Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဝိဘင္ဂ-မူလဋီကာ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    အဘိဓမ္မပိဋကေ

    Abhidhammapiṭake

    ဝိဘင္ဂ-မူလဋီကာ

    Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ၁. ခန္ဓဝိဘင္ဂော

    1. Khandhavibhaṅgo

    ၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    စတုသစ္စဒသောတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သမာဟဋာနိ စတုသစ္စံ, စတုသစ္စံ ပသ္သီတိ စတုသစ္စဒသော။ သတိပိ သာဝကာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနဉ္စ စတုသစ္စဒသ္သနဘာဝေ အနညပုဗ္ဗကတ္တာ ဘဂဝတော စတုသစ္စဒသ္သနသ္သ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတာယ ဒသဗလေသု စ ဝသီဘာဝသ္သ ပတ္တိတော ပရသန္တာနေသု စ ပသာရိတဘာဝေန သုပာကဋတ္တာ ဘဂဝာဝ ဝိသေသေန ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ထောမနံ အရဟတီတိ ။ နာထတီတိ နာထော, ဝေနေယ္ယာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတိ ပတ္ထေတိ, ပရသန္တာနဂတံ ဝာ ကိလေသဗ္ယသနံ ဥပတာပေတိ, ‘‘သာဓု, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ (အ. နိ. ၈.၇) ဝာ တံ တံ ဟိတပဋိပတ္တိံ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ပရမေန စိတ္တိသ္သရိယေန သမန္နာဂတော, သဗ္ဗသတ္တေ ဝာ ဂုဏေဟိ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိသ္သရော ဘဂဝာ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သဒ္ဓမ္မေ ဂာရဝံ ကတ္ဝာ ကရိသ္သာမီ’’တိ သောတဗ္ဗဘာဝေ ကာရဏံ ဝတ္ဝာ ပုန သဝနေ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ။ ‘‘ပောရာဏဋ္ဌကထာနယံ ဝိဂာဟိတ္ဝာ ကရိသ္သာမီ’’တိ ဝာ ဧတေန သက္ကစ္စသဝနေ စ ကာရဏံ ဝတ္ဝာ တတ္ထ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မေ ဂာရဝံ ကတ္ဝာ တံ သုဏာထာ’’တိ။

    Catusaccadasoti cattāri saccāni samāhaṭāni catusaccaṃ, catusaccaṃ passīti catusaccadaso. Satipi sāvakānaṃ paccekabuddhānañca catusaccadassanabhāve anaññapubbakattā bhagavato catusaccadassanassa tattha ca sabbaññutāya dasabalesu ca vasībhāvassa pattito parasantānesu ca pasāritabhāvena supākaṭattā bhagavāva visesena ‘‘catusaccadaso’’ti thomanaṃ arahatīti . Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsati pattheti, parasantānagataṃ vā kilesabyasanaṃ upatāpeti, ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkhitā’’tiādinā (a. ni. 8.7) vā taṃ taṃ hitapaṭipattiṃ yācatīti attho. Paramena cittissariyena samannāgato, sabbasatte vā guṇehi īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. ‘‘Saddhamme gāravaṃ katvā karissāmī’’ti sotabbabhāve kāraṇaṃ vatvā puna savane niyojento āha ‘‘taṃ suṇātha samāhitā’’ti. ‘‘Porāṇaṭṭhakathānayaṃ vigāhitvā karissāmī’’ti vā etena sakkaccasavane ca kāraṇaṃ vatvā tattha niyojento āha ‘‘saddhamme gāravaṃ katvā taṃ suṇāthā’’ti.

    ဧတ္ထ စ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ဝစနံ ထောမနမေဝ စတုပ္ပဘေဒာယ ဒေသနာယ သမာနဂဏနဒသ္သနဂုဏေန, ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ ဥပေတော’’တိ စ အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒာယ ဒေသနာယ သမာနဂဏနဂုဏေဟီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တေန ဝာ နိရတိသယေန စတုသစ္စဒသ္သနေန ဘဂဝာ စတုဓာ ဓမ္မသင္ဂဏိံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ, အဋ္ဌာရသဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္နာဂမေန အဋ္ဌာရသဓာ ဝိဘင္ဂန္တိ ယထာဝုတ္တဒေသနာသမတ္ထတာသမ္ပာဒကဂုဏနိဒသ္သနမေတံ ‘‘စတုသစ္စဒသော ဥပေတော ဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ အဋ္ဌာရသဟီ’’တိ။ တေန ယထာဝုတ္တာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုဘာသိတတ္တာ အဝိပရီတတံ ဒသ္သေန္တော တတ္ထ သတ္တေ ဥဂ္ဂဟာဒီသု နိယောဇေတိ, နိဋ္ဌာနဂမနဉ္စ အတ္တနော ဝာယာမံ ဒသ္သေန္တော အဋ္ဌကထာသဝနေ စ အာဒရံ ဥပ္ပာဒယတိ, ယထာဝုတ္တဂုဏရဟိတေန အသဗ္ဗညုနာ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတံ ဓမ္မသင္ဂဏီဝိဘင္ဂပ္ပကရဏာနံ ဒသ္သေန္တော တတ္ထ တဒဋ္ဌကထာယ စ သာတိသယံ ဂာရဝံ ဇနယတိ, ဗုဒ္ဓာဒီနဉ္စ ရတနာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏေ ဝိဘာဝေတိ။

    Ettha ca ‘‘catusaccadaso’’ti vacanaṃ thomanameva catuppabhedāya desanāya samānagaṇanadassanaguṇena, ‘‘aṭṭhārasahi buddhadhammehi upeto’’ti ca aṭṭhārasappabhedāya desanāya samānagaṇanaguṇehīti daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttena vā niratisayena catusaccadassanena bhagavā catudhā dhammasaṅgaṇiṃ desetuṃ samattho ahosi, aṭṭhārasabuddhadhammasamannāgamena aṭṭhārasadhā vibhaṅganti yathāvuttadesanāsamatthatāsampādakaguṇanidassanametaṃ ‘‘catusaccadaso upeto buddhadhammehi aṭṭhārasahī’’ti. Tena yathāvuttāya desanāya sabbaññubhāsitattā aviparītataṃ dassento tattha satte uggahādīsu niyojeti, niṭṭhānagamanañca attano vāyāmaṃ dassento aṭṭhakathāsavane ca ādaraṃ uppādayati, yathāvuttaguṇarahitena asabbaññunā desetuṃ asakkuṇeyyataṃ dhammasaṅgaṇīvibhaṅgappakaraṇānaṃ dassento tattha tadaṭṭhakathāya ca sātisayaṃ gāravaṃ janayati, buddhādīnañca ratanānaṃ sammāsambuddhatādiguṇe vibhāveti.

    တတ္ထ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပာကဋာနေဝ, အဋ္ဌာရသ ပန ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ, အနာဂတံသေ။ပေ.။ ပစ္စုပ္ပန္နံသေ။ပေ.။ ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တံ, သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ။ပေ. ။ သဗ္ဗံ မနောကမ္မံ။ပေ.။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဆန္ဒသ္သ ဟာနိ, နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ, နတ္ထိ ဝီရိယသ္သ, နတ္ထိ သမာဓိသ္သ, နတ္ထိ ပညာယ, နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ ဟာနိ။ ဣမေဟိ ဒ္ဝာဒသဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဒဝာ, နတ္ထိ ရဝာ, နတ္ထိ အဖုဋံ, နတ္ထိ ဝေဂာယိတတ္တံ, နတ္ထိ အဗ္ယာဝဋမနော, နတ္ထိ အပ္ပဋိသင္ခာနုပေက္ခာ’’တိ။

    Tattha cattāri saccāni pākaṭāneva, aṭṭhārasa pana buddhadhammā evaṃ veditabbā – ‘‘atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgataṃse…pe… paccuppannaṃse…pe… imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattaṃ, sabbaṃ vacīkammaṃ…pe. … sabbaṃ manokammaṃ…pe… imehi chahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi chandassa hāni, natthi dhammadesanāya, natthi vīriyassa, natthi samādhissa, natthi paññāya, natthi vimuttiyā hāni. Imehi dvādasahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi davā, natthi ravā, natthi aphuṭaṃ, natthi vegāyitattaṃ, natthi abyāvaṭamano, natthi appaṭisaṅkhānupekkhā’’ti.

    တတ္ထ နတ္ထိ ဒဝာတိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယေန ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ရဝာတိ သဟသာ ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ အဖုဋန္တိ ဉာဏေန အဖုသိတံ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဝေဂာယိတတ္တန္တိ တုရိတကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ အဗ္ယာဝဋမနောတိ နိရတ္ထကော စိတ္တသမုဒာစာရော နတ္ထိ။ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင္ခာနုပေက္ခာတိ အညာဏုပေက္ခာ နတ္ထိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနီ’’တိ အလိခိတ္ဝာ ‘‘နတ္ထိ ဆန္ဒသ္သ ဟာနိ, နတ္ထိ ဝီရိယသ္သ, နတ္ထိ သတ္တိယာ’’တိ လိခန္တိ။

    Tattha natthi davāti khiḍḍādhippāyena kiriyā natthi. Natthi ravāti sahasā kiriyā natthi. Natthi aphuṭanti ñāṇena aphusitaṃ natthi. Natthi vegāyitattanti turitakiriyā natthi. Natthi abyāvaṭamanoti niratthako cittasamudācāro natthi. Natthi appaṭisaṅkhānupekkhāti aññāṇupekkhā natthi. Katthaci pana ‘‘natthi dhammadesanāya hānī’’ti alikhitvā ‘‘natthi chandassa hāni, natthi vīriyassa, natthi sattiyā’’ti likhanti.

    ၁. ဓမ္မသင္ဂဟေ ဓမ္မေ ကုသလာဒိကေ တိကဒုကေဟိ သင္ဂဟေတ္ဝာ တေ ဧဝ ဓမ္မေ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝုတ္တေ ဝိဘဇိတုံ ဝိဘင္ဂပ္ပကရဏံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင္ခေပေန ဝုတ္တာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဝိဘဇနံ ဝိဘင္ဂော။ သော သော ဝိဘင္ဂော ပကတော အဓိကတော ယသ္သာ ပာဠိယာ, သာ ‘‘ဝိဘင္ဂပ္ပကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိကတောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိဘင္ဂပ္ပကရဏသ္သ အာဒိဘူတေ ခန္ဓဝိဘင္ဂေ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော။ပေ.။ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဣဒံ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နာမ။ နနု န ဧတ္တကမေဝ သုတ္တန္တဘာဇနီယန္တိ? သစ္စံ, ဣတိ-သဒ္ဒေန ပန အာဒိ-သဒ္ဒတ္ထဇောတကေန ပကာရတ္ထဇောတကေန ဝာ သဗ္ဗံ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ သင္ဂဟေတ္ဝာ ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ဧဝမာဒိ ဧဝံပကာရံ ဝာ ဣဒံ သုတ္တန္တဘာဇနီယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝာ ဧကဒေသေန သမုဒာယံ နိဒသ္သေတိ ပဗ္ဗတသမုဒ္ဒာဒိနိဒသ္သကော ဝိယ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သင္ဂာဟကတ္တာ သဗ္ဗသင္ဂာဟကေဟိ စ အာယတနာဒီဟိ အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင္ဂော အာဒိမ္ဟိ ဝုတ္တော။

    1. Dhammasaṅgahe dhamme kusalādike tikadukehi saṅgahetvā te eva dhamme suttante khandhādivasena vutte vibhajituṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ vuttaṃ. Tattha saṅkhepena vuttānaṃ khandhādīnaṃ vibhajanaṃ vibhaṅgo. So so vibhaṅgo pakato adhikato yassā pāḷiyā, sā ‘‘vibhaṅgappakaraṇa’’nti vuccati. Adhikatoti ca vattabbabhāvena pariggahitoti attho. Tattha vibhaṅgappakaraṇassa ādibhūte khandhavibhaṅge ‘‘pañcakkhandhā rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti idaṃ suttantabhājanīyaṃ nāma. Nanu na ettakameva suttantabhājanīyanti? Saccaṃ, iti-saddena pana ādi-saddatthajotakena pakāratthajotakena vā sabbaṃ suttantabhājanīyaṃ saṅgahetvā viññāṇakkhandhoti evamādi evaṃpakāraṃ vā idaṃ suttantabhājanīyanti veditabbaṃ. Atha vā ekadesena samudāyaṃ nidasseti pabbatasamuddādinidassako viya. Tattha nibbānavajjānaṃ sabbadhammānaṃ saṅgāhakattā sabbasaṅgāhakehi ca āyatanādīhi appakatarapadattā khandhānaṃ khandhavibhaṅgo ādimhi vutto.

    န တတော ဟေဋ္ဌာတိ ရူပာဒီနံ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝာ ယသ္မိံ သဘာဝေ အတီတာဒယော ရာသီ ကတ္ဝာ ဝတ္တဗ္ဗာ, တသ္သ ရုပ္ပနာဒိတော အညသ္သာဘာဝာ စ ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသု သင္ခတဓမ္မာနံ အနိဋ္ဌာနံ သာဝသေသဘာဝံ, န ဟေဋ္ဌာ ဂဏနမတ္တာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆဋ္ဌသ္သ ပန ခန္ဓသ္သ အဘာဝာ ‘‘န ဥဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ န ဟိ သဝိဘာဂဓမ္မေဟိ နိသ္သဋသ္သ အတီတာဒိဘာဝရဟိတသ္သ ဧကသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ ရာသဋ္ဌော အတ္ထီတိ။ ‘‘ရာသိမ္ဟီ’’တိ သဒ္ဒတ္ထသဟိတံ ခန္ဓ-သဒ္ဒသ္သ ဝိသယံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဂုဏေ ပဏ္ဏတ္တိယံ ရုဠ္ဟိယ’’န္တိ ဝိသယမေဝ ခန္ဓ-သဒ္ဒသ္သ ဒသ္သေတိ, န သဒ္ဒတ္ထံ။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဉ္ဟိ သီလာဒိဂုဏံ နိပ္ပဒေသေန ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တမာနော ခန္ဓ-သဒ္ဒော သီလာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ရာသဋ္ဌံ ဒီပေတီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂုဏဋ္ဌော ဧတ္ထ ခန္ဓဋ္ဌော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒာရုက္ခန္ဓောတိ ဧတ္ထ ပန န ခန္ဓ-သဒ္ဒော ပညတ္တိ-သဒ္ဒသ္သ အတ္ထေ ဝတ္တတိ, တာဒိသေ ပန ပုထုလာယတေ ဒာရုမ္ဟိ ဒာရုက္ခန္ဓောတိ ပညတ္တိ ဟောတီတိ ပညတ္တိယံ နိပတတီတိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိညာဏေ ပဝတ္တော ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓ-သဒ္ဒော န ရုဠ္ဟီ-သဒ္ဒသ္သ အတ္ထံ ဝဒတိ, သမုဒာယေ ပန နိရုဠ္ဟော ခန္ဓ-သဒ္ဒော တဒေကဒေသေ ပဝတ္တမာနော တာယ ဧဝ ရုဠ္ဟိယာ ပဝတ္တတီတိ ခန္ဓ-သဒ္ဒော ရုဠ္ဟိယံ နိပတတီတိ ဝုတ္တံ။

    Na tato heṭṭhāti rūpādīnaṃ vedayitādisabhāvattābhāvā yasmiṃ sabhāve atītādayo rāsī katvā vattabbā, tassa ruppanādito aññassābhāvā ca heṭṭhā gaṇanesu saṅkhatadhammānaṃ aniṭṭhānaṃ sāvasesabhāvaṃ, na heṭṭhā gaṇanamattābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Chaṭṭhassa pana khandhassa abhāvā ‘‘na uddha’’nti āha. Na hi savibhāgadhammehi nissaṭassa atītādibhāvarahitassa ekassa nibbānassa rāsaṭṭho atthīti. ‘‘Rāsimhī’’ti saddatthasahitaṃ khandha-saddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Guṇe paṇṇattiyaṃ ruḷhiya’’nti visayameva khandha-saddassa dasseti, na saddatthaṃ. Lokiyalokuttarabhedañhi sīlādiguṇaṃ nippadesena gahetvā pavattamāno khandha-saddo sīlādiguṇavisiṭṭhaṃ rāsaṭṭhaṃ dīpetīti. Keci pana ‘‘guṇaṭṭho ettha khandhaṭṭho’’ti vadanti. Dārukkhandhoti ettha pana na khandha-saddo paññatti-saddassa atthe vattati, tādise pana puthulāyate dārumhi dārukkhandhoti paññatti hotīti paññattiyaṃ nipatatīti vuttaṃ. Tathā ekasmimpi viññāṇe pavatto viññāṇakkhandhoti khandha-saddo na ruḷhī-saddassa atthaṃ vadati, samudāye pana niruḷho khandha-saddo tadekadese pavattamāno tāya eva ruḷhiyā pavattatīti khandha-saddo ruḷhiyaṃ nipatatīti vuttaṃ.

    ရာသိတော ဂုဏတောတိ သဗ္ဗတ္ထ နိသ္သက္ကဝစနံ ဝိသယသ္သေဝ ခန္ဓ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ရာသိတော’’တိ ဣမမတ္ထံ သဒ္ဒတ္ထဝသေနပိ နိယမေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘အယဉ္ဟိ ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ပိဏ္ဍဋ္ဌော’’တိအာဒိမာဟ။ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ ခန္ဓဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေနပိ ခန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဟိ ဆဋ္ဌော ကောဋ္ဌာသောတိ။ တသ္မာ ‘‘ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ရာသဋ္ဌော’’တိ ယုတ္တံ။ ယေသံ ဝာ အတီတာဒိဝသေန ဘေဒော အတ္ထိ, တေသံ ရုပ္ပနာဒိလက္ခဏဝသေန တံတံကောဋ္ဌာသတာ ဝုစ္စတီတိ ဘေဒရဟိတသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန စ ခန္ဓဘာဝော န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Rāsito guṇatoti sabbattha nissakkavacanaṃ visayasseva khandha-saddappavattiyā kāraṇabhāvaṃ sandhāya katanti veditabbaṃ. ‘‘Rāsito’’ti imamatthaṃ saddatthavasenapi niyametvā dassetuṃ ‘‘ayañhi khandhaṭṭho nāma piṇḍaṭṭho’’tiādimāha. Koṭṭhāsaṭṭhe khandhaṭṭhe chaṭṭhenapi khandhena bhavitabbaṃ. Nibbānampi hi chaṭṭho koṭṭhāsoti. Tasmā ‘‘khandhaṭṭho nāma rāsaṭṭho’’ti yuttaṃ. Yesaṃ vā atītādivasena bhedo atthi, tesaṃ ruppanādilakkhaṇavasena taṃtaṃkoṭṭhāsatā vuccatīti bhedarahitassa nibbānassa koṭṭhāsaṭṭhena ca khandhabhāvo na vuttoti veditabbo.

    ဧတ္တာဝတာတိ ဥဒ္ဒေသမတ္တေနာတိ အတ္ထော။ စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ။ပေ.။ ရူပန္တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တော။ ကတ္ထာတိ စေ? ဧကာဒသသု ဩကာသေသု။ ဣတိ-သဒ္ဒေန နိဒသ္သနတ္ထေန သဗ္ဗော ဝိဘဇနနယော ဒသ္သိတော။ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနံ ဩဠာရိကာဒီသု စက္ခာယတနန္တိအာဒိဝိဘဇနဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ယောဇေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပိ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓော ပန ဧကာဒသောကာသေသု ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ။ပေ.။ မနောဝိညာဏ’’န္တိ ဆဝိညာဏကာယဝိသေသေန ဝိဘတ္တော, န တတ္ထ မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဝိဘဇနံ အတ္ထိ။ တံ ပန ဒ္ဝယံ မနောဝိညာဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Ettāvatāti uddesamattenāti attho. Cattāro ca mahābhūtā…pe… rūpanti evaṃ vibhatto. Katthāti ce? Ekādasasu okāsesu. Iti-saddena nidassanatthena sabbo vibhajananayo dassito. Idañca vibhajanaṃ oḷārikādīsu cakkhāyatanantiādivibhajanañca yathāsambhavaṃ ekādasasu okāsesu yojetabbaṃ, evaṃ vedanākkhandhādīsupi. Viññāṇakkhandho pana ekādasokāsesu purime okāsapañcake ‘‘cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇa’’nti chaviññāṇakāyavisesena vibhatto, na tattha manodhātu manoviññāṇadhātūti vibhajanaṃ atthi. Taṃ pana dvayaṃ manoviññāṇanti vuttanti imamatthaṃ dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘manodhātu manoviññāṇadhātū’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ဧဝံ ပာဠိနယေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဓမ္မပရိစ္ဆေဒံ ဒသ္သေတ္ဝာ ပုန အညေန ပကာရေန ဒသ္သေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ။

    Evaṃ pāḷinayena pañcasu khandhesu dhammaparicchedaṃ dassetvā puna aññena pakārena dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Etthāti etasmiṃ khandhaniddese.

