhi etassāti ajātabuddhi, bāladārako. Vohārakusalo gāmavāsī puriso gāmikapuriso. Upabhogaparibhogārahattā upabhogaparibhogaṃ. Tambakaṃsamayattā kūṭo. Mahāsārattā cheko. Aḍḍhasārattā karaṭo. Nihīnasārattā saṇho. Ettha ca yathā heraññiko kahāpaṇaṃ cittādibhāvato uddhaṃ kūṭādibhāvaṃ rūpadassanādivasena uppattiṭṭhānatopi jānanto anekākārato jānāti, evaṃ paññā ārammaṇaṃ nānappakārato jānāti paṭivijjhati, tāya saddhiṃ pavattamānaviññāṇampi yathāvisayaṃ ārammaṇaṃ jānāti.
ਏવਂ ਸ੍વਾਯਂ ਨੇਸਂ ਜਾਨਨੇ વਿਸੇਸੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅવਿਸਯੋ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਏવ વਿਸਯੋਤਿ ਇਦਂ વਿਸੇਸਂ ਮਿਲਿਨ੍ਦਪਞ੍ਹੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Evaṃ svāyaṃ nesaṃ jānane viseso aññesaṃ avisayo, buddhānaṃ eva visayoti idaṃ visesaṃ milindapañhena vibhāvetuṃ ‘‘tenāhā’’tiādimāha, taṃ suviññeyyameva.
ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਾਨਂ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਤਾਯ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਕਥੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗਾ ਚ ਯਦਿ ਅਧਿਗਤਾ, ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਏਕਦੇਸਮਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਦਂ ਪਬ੍ਬਮਾਰਦ੍ਧਂ, ਇਤਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਹਾਰਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Attasuññānaṃ sabhāvadhammānaṃ dhammamattatāya kathitattā ‘‘anattalakkhaṇaṃ kathetvā’’ti vuttaṃ. Heṭṭhimamaggā ca yadi adhigatā, arahattassa anadhigatattā ‘‘ekadesamattenā’’ti vuttaṃ, taṃ aniccalakkhaṇaṃ dassetuṃ idaṃ pabbamāraddhaṃ, itarāni dve lakkhaṇāni tassa parihārabhāvenāti adhippāyo.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਦੇਸਨਾਯ ਤੀਸੁ ਲਕ੍ਖਣੇਸੁ ਇਦਮੇવ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਇਦਂ ਅਪ੍ਪਧਾਨਭਾવੇਨਾਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤੀਣਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਮ੍ਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪਚਿਨਾਤੀਤਿ ਅਪਚਯਗਾਮਿਧਮ੍ਮੇ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ ਏਕਂਸਤੋ ਅਪਚਯਗਾਮਿਪਟਿਪਦਾਯ ਪਰਿਪੂਰਣਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨੋ ਆਚਿਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। વਟ੍ਟਂ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ વਿਧਮਤਿ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਮੇਤਿ। ਨੇવ ਚਿਨਾਤੀਤਿ ਨ વਡ੍ਢੇਤਿ। ਤਦੇવਾਤਿ ਤਂ વਟ੍ਟਂ ਏવ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤੀਤਿ ਛਡ੍ਡੇਤਿ। વਿਕਿਰਤੀਤਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤਿ। વਿਧੂਪੇਤੀਤਿ વਟ੍ਟਤ੍ਤਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ વਿਗਤਧੂਮਂ વਿਗਤਸਨ੍ਤਾਪਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੀ’’ਤਿ।
Yasmā panettha ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādidesanāya tīsu lakkhaṇesu idameva padhānabhāvena dassitaṃ, idaṃ appadhānabhāvenāti na sakkā vattuṃ, tasmā ‘‘tīṇi lakkhaṇāni samodhānetvā dassetumpī’’ti vuttaṃ. Apacinātīti apacayagāmidhamme nivatteti ekaṃsato apacayagāmipaṭipadāya paripūraṇato. Tenāha ‘‘no ācinātī’’tiādi. Vaṭṭaṃ vināsetīti vidhamati adassanaṃ gameti. Neva cinātīti na vaḍḍheti. Tadevāti taṃ vaṭṭaṃ eva. Vissajjetīti chaḍḍeti. Vikiratīti viddhaṃseti. Vidhūpetīti vaṭṭattayasaṅkhātaṃ aggikkhandhaṃ vigatadhūmaṃ vigatasantāpaṃ karotīti atthoti āha ‘‘nibbāpetī’’ti.
ਏવਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿਆਦਿ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਫਲਾਧਿਗਮਾਯ ਦੇਸਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘વਟ੍ਟਂ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਮਹਾਖੀਣਾਸવਂ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਂਯੇવ, ਸਬ੍ਬਾ ਚਾਯਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਦੇਸਨਾ ਸੁਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਨਾਕਥਾ, ਸਹਪਠਮਮਗ੍ਗਾ વਾ ਸਹવਿਜ੍ਜੂਪਮਧਮ੍ਮਾ વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਠਾਨੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Evaṃ passantiādi anāgāmiphale ṭhitassa ariyasāvakassa aggamaggaphalādhigamāya desanāti adhippāyenāha ‘‘vaṭṭaṃ vināsetvā ṭhitaṃ mahākhīṇāsavaṃ dassessāmī’’ti. Khīṇāsavassa anāgatabhāvadassanaṃyeva, sabbā cāyaṃ heṭṭhimā desanā suddhavipassanākathā, sahapaṭhamamaggā vā sahavijjūpamadhammā vā vipassanākathāti dassento ‘‘ettakena ṭhānenā’’tiādimāha.
ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯੇવ ਮਹਤਾ ਗਾਰવਬਹੁਮਾਨੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਮੋ ਤੇ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਨੀਤਤ੍ਥੇਰਂ વਿਯਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਥੇਰੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਖੁਰਗ੍ਗੇਯੇવਾਤਿ ਕੇਸੋਰੋਪਨਤ੍ਥਂ ਖੁਰਧਾਰਾਯ ਅਗ੍ਗੇ ਸੀਸੇ ਠਪਿਤੇ ਤਚਪਞ੍ਚਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮੁਖੇਨ ਭਾવਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ। ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਮਾਨਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਨਿવਾਸਭੂਤਾ વਿਮਾਨਾ।
Namassantiyeva mahatā gāravabahumānena. Tenāha ‘‘namo te purisājaññā’’tiādi. Tattha nidassanaṃ dassento ‘‘āyasmantaṃ nītattheraṃ viyā’’ti vatvā tamatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘thero’’tiādimāha. Tattha khuraggeyevāti kesoropanatthaṃ khuradhārāya agge sīse ṭhapite tacapañcakakammaṭṭhānamukhena bhāvanaṃ anuyuñjanto arahattaṃ patvā. Brahmavimānāti brahmānaṃ nivāsabhūtā vimānā.
ਖਜ੍ਜਨੀਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Khajjanīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੭. ਖਜ੍ਜਨੀਯਸੁਤ੍ਤਂ • 7. Khajjanīyasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ੭. ਖਜ੍ਜਨੀਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Khajjanīyasuttavaṇṇanā
