Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౬. ఖణ్డసుమనత్థేరగాథావణ్ణనా
6. Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā
ఏకపుప్ఫం చజిత్వానాతి ఆయస్మతో ఖణ్డసుమనత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థరి పరినిబ్బుతే తస్స థూపస్స సమన్తతో చన్దనవేదికాయ పరిక్ఖిపిత్వా మహన్తం పూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు ఉళారం సమ్పత్తిం అనుభవన్తో కస్సపస్స భగవతో కాలే కుటుమ్బికకులే నిబ్బత్తో సత్థరి పరినిబ్బుతే కనకథూపం ఉద్దిస్స రఞ్ఞా పుప్ఫపూజాయ కయిరమానాయ పుప్ఫాని అలభన్తో ఏకం ఖణ్డసుమనపుప్ఫం దిస్వా మహతా మూలేన తం కిణిత్వా గణ్హన్తో చేతియే పూజం కరోన్తో ఉళారం పీతిసోమనస్సం ఉప్పాదేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా అసీతి వస్సకోటియో సగ్గసుఖం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే పావాయం మల్లరాజకులే నిబ్బత్తి. తస్స జాతకాలే గేహే ఖణ్డసక్ఖరా సుమనపుప్ఫాని చ ఉప్పన్నాని అహేసుం. తేనస్స ఖణ్డసుమనోతి నామమకంసు. సో విఞ్ఞుతం పత్తో భగవతి పావాయం చున్దస్స అమ్బవనే విహరన్తే ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౫.౧౫-౨౦) –
Ekapupphaṃcajitvānāti āyasmato khaṇḍasumanattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpassa samantato candanavedikāya parikkhipitvā mahantaṃ pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu uḷāraṃ sampattiṃ anubhavanto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbikakule nibbatto satthari parinibbute kanakathūpaṃ uddissa raññā pupphapūjāya kayiramānāya pupphāni alabhanto ekaṃ khaṇḍasumanapupphaṃ disvā mahatā mūlena taṃ kiṇitvā gaṇhanto cetiye pūjaṃ karonto uḷāraṃ pītisomanassaṃ uppādesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā asīti vassakoṭiyo saggasukhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde pāvāyaṃ mallarājakule nibbatti. Tassa jātakāle gehe khaṇḍasakkharā sumanapupphāni ca uppannāni ahesuṃ. Tenassa khaṇḍasumanoti nāmamakaṃsu. So viññutaṃ patto bhagavati pāvāyaṃ cundassa ambavane viharante upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.15-20) –
‘‘పదుముత్తరో నామ జినో, లోకజేట్ఠో నరాసభో;
‘‘Padumuttaro nāma jino, lokajeṭṭho narāsabho;
జలిత్వా అగ్గిక్ఖన్ధోవ, సమ్బుద్ధో పరినిబ్బుతో.
Jalitvā aggikkhandhova, sambuddho parinibbuto.
‘‘నిబ్బుతే చ మహావీరే, థూపో విత్థారికో అహు;
‘‘Nibbute ca mahāvīre, thūpo vitthāriko ahu;
దూరతోవ ఉపట్ఠేన్తి, ధాతుగేహవరుత్తమే.
Dūratova upaṭṭhenti, dhātugehavaruttame.
‘‘పసన్నచిత్తో, సుమనో, అకం చన్దనవేదికం;
‘‘Pasannacitto, sumano, akaṃ candanavedikaṃ;
దిస్సతి థూపఖన్ధో చ, థూపానుచ్ఛవికో తదా.
Dissati thūpakhandho ca, thūpānucchaviko tadā.
‘‘భవే నిబ్బత్తమానమ్హి, దేవత్తే అథ మానుసే;
‘‘Bhave nibbattamānamhi, devatte atha mānuse;
ఓమత్తం మే న పస్సామి, పుబ్బకమ్మస్సిదం ఫలం.
Omattaṃ me na passāmi, pubbakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘పఞ్చదసకప్పసతే, ఇతో అట్ఠ జనా అహుం;
‘‘Pañcadasakappasate, ito aṭṭha janā ahuṃ;
సబ్బే సమత్తనామా తే చక్కవత్తీ మహబ్బలా.
Sabbe samattanāmā te cakkavattī mahabbalā.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అత్తనో పురిమజాతిం అనుస్సరన్తో తత్థ అత్తనో సుమనపుప్ఫపరిచ్చాగస్స సగ్గసమ్పత్తినిమిత్తకం నిబ్బానూపనిస్సయతఞ్చ దిస్వా ఉదానవసేన తమత్థం పకాసేన్తో –
Arahattaṃ pana patvā attano purimajātiṃ anussaranto tattha attano sumanapupphapariccāgassa saggasampattinimittakaṃ nibbānūpanissayatañca disvā udānavasena tamatthaṃ pakāsento –
౯౬.