    ၁. ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

    1. Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā

    ၂. ယံ ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထ ယန္တိ သာမညေန အနိယမနိဒသ္သနံ, ကိဉ္စီတိ ပကာရန္တရဘေဒံ အာမသိတ္ဝာ အနိယမနိဒသ္သနံ။ ဥဘယေနပိ အတီတံ ဝာ။ပေ.။ သန္တိကေ ဝာ အပ္ပံ ဝာ ဗဟုံ ဝာ ယာဒိသံ ဝာ တာဒိသံ ဝာ ယံ ကိဉ္စီတိ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟံ သဗ္ဗံ ဗ္ယာပေတ္ဝာ သင္ဂဏ္ဟာတီတိ အညေသုပိ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟေသု ပသင္ဂံ ဒိသ္ဝာ တသ္သ အဓိပ္ပေတတ္ထံ အတိစ္စ ပဝတ္တိတော အတိပ္ပသင္ဂသ္သ နိယမနတ္ထံ ‘‘ရူပ’’န္တိ အာဟ။ ယံကိဉ္စီတိ သနိပာတံ ယံ-သဒ္ဒံ ကိံ-သဒ္ဒဉ္စ အနိယမေကတ္ထဒီပနဝသေန ဧကံ ပဒန္တိ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ပဒဒ္ဝယေနပီ’’တိ ဝုတ္တံ။

    2. Yaṃ kiñcīti ettha yanti sāmaññena aniyamanidassanaṃ, kiñcīti pakārantarabhedaṃ āmasitvā aniyamanidassanaṃ. Ubhayenapi atītaṃ vā…pe… santike vā appaṃ vā bahuṃ vā yādisaṃ vā tādisaṃ vā yaṃ kiñcīti napuṃsakaniddesārahaṃ sabbaṃ byāpetvā saṅgaṇhātīti aññesupi napuṃsakaniddesārahesu pasaṅgaṃ disvā tassa adhippetatthaṃ aticca pavattito atippasaṅgassa niyamanatthaṃ ‘‘rūpa’’nti āha. Yaṃkiñcīti sanipātaṃ yaṃ-saddaṃ kiṃ-saddañca aniyamekatthadīpanavasena ekaṃ padanti gahetvā ‘‘padadvayenapī’’ti vuttaṃ.

    ကိဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ ဝဒေထာတိ တုမ္ဟေပိ ရူပံ ရူပန္တိ ဝဒေထ, တံ ကေန ကာရဏေန ဝဒေထာတိ အတ္ထော, အထ ဝာ ကေန ကာရဏေန ရူပံ, တံ ကာရဏံ ဝဒေထာတိ အတ္ထော။ အထေတေသု ဘိက္ခူသု တုဏ္ဟီဘူတေသု ဘဂဝာ အာဟ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခော’’တိအာဒိ။

    Kiñca, bhikkhave, rūpaṃ vadethāti tumhepi rūpaṃ rūpanti vadetha, taṃ kena kāraṇena vadethāti attho, atha vā kena kāraṇena rūpaṃ, taṃ kāraṇaṃ vadethāti attho. Athetesu bhikkhūsu tuṇhībhūtesu bhagavā āha ‘‘ruppatīti kho’’tiādi.

    ဘိဇ္ဇတီတိ သီတာဒိသန္နိပာတေ ဝိသဒိသသန္တာနုပ္ပတ္တိဒသ္သနတော ပုရိမသန္တာနသ္သ ဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ဘေဒော စ ဝိသဒိသတာဝိကာရာပတ္တီတိ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဝိကာရာပတ္တိ စ သီတာဒိသန္နိပာတေ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယေဝ။ အရူပက္ခန္ဓာနံ ပန အတိလဟုပရိဝတ္တိတော ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ဌိတိက္ခဏေ သီတာဒီဟိ သမာဂမော ဟောတိ, ယေန တတ္ထ ဥတုနော ဌိတိပ္ပတ္တသ္သ ပုရိမသဒိသသန္တာနုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ န ဟောတိ အာဟာရာဒိကသ္သ ဝာ, ဧဝံ အညေဟိ သမာဂမော နတ္ထိ။ သင္ဃဋ္ဋနေန စ ဝိကာရာပတ္တိယံ ရုပ္ပန-သဒ္ဒော နိရုဠ္ဟော, တသ္မာ အရူပဓမ္မာနံ သင္ဃဋ္ဋနဝိရဟိတတ္တာ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ပာကဋသ္သ ဝိကာရသ္သ အဘာဝတော စ ‘‘ရုပ္ပန္တီ’’တိ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏာ’’တိ စ န ဝုစ္စန္တိ။ ဇိဃစ္ဆာပိပာသာဟိ ရုပ္ပနဉ္စ ဥဒရဂ္ဂိသန္နိပာတေန ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကုပ္ပတီတိ ဧတေန ကတ္တုအတ္ထေ ရူပပဒသိဒ္ဓိံ ဒသ္သေတိ, ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတီတိ ဧတေဟိ ကမ္မတ္ထေ။ ကောပာဒိကိရိယာယေဝ ဟိ ရုပ္ပနကိရိယာတိ။ သော ပန ကတ္တုဘူတော ကမ္မဘူတော စ အတ္ထော ဘိဇ္ဇမာနော ဟောတီတိ ဣမသ္သတ္ထသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝာ ရုပ္ပတီတိ ရူပန္တိ ကမ္မကတ္တုတ္ထေ ရူပပဒသိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။ ဝိကာရော ဟိ ရုပ္ပနန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ ကမ္မကတ္တုတ္ထေန ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန အတ္ထံ ဒသ္သေတိ။ ယံ ပန ရုပ္ပတိ ဘိဇ္ဇတိ, တံ ယသ္မာ ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ, တသ္မာ ဧတေဟိ စ ပဒေဟိ ပဒတ္ထော ပာကဋော ကတောတိ။ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာ’’တိ ပုစ္ဆာသဘာဂဝသေန ‘‘ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ သဒ္ဒတ္ထောယေဝ ရုပ္ပနံ, တသ္သ ပနတ္ထသ္သ လက္ခဏဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထလက္ခဏဝသေန ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏေန ရူပန္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။

    Bhijjatīti sītādisannipāte visadisasantānuppattidassanato purimasantānassa bhedaṃ sandhāyāha. Bhedo ca visadisatāvikārāpattīti bhijjatīti vikāraṃ āpajjatīti attho. Vikārāpatti ca sītādisannipāte visadisarūpuppattiyeva. Arūpakkhandhānaṃ pana atilahuparivattito yathā rūpadhammānaṃ ṭhitikkhaṇe sītādīhi samāgamo hoti, yena tattha utuno ṭhitippattassa purimasadisasantānuppādanasamatthatā na hoti āhārādikassa vā, evaṃ aññehi samāgamo natthi. Saṅghaṭṭanena ca vikārāpattiyaṃ ruppana-saddo niruḷho, tasmā arūpadhammānaṃ saṅghaṭṭanavirahitattā rūpadhammānaṃ viya pākaṭassa vikārassa abhāvato ca ‘‘ruppantī’’ti ‘‘ruppanalakkhaṇā’’ti ca na vuccanti. Jighacchāpipāsāhi ruppanañca udaraggisannipātena hotīti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca kuppatīti etena kattuatthe rūpapadasiddhiṃ dasseti, ghaṭṭīyati pīḷīyatīti etehi kammatthe. Kopādikiriyāyeva hi ruppanakiriyāti. So pana kattubhūto kammabhūto ca attho bhijjamāno hotīti imassatthassa dassanatthaṃ ‘‘bhijjatīti attho’’ti vuttaṃ. Atha vā ruppatīti rūpanti kammakattutthe rūpapadasiddhi vuttā. Vikāro hi ruppananti. Teneva ‘‘bhijjatīti attho’’ti kammakattutthena bhijjati-saddena atthaṃ dasseti. Yaṃ pana ruppati bhijjati, taṃ yasmā kuppati ghaṭṭīyati pīḷīyati, tasmā etehi ca padehi padattho pākaṭo katoti. ‘‘Kenaṭṭhenā’’ti pucchāsabhāgavasena ‘‘ruppanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Na kevalaṃ saddatthoyeva ruppanaṃ, tassa panatthassa lakkhaṇañca hotīti atthalakkhaṇavasena ‘‘ruppanalakkhaṇena rūpantipi vattuṃ vaṭṭatī’’ti āha.

    ဆိဇ္ဇိတ္ဝာတိ မုစ္ဆာပတ္တိယာ မုစ္စိတ္ဝာ အင္ဂပစ္စင္ဂာနံ ဆေဒနဝသေန ဝာ ဆိဇ္ဇိတ္ဝာ။ အစ္စန္တခာရေန သီတောဒကေနာတိ အတိသီတဘာဝမေဝ သန္ဓာယ အစ္စန္တခာရတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ န ဟိ တံ ကပ္ပသဏ္ဌာနံ ဥဒကံ သမ္ပတ္တိကရံ ပထဝီသန္ဓာရကံ ကပ္ပဝိနာသဥဒကံ ဝိယ ခာရံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တထာ ဟိ သတိ ပထဝီ ဝိလီယေယ္ယာတိ။ အဝီစိမဟာနိရယေတိ သဥသ္သဒံ အဝီစိနိရယံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပေတ္တိ။ပေ.။ န ဟောန္တီတိ ဧဝံဝိဓာပိ သတ္တာ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော ဧဝံဝိဓာယေဝ ဟောန္တီတိ နိယမာဘာဝတော။ ဧဝံ ကာလကဉ္ဇိကာဒီသုပီတိ။ သရန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ သရီသပ-သဒ္ဒသ္သ အတ္ထံ ဝဒတိ။

    Chijjitvāti mucchāpattiyā muccitvā aṅgapaccaṅgānaṃ chedanavasena vā chijjitvā. Accantakhārena sītodakenāti atisītabhāvameva sandhāya accantakhāratā vuttā siyā. Na hi taṃ kappasaṇṭhānaṃ udakaṃ sampattikaraṃ pathavīsandhārakaṃ kappavināsaudakaṃ viya khāraṃ bhavituṃ arahati. Tathā hi sati pathavī vilīyeyyāti. Avīcimahānirayeti saussadaṃ avīcinirayaṃ vuttaṃ. Teneva ‘‘tattha hī’’tiādi vuttaṃ. Petti…pe… na hontīti evaṃvidhāpi sattā atthīti adhippāyo evaṃvidhāyeva hontīti niyamābhāvato. Evaṃ kālakañjikādīsupīti. Sarantā gacchantīti sarīsapa-saddassa atthaṃ vadati.

    အဘိသညူဟိတ္ဝာတိ ဧတ္ထ သမူဟံ ကတ္ဝာတိပိ အတ္ထော။ ဧတေန သဗ္ဗံ ရူပံ။ပေ.။ ဒသ္သိတံ ဟောတီတိ ဧတေန ရူပက္ခန္ဓ-သဒ္ဒသ္သ သမာနာဓိကရဏသမာသဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ တေနေဝာဟ ‘‘န ဟိ ရူပတော။ပေ.။ အတ္ထီ’’တိ။

    Abhisaññūhitvāti ettha samūhaṃ katvātipi attho. Etena sabbaṃ rūpaṃ…pe… dassitaṃ hotīti etena rūpakkhandha-saddassa samānādhikaraṇasamāsabhāvaṃ dasseti. Tenevāha ‘‘na hi rūpato…pe… atthī’’ti.

    ၃. ပက္ခိပိတ္ဝာတိ ဧတ္ထ ဧကာဒသောကာသေသု ရူပံ ပက္ခိပိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တတ္ထ မာတိကံယေဝ ပက္ခိပိတ္ဝာ မာတိကာ ဌပိတာ, အထ ခော ပကရဏပ္ပတ္တံ ရူပန္တိ။

    3. Pakkhipitvāti ettha ekādasokāsesu rūpaṃ pakkhipitvāti attho. Na hi tattha mātikaṃyeva pakkhipitvā mātikā ṭhapitā, atha kho pakaraṇappattaṃ rūpanti.

    အပရော နယော။ပေ.။ ဧတ္ထေဝ ဂဏနံ ဂတန္တိ ဧတေန အတီတံသေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ ဒသ္သေတိ။ ယေန ပကာရေန ဂဏနံ ဂတံ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ သတိ မဟာဘူတုပာဒာယရူပဘာဝော အတီတကောဋ္ဌာသေ ဂဏနသ္သ ကာရဏန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ အတီတံသာနံ ဝေဒနာဒီနံ နိဝတ္တနတ္ထံ ဣဒံ ဝစနံ ‘‘ယံ ရူပ’’န္တိ ဧတေနေဝ တေသံ နိဝတ္တိတတ္တာ, နာပိ ရူပသ္သ အညပ္ပကာရနိဝတ္တနတ္ထံ သဗ္ဗပ္ပကာရသ္သ တတ္ထ ဂဏိတတ္တာ, န စ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာကာရနိဝတ္တနတ္ထံ အတီတံသဝစနေန တံနိဝတ္တနတောတိ။ အထ ပန ယံ အတီတံသေန ဂဏိတံ, တံ စတ္တာရော စ။ပေ.။ ရူပန္တိ ဧဝံ ဂဏိတန္တိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော, ဧဝံ သတိ ဂဏနန္တရဒသ္သနံ ဣဒံ သိယာ, န အတီတံသေန ဂဏိတပ္ပကာရဒသ္သနံ, တံဒသ္သနေ ပန သတိ ဘူတုပာဒာယရူပပ္ပကာရေန အတီတံသေ ဂဏိတံ တံသဘာဝတ္တာတိ အာပန္နမေဝ ဟောတိ, န စ ဧဝံသဘာဝတာ အတီတံသေ ဂဏိတတာယ ကာရဏံ ဘဝိတုံ အရဟတိ ဧဝံသဘာဝသ္သေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတေသု ဂဏိတတ္တာ သုခာဒိသဘာဝသ္သ စ အတီတံသေ ဂဏိတတ္တာ, တသ္မာ ပုရိမနယော ဧဝ ယုတ္တော။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာနိဒ္ဒေသေသုပိ တာဒိသော ဧဝတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။

    Aparo nayo…pe… ettheva gaṇanaṃ gatanti etena atītaṃsenāti bhummatthe karaṇavacananti dasseti. Yena pakārena gaṇanaṃ gataṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘cattāro ca mahābhūtā’’tiādi vuttanti imasmiṃ atthe sati mahābhūtupādāyarūpabhāvo atītakoṭṭhāse gaṇanassa kāraṇanti āpajjati. Na hi atītaṃsānaṃ vedanādīnaṃ nivattanatthaṃ idaṃ vacanaṃ ‘‘yaṃ rūpa’’nti eteneva tesaṃ nivattitattā, nāpi rūpassa aññappakāranivattanatthaṃ sabbappakārassa tattha gaṇitattā, na ca anāgatapaccuppannākāranivattanatthaṃ atītaṃsavacanena taṃnivattanatoti. Atha pana yaṃ atītaṃsena gaṇitaṃ, taṃ cattāro ca…pe… rūpanti evaṃ gaṇitanti ayamattho adhippeto, evaṃ sati gaṇanantaradassanaṃ idaṃ siyā, na atītaṃsena gaṇitappakāradassanaṃ, taṃdassane pana sati bhūtupādāyarūpappakārena atītaṃse gaṇitaṃ taṃsabhāvattāti āpannameva hoti, na ca evaṃsabhāvatā atītaṃse gaṇitatāya kāraṇaṃ bhavituṃ arahati evaṃsabhāvasseva paccuppannānāgatesu gaṇitattā sukhādisabhāvassa ca atītaṃse gaṇitattā, tasmā purimanayo eva yutto. Ajjhattabahiddhāniddesesupi tādiso evattho labbhatīti.

    သုတ္တန္တပရိယာယတောတိ ပရိယာယဒေသနတ္တာ သုတ္တသ္သ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသတောတိ နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ အဘိဓမ္မသ္သ နိစ္ဆယေန ဒေသော နိဒ္ဒေသောတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပီတိအာဒီသု အယမဓိပ္ပာယော – သုတ္တန္တဘာဇနီယတ္တာ ယထာ ‘‘အတီတံ နန္ဝာဂမေယ္ယာ’’တိအာဒီသု အဒ္ဓာနဝသေန အတီတာဒိဘာဝောဝ ဝုတ္တော, တထာ ဣဓာပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော (မ. နိ. ၃.၂၇၂, ၂၇၅; အပ. ထေရ ၂.၅၅.၂၄၄) သိယာ။ ဧဝံ သန္တေပိ သုတ္တန္တဘာဇနီယမ္ပိ အဘိဓမ္မဒေသနာယေဝ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တဓမ္မေ ဝိစိနိတ္ဝာ ဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တာတိ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသေနေဝ အတီတာဒိဘာဝော နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။

    Suttantapariyāyatoti pariyāyadesanattā suttassa vuttaṃ. Abhidhammaniddesatoti nippariyāyadesanattā abhidhammassa nicchayena deso niddesoti katvā vuttaṃ. Kiñcāpītiādīsu ayamadhippāyo – suttantabhājanīyattā yathā ‘‘atītaṃ nanvāgameyyā’’tiādīsu addhānavasena atītādibhāvova vutto, tathā idhāpi niddisitabbo (ma. ni. 3.272, 275; apa. thera 2.55.244) siyā. Evaṃ santepi suttantabhājanīyampi abhidhammadesanāyeva suttante vuttadhamme vicinitvā vibhajanavasena pavattāti abhidhammaniddeseneva atītādibhāvo niddiṭṭhoti.

