Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੬. ਖਣ੍ਡਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
6. Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā
ਏਕਪੁਪ੍ਫਂ ਚਜਿਤ੍વਾਨਾਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖਣ੍ਡਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਿਰ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਰਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਤਸ੍ਸ ਥੂਪਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਚਨ੍ਦਨવੇਦਿਕਾਯ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਪੂਜਂ ਅਕਾਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਉਲ਼ਾਰਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੋ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਰਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਕਨਕਥੂਪਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞਾ ਪੁਪ੍ਫਪੂਜਾਯ ਕਯਿਰਮਾਨਾਯ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਖਣ੍ਡਸੁਮਨਪੁਪ੍ਫਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਹਤਾ ਮੂਲੇਨ ਤਂ ਕਿਣਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਚੇਤਿਯੇ ਪੂਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਲ਼ਾਰਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਸੀਤਿ વਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋ ਸਗ੍ਗਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਪਾવਾਯਂ ਮਲ੍ਲਰਾਜਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਜਾਤਕਾਲੇ ਗੇਹੇ ਖਣ੍ਡਸਕ੍ਖਰਾ ਸੁਮਨਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਖਣ੍ਡਸੁਮਨੋਤਿ ਨਾਮਮਕਂਸੁ। ਸੋ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਭਗવਤਿ ਪਾવਾਯਂ ਚੁਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅਮ੍ਬવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੇ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੫.੧੫-੨੦) –
Ekapupphaṃcajitvānāti āyasmato khaṇḍasumanattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpassa samantato candanavedikāya parikkhipitvā mahantaṃ pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu uḷāraṃ sampattiṃ anubhavanto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbikakule nibbatto satthari parinibbute kanakathūpaṃ uddissa raññā pupphapūjāya kayiramānāya pupphāni alabhanto ekaṃ khaṇḍasumanapupphaṃ disvā mahatā mūlena taṃ kiṇitvā gaṇhanto cetiye pūjaṃ karonto uḷāraṃ pītisomanassaṃ uppādesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā asīti vassakoṭiyo saggasukhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde pāvāyaṃ mallarājakule nibbatti. Tassa jātakāle gehe khaṇḍasakkharā sumanapupphāni ca uppannāni ahesuṃ. Tenassa khaṇḍasumanoti nāmamakaṃsu. So viññutaṃ patto bhagavati pāvāyaṃ cundassa ambavane viharante upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.15-20) –
‘‘ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰੋ ਨਾਮ ਜਿਨੋ, ਲੋਕਜੇਟ੍ਠੋ ਨਰਾਸਭੋ।
‘‘Padumuttaro nāma jino, lokajeṭṭho narāsabho;
ਜਲਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋવ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ॥
Jalitvā aggikkhandhova, sambuddho parinibbuto.
‘‘ਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਚ ਮਹਾવੀਰੇ, ਥੂਪੋ વਿਤ੍ਥਾਰਿਕੋ ਅਹੁ।
‘‘Nibbute ca mahāvīre, thūpo vitthāriko ahu;
ਦੂਰਤੋવ ਉਪਟ੍ਠੇਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਗੇਹવਰੁਤ੍ਤਮੇ॥
Dūratova upaṭṭhenti, dhātugehavaruttame.
‘‘ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ, ਸੁਮਨੋ, ਅਕਂ ਚਨ੍ਦਨવੇਦਿਕਂ।
‘‘Pasannacitto, sumano, akaṃ candanavedikaṃ;
ਦਿਸ੍ਸਤਿ ਥੂਪਖਨ੍ਧੋ ਚ, ਥੂਪਾਨੁਚ੍ਛવਿਕੋ ਤਦਾ॥
Dissati thūpakhandho ca, thūpānucchaviko tadā.
‘‘ਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਹਿ, ਦੇવਤ੍ਤੇ ਅਥ ਮਾਨੁਸੇ।
‘‘Bhave nibbattamānamhi, devatte atha mānuse;
ਓਮਤ੍ਤਂ ਮੇ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਪੁਬ੍ਬਕਮ੍ਮਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Omattaṃ me na passāmi, pubbakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਪਞ੍ਚਦਸਕਪ੍ਪਸਤੇ, ਇਤੋ ਅਟ੍ਠ ਜਨਾ ਅਹੁਂ।
‘‘Pañcadasakappasate, ito aṭṭha janā ahuṃ;
ਸਬ੍ਬੇ ਸਮਤ੍ਤਨਾਮਾ ਤੇ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਮਹਬ੍ਬਲਾ॥
Sabbe samattanāmā te cakkavattī mahabbalā.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਮਜਾਤਿਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਮਨਪੁਪ੍ਫਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸ੍ਸ ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਕਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਉਦਾਨવਸੇਨ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ –
Arahattaṃ pana patvā attano purimajātiṃ anussaranto tattha attano sumanapupphapariccāgassa saggasampattinimittakaṃ nibbānūpanissayatañca disvā udānavasena tamatthaṃ pakāsento –
੯੬.
