Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൬. ഖണ്ഡസുമനത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
6. Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā
ഏകപുപ്ഫം ചജിത്വാനാതി ആയസ്മതോ ഖണ്ഡസുമനത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? സോ കിര പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ സത്ഥരി പരിനിബ്ബുതേ തസ്സ ഥൂപസ്സ സമന്തതോ ചന്ദനവേദികായ പരിക്ഖിപിത്വാ മഹന്തം പൂജം അകാസി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു ഉളാരം സമ്പത്തിം അനുഭവന്തോ കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുടുമ്ബികകുലേ നിബ്ബത്തോ സത്ഥരി പരിനിബ്ബുതേ കനകഥൂപം ഉദ്ദിസ്സ രഞ്ഞാ പുപ്ഫപൂജായ കയിരമാനായ പുപ്ഫാനി അലഭന്തോ ഏകം ഖണ്ഡസുമനപുപ്ഫം ദിസ്വാ മഹതാ മൂലേന തം കിണിത്വാ ഗണ്ഹന്തോ ചേതിയേ പൂജം കരോന്തോ ഉളാരം പീതിസോമനസ്സം ഉപ്പാദേസി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ അസീതി വസ്സകോടിയോ സഗ്ഗസുഖം അനുഭവിത്വാ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ പാവായം മല്ലരാജകുലേ നിബ്ബത്തി. തസ്സ ജാതകാലേ ഗേഹേ ഖണ്ഡസക്ഖരാ സുമനപുപ്ഫാനി ച ഉപ്പന്നാനി അഹേസും. തേനസ്സ ഖണ്ഡസുമനോതി നാമമകംസു. സോ വിഞ്ഞുതം പത്തോ ഭഗവതി പാവായം ചുന്ദസ്സ അമ്ബവനേ വിഹരന്തേ ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ നചിരസ്സേവ ഛളഭിഞ്ഞോ അഹോസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൧൫.൧൫-൨൦) –
Ekapupphaṃcajitvānāti āyasmato khaṇḍasumanattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpassa samantato candanavedikāya parikkhipitvā mahantaṃ pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu uḷāraṃ sampattiṃ anubhavanto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbikakule nibbatto satthari parinibbute kanakathūpaṃ uddissa raññā pupphapūjāya kayiramānāya pupphāni alabhanto ekaṃ khaṇḍasumanapupphaṃ disvā mahatā mūlena taṃ kiṇitvā gaṇhanto cetiye pūjaṃ karonto uḷāraṃ pītisomanassaṃ uppādesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā asīti vassakoṭiyo saggasukhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde pāvāyaṃ mallarājakule nibbatti. Tassa jātakāle gehe khaṇḍasakkharā sumanapupphāni ca uppannāni ahesuṃ. Tenassa khaṇḍasumanoti nāmamakaṃsu. So viññutaṃ patto bhagavati pāvāyaṃ cundassa ambavane viharante upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.15-20) –
‘‘പദുമുത്തരോ നാമ ജിനോ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
‘‘Padumuttaro nāma jino, lokajeṭṭho narāsabho;
ജലിത്വാ അഗ്ഗിക്ഖന്ധോവ, സമ്ബുദ്ധോ പരിനിബ്ബുതോ.
Jalitvā aggikkhandhova, sambuddho parinibbuto.
‘‘നിബ്ബുതേ ച മഹാവീരേ, ഥൂപോ വിത്ഥാരികോ അഹു;
‘‘Nibbute ca mahāvīre, thūpo vitthāriko ahu;
ദൂരതോവ ഉപട്ഠേന്തി, ധാതുഗേഹവരുത്തമേ.
Dūratova upaṭṭhenti, dhātugehavaruttame.
‘‘പസന്നചിത്തോ, സുമനോ, അകം ചന്ദനവേദികം;
‘‘Pasannacitto, sumano, akaṃ candanavedikaṃ;
ദിസ്സതി ഥൂപഖന്ധോ ച, ഥൂപാനുച്ഛവികോ തദാ.
Dissati thūpakhandho ca, thūpānucchaviko tadā.
‘‘ഭവേ നിബ്ബത്തമാനമ്ഹി, ദേവത്തേ അഥ മാനുസേ;
‘‘Bhave nibbattamānamhi, devatte atha mānuse;
ഓമത്തം മേ ന പസ്സാമി, പുബ്ബകമ്മസ്സിദം ഫലം.
Omattaṃ me na passāmi, pubbakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘പഞ്ചദസകപ്പസതേ, ഇതോ അട്ഠ ജനാ അഹും;
‘‘Pañcadasakappasate, ito aṭṭha janā ahuṃ;
സബ്ബേ സമത്തനാമാ തേ ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
Sabbe samattanāmā te cakkavattī mahabbalā.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അരഹത്തം പന പത്വാ അത്തനോ പുരിമജാതിം അനുസ്സരന്തോ തത്ഥ അത്തനോ സുമനപുപ്ഫപരിച്ചാഗസ്സ സഗ്ഗസമ്പത്തിനിമിത്തകം നിബ്ബാനൂപനിസ്സയതഞ്ച ദിസ്വാ ഉദാനവസേന തമത്ഥം പകാസേന്തോ –
Arahattaṃ pana patvā attano purimajātiṃ anussaranto tattha attano sumanapupphapariccāgassa saggasampattinimittakaṃ nibbānūpanissayatañca disvā udānavasena tamatthaṃ pakāsento –
൯൬.