    အဒ္ဓာသန္တတိသမယခဏဝသေနာတိ ဧတ္ထ စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ အဒ္ဓာ-သဒ္ဒော ဝတ္တတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခော အဟမတီတမဒ္ဓာန’’န္တိအာဒိသုတ္တဝသေန (မ. နိ. ၁.၁၈; သံ. နိ. ၂.၂၀) ဝိညာယတိ။ ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, အဒ္ဓာ။ ကတမေ တယော? အတီတော အဒ္ဓာ, အနာဂတော အဒ္ဓာ, ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓာ’’တိ (ဣတိဝု. ၆၃; ဒီ. နိ. ၃.၃၀၅) ဧတ္ထ ပန ပရမတ္ထတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အဒ္ဓာ နိရုတ္တိပထသုတ္တဝသေန (သံ. နိ. ၃.၆၂) ခဏပရိစ္ဆိန္နော ယုတ္တော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ ဇာတံ ပာတုဘူတံ, ‘အတ္ထီ’တိ တသ္သ သင္ခာ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၆၂) ဝိဇ္ဇမာနသ္သ ပစ္စုပ္ပန္နတာ တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ အတီတာနာဂတတာ ဝုတ္တာတိ။ ယေဘုယ္ယေန ပန စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နော (ဒီ. နိ. ၃.၃၀၅; ဣတိဝု. ၆၃) သုတ္တေသု အတီတာဒိကော အဒ္ဓာ ဝုတ္တောတိ သော ဧဝ ဣဓာပိ ‘‘အဒ္ဓာဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တော။ သီတံ သီတသ္သ သဘာဂော, တထာ ဥဏ္ဟံ ဥဏ္ဟသ္သ။ ယံ ပန သီတံ ဥဏ္ဟံ ဝာ သရီရေ သန္နိပတိတံ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ အနူနံ အနဓိကံ ဧကာကာရံ, တံ ဧကော ဥတူတိ ဝုစ္စတိ။ သဘာဂဥတုနော အနေကန္တသဘာဝတော ဧကဂဟဏံ ကတံ, ဧဝံ အာဟာရေပိ။ ဧကဝီထိဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ပဉ္စဆဋ္ဌဒ္ဝာရဝသေန ဝုတ္တံ။ သန္တတိသမယကထာ ဝိပသ္သကာနံ ဥပကာရတ္ထာယ အဋ္ဌကထာသု ကထိတာ။

    Addhāsantatisamayakhaṇavasenāti ettha cutipaṭisandhiparicchinne kāle addhā-saddo vattatīti ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādisuttavasena (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) viññāyati. ‘‘Tayome, bhikkhave, addhā. Katame tayo? Atīto addhā, anāgato addhā, paccuppanno addhā’’ti (itivu. 63; dī. ni. 3.305) ettha pana paramatthato paricchijjamāno addhā niruttipathasuttavasena (saṃ. ni. 3.62) khaṇaparicchinno yutto. Tattha hi ‘‘yaṃ, bhikkhave, rūpaṃ jātaṃ pātubhūtaṃ, ‘atthī’ti tassa saṅkhā’’ti (saṃ. ni. 3.62) vijjamānassa paccuppannatā tato pubbe pacchā ca atītānāgatatā vuttāti. Yebhuyyena pana cutipaṭisandhiparicchinno (dī. ni. 3.305; itivu. 63) suttesu atītādiko addhā vuttoti so eva idhāpi ‘‘addhāvasenā’’ti vutto. Sītaṃ sītassa sabhāgo, tathā uṇhaṃ uṇhassa. Yaṃ pana sītaṃ uṇhaṃ vā sarīre sannipatitaṃ santānavasena pavattamānaṃ anūnaṃ anadhikaṃ ekākāraṃ, taṃ eko utūti vuccati. Sabhāgautuno anekantasabhāvato ekagahaṇaṃ kataṃ, evaṃ āhārepi. Ekavīthiekajavanasamuṭṭhānanti pañcachaṭṭhadvāravasena vuttaṃ. Santatisamayakathā vipassakānaṃ upakāratthāya aṭṭhakathāsu kathitā.

    နိဋ္ဌိတဟေတုပစ္စယကိစ္စံ, နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စမနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စံ, ဥဘယကိစ္စမသမ္ပတ္တံ, သကိစ္စက္ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ ဇနကော ဟေတု, ဥပတ္ထမ္ဘကော ပစ္စယော, တေသံ ဥပ္ပာဒနံ ဥပတ္ထမ္ဘနဉ္စ ကိစ္စံ။ ယထာ ဗီဇသ္သ အင္ကုရုပ္ပာဒနံ ပထဝီအာဒီနဉ္စ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ ကမ္မသ္သ ကဋတ္တာရူပဝိပာကုပ္ပာဒနံ အာဟာရာဒီနံ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ, ဧဝံ ဧကေကသ္သ ကလာပသ္သ စိတ္တုပ္ပာဒသ္သ စ ဇနကာနံ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဘူတာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကာနဉ္စ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာနံ ကိစ္စံ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဟေတုကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ။ ပထဝီအာဒီနံ သန္ဓာရဏာဒိကံ ဖသ္သာဒီနံ ဖုသနာဒိကဉ္စ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စံ သကိစ္စံ, တသ္သ ကရဏက္ခဏော သကိစ္စက္ခဏော။ သဟ ဝာ ကိစ္စေန သကိစ္စံ, ယသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စံ ရူပံ ဝာ အရူပံ ဝာ ဟောတိ, သော သကိစ္စက္ခဏော, တသ္မိံ ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။

    Niṭṭhitahetupaccayakiccaṃ, niṭṭhitahetukiccamaniṭṭhitapaccayakiccaṃ, ubhayakiccamasampattaṃ, sakiccakkhaṇe paccuppannaṃ. Janako hetu, upatthambhako paccayo, tesaṃ uppādanaṃ upatthambhanañca kiccaṃ. Yathā bījassa aṅkuruppādanaṃ pathavīādīnañca tadupatthambhanaṃ kammassa kaṭattārūpavipākuppādanaṃ āhārādīnaṃ tadupatthambhanaṃ, evaṃ ekekassa kalāpassa cittuppādassa ca janakānaṃ kammānantarādipaccayabhūtānaṃ upatthambhakānañca sahajātapurejātapacchājātānaṃ kiccaṃ yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Tattha uppādakkhaṇe hetukiccaṃ daṭṭhabbaṃ, tīsupi khaṇesu paccayakiccaṃ. Pathavīādīnaṃ sandhāraṇādikaṃ phassādīnaṃ phusanādikañca attano attano kiccaṃ sakiccaṃ, tassa karaṇakkhaṇo sakiccakkhaṇo. Saha vā kiccena sakiccaṃ, yasmiṃ khaṇe sakiccaṃ rūpaṃ vā arūpaṃ vā hoti, so sakiccakkhaṇo, tasmiṃ khaṇe paccuppannaṃ.

    ၆. ဧတ္တကမေဝာတိ ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ ဣမိနာ အာမေဍိတဝစနေန အဘိဗ္ယာပနတ္ထေန ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ‘‘အပရသ္သ အပရသ္သာ’’တိ ဒီပနံ အပရဒီပနံ။ ပရိယေသတူတိ ဧတေန ပရိယေသနာယ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တနသ္သ အကာရဏဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ကမ္မဒောသေန ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသဒောသေန စ ဂူထဘက္ခပာဏာဒယော ဥမ္မတ္တကာဒယော စ ပရိယေသေယ္ယုံ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသေန စ ယောနကာဒယော န အာရမ္မဏသ္သ ပရိယေသိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ, အပရိယေသိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ ပန ဧတသ္သ အနိဋ္ဌမိစ္စေဝ နာမန္တိ အတ္ထော။

    6. Ettakamevāti ‘‘tesaṃ tesa’’nti iminā āmeḍitavacanena abhibyāpanatthena vuttatthameva. ‘‘Aparassa aparassā’’ti dīpanaṃ aparadīpanaṃ. Pariyesatūti etena pariyesanāya aniṭṭhanāmanivattanassa akāraṇabhāvaṃ dasseti. Kammadosena hi cittavipallāsadosena ca gūthabhakkhapāṇādayo ummattakādayo ca pariyeseyyuṃ diṭṭhivipallāsena ca yonakādayo na ārammaṇassa pariyesitabbasabhāvattā, apariyesitabbasabhāvattā pana etassa aniṭṭhamicceva nāmanti attho.

    သမ္ပတ္တိဝိရဟတောတိ ရူပာဒီနံ ဒေဝမနုသ္သသမ္ပတ္တိဘဝေ ကုသလကမ္မဖလတာ သမိဒ္ဓသောဘနတာ စ သမ္ပတ္တိ, တဗ္ဗိရဟတောတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ တံ န ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ။ သောဘနာနိ စ ကာနိစိ ဟတ္ထိရူပာဒီနိ အကုသလကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနိ န တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခသ္သ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ တေသံ သင္ဂဏ္ဟနတ္ထံ ‘‘အကန္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္သ တသ္သေဝ ဟိ သတ္တသ္သ အတ္တနာ ကတေန ကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ သုခသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ, အကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခသ္သ။ တသ္မာ ကမ္မဇာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ကမ္မကာရကသတ္တသ္သ ဝသေန ယောဇနာရဟာ သိယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တေန အကုသလကမ္မဇမ္ပိ သောဘနံ ပရသတ္တာနံ ဣဋ္ဌန္တိ အနုညာတံ ဘဝိသ္သတိ။ ကုသလကမ္မဇံ ပန သဗ္ဗေသံ ဣဋ္ဌမေဝာတိ ဝဒန္တိ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပန ကေသဉ္စိ မနုသ္သရူပံ အမနာပံ, ယတော တေ ဒိသ္ဝာဝ ပလာယန္တိ။ မနုသ္သာ စ ဒေဝတာရူပံ ဒိသ္ဝာ ဘာယန္တိ, တေသမ္ပိ ဝိပာကဝိညာဏံ တံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ကုသလဝိပာကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဒိသသ္သ ပန ပုညသ္သ အဘာဝာ န တေသံ တတ္ထ အဘိရတိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကုသလကမ္မဇသ္သ ပန အနိဋ္ဌသ္သာဘာဝော ဝိယ အကုသလကမ္မဇသ္သ သောဘနသ္သ ဣဋ္ဌသ္သ အဘာဝော ဝတ္တဗ္ဗော။ ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပိ ဟိ အကုသလကမ္မဇံ မနုသ္သာနံ အကုသလဝိပာကသ္သေဝ အာရမ္မဏံ, ကုသလကမ္မဇံ ပန ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌိတံ ကုသလဝိပာကသ္သ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန ပန ဝောမိသ္သကတ္တာ အပ္ပကံ အကုသလကမ္မဇံ ဗဟုလံ အကုသလဝိပာကုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ န ဘဝိသ္သတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ဝိပာကံ ပန ကတ္ထစိ န သက္ကာ ဝဉ္စေတုန္တိ ဝိပာကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တံ အနုဂန္တ္ဝာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

    Sampattivirahatoti rūpādīnaṃ devamanussasampattibhave kusalakammaphalatā samiddhasobhanatā ca sampatti, tabbirahatoti attho. Tato eva taṃ na pariyesitabbanti. Sobhanāni ca kānici hatthirūpādīni akusalakammanibbattāni na tesaṃyeva hatthiādīnaṃ sukhassa hetubhāvaṃ gacchantīti tesaṃ saṅgaṇhanatthaṃ ‘‘akanta’’nti vuttaṃ. Tassa tasseva hi sattassa attanā katena kusalena nibbattaṃ sukhassa paccayo hoti, akusalena nibbattaṃ dukkhassa. Tasmā kammajānaṃ iṭṭhāniṭṭhatā kammakārakasattassa vasena yojanārahā siyā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kusalakammajaṃ aniṭṭhaṃ nāma natthī’’ti idameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘akusalakammajaṃ iṭṭhaṃ nāma natthī’’ti. Tena akusalakammajampi sobhanaṃ parasattānaṃ iṭṭhanti anuññātaṃ bhavissati. Kusalakammajaṃ pana sabbesaṃ iṭṭhamevāti vadanti. Tiracchānagatānaṃ pana kesañci manussarūpaṃ amanāpaṃ, yato te disvāva palāyanti. Manussā ca devatārūpaṃ disvā bhāyanti, tesampi vipākaviññāṇaṃ taṃ rūpaṃ ārabbha kusalavipākaṃ uppajjati, tādisassa pana puññassa abhāvā na tesaṃ tattha abhirati hotīti adhippāyo. Kusalakammajassa pana aniṭṭhassābhāvo viya akusalakammajassa sobhanassa iṭṭhassa abhāvo vattabbo. Hatthiādīnampi hi akusalakammajaṃ manussānaṃ akusalavipākasseva ārammaṇaṃ, kusalakammajaṃ pana pavatte samuṭṭhitaṃ kusalavipākassa. Iṭṭhārammaṇena pana vomissakattā appakaṃ akusalakammajaṃ bahulaṃ akusalavipākuppattiyā kāraṇaṃ na bhavissatīti sakkā vattunti. Vipākaṃ pana katthaci na sakkā vañcetunti vipākavasena iṭṭhāniṭṭhārammaṇavavatthānaṃ suṭṭhu vuttaṃ. Tasmā taṃ anugantvā sabbattha iṭṭhāniṭṭhatā yojetabbā.

    အနိဋ္ဌာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ‘‘စက္ခုဝိညေယ္ယာနိ ရူပာနိ ဣဋ္ဌာနီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၆၆; ၂.၁၅၅; ၃.၁၉၀; သံ. နိ. ၅.၃၀) ဧဝမာဒိနာ ဣဋ္ဌာနေဝ ရူပာဒီနိ ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ? ကာမဂုဏသဒိသေသု ကာမဂုဏဝောဟာရတော, သဒိသတာ စ ရူပာဒိဘာဝောယေဝ , န ဣဋ္ဌတာ။ ‘‘အနိဋ္ဌာ’’တိ ဝာ ဝစနေန အကာမဂုဏတာ ဒသ္သိတာတိ ကာမဂုဏဝိသဘာဂာ ရူပာဒယော ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဝုတ္တာ အသိဝေ ‘‘သိဝာ’’တိ ဝောဟာရော ဝိယ။ သဗ္ဗာနိ ဝာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနိ ရူပာဒီနိ တဏ္ဟာဝတ္ထုဘာဝတော ကာမဂုဏာယေဝ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ ‘‘ရူပာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒိ (ဒီ. နိ. ၂.၄၀၀; မ. နိ. ၁.၁၃၃; ဝိဘ. ၂၀၃)။ အတိသယေန ပန ကာမနီယတ္တာ သုတ္တေသု ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဣဋ္ဌာနိ ရူပာဒီနိ ဝုတ္တာနီတိ။

    Aniṭṭhā pañca kāmaguṇāti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘cakkhuviññeyyāni rūpāni iṭṭhānī’’ti (ma. ni. 1.166; 2.155; 3.190; saṃ. ni. 5.30) evamādinā iṭṭhāneva rūpādīni ‘‘kāmaguṇā’’ti vuttānīti? Kāmaguṇasadisesu kāmaguṇavohārato, sadisatā ca rūpādibhāvoyeva , na iṭṭhatā. ‘‘Aniṭṭhā’’ti vā vacanena akāmaguṇatā dassitāti kāmaguṇavisabhāgā rūpādayo ‘‘kāmaguṇā’’ti vuttā asive ‘‘sivā’’ti vohāro viya. Sabbāni vā iṭṭhāniṭṭhāni rūpādīni taṇhāvatthubhāvato kāmaguṇāyeva. Vuttañhi ‘‘rūpā loke piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Atisayena pana kāmanīyattā suttesu ‘‘kāmaguṇā’’ti iṭṭhāni rūpādīni vuttānīti.

    ဒ္ဝီသုပိ ဟီနပဏီတပဒေသု ‘‘အကုသလကမ္မဇဝသေန ကုသလကမ္မဇဝသေနာ’’တိ ဝစနံ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိ သတ္တဝသေန နိယမေတ္ဝာ ဝိဘဇိတတ္တာ, အယဉ္စတ္ထော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ အဝယဝယောဂေ သာမိဝစနံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နေသု ကမ္မဇံ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ‘‘ကမ္မဇဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန တေဟိ တေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ တေသံ တေသန္တိ သာမိဝစနံ, ဝိသယဝိသယီသမ္ဗန္ဓေ ဝာ, န ကမ္မဇဝသေနေဝ ရူပာဒီနိ ဝိဘတ္တာနိ, သဗ္ဗေသံ ပန ဣန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓာနံ ဝသေန ဝိဘတ္တာနီတိ ဝိညာယန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပာကဋေဟိ ရူပာဒီဟိ နယော ဒသ္သိတောတိ စက္ခာဒီသုပိ ဟီနပဏီတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

    Dvīsupi hīnapaṇītapadesu ‘‘akusalakammajavasena kusalakammajavasenā’’ti vacanaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattāna’’nti sattavasena niyametvā vibhajitattā, ayañcattho ‘‘tesaṃ tesa’’nti avayavayoge sāmivacanaṃ katvā vuttoti veditabbo. Sattasantānapariyāpannesu kammajaṃ visiṭṭhanti ‘‘kammajavasenā’’ti vuttaṃ. Yadi pana tehi tehīti etasmiṃ atthe tesaṃ tesanti sāmivacanaṃ, visayavisayīsambandhe vā, na kammajavaseneva rūpādīni vibhattāni, sabbesaṃ pana indriyabaddhānaṃ vasena vibhattānīti viññāyanti. Ettha ca pākaṭehi rūpādīhi nayo dassitoti cakkhādīsupi hīnapaṇītatā yojetabbā.

    မနာပပရိယန္တန္တိ မနာပံ ပရိယန္တံ မရိယာဒာဘူတံ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဝဒာမီတိ အတ္ထော။ ကိံ ကာရဏန္တိ? ယသ္မာ တေ ဧကစ္စသ္သ မနာပာ ဟောန္တိ, ဧကစ္စသ္သ အမနာပာ, ယသ္သ ယေဝ မနာပာ, တသ္သ တေဝ ပရမာ, တသ္မာ တသ္သ တသ္သ အဇ္ဈာသယဝသေန ကာမဂုဏာနံ ပရမတာ ဟောတိ, န တေသံယေဝ သဘာဝတော။

    Manāpapariyantanti manāpaṃ pariyantaṃ mariyādābhūtaṃ pañcasu kāmaguṇesu vadāmīti attho. Kiṃ kāraṇanti? Yasmā te ekaccassa manāpā honti, ekaccassa amanāpā, yassa yeva manāpā, tassa teva paramā, tasmā tassa tassa ajjhāsayavasena kāmaguṇānaṃ paramatā hoti, na tesaṃyeva sabhāvato.

    ဧဝန္တိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တနယေန။ ဧကသ္မိံယေဝ အသ္သာဒနကုဇ္ဈနတော အာရမ္မဏသဘာဝသ္သေဝ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဘာဝတော အနိဋ္ဌံ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏတော စ, ဣဋ္ဌံ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏတော စ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ နာမ ပာဋိယေက္ကံ ပဋိဝိဘတ္တံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ သညာဝိပလ္လာသေန စာတိအာဒိနာ နိဗ္ဗာနေ ဝိယ အညေသု အာရမ္မဏေသု သညာဝိပလ္လာသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။ ပိတ္တုမ္မတ္တာဒီနံ ခီရသက္ကရာဒီသု ဒောသုသ္သဒသမုဋ္ဌိတသညာဝိပလ္လာသဝသေန တိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ မနာပပရိယန္တတာ ဝုတ္တာတိ ဒသ္သေတိ။

    Evanti imasmiṃ sutte vuttanayena. Ekasmiṃyeva assādanakujjhanato ārammaṇasabhāvasseva iṭṭhāniṭṭhābhāvato aniṭṭhaṃ ‘‘iṭṭha’’nti gahaṇato ca, iṭṭhaṃ ‘‘aniṭṭha’’nti gahaṇato ca iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ natthīti attho. Saññāvipallāsena cātiādinā nibbāne viya aññesu ārammaṇesu saññāvipallāsena iṭṭhāniṭṭhaggahaṇaṃ hoti. Pittummattādīnaṃ khīrasakkarādīsu dosussadasamuṭṭhitasaññāvipallāsavasena tittaggahaṇaṃ viyāti imamatthaṃ sandhāya manāpapariyantatā vuttāti dasseti.

    ဝိဘတ္တံ အတ္ထီတိ စ ဝဝတ္ထိတံ အတ္ထီတိ အတ္ထော, အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝိဘတ္တံ ပကာသိတန္တိ ဝာ။ တဉ္စ မဇ္ဈိမကသတ္တသ္သ ဝသေန ဝဝတ္ထိတံ ပကာသိတဉ္စ, အညေသဉ္စ ဝိပလ္လာသဝသေန ဣဒံ ဣဋ္ဌံ အနိဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ဝဝတ္ထိတသ္သ ပနိဋ္ဌာနိဋ္ဌသ္သ အနိဋ္ဌံ ဣဋ္ဌန္တိ စ ဂဟဏေ န ကေဝလံ သညာဝိပလ္လာသောဝ ကာရဏံ, ဓာတုက္ခောဘဝသေန ဣန္ဒ္ရိယဝိကာရာပတ္တိအာဒိနာ ကုသလာကုသလဝိပာကုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝောပီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ သီတုဒကံ ဃမ္မာဘိတတ္တာနံ ကုသလဝိပာကသ္သ ကာယဝိညာဏသ္သ ဟေတု ဟောတိ, သီတာဘိဘူတာနံ အကုသလဝိပာကသ္သ။ တူလပိစုသမ္ဖသ္သော ဝဏေ ဒုက္ခော နိဝဏေ သုခော, မုဒုတရုဏဟတ္ထသမ္ဗာဟနဉ္စ သုခံ ဥပ္ပာဒေတိ, တေနေဝ ဟတ္ထေန ပဟရဏံ ဒုက္ခံ, တသ္မာ ဝိပာကဝသေန အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ ယုတ္တံ။

    Vibhattaṃatthīti ca vavatthitaṃ atthīti attho, aṭṭhakathācariyehi vibhattaṃ pakāsitanti vā. Tañca majjhimakasattassa vasena vavatthitaṃ pakāsitañca, aññesañca vipallāsavasena idaṃ iṭṭhaṃ aniṭṭhañca hotīti adhippāyo. Evaṃ vavatthitassa paniṭṭhāniṭṭhassa aniṭṭhaṃ iṭṭhanti ca gahaṇe na kevalaṃ saññāvipallāsova kāraṇaṃ, dhātukkhobhavasena indriyavikārāpattiādinā kusalākusalavipākuppattihetubhāvopīti sakkā vattuṃ. Tathā hi sītudakaṃ ghammābhitattānaṃ kusalavipākassa kāyaviññāṇassa hetu hoti, sītābhibhūtānaṃ akusalavipākassa. Tūlapicusamphasso vaṇe dukkho nivaṇe sukho, mudutaruṇahatthasambāhanañca sukhaṃ uppādeti, teneva hatthena paharaṇaṃ dukkhaṃ, tasmā vipākavasena ārammaṇavavatthānaṃ yuttaṃ.