96.
‘‘ਏਕਪੁਪ੍ਫਂ ਚਜਿਤ੍વਾਨ, ਅਸੀਤਿ વਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋ।
‘‘Ekapupphaṃ cajitvāna, asīti vassakoṭiyo;
ਸਗ੍ਗੇਸੁ ਪਰਿਚਾਰੇਤ੍વਾ, ਸੇਸਕੇਨਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Saggesu paricāretvā, sesakenamhi nibbuto’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਏਕਪੁਪ੍ਫਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਕੁਸੁਮਂ, ਤਂ ਪਨ ਇਧ ਸੁਮਨਪੁਪ੍ਫਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਚਜਿਤ੍વਾਨਾਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਥੂਪਪੂਜਾਕਰਣવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਹੇਤੁ। ਅਸੀਤਿ વਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਗਣਨਾਯ વਸ੍ਸਾਨਂ ਅਸੀਤਿ ਕੋਟਿਯੋ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਚੇਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਇਦਞ੍ਚ ਛਸੁ ਕਾਮਸਗ੍ਗੇਸੁ ਦੁਤਿਯੇ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਗ੍ਗੇਸੂਤਿ ਤਾવਤਿਂਸਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸਗ੍ਗਲੋਕੇ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਹੇਤ੍ਥ ਬਹੁવਚਨਂ। ਪਰਿਚਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਪਰਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ, ਦੇવਚ੍ਛਰਾਹਿ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ। ਸੇਸਕੇਨਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋਤਿ ਪੁਪ੍ਫਪੂਜਾਯ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਕੁਸਲਚੇਤਨਾਸੁ ਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਾਯਕਕਮ੍ਮਤੋ ਸੇਸੇਨ ਯਂ ਤਤ੍ਥ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਂ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਬਹੂ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾ। ਸੇਸਕੇਨਾਤਿ વਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਾવਸੇਸੇਨ ਅਪਰਿਕ੍ਖੀਣੇਯੇવ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੇ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਅਮ੍ਹਿ, ਕਿਲੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋਸ੍ਮਿ। ਏਤੇਨ ਯਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਠਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ, ਸੋਪਿ ਚਰਿਮਤ੍ਤਭਾવੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਾਦਿਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਤਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਾવਸੇਸੇਨਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੨੨੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੧) વੁਤ੍ਤਂ।
Tattha ekapupphanti ekaṃ kusumaṃ, taṃ pana idha sumanapupphaṃ adhippetaṃ. Cajitvānāti satthu thūpapūjākaraṇavasena pariccajitvā pariccāgahetu. Asīti vassakoṭiyoti manussagaṇanāya vassānaṃ asīti koṭiyo, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, idañca chasu kāmasaggesu dutiye aparāparuppattivasena vuttanti veditabbaṃ. Tasmā saggesūti tāvatiṃsasaṅkhāte saggaloke, punappunaṃ uppajjanavasena hettha bahuvacanaṃ. Paricāretvāti rūpādīsu ārammaṇesu indriyāni paricāretvā sukhaṃ anubhavitvā, devaccharāhi vā attānaṃ paricāretvā upaṭṭhāpetvā. Sesakenamhi nibbutoti pupphapūjāya vasena pavattakusalacetanāsu bhavasampatti dāyakakammato sesena yaṃ tattha vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ, taṃ sandhāya vadati. Bahū hi tattha pubbāparavasena pavattā cetanā. Sesakenāti vā tasseva kammassa vipākāvasesena aparikkhīṇeyeva tasmiṃ kammavipāke nibbuto amhi, kilesaparinibbānena parinibbutosmi. Etena yasmiṃ attabhāve ṭhatvā attanā arahattaṃ sacchikataṃ, sopi carimattabhāvo tassa kammavipākoti dasseti. Yādisaṃ sandhāya aññatthāpi ‘‘tasseva kammassa vipākāvasesenā’’ti (pārā. 228; saṃ. ni. 1.131) vuttaṃ.
ਖਣ੍ਡਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੬. ਖਣ੍ਡਸੁਮਨਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 6. Khaṇḍasumanattheragāthā