96.
‘‘ఏకపుప్ఫం చజిత్వాన, అసీతి వస్సకోటియో;
‘‘Ekapupphaṃ cajitvāna, asīti vassakoṭiyo;
సగ్గేసు పరిచారేత్వా, సేసకేనమ్హి నిబ్బుతో’’తి. – గాథం అభాసి;
Saggesu paricāretvā, sesakenamhi nibbuto’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
తత్థ ఏకపుప్ఫన్తి ఏకం కుసుమం, తం పన ఇధ సుమనపుప్ఫం అధిప్పేతం. చజిత్వానాతి సత్థు థూపపూజాకరణవసేన పరిచ్చజిత్వా పరిచ్చాగహేతు. అసీతి వస్సకోటియోతి మనుస్సగణనాయ వస్సానం అసీతి కోటియో, అచ్చన్తసంయోగే చేతం ఉపయోగవచనం, ఇదఞ్చ ఛసు కామసగ్గేసు దుతియే అపరాపరుప్పత్తివసేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం. తస్మా సగ్గేసూతి తావతింససఙ్ఖాతే సగ్గలోకే, పునప్పునం ఉప్పజ్జనవసేన హేత్థ బహువచనం. పరిచారేత్వాతి రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు ఇన్ద్రియాని పరిచారేత్వా సుఖం అనుభవిత్వా, దేవచ్ఛరాహి వా అత్తానం పరిచారేత్వా ఉపట్ఠాపేత్వా. సేసకేనమ్హి నిబ్బుతోతి పుప్ఫపూజాయ వసేన పవత్తకుసలచేతనాసు భవసమ్పత్తి దాయకకమ్మతో సేసేన యం తత్థ వివట్టూపనిస్సయభూతం, తం సన్ధాయ వదతి. బహూ హి తత్థ పుబ్బాపరవసేన పవత్తా చేతనా. సేసకేనాతి వా తస్సేవ కమ్మస్స విపాకావసేసేన అపరిక్ఖీణేయేవ తస్మిం కమ్మవిపాకే నిబ్బుతో అమ్హి, కిలేసపరినిబ్బానేన పరినిబ్బుతోస్మి. ఏతేన యస్మిం అత్తభావే ఠత్వా అత్తనా అరహత్తం సచ్ఛికతం, సోపి చరిమత్తభావో తస్స కమ్మవిపాకోతి దస్సేతి. యాదిసం సన్ధాయ అఞ్ఞత్థాపి ‘‘తస్సేవ కమ్మస్స విపాకావసేసేనా’’తి (పారా॰ ౨౨౮; సం॰ ని॰ ౧.౧౩౧) వుత్తం.
Tattha ekapupphanti ekaṃ kusumaṃ, taṃ pana idha sumanapupphaṃ adhippetaṃ. Cajitvānāti satthu thūpapūjākaraṇavasena pariccajitvā pariccāgahetu. Asīti vassakoṭiyoti manussagaṇanāya vassānaṃ asīti koṭiyo, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, idañca chasu kāmasaggesu dutiye aparāparuppattivasena vuttanti veditabbaṃ. Tasmā saggesūti tāvatiṃsasaṅkhāte saggaloke, punappunaṃ uppajjanavasena hettha bahuvacanaṃ. Paricāretvāti rūpādīsu ārammaṇesu indriyāni paricāretvā sukhaṃ anubhavitvā, devaccharāhi vā attānaṃ paricāretvā upaṭṭhāpetvā. Sesakenamhi nibbutoti pupphapūjāya vasena pavattakusalacetanāsu bhavasampatti dāyakakammato sesena yaṃ tattha vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ, taṃ sandhāya vadati. Bahū hi tattha pubbāparavasena pavattā cetanā. Sesakenāti vā tasseva kammassa vipākāvasesena aparikkhīṇeyeva tasmiṃ kammavipāke nibbuto amhi, kilesaparinibbānena parinibbutosmi. Etena yasmiṃ attabhāve ṭhatvā attanā arahattaṃ sacchikataṃ, sopi carimattabhāvo tassa kammavipākoti dasseti. Yādisaṃ sandhāya aññatthāpi ‘‘tasseva kammassa vipākāvasesenā’’ti (pārā. 228; saṃ. ni. 1.131) vuttaṃ.
ఖణ్డసుమనత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౬. ఖణ్డసుమనత్థేరగాథా • 6. Khaṇḍasumanattheragāthā