    ကိဉ္စာပီတိအာဒိနာ သတိပိ သညာဝိပလ္လာသေ ဗုဒ္ဓရူပဒသ္သနာဒီသု ကုသလဝိပာကသ္သေဝ ဂူထဒသ္သနာဒီသု စ အကုသလဝိပာကသ္သ ဥပ္ပတ္တိံ ဒသ္သေန္တော တေန ဝိပာကေန အာရမ္မဏသ္သ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတံ ဒသ္သေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သညာဝိပလ္လာသေ အာရမ္မဏေန ဝိပာကနိယမဒသ္သနံ အာရမ္မဏနိယမဒသ္သနတ္ထမေဝ ကတန္တိ။

    Kiñcāpītiādinā satipi saññāvipallāse buddharūpadassanādīsu kusalavipākasseva gūthadassanādīsu ca akusalavipākassa uppattiṃ dassento tena vipākena ārammaṇassa iṭṭhāniṭṭhataṃ dasseti. Vijjamānepi saññāvipallāse ārammaṇena vipākaniyamadassanaṃ ārammaṇaniyamadassanatthameva katanti.

    အပိစ ဒ္ဝာရဝသေနပီတိအာဒိနာ ဒ္ဝာရန္တရေ ဒုက္ခသ္သ သုခသ္သ စ ပစ္စယဘူတသ္သ ဒ္ဝာရန္တရေ သုခဒုက္ခဝိပာကုပ္ပာဒနတော ဝိပာကေန အာရမ္မဏနိယမဒသ္သနေန ဧကသ္မိံယေဝ စ ဒ္ဝာရေ သမာနသ္သေဝ မဏိရတနာဒိဖောဋ္ဌဗ္ဗသ္သ သဏိကံ ဖုသနေ ပောထနေ စ သုခဒုက္ခုပ္ပာဒနတော ဝိပာကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဒသ္သိတာတိ ဝိညာယတိ။

    Apica dvāravasenapītiādinā dvārantare dukkhassa sukhassa ca paccayabhūtassa dvārantare sukhadukkhavipākuppādanato vipākena ārammaṇaniyamadassanena ekasmiṃyeva ca dvāre samānasseva maṇiratanādiphoṭṭhabbassa saṇikaṃ phusane pothane ca sukhadukkhuppādanato vipākavasena iṭṭhāniṭṭhatā dassitāti viññāyati.

    ဟေဋ္ဌိမနယောတိ မဇ္ဈိမကသတ္တသ္သ ဝိပာကသ္သ စ ဝသေန ဝဝတ္ထိတံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဥညာတ’’န္တိ (ဝိဘ. ၆) စ အာဒိနာ ဝုတ္တနယော။ သမ္မုတိမနာပန္တိ မဇ္ဈိမကသတ္တသ္သ ဝိပာကသ္သ စ ဝသေန သမ္မတံ ဝဝတ္ထိတံ မနာပံ, တံ ပန သဘာဝေနေဝ ဝဝတ္ထိတန္တိ အဘိန္ဒိတဗ္ဗတောဝ န ဘိန္ဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သညာဝိပလ္လာသေန နေရယိကာဒီဟိပိ ပုဂ္ဂလေဟိ မနာပန္တိ ဂဟိတံ ပုဂ္ဂလမနာပံ ‘‘တံ တံ ဝာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဘိန္ဒတိ။ ဝေမာနိကပေတရူပမ္ပိ အကုသလကမ္မဇတ္တာ ကမ္မကာရဏာဒိဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝတော စ ‘‘မနုသ္သရူပတော ဟီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

    Heṭṭhimanayoti majjhimakasattassa vipākassa ca vasena vavatthitaṃ ārammaṇaṃ gahetvā ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ uññāta’’nti (vibha. 6) ca ādinā vuttanayo. Sammutimanāpanti majjhimakasattassa vipākassa ca vasena sammataṃ vavatthitaṃ manāpaṃ, taṃ pana sabhāveneva vavatthitanti abhinditabbatova na bhindatīti adhippāyo. Saññāvipallāsena nerayikādīhipi puggalehi manāpanti gahitaṃ puggalamanāpaṃ ‘‘taṃ taṃ vā panā’’tiādinā bhindati. Vemānikapetarūpampi akusalakammajattā kammakāraṇādidukkhavatthubhāvato ca ‘‘manussarūpato hīna’’nti vuttaṃ.

    ၇. ဩဠာရိကရူပာနံ ဝတ္ထာရမ္မဏပဋိဃာတဝသေန သုပရိဂ္ဂဟိတတာ, သုခုမာနံ တထာ အဘာဝတော ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟိတတာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနေဝ လက္ခဏဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒသဝိဓန္တိ ‘‘ဒူရေ’’တိ အဝုတ္တသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ပန ဩကာသတော ဒူရေ ဟောတိယေဝ။

    7. Oḷārikarūpānaṃ vatthārammaṇapaṭighātavasena supariggahitatā, sukhumānaṃ tathā abhāvato duppariggahitatā ca yojetabbā. Duppariggahaṭṭheneva lakkhaṇaduppaṭivijjhanatā daṭṭhabbā. Dasavidhanti ‘‘dūre’’ti avuttassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Vuttampi pana okāsato dūre hotiyeva.

    ဟေဋ္ဌိမနယောတိ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ။ပေ.။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ရူပံ သန္တိကေ’’တိ (ဝိဘ. ၇) ဧဝံ လက္ခဏတော ဒ္ဝာဒသဟတ္ထဝသေန ဝဝတ္ထိတဩကာသတော စ ဒသ္သေတ္ဝာ နိယ္ယာတိတနယော။ သော လက္ခဏောကာသဝသေန ဒူရသန္တိကေန သဟ ဂဟေတ္ဝာ နိယ္ယာတိတတ္တာ ဘိန္ဒမာနော မိသ္သကံ ကရောန္တော ဂတော။ အထ ဝာ ဘိန္ဒမာနောတိ သရူပဒသ္သနေန လက္ခဏတော ယေဝာပနကေန ဩကာသတောတိ ဧဝံ လက္ခဏတော ဩကာသတော စ ဝိသုံ ကရောန္တော ဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ လက္ခဏတော သန္တိကဒူရာနံ ဩကာသတော ဒူရသန္တိကဘာဝကရဏေန သန္တိကဘာဝံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဒူရဘာဝံ, ဒူရဘာဝဉ္စ ဘိန္ဒိတ္ဝာ သန္တိကဘာဝံ ကရောန္တော ပဝတ္တောတိ ‘‘ဘိန္ဒမာနော ဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပနာတိ ‘‘တံ တံ ဝာ ပန ရူပံ ဥပာဒာယ ဥပာဒာယာ’’တိ ဣဓ ပုရိမနယေန လက္ခဏတော ဒူရံ ဩကာသတော သန္တိကဘာဝကရဏေန န ဘိန္ဒတိ ဘဂဝာ, န စ ဩကာသဒူရတော ဝိသုံ ကရဏေန, နာပိ ဩကာသဒူရေန ဝောမိသ္သကကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန ကရောတီတိ? ဩကာသတော ဒူရမေဝ ဘိန္ဒတိ။ ဧတ္ထ ပန န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ဩကာသတော ဒူရံ လက္ခဏတော သန္တိကံ ကရောတိ, လက္ခဏတော ဝာ ဝိသုံ တေန ဝာ ဝောမိသ္သကန္တိ။ ဩကာသတော ဒူရသ္သ ပန ဩကာသတောဝ သန္တိကဘာဝကရဏံ ဣဓ ‘‘ဘေဒန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန န လက္ခဏတော ဒူရံ ဘိန္ဒတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝာ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တိဓာ ဘေဒသ္သ အကရဏံ ဝုတ္တံ, လက္ခဏတော သန္တိကဒူရာနံ ပန လက္ခဏတော ဥပာဒာယုပာဒာယ ဒူရသန္တိကဘာဝော နတ္ထီတိ လက္ခဏတော ဒူရသ္သ လက္ခဏတောဝ သန္တိကဘာဝာကရဏံ လက္ခဏတော ဒူရသ္သ အဘေဒနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမနယော ဝိယ အယံ နယော န ဟောတီတိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဒသ္သေတီတိ ဘိန္ဒမာနောတိ ဧတ္ထ စ အညထာ ဘေဒနံ ဝုတ္တံ, ဘေဒနံ ဣဓ စ အညထာ ဝုတ္တန္တိ။

    Heṭṭhimanayoti ‘‘itthindriyaṃ…pe… idaṃ vuccati rūpaṃ santike’’ti (vibha. 7) evaṃ lakkhaṇato dvādasahatthavasena vavatthitaokāsato ca dassetvā niyyātitanayo. So lakkhaṇokāsavasena dūrasantikena saha gahetvā niyyātitattā bhindamāno missakaṃ karonto gato. Atha vā bhindamānoti sarūpadassanena lakkhaṇato yevāpanakena okāsatoti evaṃ lakkhaṇato okāsato ca visuṃ karonto gatoti attho. Atha vā lakkhaṇato santikadūrānaṃ okāsato dūrasantikabhāvakaraṇena santikabhāvaṃ bhinditvā dūrabhāvaṃ, dūrabhāvañca bhinditvā santikabhāvaṃ karonto pavattoti ‘‘bhindamāno gato’’ti vuttaṃ. Idha panāti ‘‘taṃ taṃ vā pana rūpaṃ upādāya upādāyā’’ti idha purimanayena lakkhaṇato dūraṃ okāsato santikabhāvakaraṇena na bhindati bhagavā, na ca okāsadūrato visuṃ karaṇena, nāpi okāsadūrena vomissakakaraṇenāti attho. Kiṃ pana karotīti? Okāsato dūrameva bhindati. Ettha pana na pubbe vuttanayena tidhā attho daṭṭhabbo. Na hi okāsato dūraṃ lakkhaṇato santikaṃ karoti, lakkhaṇato vā visuṃ tena vā vomissakanti. Okāsato dūrassa pana okāsatova santikabhāvakaraṇaṃ idha ‘‘bhedana’’nti veditabbaṃ. Idha pana na lakkhaṇato dūraṃ bhindatīti etthāpi vā na pubbe vuttanayena tidhā bhedassa akaraṇaṃ vuttaṃ, lakkhaṇato santikadūrānaṃ pana lakkhaṇato upādāyupādāya dūrasantikabhāvo natthīti lakkhaṇato dūrassa lakkhaṇatova santikabhāvākaraṇaṃ lakkhaṇato dūrassa abhedananti daṭṭhabbaṃ. Purimanayo viya ayaṃ nayo na hotīti ettakameva hi ettha dassetīti bhindamānoti ettha ca aññathā bhedanaṃ vuttaṃ, bhedanaṃ idha ca aññathā vuttanti.

    ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ၂. ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

    2. Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā

    ၈. စက္ခာဒယော ပသာဒာ ဩဠာရိကမနောမယတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ ကာယဝောဟာရံ အရဟန္တီတိ တဗ္ဗတ္ထုကာ အဒုက္ခမသုခာ ‘‘ကာယိကာ’’တိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ, န ကာယပသာဒဝတ္ထုကတ္တာ။ န ဟိ စက္ခာဒယော ကာယပသာဒာ ဟောန္တီတိ။ သန္တတိဝသေန ခဏာဒိဝသေန စာတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓာသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝသ္သ အဝစနံ သုခာဒိဝသေန ဘိန္နာယ အတီတာဒိဘာဝဝစနတော။ န ဟိ သုခာယေဝ အဒ္ဓာဝသေန သမယဝသေန စ အတီတာဒိကာ ဟောတိ, တထာ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခာ စ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ။ တေန ဝေဒနာသမုဒယော အဒ္ဓာသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ သမုဒာယသ္သ တေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတ္တာ, ဝေဒနေကဒေသာ ပန ဧတ္ထ ဂဟိတာတိ တေ သန္တတိခဏေဟိ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟန္တိ တတ္ထ တထာပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနံ ဂဟိတတ္တာတိ။ ဧကသန္တတိယံ ပန သုခာဒိအနေကဘေဒသဗ္ဘာဝေန တေသု ယော ဘေဒော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတော, တသ္သ ဧကပ္ပကာရသ္သ ပာကဋသ္သ ပရိစ္ဆေဒိကာ တံသဟိတဒ္ဝာရာလမ္ဗနပ္ပဝတ္တာ, အဝိစ္ဆေဒေန တဒုပ္ပာဒကေကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ စ သန္တတိ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ တသ္သ ဘေဒန္တရံ အနာမသိတ္ဝာ ပရိစ္ဆေဒကဘာဝေန ဂဟဏံ ကတံ။ လဟုပရိဝတ္တိနော ဝာ ဓမ္မာ ပရိဝတ္တနေနေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟန္တီတိ သန္တတိခဏဝသေန ပရိစ္ဆေဒော ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာတိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒသ္သေတိ။

    8. Cakkhādayo pasādā oḷārikamanomayattabhāvapariyāpannā kāyavohāraṃ arahantīti tabbatthukā adukkhamasukhā ‘‘kāyikā’’ti pariyāyena vuttā, na kāyapasādavatthukattā. Na hi cakkhādayo kāyapasādā hontīti. Santativasena khaṇādivasena cāti ettha addhāsamayavasena atītādibhāvassa avacanaṃ sukhādivasena bhinnāya atītādibhāvavacanato. Na hi sukhāyeva addhāvasena samayavasena ca atītādikā hoti, tathā dukkhā adukkhamasukhā ca kāyikacetasikādibhāvena bhinnā. Tena vedanāsamudayo addhāsamayavasena atītādibhāvena vattabbataṃ arahati samudāyassa tehi paricchinditabbattā, vedanekadesā pana ettha gahitāti te santatikhaṇehi paricchedaṃ arahanti tattha tathāparicchinditabbānaṃ gahitattāti. Ekasantatiyaṃ pana sukhādianekabhedasabbhāvena tesu yo bhedo paricchinditabbabhāvena gahito, tassa ekappakārassa pākaṭassa paricchedikā taṃsahitadvārālambanappavattā, avicchedena taduppādakekavidhavisayasamāyogappavattā ca santati bhavituṃ arahatīti tassa bhedantaraṃ anāmasitvā paricchedakabhāvena gahaṇaṃ kataṃ. Lahuparivattino vā dhammā parivattaneneva paricchedaṃ arahantīti santatikhaṇavasena paricchedo vutto. Pubbantāparantamajjhagatāti etena hetupaccayakiccavasena vuttanayaṃ dasseti.

    ၁၁. ကိလေသဂ္ဂိသမ္ပယောဂတော သဒရထာ။ ဧတေန သဘာဝတော ဩဠာရိကတံ ဒသ္သေတိ, ဒုက္ခဝိပာကဋ္ဌေနာတိ ဧတေန ဩဠာရိကဝိပာကနိပ္ဖာဒနေန ကိစ္စတော။ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တာ ကမ္မပဋိဗဒ္ဓဘူတာ စ ကာယကမ္မာဒိဗ္ယာပာရဝိရဟတော နိရုသ္သာဟာ ဝိပာကာ, သဥသ္သာဟာ စ ကိရိယာ အဝိပာကာ။ သဝိပာကာ စ သဂဗ္ဘာ ဝိယ ဩဠာရိကာတိ တဗ္ဗိပက္ခတော အဝိပာကာ သုခုမာတိ ဝုတ္တာ။

    11. Kilesaggisampayogato sadarathā. Etena sabhāvato oḷārikataṃ dasseti, dukkhavipākaṭṭhenāti etena oḷārikavipākanipphādanena kiccato. Kammavegakkhittā kammapaṭibaddhabhūtā ca kāyakammādibyāpāravirahato nirussāhā vipākā, saussāhā ca kiriyā avipākā. Savipākā ca sagabbhā viya oḷārikāti tabbipakkhato avipākā sukhumāti vuttā.

    အသာတဋ္ဌေနာတိ အမဓုရဋ္ဌေန။ တေန သာတပဋိပက္ခံ အနိဋ္ဌသဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ဒုက္ခဋ္ဌေနာတိ ဒုက္ခမဋ္ဌေန။ တေန ဒုက္ခာနံ သန္တာပနကိစ္စံ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ယာယံ, ဘန္တေ, အဒုက္ခမသုခာ ဝေဒနာ, သန္တသ္မိံ ဧသာ ပဏီတေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၈၈; သံ. နိ. ၄.၂၆၇) ဝစနတော အဒုက္ခမသုခာ ဖရဏသဘာဝဝိရဟတော အသန္တာနံ ကာမရာဂပဋိဃာနုသယာနံ အနုသယနသ္သ အဋ္ဌာနတ္တာ သန္တာ, သုခေ နိကန္တိံ ပရိယာဒာယ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ ပဓာနဘာဝံ နီတာတိ ပဏီတာတိ။ တထာ အနဓိဂန္တဗ္ဗာ စ ကာမာဝစရဇာတိအာဒိသင္ကရံ အကတ္ဝာ သမာနဇာတိယံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တာဒိကေ သမာနဘေဒေ သုခတော ပဏီတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဥပဗ္ရူဟိတာနံ ဓာတူနံ ပစ္စယဘာဝေန သုခာ ခောဘေတိ ဝိဗာဓိတာနံ ပစ္စယဘာဝေန ဒုက္ခာ စ။ ဥဘယမ္ပိ ကာယံ ဗ္ယာပေန္တံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဖရတိ။ မဒယမာနန္တိ မဒံ ကရောန္တံ။ ဆာဒယမာနန္တိ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေန္တံ, အဝတ္ထရမာနံ ဝာ။ ဃမ္မာဘိတတ္တသ္သ သီတောဒကဃဋေန အာသိတ္တသ္သ ယထာ ကာယော ဥပဗ္ရူဟိတော ဟောတိ, ဧဝံ သုခသမင္ဂိနောပီတိ ကတ္ဝာ ‘‘အာသိဉ္စမာနံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတ္တနိမိတ္တေယေဝာတိ ပထဝီကသိဏာဒိကေ ဧကသဘာဝေ ဧဝ နိမိတ္တေ။ စရတီတိ နာနာဝဇ္ဇနေ ဇဝနေ ဝေဒနာ ဝိယ ဝိပ္ဖန္ဒနရဟိတတ္တာ သုခုမာ။

    Asātaṭṭhenāti amadhuraṭṭhena. Tena sātapaṭipakkhaṃ aniṭṭhasabhāvaṃ dasseti. Dukkhaṭṭhenāti dukkhamaṭṭhena. Tena dukkhānaṃ santāpanakiccaṃ dasseti. ‘‘Yāyaṃ, bhante, adukkhamasukhā vedanā, santasmiṃ esā paṇīte sukhe vuttā bhagavatā’’ti (ma. ni. 2.88; saṃ. ni. 4.267) vacanato adukkhamasukhā pharaṇasabhāvavirahato asantānaṃ kāmarāgapaṭighānusayānaṃ anusayanassa aṭṭhānattā santā, sukhe nikantiṃ pariyādāya adhigantabbattā padhānabhāvaṃ nītāti paṇītāti. Tathā anadhigantabbā ca kāmāvacarajātiādisaṅkaraṃ akatvā samānajātiyaṃ ñāṇasampayuttavippayuttādike samānabhede sukhato paṇītāti yojetabbā. Upabrūhitānaṃ dhātūnaṃ paccayabhāvena sukhā khobheti vibādhitānaṃ paccayabhāvena dukkhā ca. Ubhayampi kāyaṃ byāpentaṃ viya uppajjatīti pharati. Madayamānanti madaṃ karontaṃ. Chādayamānanti icchaṃ uppādentaṃ, avattharamānaṃ vā. Ghammābhitattassa sītodakaghaṭena āsittassa yathā kāyo upabrūhito hoti, evaṃ sukhasamaṅginopīti katvā ‘‘āsiñcamānaṃ viyā’’ti vuttaṃ. Ekattanimitteyevāti pathavīkasiṇādike ekasabhāve eva nimitte. Caratīti nānāvajjane javane vedanā viya vipphandanarahitattā sukhumā.