96.
‘‘ഏകപുപ്ഫം ചജിത്വാന, അസീതി വസ്സകോടിയോ;
‘‘Ekapupphaṃ cajitvāna, asīti vassakoṭiyo;
സഗ്ഗേസു പരിചാരേത്വാ, സേസകേനമ്ഹി നിബ്ബുതോ’’തി. – ഗാഥം അഭാസി;
Saggesu paricāretvā, sesakenamhi nibbuto’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
തത്ഥ ഏകപുപ്ഫന്തി ഏകം കുസുമം, തം പന ഇധ സുമനപുപ്ഫം അധിപ്പേതം. ചജിത്വാനാതി സത്ഥു ഥൂപപൂജാകരണവസേന പരിച്ചജിത്വാ പരിച്ചാഗഹേതു. അസീതി വസ്സകോടിയോതി മനുസ്സഗണനായ വസ്സാനം അസീതി കോടിയോ, അച്ചന്തസംയോഗേ ചേതം ഉപയോഗവചനം, ഇദഞ്ച ഛസു കാമസഗ്ഗേസു ദുതിയേ അപരാപരുപ്പത്തിവസേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. തസ്മാ സഗ്ഗേസൂതി താവതിംസസങ്ഖാതേ സഗ്ഗലോകേ, പുനപ്പുനം ഉപ്പജ്ജനവസേന ഹേത്ഥ ബഹുവചനം. പരിചാരേത്വാതി രൂപാദീസു ആരമ്മണേസു ഇന്ദ്രിയാനി പരിചാരേത്വാ സുഖം അനുഭവിത്വാ, ദേവച്ഛരാഹി വാ അത്താനം പരിചാരേത്വാ ഉപട്ഠാപേത്വാ. സേസകേനമ്ഹി നിബ്ബുതോതി പുപ്ഫപൂജായ വസേന പവത്തകുസലചേതനാസു ഭവസമ്പത്തി ദായകകമ്മതോ സേസേന യം തത്ഥ വിവട്ടൂപനിസ്സയഭൂതം, തം സന്ധായ വദതി. ബഹൂ ഹി തത്ഥ പുബ്ബാപരവസേന പവത്താ ചേതനാ. സേസകേനാതി വാ തസ്സേവ കമ്മസ്സ വിപാകാവസേസേന അപരിക്ഖീണേയേവ തസ്മിം കമ്മവിപാകേ നിബ്ബുതോ അമ്ഹി, കിലേസപരിനിബ്ബാനേന പരിനിബ്ബുതോസ്മി. ഏതേന യസ്മിം അത്തഭാവേ ഠത്വാ അത്തനാ അരഹത്തം സച്ഛികതം, സോപി ചരിമത്തഭാവോ തസ്സ കമ്മവിപാകോതി ദസ്സേതി. യാദിസം സന്ധായ അഞ്ഞത്ഥാപി ‘‘തസ്സേവ കമ്മസ്സ വിപാകാവസേസേനാ’’തി (പാരാ॰ ൨൨൮; സം॰ നി॰ ൧.൧൩൧) വുത്തം.
Tattha ekapupphanti ekaṃ kusumaṃ, taṃ pana idha sumanapupphaṃ adhippetaṃ. Cajitvānāti satthu thūpapūjākaraṇavasena pariccajitvā pariccāgahetu. Asīti vassakoṭiyoti manussagaṇanāya vassānaṃ asīti koṭiyo, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, idañca chasu kāmasaggesu dutiye aparāparuppattivasena vuttanti veditabbaṃ. Tasmā saggesūti tāvatiṃsasaṅkhāte saggaloke, punappunaṃ uppajjanavasena hettha bahuvacanaṃ. Paricāretvāti rūpādīsu ārammaṇesu indriyāni paricāretvā sukhaṃ anubhavitvā, devaccharāhi vā attānaṃ paricāretvā upaṭṭhāpetvā. Sesakenamhi nibbutoti pupphapūjāya vasena pavattakusalacetanāsu bhavasampatti dāyakakammato sesena yaṃ tattha vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ, taṃ sandhāya vadati. Bahū hi tattha pubbāparavasena pavattā cetanā. Sesakenāti vā tasseva kammassa vipākāvasesena aparikkhīṇeyeva tasmiṃ kammavipāke nibbuto amhi, kilesaparinibbānena parinibbutosmi. Etena yasmiṃ attabhāve ṭhatvā attanā arahattaṃ sacchikataṃ, sopi carimattabhāvo tassa kammavipākoti dasseti. Yādisaṃ sandhāya aññatthāpi ‘‘tasseva kammassa vipākāvasesenā’’ti (pārā. 228; saṃ. ni. 1.131) vuttaṃ.
ഖണ്ഡസുമനത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Khaṇḍasumanattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൬. ഖണ്ഡസുമനത്ഥേരഗാഥാ • 6. Khaṇḍasumanattheragāthā