    အဓိပ္ပာယေ အကုသလတာယ အကောဝိဒော။ ကုသလတ္တိကေ။ပေ.။ အာဂတတ္တာတိ ‘‘ကုသလာကုသလာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ, အဗ္ယာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ’’တိ ဧဝံ အာဂတတ္တာ။ ဘူမန္တရဘေဒေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယမ္ပီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣမိနာ နီဟာရေနာတိ ဧတေန ‘‘ကာမာဝစရသုခတော ကာမာဝစရုပေက္ခာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ သဘာဝာဒိဘေဒေန စ ဩဠာရိကသုခုမဘာဝံ တတ္ရ တတ္ရေဝ ကထေန္တော န ဘိန္ဒတီတိ နယံ ဒသ္သေတိ။

    Adhippāye akusalatāya akovido. Kusalattike…pe… āgatattāti ‘‘kusalākusalā vedanā oḷārikā, abyākatā vedanā sukhumā’’ti evaṃ āgatattā. Bhūmantarabhede dassetuṃ ‘‘yampī’’tiādi āraddhaṃ. Iminā nīhārenāti etena ‘‘kāmāvacarasukhato kāmāvacarupekkhā sukhumā’’tiādinā sabhāvādibhedena ca oḷārikasukhumabhāvaṃ tatra tatreva kathento na bhindatīti nayaṃ dasseti.

    လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာ ကထိတာ, တသ္မာ ဧကန္တပဏီတေ ဟီနပဏီတာနံ ဥဒ္ဓဋတ္တာ ဧဝမေဝ ဧကန္တဟီနေ စ ယထာသမ္ဘဝံ ဟီနပဏီတတာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ အနုညာတံ ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထ တဒုဒ္ဓရဏေ န ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

    Lokiyalokuttaramissakā kathitā, tasmā ekantapaṇīte hīnapaṇītānaṃ uddhaṭattā evameva ekantahīne ca yathāsambhavaṃ hīnapaṇītatā uddharitabbāti anuññātaṃ hotīti ubhayattha taduddharaṇe na kukkuccāyitabbanti attho.

    အကုသလာနံ ကုသလာဒီဟိ သုခုမတ္တာဘာဝတော ပာဠိယာ အာဂတသ္သ အပရိဝတ္တနီယဘာဝေန ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ, တံတံဝာပနဝသေန ကထနေပိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထီတိ န ပရိဝတ္တနံ သန္ဓာယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ, ဟေဋ္ဌိမနယသ္သ ပန ဝုတ္တတ္တာ အဝုတ္တနယံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘တံ တံ ဝာ ပနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗဟုဝိပာကာ အကုသလာ ဒောသုသ္သန္နတာယ ဩဠာရိကာ, တထာ အပ္ပဝိပာကာ ကုသလာ။ မန္ဒဒောသတ္တာ အပ္ပဝိပာကာ အကုသလာ သုခုမာ, တထာ ဗဟုဝိပာကာ ကုသလာ စ။ ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တိဝတ္ထုဘာဝတော ကာမာဝစရာဒီနံ ဩဠာရိကသုခုမတာ ။ သာပီတိ ဘာဝနာမယာယ ဘေဒနေန ဒာနမယသီလမယာနဉ္စ ပစ္စေကံ ဘေဒနံ နယတော ဒသ္သိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာပီတိ ဝာ တိဝိဓာပီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

    Akusalānaṃ kusalādīhi sukhumattābhāvato pāḷiyā āgatassa aparivattanīyabhāvena ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttanti vadanti, taṃtaṃvāpanavasena kathanepi parivattanaṃ natthīti na parivattanaṃ sandhāya ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttaṃ, heṭṭhimanayassa pana vuttattā avuttanayaṃ gahetvā ‘‘taṃ taṃ vā panā’’ti vattuṃ yuttanti ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttanti veditabbo. Bahuvipākā akusalā dosussannatāya oḷārikā, tathā appavipākā kusalā. Mandadosattā appavipākā akusalā sukhumā, tathā bahuvipākā kusalā ca. Oḷārikasukhumanikantivatthubhāvato kāmāvacarādīnaṃ oḷārikasukhumatā. Sāpīti bhāvanāmayāya bhedanena dānamayasīlamayānañca paccekaṃ bhedanaṃ nayato dassitanti veditabbaṃ. Sāpīti vā tividhāpīti yojetabbaṃ.

    ၁၃. ဇာတိအာဒိဝသေန အသမာနကောဋ္ဌာသတာ ဝိသဘာဂဋ္ဌော။ ဒုက္ခဝိပာကတာဒိဝသေန အသဒိသကိစ္စတာ, အသဒိသသဘာဝတာ ဝာ ဝိသံသဋ္ဌော, န အသမ္ပယောဂော။ ယဒိ သိယာ, ဒူရဝိပရိယာယေန သန္တိကံ ဟောတီတိ သံသဋ္ဌဋ္ဌေန သန္တိကတာ အာပဇ္ဇတိ, န စ ဝေဒနာယ ဝေဒနာသမ္ပယောဂော အတ္ထိ။ သန္တိကပဒဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘သဘာဂဋ္ဌေန သရိက္ခဋ္ဌေန စာ’’တိ ဝက္ခတီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    13. Jātiādivasena asamānakoṭṭhāsatā visabhāgaṭṭho. Dukkhavipākatādivasena asadisakiccatā, asadisasabhāvatā vā visaṃsaṭṭho, na asampayogo. Yadi siyā, dūravipariyāyena santikaṃ hotīti saṃsaṭṭhaṭṭhena santikatā āpajjati, na ca vedanāya vedanāsampayogo atthi. Santikapadavaṇṇanāya ca ‘‘sabhāgaṭṭhena sarikkhaṭṭhena cā’’ti vakkhatīti vuttanayeneva attho veditabbo.

    န ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, ကိံ ယထာ သန္တိကတော အကုသလတော အကုသလာ ဒူရေတိ ဥဒ္ဓရီယတိ, တထာ တတော ဒူရတော ကုသလတော ကုသလာ သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိတုံ န သက္ကာတိ? န သက္ကာ။ တထာ ဟိ သတိ ကုသလာ ကုသလာယ သန္တိကေတိ ကတ္ဝာ သန္တိကတော သန္တိကတာ ဧဝ ဥဒ္ဓရိတာ သိယာ, တထာ စ သတိ သန္တိကသန္တိကတရတာဝစနမေဝ အာပဇ္ဇတိ, ဥပာဒာယုပာဒာယ ဒူရသန္တိကတာဝ ဣဓ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဒူရတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ ဝိယ သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ န သက္ကာ ကာတုံ ဒူရဒူရတရတာယ ဝိယ သန္တိကသန္တိကတရတာယ စ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ပန ဝဒေယ္ယ ‘‘န ကုသလာ ကုသလာယ ဧဝ သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ, အထ ခော ယတော သာ ဒူရေ, တသ္သာ အကုသလာယာ’’တိ, တဉ္စ နတ္ထိ။ န ဟိ အကုသလာယ ကုသလာ ကဒာစိ သန္တိကေ အတ္ထီတိ။ အထာပိ ဝဒေယ္ယ ‘‘ယာ အကုသလာ ကုသလာယ သန္တိကေ, သာ တတော ဒူရတော ကုသလတော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ’’တိ, တဒပိ နတ္ထိ။ န ဟိ ကုသလေ အကုသလာ အတ္ထိ, ယာ တတော သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိယေယ္ယ, တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တသ္သ ဒူရသ္သ ဒူရတော အစ္စန္တဝိသဘာဂတ္တာ ဒူရေ သန္တိကံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတုံ, သန္တိကေ ပနိဓ ဝုတ္တေ ဘိန္နေ တတ္ထေဝ ဒူရံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သန္တိကတော ပန ဒူရံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ။

    Nadūrato santikaṃ uddharitabbanti kasmā vuttaṃ, kiṃ yathā santikato akusalato akusalā dūreti uddharīyati, tathā tato dūrato kusalato kusalā santiketi uddharituṃ na sakkāti? Na sakkā. Tathā hi sati kusalā kusalāya santiketi katvā santikato santikatā eva uddharitā siyā, tathā ca sati santikasantikataratāvacanameva āpajjati, upādāyupādāya dūrasantikatāva idha vuccati, tasmā dūrato dūruddharaṇaṃ viya santikato santikuddharaṇañca na sakkā kātuṃ dūradūrataratāya viya santikasantikataratāya ca anadhippetattā. Atha pana vadeyya ‘‘na kusalā kusalāya eva santiketi uddharitabbā, atha kho yato sā dūre, tassā akusalāyā’’ti, tañca natthi. Na hi akusalāya kusalā kadāci santike atthīti. Athāpi vadeyya ‘‘yā akusalā kusalāya santike, sā tato dūrato kusalato uddharitabbā’’ti, tadapi natthi. Na hi kusale akusalā atthi, yā tato santiketi uddhariyeyya, tasmā idha vuttassa dūrassa dūrato accantavisabhāgattā dūre santikaṃ natthīti na sakkā dūrato santikaṃ uddharituṃ, santike panidha vutte bhinne tattheva dūraṃ labbhatīti āha ‘‘santikato pana dūraṃ uddharitabba’’nti.

    ဥပာဒာယုပာဒာယ ဒူရတော စ သန္တိကံ န သက္ကာ ဥဒ္ဓရိတုံ။ လောဘသဟဂတာယ ဒောသသဟဂတာ ဒူရေ လောဘသဟဂတာ သန္တိကေတိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ သန္တိကတောဝ သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတံ ဟောတိ။ တထာ ဒောသသဟဂတာယ လောဘသဟဂတာ ဒူရေ ဒောသသဟဂတာ သန္တိကေတိ ဧတ္ထာပိ သဘာဂတော သဘာဂန္တရသ္သ ဥဒ္ဓဋတ္တာ, န စ သက္ကာ ‘‘လောဘသဟဂတာယ ဒောသသဟဂတာ ဒူရေ သာ ဧဝ စ သန္တိကေ’’တိ ဝတ္တုံ ဒောသသဟဂတာယ သန္တိကဘာဝသ္သ အကာရဏတ္တာ, တသ္မာ ဝိသဘာဂတာ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ န ပဝတ္တတီတိ သဘာဂာဗ္ယာပကတ္တာ ဒူရတာယ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ န သက္ကာ ကာတုံ။ န ဟိ ဒောသသဟဂတာ အကုသလသဘာဂံ သဗ္ဗံ ဗ္ယာပေတ္ဝာ ပဝတ္တတီတိ။ သဘာဂတာ ပန ဘေဒံ အန္တောဂဓံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တတီတိ ဝိသဘာဂဗ္ယာပကတ္တာ သန္တိကတာယ သန္တိကတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုံ။ အကုသလတာ ဟိ လောဘသဟဂတာဒိသဗ္ဗဝိသဘာဂဗ္ယာပိကာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။

    Upādāyupādāya dūrato ca santikaṃ na sakkā uddharituṃ. Lobhasahagatāya dosasahagatā dūre lobhasahagatā santiketi hi vuccamāne santikatova santikaṃ uddharitaṃ hoti. Tathā dosasahagatāya lobhasahagatā dūre dosasahagatā santiketi etthāpi sabhāgato sabhāgantarassa uddhaṭattā, na ca sakkā ‘‘lobhasahagatāya dosasahagatā dūre sā eva ca santike’’ti vattuṃ dosasahagatāya santikabhāvassa akāraṇattā, tasmā visabhāgatā bhedaṃ aggahetvā na pavattatīti sabhāgābyāpakattā dūratāya dūrato santikuddharaṇaṃ na sakkā kātuṃ. Na hi dosasahagatā akusalasabhāgaṃ sabbaṃ byāpetvā pavattatīti. Sabhāgatā pana bhedaṃ antogadhaṃ katvā pavattatīti visabhāgabyāpakattā santikatāya santikato dūruddharaṇaṃ sakkā kātuṃ. Akusalatā hi lobhasahagatādisabbavisabhāgabyāpikāti. Tenāha ‘‘na dūrato santikaṃ uddharitabba’’ntiādi.

    ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ၃. သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

    3. Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā

    ၁၇. စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာ သညာတိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဝတ္ထုတော ဖသ္သသ္သ နာမံ ဖသ္သတော စ သညာယ, ဝတ္ထုဝိသိဋ္ဌဖသ္သေန ပန ဝိသိဋ္ဌသညာ ဝတ္ထုနာ စ ဝိသိဋ္ဌာ ဟောတိ ဖသ္သသ္သ ဝိယ တသ္သာပိ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ ‘‘ဝတ္ထုတော နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဃသမ္ဖသ္သဇာ သညာတိ ဧတ္ထာပိ ယထာ ဖသ္သော ဝတ္ထာရမ္မဏပဋိဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နော, တထာ တတော ဇာတသညာပီတိ ‘‘ဝတ္ထာရမ္မဏတော နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပဋိဃဇော သမ္ဖသ္သော, ပဋိဃဝိညေယ္ယော ဝာ သမ္ဖသ္သော ပဋိဃသမ္ဖသ္သောတိ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    17. Cakkhusamphassajāsaññāti ettha yadipi vatthuto phassassa nāmaṃ phassato ca saññāya, vatthuvisiṭṭhaphassena pana visiṭṭhasaññā vatthunā ca visiṭṭhā hoti phassassa viya tassāpi tabbatthukattāti ‘‘vatthuto nāma’’nti vuttaṃ. Paṭighasamphassajā saññāti etthāpi yathā phasso vatthārammaṇapaṭighaṭṭanena uppanno, tathā tato jātasaññāpīti ‘‘vatthārammaṇato nāma’’nti vuttaṃ. Ettha ca paṭighajo samphasso, paṭighaviññeyyo vā samphasso paṭighasamphassoti uttarapadalopaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ.

    ဝိညေယ္ယဘာဝေ ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ, ဝစနာဓီနာ ဝာ အရူပက္ခန္ဓာ, အဓိဝစနံ ဝာ ဧတေသံ ပကာသနံ အတ္ထီတိ ‘‘အဓိဝစနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တတောဇော သမ္ဖသ္သော အဓိဝစနသမ္ဖသ္သော, သမ္ဖသ္သောယေဝ ဝာ ယထာဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ အဓိဝစနော စ သမ္ဖသ္သော စာတိ အဓိဝစနသမ္ဖသ္သော, အဓိဝစနဝိညေယ္ယော ဝာ သမ္ဖသ္သော အဓိဝစနသမ္ဖသ္သော, တတော တသ္မိံ ဝာ ဇာတာ အဓိဝစနသမ္ဖသ္သဇာ။ ပဉ္စဒ္ဝာရိကသမ္ဖသ္သေပိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ တေန ပရိယာယေန တတောဇာပိ သညာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖသ္သဇာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ပန အညပ္ပကာရာသမ္ဘဝတော မနောသမ္ဖသ္သဇာ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖသ္သဇာ’’တိ ဝုစ္စတိ, န ဧဝံ အယံ ပဋိဃသမ္ဖသ္သဇာ အာဝေဏိကပ္ပကာရန္တရသမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

    Viññeyyabhāve vacanaṃ adhikicca pavattā, vacanādhīnā vā arūpakkhandhā, adhivacanaṃ vā etesaṃ pakāsanaṃ atthīti ‘‘adhivacanā’’ti vuccanti, tatojo samphasso adhivacanasamphasso, samphassoyeva vā yathāvuttehi atthehi adhivacano ca samphasso cāti adhivacanasamphasso, adhivacanaviññeyyo vā samphasso adhivacanasamphasso, tato tasmiṃ vā jātā adhivacanasamphassajā. Pañcadvārikasamphassepi yathāvutto attho sambhavatīti tena pariyāyena tatojāpi saññā ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuttā. Yathā pana aññappakārāsambhavato manosamphassajā nippariyāyena ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuccati, na evaṃ ayaṃ paṭighasamphassajā āveṇikappakārantarasambhavatoti adhippāyo.

    ယဒိ ဧဝံ စတ္တာရော ခန္ဓာပိ ယထာဝုတ္တသမ္ဖသ္သတော ဇာတတ္တာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖသ္သဇာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ, သညာဝ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ? တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ အတ္ထဝသေန အတ္တနော ပတ္တမ္ပိ နာမံ ယတ္ထ ပဝတ္တမာနော အဓိဝစနသမ္ဖသ္သဇ-သဒ္ဒော နိရုဠ္ဟတာယ ဓမ္မာဘိလာပော ဟောတိ, တသ္သာ သညာယ ဧဝ အာရောပေတ္ဝာ သယံ နိဝတ္တနံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ အထ ဝာ သညာယ ပဋိဃသမ္ဖသ္သဇာတိ အညမ္ပိ ဝိသိဋ္ဌံ နာမံ အတ္ထီတိ အဓိဝစနသမ္ဖသ္သဇာနာမံ တိဏ္ဏံယေဝ ခန္ဓာနံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တေ ပန အတ္တနော နာမံ သညာယ ဒတ္ဝာ နိဝတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဒ္ဝာရိကသညာ ဩလောကေတ္ဝာပိ ဇာနိတုံ သက္ကာတိ ဣဒံ တေန တေနာဓိပ္ပာယေန ဟတ္ထဝိကာရာဒိကရဏေ တဒဓိပ္ပာယဝိဇာနနနိမိတ္တဘူတာ ဝိညတ္တိ ဝိယ ရဇ္ဇိတ္ဝာ ဩလောကနာဒီသု ရတ္တတာဒိဝိဇာနနနိမိတ္တံ ဩလောကနံ စက္ခုဝိညာဏဝိသယသမာဂမေ ပာကဋံ ဟောတီတိ တံသမ္ပယုတ္တာယ သညာယပိ တထာပာကဋဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

    Yadi evaṃ cattāro khandhāpi yathāvuttasamphassato jātattā ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vattuṃ yuttā, saññāva kasmā evaṃ vuttāti? Tiṇṇaṃ khandhānaṃ atthavasena attano pattampi nāmaṃ yattha pavattamāno adhivacanasamphassaja-saddo niruḷhatāya dhammābhilāpo hoti, tassā saññāya eva āropetvā sayaṃ nivattanaṃ hoti. Tenāha ‘‘tayo hi arūpino khandhā’’tiādi. Atha vā saññāya paṭighasamphassajāti aññampi visiṭṭhaṃ nāmaṃ atthīti adhivacanasamphassajānāmaṃ tiṇṇaṃyeva khandhānaṃ bhavituṃ arahati. Te pana attano nāmaṃ saññāya datvā nivattāti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘tayo hi arūpino khandhā’’tiādi. Pañcadvārikasaññā oloketvāpi jānituṃ sakkāti idaṃ tena tenādhippāyena hatthavikārādikaraṇe tadadhippāyavijānananimittabhūtā viññatti viya rajjitvā olokanādīsu rattatādivijānananimittaṃ olokanaṃ cakkhuviññāṇavisayasamāgame pākaṭaṃ hotīti taṃsampayuttāya saññāyapi tathāpākaṭabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ရဇ္ဇိတ္ဝာ ဩလောကနာဒိဝသေန ပာကဋာ ဇဝနပ္ပဝတ္တာ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ဧတိသ္သာ အာသင္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပသာဒဝတ္ထုကာ ဧဝာ’’တိ အာဟ။ အညံ စိန္တေန္တန္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ တေန စိန္တိတံ ဉာတံ, တတော အညံ စိန္တေန္တန္တိ အတ္ထော။

    Rajjitvā olokanādivasena pākaṭā javanappavattā bhavituṃ arahatīti etissā āsaṅkāya nivattanatthaṃ ‘‘pasādavatthukā evā’’ti āha. Aññaṃ cintentanti yaṃ pubbe tena cintitaṃ ñātaṃ, tato aññaṃ cintentanti attho.

    သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ၄. သင္ခာရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

    4. Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā

    ၂၀. ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာတိ ဧတ္ထ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောဝ။ တတ္ထ ဟိ ပဓာနံ ဒသ္သိတန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဥပရိမကောဋိယာ တံ န ဒသ္သိတန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, ဥပရိမကောဋိဂတဘာဝေန ဝိနာ ဟေဋ္ဌိမကောဋိဂတဘာဝာဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိ ဟိ သဗ္ဗဗ္ယာပိကာတိ။ ဒုတိယေ ကရဏနိဒ္ဒေသော, ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိမေပိ ဝာ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ, တဉ္စ ပဓာနသင္ခာရဒသ္သနဝသေနာတိ သမ္ဗန္ဓကရဏေန ကရဏနိဒ္ဒေသောဝ။ တံသမ္ပယုတ္တာ သင္ခာရာတိ ဧကူနပညာသပ္ပဘေဒေ သင္ခာရေ အာဟ။ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ။

    20. Heṭṭhimakoṭiyāti ettha bhummaniddesova. Tattha hi padhānaṃ dassitanti. Yadi evaṃ uparimakoṭiyā taṃ na dassitanti āpajjatīti? Nāpajjati, uparimakoṭigatabhāvena vinā heṭṭhimakoṭigatabhāvābhāvato. Heṭṭhimakoṭi hi sabbabyāpikāti. Dutiye karaṇaniddeso, heṭṭhimakoṭiyā āgatāti sambandho. Purimepi vā ‘‘heṭṭhimakoṭiyā’’ti yaṃ vuttaṃ, tañca padhānasaṅkhāradassanavasenāti sambandhakaraṇena karaṇaniddesova. Taṃsampayuttā saṅkhārāti ekūnapaññāsappabhede saṅkhāre āha. Gahitāva honti tappaṭibaddhattā.

    သင္ခာရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā

    သမုဂ္ဂမ-သဒ္ဒော သဉ္ဇာတိယံ အာဒိဥပ္ပတ္တိယံ နိရုဠ္ဟော။ တံတံပစ္စယသမာယောဂေ ဟိ ပုရိမဘဝသင္ခာတာ ပုရိမန္တတော ဥဒ္ဓင္ဂမနံ သမုဂ္ဂမော, သန္ဓိယံ ဝာ ပဋိသန္ဓိယံ ဥဂ္ဂမော သမုဂ္ဂမော။ သော ပန ယတ္ထ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ သမုဂ္ဂစ္ဆန္တိ, တတ္ထေဝ ဒသ္သိတော။ ဧတေန နယေန အပရိပုဏ္ဏခန္ဓသမုဂ္ဂမော ဧကဝောကာရစတုဝောကာရေသု သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။ အထ ဝာ ယထာဓိဂတာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ သဟ ဥဂ္ဂမော ဥပ္ပတ္တိ သမုဂ္ဂမော။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝိကလုပ္ပတ္တိ အသင္ဂဟိတာ ဟောတိ။ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဇာတိမန္တဧဠကလောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာ။ သပ္ပိမဏ္ဍဗိန္ဒူတိ ဧဝံ ဧတ္ထာပိ ဗိန္ဒု-သဒ္ဒော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂန္တိ ဧဝံဝဏ္ဏံ ဧဝံသဏ္ဌာနဉ္စ။ ပဋိဘဇနံ ဝာ ပဋိဘာဂော, သဒိသတာဘဇနံ သဒိသတာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝိဓော ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂော ဧတသ္သာတိ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ။

    Samuggama-saddo sañjātiyaṃ ādiuppattiyaṃ niruḷho. Taṃtaṃpaccayasamāyoge hi purimabhavasaṅkhātā purimantato uddhaṅgamanaṃ samuggamo, sandhiyaṃ vā paṭisandhiyaṃ uggamo samuggamo. So pana yattha pañcakkhandhā paripuṇṇā samuggacchanti, tattheva dassito. Etena nayena aparipuṇṇakhandhasamuggamo ekavokāracatuvokāresu sakkā viññātunti. Atha vā yathādhigatānaṃ pañcannampi khandhānaṃ saha uggamo uppatti samuggamo. Etasmiṃ atthe vikaluppatti asaṅgahitā hoti. Himavantappadese jātimantaeḷakalomaṃ jātiuṇṇā. Sappimaṇḍabindūti evaṃ etthāpi bindu-saddo yojetabbo. Evaṃvaṇṇappaṭibhāganti evaṃvaṇṇaṃ evaṃsaṇṭhānañca. Paṭibhajanaṃ vā paṭibhāgo, sadisatābhajanaṃ sadisatāpattīti attho. Evaṃvidho vaṇṇappaṭibhāgo etassāti evaṃvaṇṇappaṭibhāgaṃ.

    သန္တတိသီသာနီတိ သန္တတိမူလာနိ, သန္တတိကောဋ္ဌာသာ ဝာ။ အနေကိန္ဒ္ရိယသမာဟာရဘာဝတော ဟိ ပဓာနင္ဂံ ‘‘သီသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝတ္ထုဒသကာဒိကောဋ္ဌာသာ အနေကရူပသမုဒာယဘူတာ ‘‘သီသာနီ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ။

    Santatisīsānīti santatimūlāni, santatikoṭṭhāsā vā. Anekindriyasamāhārabhāvato hi padhānaṅgaṃ ‘‘sīsa’’nti vuccati, evaṃ vatthudasakādikoṭṭhāsā anekarūpasamudāyabhūtā ‘‘sīsānī’’ti vuttānīti.

    ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ဂဏနာပာရိပူရိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တသ္သ တသ္သ ခန္ဓသ္သ ပရိပုဏ္ဏတံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနပဝေဏိယာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဥတုစိတ္တာဟာရဇပဝေဏီ စ ဧတ္တကံ ကာလံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ, တံ ပန ‘‘ပုဗ္ဗာပရတော’’တိ ဧတ္ထ ဝက္ခတီတိ အကထေတ္ဝာ ကမ္မဇပဝေဏီ စ န သဗ္ဗာ ဝုတ္တာတိ အဝုတ္တံ ဒသ္သေတုံ ဩပပာတိကသမုဂ္ဂမော နာမ ဒသ္သိတော။ ဧဝံ။ပေ.။ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ဝသေန နယော ဒသ္သိတော, အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပန ကာမာဝစရာနံ ရူပာဝစရာနံ ပရိဟီနာယတနသ္သ ဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Pañcakkhandhā paripuṇṇā hontīti gaṇanāpāripūriṃ sandhāya vuttaṃ, na tassa tassa khandhassa paripuṇṇataṃ. Kammasamuṭṭhānapaveṇiyā vuttattā ‘‘utucittāhārajapaveṇī ca ettakaṃ kālaṃ atikkamitvā hotī’’tiādinā vattabbā siyā, taṃ pana ‘‘pubbāparato’’ti ettha vakkhatīti akathetvā kammajapaveṇī ca na sabbā vuttāti avuttaṃ dassetuṃ opapātikasamuggamo nāma dassito. Evaṃ…pe… pañcakkhandhā paripuṇṇā hontīti paripuṇṇāyatanānaṃ vasena nayo dassito, aparipuṇṇāyatanānaṃ pana kāmāvacarānaṃ rūpāvacarānaṃ parihīnāyatanassa vasena santatisīsahāni veditabbā.

    ပုဗ္ဗာပရတောတိ အယံ ဝိစာရဏာ န ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ, အထ ခော တေသံ ရူပသမုဋ္ဌာပနေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တံ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ ပနာ’’တိအာဒိ။ အပစ္ဆာအပုရေ ဥပ္ပန္နေသူတိ ဧတေန သံသယကာရဏံ ဒသ္သေတိ။ သဟုပ္ပန္နေသု ဟိ ဣဒမေဝ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဣဒံ ပစ္ဆာတိ အဒသ္သိတံ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗာပရတော’’တိ ဧတိသ္သာ ဝိစာရဏာယ ဝတ္ထုဘာဝေန ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နာ ပဝတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဂဟိတာ။ တတ္ထ စ နိဒ္ဓာရဏေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘ရူပံ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ အာဟ။ အညထာ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေ သတိ ရူပသ္သ ရူပသမုဋ္ဌာပနက္ခဏေ ကမ္မသ္သပိ ရူပသမုဋ္ဌာနံ ဝဒန္တီတိ ဥဘယန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ရူပာရူပသန္တတိဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ အယံ ဝိစာရဏာ ပဝတ္တာတိ ‘‘ရူပံ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝ ဝိဇ္ဇမာနေ ဂဟေတ္ဝာ ဝိစာရဏာယ ကရိယမာနာယ အရူပသ္သ ရူပသမုဋ္ဌာပနမေဝ နတ္ထီတိ ပုဗ္ဗာပရသမုဋ္ဌာပနဝိစာရဏာဝ ဣဓ န ဥပပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ဝတ္ထု ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတီတိ သဗ္ဗရူပာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒာ ဟိ တံ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယရဟိတံ အာဟာရာဒီဟိ စ အနုပတ္ထဒ္ဓန္တိ ‘‘ဒုဗ္ဗလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တတ္တာတိ ဣဒံ သတိပိ ဘဝင္ဂသ္သ ကမ္မဇဘာဝေ သာယံ ဝိပာကသန္တတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရိမဘဝင္ဂသမုဋ္ဌာပကတော အညေန ကမ္မုနာ ခိတ္တာ ဝိယ အပ္ပတိဋ္ဌိတာ, တတော ပရဉ္စ သမာနသန္တတိယံ အနန္တရပစ္စယံ ပုရေဇာတပစ္စယဉ္စ လဘိတ္ဝာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

    Pubbāparatoti ayaṃ vicāraṇā na pañcannaṃ khandhānaṃ uppattiyaṃ, atha kho tesaṃ rūpasamuṭṭhāpaneti daṭṭhabbā. Taṃ dassento āha ‘‘evaṃ panā’’tiādi. Apacchāapure uppannesūti etena saṃsayakāraṇaṃ dasseti. Sahuppannesu hi idameva paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti, idaṃ pacchāti adassitaṃ na sakkā viññātuṃ. Ettha ca ‘‘pubbāparato’’ti etissā vicāraṇāya vatthubhāvena paṭisandhiyaṃ uppannā pavattā pañcakkhandhā gahitā. Tattha ca niddhāraṇe bhummaniddesoti ‘‘rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti āha. Aññathā bhāvenabhāvalakkhaṇatthe bhummaniddese sati rūpassa rūpasamuṭṭhāpanakkhaṇe kammassapi rūpasamuṭṭhānaṃ vadantīti ubhayanti vattabbaṃ siyāti. Rūpārūpasantatiñca gahetvā ayaṃ vicāraṇā pavattāti ‘‘rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti vuttaṃ. Aññathā paṭisandhikkhaṇe eva vijjamāne gahetvā vicāraṇāya kariyamānāya arūpassa rūpasamuṭṭhāpanameva natthīti pubbāparasamuṭṭhāpanavicāraṇāva idha na upapajjatīti vattabbaṃ siyāti. Vatthu uppādakkhaṇe dubbalaṃ hotīti sabbarūpānaṃ uppādakkhaṇe dubbalataṃ sandhāya vuttaṃ. Tadā hi taṃ pacchājātapaccayarahitaṃ āhārādīhi ca anupatthaddhanti ‘‘dubbala’’nti vuttaṃ. Kammavegakkhittattāti idaṃ satipi bhavaṅgassa kammajabhāve sāyaṃ vipākasantati paṭisandhikkhaṇe purimabhavaṅgasamuṭṭhāpakato aññena kammunā khittā viya appatiṭṭhitā, tato parañca samānasantatiyaṃ anantarapaccayaṃ purejātapaccayañca labhitvā patiṭṭhitāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ပဝေဏီ ဃဋိယတီတိ စက္ခာဒိဝတ္ထုသန္တတိ ဧကသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧဝ အညသ္သ နိရောဓုပ္ပတ္တိဝသေန ဃဋိယတိ, န စုတိပဋိသန္ဓိနိသ္သယဝတ္ထူနံ ဝိယ ဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ အင္ဂတောတိ ဈာနင္ဂတော။ ဈာနင္ဂာနိ ဟိ စိတ္တေန သဟ ရူပသမုဋ္ဌာပကာနိ, တေသံ အနုဗလဒာယကာနိ မဂ္ဂင္ဂာဒီနိ တေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိသေသရူပပ္ပဝတ္တိဒသ္သနတော။ အထ ဝာ ယာနိ စိတ္တင္ဂာနိ စေတနာဒီနိ စိတ္တသ္သ ရူပသမုဋ္ဌာပနေ အင္ဂဘာဝံ သဟာယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ, တေသံ ဗလဒာယကေဟိ ဈာနင္ဂာဒီဟိ အပရိဟီနန္တိ အတ္ထော။ တတော ပရိဟီနတ္တာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေန္တီတိ။ ယော ပန ဝဒေယ္ယ ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတဝတ္ထု တသ္သ ဌိတိက္ခဏေ စ ဘင္ဂက္ခဏေ စ ပုရေဇာတန္တိ ကတ္ဝာ ပစ္စယဝေကလ္လာဘာဝတော တသ္မိံ ခဏဒ္ဝယေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတူ’’တိ, တံ နိဝာရေန္တော အာဟ ‘‘ယဒိ ဟိ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဌိတိဘင္ဂက္ခဏေသုပိ တေသံ ဓမ္မာနံ ဝတ္ထု ပုရေဇာတံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝေတန္တိ အနုဇာနိ, တတ္ထာပိ ဒောသံ ဒသ္သေတိ။ ယဒိ တဒာ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေယ္ယ, တဝ မတေန ပဋိသန္ဓိစိတ္တမ္ပိ သမုဋ္ဌာပေယ္ယ, တဒာ ပန ရူပုပ္ပာဒနမေဝ နတ္ထိ။ ယဒာ စ ရူပုပ္ပာဒနံ, တဒာ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တဝ မတေနပိ ပစ္စယဝေကလ္လမေဝ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရေဇာတနိသ္သယာဘာဝတော, တသ္မာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အဋ္ဌ ရူပာနိ ဂဟေတ္ဝာ ဥဋ္ဌဟတိ။ ကသ္မာ? အရူပဓမ္မာနံ အနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန သဝေဂာနံ ပရိပုဏ္ဏဗလာနမေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။

    Paveṇī ghaṭiyatīti cakkhādivatthusantati ekasmiṃ vijjamāne eva aññassa nirodhuppattivasena ghaṭiyati, na cutipaṭisandhinissayavatthūnaṃ viya vicchedappavattīti attho. Aṅgatoti jhānaṅgato. Jhānaṅgāni hi cittena saha rūpasamuṭṭhāpakāni, tesaṃ anubaladāyakāni maggaṅgādīni tesu vijjamānesu visesarūpappavattidassanato. Atha vā yāni cittaṅgāni cetanādīni cittassa rūpasamuṭṭhāpane aṅgabhāvaṃ sahāyabhāvaṃ gacchanti, tesaṃ baladāyakehi jhānaṅgādīhi aparihīnanti attho. Tato parihīnattā hi cakkhuviññāṇādīni rūpaṃ na samuṭṭhāpentīti. Yo pana vadeyya ‘‘paṭisandhicittena sahajātavatthu tassa ṭhitikkhaṇe ca bhaṅgakkhaṇe ca purejātanti katvā paccayavekallābhāvato tasmiṃ khaṇadvaye rūpaṃ samuṭṭhāpetū’’ti, taṃ nivārento āha ‘‘yadi hi citta’’ntiādi. Tattha ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi tesaṃ dhammānaṃ vatthu purejātaṃ na hotīti na vattabbamevetanti anujāni, tatthāpi dosaṃ dasseti. Yadi tadā rūpaṃ samuṭṭhāpeyya, tava matena paṭisandhicittampi samuṭṭhāpeyya, tadā pana rūpuppādanameva natthi. Yadā ca rūpuppādanaṃ, tadā uppādakkhaṇe tava matenapi paccayavekallameva paṭisandhikkhaṇe purejātanissayābhāvato, tasmā paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpetīti ayamettha adhippāyo. Uppādakkhaṇe aṭṭha rūpāni gahetvā uṭṭhahati. Kasmā? Arūpadhammānaṃ anantarādipaccayavasena savegānaṃ paripuṇṇabalānameva uppattito.

    အဝိသယတာယာတိ အဂတပုဗ္ဗသ္သ ဂာမသ္သ အာဂန္တုကသ္သ အဝိသယဘာဝတော။ အပ္ပဟုတတာယာတိ တတ္ထ တသ္သ အနိသ္သရဘာဝတော။ စိတ္တသမုဋ္ဌာန။ပေ.။ ဌိတာနီတိ ဣဒံ ယေဟာကာရေဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပာနံ စိတ္တစေတသိကာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကာ သမတိံသကမ္မဇရူပာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။

    Avisayatāyāti agatapubbassa gāmassa āgantukassa avisayabhāvato. Appahutatāyāti tattha tassa anissarabhāvato. Cittasamuṭṭhāna…pe… ṭhitānīti idaṃ yehākārehi cittasamuṭṭhānarūpānaṃ cittacetasikā paccayā honti, tehi sabbehi paṭisandhiyaṃ cittacetasikā samatiṃsakammajarūpānaṃ yathāsambhavaṃ paccayā hontīti katvā vuttaṃ.

    ဝဋ္ဋမူလန္တိ တဏ္ဟာ အဝိဇ္ဇာ ဝုစ္စတိ။ စုတိစိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယ န ဘဝန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝဋ္ဋမူလသ္သ ဝူပသန္တတ္တာ အနုပ္ပတ္တိ ဝိစာရေတဗ္ဗာ။

    Vaṭṭamūlanti taṇhā avijjā vuccati. Cuticittena uppajjamānaṃ rūpaṃ tato purimatarehi uppajjamānaṃ viya na bhavantare uppajjatīti vaṭṭamūlassa vūpasantattā anuppatti vicāretabbā.

    ရူပသ္သ နတ္ထိတာယာတိ ရူပာနံ နိသ္သရဏတ္တာ အရူပသ္သ, ဝိရာဂဝသေန ပဟီနတ္တာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗသ္သ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပောကာသေ ဝာ ရူပံ အတ္ထီတိ ကတ္ဝာ ရူပပစ္စယာနံ ရူပုပ္ပာဒနံ ဟောတိ, အရူပံ ပန ရူပသ္သ ဩကာသော န ဟောတီတိ ယသ္မိံ ရူပေ သတိ စိတ္တံ အညံ ရူပံ ဥပ္ပာဒေယ္ယ, တဒေဝ တတ္ထ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ပုရိမရူပသ္သပိ ဟိ ပစ္စယဘာဝော အတ္ထိ ပုတ္တသ္သ ပိတိသဒိသတာဒသ္သနတောတိ။

    Rūpassanatthitāyāti rūpānaṃ nissaraṇattā arūpassa, virāgavasena pahīnattā uppādetabbassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpokāse vā rūpaṃ atthīti katvā rūpapaccayānaṃ rūpuppādanaṃ hoti, arūpaṃ pana rūpassa okāso na hotīti yasmiṃ rūpe sati cittaṃ aññaṃ rūpaṃ uppādeyya, tadeva tattha natthīti attho. Purimarūpassapi hi paccayabhāvo atthi puttassa pitisadisatādassanatoti.

    ဥတု ပန ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တသ္သ ဌိတိက္ခဏေ သမုဋ္ဌာပနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥတု နာမ စေသ ဒန္ဓနိရောဓောတိအာဒိ ဥတုသ္သ ဌာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒနေ ကာရဏဒသ္သနတ္ထံ အရူပာနံ ဥပ္ပာဒကာလဒသ္သနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ဒန္ဓနိရောဓတ္တာ ဟိ သော ဌိတိက္ခဏေ ဗလဝာတိ တဒာ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ, တသ္မိံ ဓရန္တေ ဧဝ ခိပ္ပနိရောဓတ္တာ သောဠသသု စိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ စိတ္တံ ဥတုနာ သမုဋ္ဌိတေ ရူပေ ပုန သမုဋ္ဌာပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မိံ ဓရန္တေ ဧဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတေန ပန ဝစနေန ယဒိ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဓရမာနက္ခဏေ ဧဝ ဂဟိတာ, ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အထုပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ နိရောဓက္ခဏောဝ ဂဟိတော, ‘‘သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ, သစေ နိရောဓက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဂဟိတော, ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ, ယဒိ ပန ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဓရမာနက္ခဏေ န ဂဟိတာ, ‘‘အဓိကသတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘တေသု ပဋိသန္ဓိအနန္တရ’’န္တိ ပဋိသန္ဓိပိ တသ္သ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသု ဂဟိတာ, တသ္မာ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဓရမာနက္ခဏေ ဂဟိတောတိ နိရောဓက္ခဏေ အဂ္ဂဟိတေ အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝက္ခမာနာ, ဂဟိတေ ဝာ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Utu pana paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe samuṭṭhāpanatoti adhippāyo. Utu nāma cesa dandhanirodhotiādi utussa ṭhānakkhaṇe uppādane kāraṇadassanatthaṃ arūpānaṃ uppādakāladassanatthañca vuttaṃ. Dandhanirodhattā hi so ṭhitikkhaṇe balavāti tadā rūpaṃ samuṭṭhāpeti, tasmiṃ dharante eva khippanirodhattā soḷasasu cittesu uppannesu paṭisandhianantaraṃ cittaṃ utunā samuṭṭhite rūpe puna samuṭṭhāpetīti adhippāyo. Tasmiṃ dharante eva soḷasa cittāni uppajjitvā nirujjhantīti etena pana vacanena yadi uppādanirodhakkhaṇā dharamānakkhaṇe eva gahitā, ‘‘soḷasacittakkhaṇāyukaṃ rūpa’’nti vuttaṃ hoti, athuppādakkhaṇaṃ aggahetvā nirodhakkhaṇova gahito, ‘‘sattarasacittakkhaṇāyuka’’nti, sace nirodhakkhaṇaṃ aggahetvā uppādakkhaṇo gahito, ‘‘adhikasoḷasacittakkhaṇāyuka’’nti, yadi pana uppādanirodhakkhaṇā dharamānakkhaṇe na gahitā, ‘‘adhikasattarasacittakkhaṇāyuka’’nti. Yasmā pana ‘‘tesu paṭisandhianantara’’nti paṭisandhipi tassa dharamānakkhaṇe uppannesu gahitā, tasmā uppādakkhaṇo dharamānakkhaṇe gahitoti nirodhakkhaṇe aggahite adhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā vakkhamānā, gahite vā soḷasacittakkhaṇāyukatā adhippetāti veditabbā.

    ဩဇာ ခရာတိ သဝတ္ထုကံ ဩဇံ သန္ဓာယာဟ။ သဘာဝတော သုခုမာယ ဟိ ဩဇာယ ဝတ္ထုဝသေန အတ္ထိ ဩဠာရိကသုခုမတာတိ။

    Ojā kharāti savatthukaṃ ojaṃ sandhāyāha. Sabhāvato sukhumāya hi ojāya vatthuvasena atthi oḷārikasukhumatāti.

    စိတ္တဉ္စေဝာတိ စိတ္တသ္သ ပုဗ္ဗင္ဂမတာယ ဝုတ္တံ, တံသမ္ပယုတ္တကာပိ ပန ရူပသမုဋ္ဌာပကာ ဟောန္တီတိ။ ယထာဟ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၁)။ စိတ္တန္တိ ဝာ စိတ္တုပ္ပာဒံ ဂဏ္ဟာတိ, န ကမ္မစေတနံ ဝိယ ဧကဓမ္မမေဝ အဝိဇ္ဇမာနံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေဟိပိ သမုဋ္ဌိတံ ဟောတူတိ စေ? န, တေဟိ သမုဋ္ဌိတဘာဝသ္သ အဝုတ္တတ္တာ, အဝစနဉ္စ တေသံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝာဘာဝတော။

    Cittañcevāti cittassa pubbaṅgamatāya vuttaṃ, taṃsampayuttakāpi pana rūpasamuṭṭhāpakā hontīti. Yathāha ‘‘hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’tiādi (paṭṭhā. 1.1.1). Cittanti vā cittuppādaṃ gaṇhāti, na kammacetanaṃ viya ekadhammameva avijjamānaṃ. Kammasamuṭṭhānañca taṃsampayuttehipi samuṭṭhitaṃ hotūti ce? Na, tehi samuṭṭhitabhāvassa avuttattā, avacanañca tesaṃ kenaci paccayena paccayabhāvābhāvato.

    အဒ္ဓာနပရိစ္ဆေဒတောတိ ကာလပရိစ္ဆေဒတော။ တတ္ထ ‘‘သတ္တရသ စိတ္တက္ခဏာ ရူပသ္သ အဒ္ဓာ, ရူပသ္သ သတ္တရသမော ဘာဂော အရူပသ္သာ’’တိ ဧသော အဒ္ဓာနပရိစ္ဆေဒော အဓိပ္ပေတော။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေတိ ဣဒံ နယဒသ္သနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တတော ပရမ္ပိ ရူပာရူပာနံ သဟုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော, န ပနေတံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ အသဟုပ္ပတ္တိအဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ပဋိသန္ဓိစိတ္တသ္သ ဌိတိဘင္ဂက္ခဏေသုပိ ရူပုပ္ပတ္တိံ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ ဖလပ္ပတ္တနိဒသ္သနေန စ ရူပာရူပာနံ အသမာနကာလတံ နိဒသ္သေတိ, န သဟုပ္ပာဒံ တဒတ္ထံ အနာရဒ္ဓတ္တာ။ သဟုပ္ပာဒေန ပန အသမာနကာလတာ သုခဒီပနာ ဟောတီတိ တံဒီပနတ္ထမေဝ သဟုပ္ပာဒဂ္ဂဟဏံ။

    Addhānaparicchedatoti kālaparicchedato. Tattha ‘‘sattarasa cittakkhaṇā rūpassa addhā, rūpassa sattarasamo bhāgo arūpassā’’ti eso addhānaparicchedo adhippeto. Paṭisandhikkhaṇeti idaṃ nayadassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ tato parampi rūpārūpānaṃ sahuppattisabbhāvato, na panetaṃ paṭisandhikkhaṇe asahuppattiabhāvaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ, paṭisandhicittassa ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi rūpuppattiṃ sayameva vakkhatīti. Phalappattanidassanena ca rūpārūpānaṃ asamānakālataṃ nidasseti, na sahuppādaṃ tadatthaṃ anāraddhattā. Sahuppādena pana asamānakālatā sukhadīpanā hotīti taṃdīpanatthameva sahuppādaggahaṇaṃ.

    ယဒိ ဧဝံ ရူပာရူပာနံ အသမာနဒ္ဓတ္တာ အရူပံ ဩဟာယ ရူပသ္သ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတသ္သာ နိဝာရဏတ္ထမာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဧကပ္ပမာဏာဝာတိ နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနေသု ရူပာရူပဓမ္မေသု နိစ္ဆိဒ္ဒေသု အရူပရဟိတံ ရူပံ, ရူပရဟိတံ ဝာ အရူပံ နတ္ထီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ ကထာ ပဉ္စဝောကာရေ ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ နိဗ္ဗာနပဋိဘာဂနိရောဓသမာပတ္တိရဟိတံ သန္ဓာယ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဒေ ပဒန္တိ အတ္တနော ပဒေ ဧဝ ပဒံ နိက္ခိပန္တော ဝိယ လဟုံ လဟုံ အက္ကမိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ အနောဟာယာတိ ယာဝ စုတိ, တာဝ အဝိဇဟိတ္ဝာ, စုတိက္ခဏေ ပန သဟေဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ။ ယသ္မိဉ္စဒ္ဓာနေ အညမညံ အနောဟာယ ပဝတ္တိ, သော စ ပဋိသန္ဓိစုတိပရိစ္ဆိန္နော ဥက္ကံသတော ဧတေသံ အဒ္ဓာတိ။ ဧဝန္တိ ဧတေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အဝကံသတော အဒ္ဓာပကာရံ ဣမဉ္စ သင္ဂဏ္ဟာတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Yadi evaṃ rūpārūpānaṃ asamānaddhattā arūpaṃ ohāya rūpassa pavatti āpajjatīti etassā nivāraṇatthamāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Ekappamāṇāvāti nirantaraṃ pavattamānesu rūpārūpadhammesu nicchiddesu arūparahitaṃ rūpaṃ, rūparahitaṃ vā arūpaṃ natthīti katvā vuttaṃ. Ayañca kathā pañcavokāre kammajarūpappavattiṃ nibbānapaṭibhāganirodhasamāpattirahitaṃ sandhāya katāti daṭṭhabbā. Pade padanti attano pade eva padaṃ nikkhipanto viya lahuṃ lahuṃ akkamitvāti attho. Anohāyāti yāva cuti, tāva avijahitvā, cutikkhaṇe pana saheva nirujjhantīti. Yasmiñcaddhāne aññamaññaṃ anohāya pavatti, so ca paṭisandhicutiparicchinno ukkaṃsato etesaṃ addhāti. Evanti etena pubbe vuttaṃ avakaṃsato addhāpakāraṃ imañca saṅgaṇhātīti daṭṭhabbaṃ.

    ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတောတိ ဧတံ ဒ္ဝယမပိ သဟ ဂဟေတ္ဝာ ရူပာရူပာနံ ‘‘ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတော’’တိ ဧကော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ။ ပစ္ဆိမကမ္မဇံ ဌပေတ္ဝာတိ တသ္သ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈနတော နာနာနိရောဓော နတ္ထီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ တသ္သ ပန ဧကုပ္ပာဒောပိ နတ္ထိ ဟေဋ္ဌာ သောဠသကေ ပစ္ဆိမသ္သ ဘင္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပတ္တိဝစနတော။ ယဒိ ပန ယသ္သ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓာ ဒ္ဝေပိ န သန္တိ, တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ စိတ္တသ္သ ဘင္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌပေတဗ္ဗံ သိယာ, ပစ္ဆိမကမ္မဇသ္သ ပန ဥပ္ပတ္တိတော ပရတော စိတ္တေသု ပဝတ္တမာနေသု ကမ္မဇရူပသ္သ အနုပ္ပတ္တိတော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗဉ္စ တဒာ နတ္ထီတိ ‘‘ပစ္ဆိမကမ္မဇံ ဌပေတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ပုဗ္ဗေ ပန အဋ္ဌစတ္တာလီသကမ္မဇရူပပဝေဏီ အတ္ထီတိ တတ္ထ ယံ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ, တံ အညသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ‘‘ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓ’’န္တိ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတိဘင္ဂက္ခဏေသု ဥပ္ပန္နရူပာနိ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ဧဝံ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တဉ္ဟိ ရူပံ အရူပေန, အရူပဉ္စ တေန ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓန္တိ။ တတ္ထ သင္ခလိကသ္သ ဝိယ သမ္ဗန္ဓော ပဝေဏီတိ ကတ္ဝာ အဋ္ဌစတ္တာလီသကမ္မဇိယဝစနံ ကတံ, အညထာ ဧကူနပညာသကမ္မဇိယဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

    Ekuppādanānānirodhatoti etaṃ dvayamapi saha gahetvā rūpārūpānaṃ ‘‘ekuppādanānānirodhato’’ti eko daṭṭhabbākāro vuttoti daṭṭhabbo. Evaṃ ito paresupi. Pacchimakammajaṃ ṭhapetvāti tassa cuticittena saha nirujjhanato nānānirodho natthīti katvā vuttanti vadanti. Tassa pana ekuppādopi natthi heṭṭhā soḷasake pacchimassa bhaṅgakkhaṇe uppattivacanato. Yadi pana yassa ekuppādanānānirodhā dvepi na santi, taṃ ṭhapetabbaṃ. Sabbampi cittassa bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ ṭhapetabbaṃ siyā, pacchimakammajassa pana uppattito parato cittesu pavattamānesu kammajarūpassa anuppattito vajjetabbaṃ gahetabbañca tadā natthīti ‘‘pacchimakammajaṃ ṭhapetvā’’ti vuttanti veditabbaṃ. Tato pubbe pana aṭṭhacattālīsakammajarūpapaveṇī atthīti tattha yaṃ cittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ, taṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhatīti ‘‘ekuppādanānānirodha’’nti gahetvā ṭhitibhaṅgakkhaṇesu uppannarūpāni vajjetvā evaṃ ekuppādanānānirodhato veditabbāti yojanā katāti daṭṭhabbā. Tañhi rūpaṃ arūpena, arūpañca tena ekuppādanānānirodhanti. Tattha saṅkhalikassa viya sambandho paveṇīti katvā aṭṭhacattālīsakammajiyavacanaṃ kataṃ, aññathā ekūnapaññāsakammajiyavacanaṃ kattabbaṃ siyā.

    နာနုပ္ပာဒ။ပေ.။ ပစ္ဆိမကမ္မဇေန ဒီပေတဗ္ဗာတိ တေန သုဒီပနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ နယေန သက္ကာ တတော ပုဗ္ဗေပိ ဧကသ္သ စိတ္တသ္သ ဘင္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နရူပံ အညသ္သပိ ဘင္ဂက္ခဏေ ဧဝ နိရုဇ္ဈတီတိ တံ အရူပေန, အရူပဉ္စ တေန နာနုပ္ပာဒံ ဧကနိရောဓန္တိ ဝိညာတုန္တိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပန အညသ္သ စိတ္တသ္သ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အညသ္သ ဌိတိက္ခဏေ, တသ္သ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဌိတိက္ခဏေ ဧဝ နိရုဇ္ဈနကံ အရူပဉ္စ န သင္ဂဟိတံ, တံ ‘‘နာနုပ္ပာဒတော နာနာနိရောဓတော’’တိ ဧတ္ထေဝ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုသန္တတိကရူပေန ဟိ နာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတာဒီပနာ ဧတ္ထ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နသ္သ ဒသ္သိတတ္တာ အဒသ္သိတသ္သ ဝသေန နယဒသ္သနံ ဟောတီတိ။ သမတိံသကမ္မဇရူပေသု ဧဝ ဌိတသ္သပိ ဂဗ္ဘေ ဂတသ္သ မရဏံ အတ္ထီတိ တေသံ ဧဝ ဝသေန ပစ္ဆိမကမ္ပိ ယောဇိတံ။ အမရာ နာမ ဘဝေယ္ယုံ, ကသ္မာ? ယထာ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ ပဝတ္တိ , ဧဝံ တဒုပ္ပာဒကကမ္မေနေဝ ဘဝင္ဂာဒီနဉ္စ တဗ္ဗတ္ထုကာနံ ပဝတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ န ဟိ တံ ကာရဏံ အတ္ထိ, ယေန တံ ကမ္မဇေသု ဧကစ္စံ ပဝတ္တေယ္ယ, ဧကစ္စံ န ပဝတ္တေယ္ယာတိ။ တသ္မာ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာဒီနံ ဇီဝိတသင္ခာရာနံ အနူနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အမရာ နာမ ဘဝေယ္ယု’’န္တိ။

    Nānuppāda…pe… pacchimakammajena dīpetabbāti tena sudīpanattā vuttaṃ. Etena hi nayena sakkā tato pubbepi ekassa cittassa bhaṅgakkhaṇe uppannarūpaṃ aññassapi bhaṅgakkhaṇe eva nirujjhatīti taṃ arūpena, arūpañca tena nānuppādaṃ ekanirodhanti viññātunti. Ubhayatthāpi pana aññassa cittassa ṭhitikkhaṇe uppannaṃ rūpaṃ aññassa ṭhitikkhaṇe, tassa ṭhitikkhaṇe uppajjitvā ṭhitikkhaṇe eva nirujjhanakaṃ arūpañca na saṅgahitaṃ, taṃ ‘‘nānuppādato nānānirodhato’’ti ettheva saṅgahaṃ gacchatīti veditabbaṃ. Catusantatikarūpena hi nānuppādanānānirodhatādīpanā ettha ṭhitikkhaṇe uppannassa dassitattā adassitassa vasena nayadassanaṃ hotīti. Samatiṃsakammajarūpesu eva ṭhitassapi gabbhe gatassa maraṇaṃ atthīti tesaṃ eva vasena pacchimakampi yojitaṃ. Amarā nāma bhaveyyuṃ, kasmā? Yathā channaṃ vatthūnaṃ pavatti , evaṃ taduppādakakammeneva bhavaṅgādīnañca tabbatthukānaṃ pavattiyā bhavitabbanti. Na hi taṃ kāraṇaṃ atthi, yena taṃ kammajesu ekaccaṃ pavatteyya, ekaccaṃ na pavatteyyāti. Tasmā āyuusmāviññāṇādīnaṃ jīvitasaṅkhārānaṃ anūnattā vuttaṃ ‘‘amarā nāma bhaveyyu’’nti.

    ‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ, ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညသ္သ ဌိတိက္ခဏေ, ဘင္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညသ္သ ဘင္ဂက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္တနော ပနာဓိပ္ပာယံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နိရောဓက္ခဏေ, ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ, ဘင္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ဒီပေတိယေဝ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ အဒ္ဓာနပရိစ္ဆေဒေ ‘‘တံ ပန သတ္တရသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝုတ္တံ။ ဣမာယ ပာဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ, ကသ္မာ? စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပသ္သပိ သမာနာယုကတာယ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ပန ဧတေဟိ ယောဇိတံ, တထာ ရူပသ္သ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတာ နာနုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ စ နတ္ထိယေဝ။

    ‘‘Uppādakkhaṇe uppannaṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhati, ṭhitikkhaṇe uppannaṃ aññassa ṭhitikkhaṇe, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ aññassa bhaṅgakkhaṇe nirujjhatī’’ti idaṃ aṭṭhakathāyaṃ āgatattā vuttanti adhippāyo. Attano panādhippāyaṃ uppādakkhaṇe uppannaṃ nirodhakkhaṇe, ṭhitikkhaṇe uppannañca uppādakkhaṇe, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ ṭhitikkhaṇe nirujjhatīti dīpetiyeva. Evañca katvā addhānaparicchede ‘‘taṃ pana sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhatī’’ti (vibha. aṭṭha. 26 pakiṇṇakakathā) vuttaṃ. Imāya pāḷiyā virujjhati, kasmā? Catusamuṭṭhānikarūpassapi samānāyukatāya bhavitabbattāti adhippāyo. Yathā pana etehi yojitaṃ, tathā rūpassa ekuppādanānānirodhatā nānuppādekanirodhatā ca natthiyeva.

    ယာ ပန ဧတေဟိ ရူပသ္သ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝုတ္တာ, ယာ စ အဋ္ဌကထာယံ တတိယဘာဂာဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ, သာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၂၂၇) အတီတာရမ္မဏာယ စုတိယာ အနန္တရာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ပဋိသန္ဓိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ, တထာ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ, အထာဝသေသပဉ္စစိတ္တဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ တသ္မိံ ယေဝာရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဒသ္သိတေန သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကဘာဝေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ သက္ကာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဧဝ ရူပံ အာပာထမာဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ သတိ န ရူပသ္သ ဧကာဒသ ဝာ ပဉ္စဒသေဝ ဝာ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ, အထ ခော အတိရေကဧကာဒသပဉ္စဒသစိတ္တက္ခဏာ။ တသ္မာ ယဒိပိ ပဉ္စဒ္ဝာရေ ဌိတိပ္ပတ္တမေဝ ရူပံ ပသာဒံ ဃဋ္ဋေတီတိ ယုဇ္ဇေယ္ယ, မနောဒ္ဝာရေ ပန ဥပ္ပာဒက္ခဏေပိ အာပာထမာဂစ္ဆတီတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။ န ဟိ မနောဒ္ဝာရေ အတီတာဒီသု ကိဉ္စိ အာပာထံ နာဂစ္ဆတီတိ။ မနောဒ္ဝာရေ စ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ, အထာဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ’’တိ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၂၂၇)။

    Yā pana etehi rūpassa sattarasacittakkhaṇāyukatā vuttā, yā ca aṭṭhakathāyaṃ tatiyabhāgādhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā, sā paṭiccasamuppādavibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 227) atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇaṃ paṭisandhiṃ dassetuṃ ‘‘ettāvatā ekādasa cittakkhaṇā atītā honti, tathā pañcadasa cittakkhaṇā atītā honti, athāvasesapañcacittaekacittakkhaṇāyuke tasmiṃ yevārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjatī’’ti dassitena soḷasacittakkhaṇāyukabhāvena virujjhati. Na hi sakkā ‘‘ṭhitikkhaṇe eva rūpaṃ āpāthamāgacchatī’’ti vattuṃ. Tathā hi sati na rūpassa ekādasa vā pañcadaseva vā cittakkhaṇā atītā, atha kho atirekaekādasapañcadasacittakkhaṇā. Tasmā yadipi pañcadvāre ṭhitippattameva rūpaṃ pasādaṃ ghaṭṭetīti yujjeyya, manodvāre pana uppādakkhaṇepi āpāthamāgacchatīti icchitabbametaṃ. Na hi manodvāre atītādīsu kiñci āpāthaṃ nāgacchatīti. Manodvāre ca evaṃ vuttaṃ ‘‘ekādasa cittakkhaṇā atītā, athāvasesapañcacittakkhaṇāyuke’’ti (vibha. aṭṭha. 227).

    ယော စေတ္ထ စိတ္တသ္သ ဌိတိက္ခဏော ဝုတ္တော, သော စ အတ္ထိ နတ္ထီတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ စိတ္တယမကေ (ယမ. ၂.စိတ္တယမက.၁၀၂) ဟိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနန္တိ? ဘင္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ, နော စ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ တထာ ‘‘နုပ္ပဇ္ဇမာနံ နုပ္ပန္နန္တိ? ဘင္ဂက္ခဏေ နုပ္ပဇ္ဇမာနံ, နော စ နုပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ ဧဝံ ‘‘န နိရုဒ္ဓံ န နိရုဇ္ဈမာနံ, န နိရုဇ္ဈမာနံ န နိရုဒ္ဓ’’န္တိ ဧတေသံ ပရိပုဏ္ဏဝိသ္သဇ္ဇနေ ‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ, အတိက္ကန္တကာလဝာရေ စ ‘‘ဘင္ဂက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တသ္သ ဒီပေတိ။ သုတ္တေသုပိ ဟိ ‘‘ဌိတသ္သ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ တသ္သေဝ (သံ. နိ. ၃.၃၈; အ. နိ. ၃.၄၇) ဧကသ္သ အညထတ္တာဘာဝတော ‘‘ယသ္သာ အညထတ္တံ ပညာယတိ, သာ သန္တတိဌိတီ’’တိ န န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ, ဝိဇ္ဇမာနံ ဝာ ခဏဒ္ဝယသမင္ဂိံ ဌိတန္တိ။

    Yo cettha cittassa ṭhitikkhaṇo vutto, so ca atthi natthīti vicāretabbo. Cittayamake (yama. 2.cittayamaka.102) hi ‘‘uppannaṃ uppajjamānanti? Bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ, no ca uppajjamāna’’nti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe cā’’ti. Tathā ‘‘nuppajjamānaṃ nuppannanti? Bhaṅgakkhaṇe nuppajjamānaṃ, no ca nuppanna’’nti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe cā’’ti. Evaṃ ‘‘na niruddhaṃ na nirujjhamānaṃ, na nirujjhamānaṃ na niruddha’’nti etesaṃ paripuṇṇavissajjane ‘‘uppādakkhaṇe anāgatañcā’’ti vatvā ‘‘ṭhitikkhaṇe’’ti avacanaṃ, atikkantakālavāre ca ‘‘bhaṅgakkhaṇe cittaṃ uppādakkhaṇaṃ vītikkanta’’nti vatvā ‘‘ṭhitikkhaṇe’’ti avacanaṃ ṭhitikkhaṇābhāvaṃ cittassa dīpeti. Suttesupi hi ‘‘ṭhitassa aññathattaṃ paññāyatī’’ti tasseva (saṃ. ni. 3.38; a. ni. 3.47) ekassa aññathattābhāvato ‘‘yassā aññathattaṃ paññāyati, sā santatiṭhitī’’ti na na sakkā vattunti, vijjamānaṃ vā khaṇadvayasamaṅgiṃ ṭhitanti.

    ယော စေတ္ထ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒော ဝုတ္တော, သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော ‘‘ယသ္သ ဝာ ပန သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ, တသ္သ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ယမ. ၁.သစ္စယမက.၁၃၆)။ ယော စ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ရူပနိရောဓော ဝုတ္တော, သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော ‘‘ယသ္သ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္သ အဗ္ယာကတာ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ? နောတိအာဒိ (ယမ. ၃.ဓမ္မယမက.၁၆၃) ဝုတ္တ’’န္တိ။ န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပော ကတောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပာဓိကာရသ္သ အဘာဝာ, အဗ္ယာကတသဒ္ဒသ္သ စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေသ္ဝေဝ အပ္ပဝတ္တိတော။ ယဒိ သင္ခာရယမကေ ကာယသင္ခာရသ္သ စိတ္တသင္ခာရေန သဟုပ္ပာဒေကနိရောဓဝစနတော အဗ္ယာကတ-သဒ္ဒေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနမေဝေတ္ထ ဂဟိတန္တိ ကာရဏံ ဝဒေယ္ယ, တမ္ပိ အကာရဏံ။ န ဟိ တေန ဝစနေန အညရူပာနံ စိတ္တေန သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓပဋိက္ခေပော ကတော, နာပိ နာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓာနုဇာနနံ, နေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနတော အညသ္သ အဗ္ယာကတဘာဝနိဝာရဏဉ္စ ကတံ, တသ္မာ တထာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာနာနုညာတာနိဝာရိတာဗ္ယာကတဘာဝာနံ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓာဒိကာနံ ကမ္မဇာဒီနံ ဧတေန စိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရောဓော ပဋိက္ခိတ္တောတိ န သက္ကာ ကမ္မဇာဒီနံ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရောဓံ ဝတ္တုံ။ ယမကပာဠိအနုသ္သရဏေ စ သတိ ဥပ္ပာဒာနန္တရံ စိတ္တသ္သ ဘိဇ္ဇမာနတာတိ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တံ န စ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ ဝိနသ္သမာနတ္တာ, နာပိ စ အညသ္သ ရူပသမုဋ္ဌာပကသ္သ သဟာယဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟုပ္ပန္နော ဥတု တဒနန္တရသ္သ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေယ္ယ။ ဧဝဉ္စ သတိ ရူပာရူပာနံ အာဒိမ္ဟိ သဟ ရူပသမုဋ္ဌာပနတော ပုဗ္ဗာပရတောတိ ဣဒမ္ပိ နတ္ထိ, အတိလဟုပရိဝတ္တဉ္စ စိတ္တန္တိ ယေန သဟုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ စိတ္တက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တေနေဝ ဟိ တံ ပဋိသန္ဓိတော ဥဒ္ဓံ အစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ အတ္တနာ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ, တဒနန္တရဉ္စ တံ ဌိတိပ္ပတ္တန္တိ တဒနန္တရံ စိတ္တံ တသ္သ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော ဟောတိ, န သဟဇာတပစ္စယောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယသ္သ ကာယသင္ခာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ ဝစီသင္ခာရော နိရုဇ္ဈတီတိ? နော’’တိ (ယမ. ၂.သင္ခာရယမက.၁၂၈), ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န, စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒာရမ္ဘာဘာဝတောတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ဟိ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဟောတိ, စိတ္တက္ခဏေ ပန အဝီတိဝတ္တေ တံ အတ္တနော ရူပသမုဋ္ဌာပနပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စံ န ကရောတိ, အရူပဉ္စ တသ္သ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော န ဟောတီတိ ဌိတိပ္ပတ္တိဝိသေသာလာဘံ သန္ဓာယ ပရိယာယေန ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ။

    Yo cettha cittanirodhakkhaṇe rūpuppādo vutto, so ca vicāretabbo ‘‘yassa vā pana samudayasaccaṃ nirujjhati, tassa dukkhasaccaṃ uppajjatīti? Noti vutta’’nti (yama. 1.saccayamaka.136). Yo ca cittassa uppādakkhaṇe rūpanirodho vutto, so ca vicāretabbo ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa abyākatā dhammā nirujjhantīti? Notiādi (yama. 3.dhammayamaka.163) vutta’’nti. Na ca cittasamuṭṭhānarūpameva sandhāya paṭikkhepo katoti sakkā vattuṃ cittasamuṭṭhānarūpādhikārassa abhāvā, abyākatasaddassa ca cittasamuṭṭhānarūpesveva appavattito. Yadi saṅkhārayamake kāyasaṅkhārassa cittasaṅkhārena sahuppādekanirodhavacanato abyākata-saddena cittasamuṭṭhānamevettha gahitanti kāraṇaṃ vadeyya, tampi akāraṇaṃ. Na hi tena vacanena aññarūpānaṃ cittena sahuppādasahanirodhapaṭikkhepo kato, nāpi nānuppādanānānirodhānujānanaṃ, neva cittasamuṭṭhānato aññassa abyākatabhāvanivāraṇañca kataṃ, tasmā tathā appaṭikkhittānānuññātānivāritābyākatabhāvānaṃ sahuppādasahanirodhādikānaṃ kammajādīnaṃ etena cittassa uppādakkhaṇe nirodho paṭikkhittoti na sakkā kammajādīnaṃ cittassa uppādakkhaṇe nirodhaṃ vattuṃ. Yamakapāḷianussaraṇe ca sati uppādānantaraṃ cittassa bhijjamānatāti tasmiṃ khaṇe cittaṃ na ca rūpaṃ samuṭṭhāpeti vinassamānattā, nāpi ca aññassa rūpasamuṭṭhāpakassa sahāyabhāvaṃ gacchatīti paṭisandhicittena sahuppanno utu tadanantarassa cittassa uppādakkhaṇe rūpaṃ samuṭṭhāpeyya. Evañca sati rūpārūpānaṃ ādimhi saha rūpasamuṭṭhāpanato pubbāparatoti idampi natthi, atilahuparivattañca cittanti yena sahuppajjati, taṃ cittakkhaṇe rūpaṃ uppajjamānamevāti sakkā vattuṃ. Teneva hi taṃ paṭisandhito uddhaṃ acittasamuṭṭhānānaṃ attanā saha uppajjamānānaṃ na kenaci paccayena paccayo hoti, tadanantarañca taṃ ṭhitippattanti tadanantaraṃ cittaṃ tassa pacchājātapaccayo hoti, na sahajātapaccayoti. Yadi evaṃ ‘‘yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhatīti? No’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.128), vattabbanti ce? Na, cittanirodhakkhaṇe rūpuppādārambhābhāvatoti. Nippariyāyena hi cittassa uppādakkhaṇe eva rūpaṃ uppajjamānaṃ hoti, cittakkhaṇe pana avītivatte taṃ attano rūpasamuṭṭhāpanapurejātapaccayakiccaṃ na karoti, arūpañca tassa pacchājātapaccayo na hotīti ṭhitippattivisesālābhaṃ sandhāya pariyāyena idaṃ vuttanti.

    တတော ပရံ ပနာတိ ဧတသ္သ ‘‘ဧတ္ထ ပန ယဒေတ’’န္တိအာဒိကာယပိ သင္ဂဟကထာယ နိဋ္ဌိတာယ ပုရိမကထာယ သန္နိဋ္ဌာနတော ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ ကမ္မဇရူပပဝေဏီ န ပဝတ္တတီ’’တိ ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓောတိ စုတိတော ပရန္တိ အတ္ထော။

    Tato paraṃ panāti etassa ‘‘ettha pana yadeta’’ntiādikāyapi saṅgahakathāya niṭṭhitāya purimakathāya sanniṭṭhānato ‘‘tato paṭṭhāya kammajarūpapaveṇī na pavattatī’’ti etena saha sambandhoti cutito paranti attho.

    ရူပံ ပန ရူပေန သဟာတိအာဒိနာ ယထာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တထာ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ ရူပာနံ အရူပေဟိ, အရူပာနံ ရူပေဟိ စ နတ္ထီတိ ကတ္ဝာ ရူပာနံ ရူပေဟေဝ, အရူပာနဉ္စ အရူပေဟိ ယောဇိတာ။

    Rūpaṃ pana rūpena sahātiādinā yathā aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, tathā ekuppādekanirodhatā rūpānaṃ arūpehi, arūpānaṃ rūpehi ca natthīti katvā rūpānaṃ rūpeheva, arūpānañca arūpehi yojitā.

    သရီရသ္သ ရူပံ အဝယဝဘူတန္တိ အတ္ထော, ဃနဘူတော ပုဉ္ဇဘာဝော ဃနပုဉ္ဇဘာဝော, န တိလမုဂ္ဂာဒိပုဉ္ဇာ ဝိယ သိထိလသမ္ဗန္ဓနာနံ ပုဉ္ဇောတိ အတ္ထော။ ဧကုပ္ပာဒာဒိတာတိ ယထာဝုတ္တေ တယော ပကာရေ အာဟ။

    Sarīrassarūpaṃ avayavabhūtanti attho, ghanabhūto puñjabhāvo ghanapuñjabhāvo, na tilamuggādipuñjā viya sithilasambandhanānaṃ puñjoti attho. Ekuppādāditāti yathāvutte tayo pakāre āha.

    ဟေဋ္ဌာတိ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ။ ပရိနိပ္ဖန္နာဝ ဟောန္တီတိ ဝိကာရရူပာဒီနဉ္စ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ ပရိနိပ္ဖန္နတာပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ပရိနိပ္ဖန္နနိပ္ဖန္နာနံ ကော ဝိသေသောတိ? ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆိန္နော ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖာဒိတော တိလက္ခဏာဟတော သဘာဝဓမ္မော ပရိနိပ္ဖန္နော, နိပ္ဖန္နော ပန အသဘာဝဓမ္မောပိ ဟောတိ နာမဂ္ဂဟဏသမာပဇ္ဇနာဒိဝသေန နိပ္ဖာဒိယမာနောတိ။ နိရောဓသမာပတ္တိ ပနာတိ ဧတေန သဗ္ဗမ္ပိ ဥပာဒာပညတ္တိံ တဒေကဒေသေန ဒသ္သေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Heṭṭhāti rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ. Parinipphannāva hontīti vikārarūpādīnañca rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ parinipphannatāpariyāyo vuttoti katvā vuttaṃ. Parinipphannanipphannānaṃ ko visesoti? Pubbantāparantaparicchinno paccayehi nipphādito tilakkhaṇāhato sabhāvadhammo parinipphanno, nipphanno pana asabhāvadhammopi hoti nāmaggahaṇasamāpajjanādivasena nipphādiyamānoti. Nirodhasamāpatti panāti etena sabbampi upādāpaññattiṃ tadekadesena dassetīti veditabbaṃ.

    ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ

    Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā

    ဒသ္သနေန ပဟာတဗ္ဗာတိအာဒိနာ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗာ ပဌမံ ဝုတ္တာ, ဒုတိယံ ပဟာတဗ္ဗာ ဒုတိယန္တိ အယံ ပဟာနက္ကမော။ အနုပုဗ္ဗပဏီတာ ဘူမိယော အနုပုဗ္ဗေန ဝဝတ္ထိတာတိ တာသံ ဝသေန ဒေသနာယ ဘူမိက္ကမော။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိကော (သံ. နိ. ၅.၃၇၂, ၃၈၂, ၃၈၃; ဝိဘ. ၃၅၅) ဧကက္ခဏေပိ သတိပဋ္ဌာနာဒိသမ္ဘဝတော ဒေသနာက္ကမောဝ။ ဒာနကထာဒယော အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတော ကထိတာ, ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော ပန ဒာနာဒီနံ ဣဓ ဒေသနာက္ကမဝစနံ။ ဒေသနာက္ကမောတိ စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနေကေသံ ဝစနာနံ သဟ ပဝတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ယေန ကေနစိ ပုဗ္ဗာပရိယေန ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တေန တေနာဓိပ္ပာယေန ဒေသနာမတ္တသ္သေဝ ကမော ဝုစ္စတိ။ အဘေဒေန ဟီတိ ရူပာဒီနံ ဘေဒံ အကတ္ဝာ ပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏေနာတိ အတ္ထော။ စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတန္တိ ဧကဒေသေန ရူပက္ခန္ဓံ သမုဒာယဘူတံ ဝဒတိ။ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဆဒ္ဝာရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၂.ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု) ‘‘မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ. ပ. ၁-၂) စ ဝစနတော ဝိညာဏံ အဓိပတိ။

    Dassanenapahātabbātiādinā paṭhamaṃ pahātabbā paṭhamaṃ vuttā, dutiyaṃ pahātabbā dutiyanti ayaṃ pahānakkamo. Anupubbapaṇītā bhūmiyo anupubbena vavatthitāti tāsaṃ vasena desanāya bhūmikkamo. ‘‘Cattāro satipaṭṭhānā’’tiādiko (saṃ. ni. 5.372, 382, 383; vibha. 355) ekakkhaṇepi satipaṭṭhānādisambhavato desanākkamova. Dānakathādayo anupubbukkaṃsato kathitā, uppattiādivavatthānābhāvato pana dānādīnaṃ idha desanākkamavacanaṃ. Desanākkamoti ca yathāvuttavavatthānābhāvato anekesaṃ vacanānaṃ saha pavattiyā asambhavato yena kenaci pubbāpariyena desetabbattā tena tenādhippāyena desanāmattasseva kamo vuccati. Abhedena hīti rūpādīnaṃ bhedaṃ akatvā piṇḍaggahaṇenāti attho. Cakkhuādīnampi visayabhūtanti ekadesena rūpakkhandhaṃ samudāyabhūtaṃ vadati. Evanti ettha vuttanayenāti adhippāyo. ‘‘Chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.erakapattanāgarājavatthu) ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1-2) ca vacanato viññāṇaṃ adhipati.

    ရူပက္ခန္ဓေ ‘‘သာသဝံ ဥပာဒာနိယ’’န္တိ ဝစနံ အနာသဝာနံ ဓမ္မာနံ သဗ္ဘာဝတော ရူပက္ခန္ဓသ္သ တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ, န အနာသဝရူပနိဝတ္တနတ္ထန္တိ။ အနာသဝာဝ ခန္ဓေသု ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အနာသဝာ ခန္ဓေသ္ဝေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

    Rūpakkhandhe ‘‘sāsavaṃ upādāniya’’nti vacanaṃ anāsavānaṃ dhammānaṃ sabbhāvato rūpakkhandhassa taṃsabhāvatānivattanatthaṃ, na anāsavarūpanivattanatthanti. Anāsavāva khandhesu vuttāti ettha aṭṭhānappayutto eva-saddo daṭṭhabbo, anāsavā khandhesveva vuttāti attho.

    သဗ္ဗသင္ခတာနံ သဘာဂေန ဧကဇ္ဈံ သင္ဂဟော သဗ္ဗသင္ခတသဘာဂေကသင္ဂဟော။ သဘာဂသဘာဂေန ဟိ သင္ဂယ္ဟမာနာ သဗ္ဗသင္ခတာ ဖသ္သာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ရုပ္ပနာဒိသာမညေန သမာနကောဋ္ဌာသာ ‘‘သဘာဂာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသု သင္ခတာဘိသင္ခရဏကိစ္စံ အာယူဟနရသာယ စေတနာယ ဗလဝန္တိ သာ ‘‘သင္ခာရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ, အညေ စ ရုပ္ပနာဒိဝိသေသလက္ခဏရဟိတာ ဖသ္သာဒယော သင္ခတာဘိသင္ခရဏသာမညေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဖုသနာဒယော ပန သဘာဝာ ဝိသုံ ခန္ဓ-သဒ္ဒဝစနီယာ န ဟောန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝဝိညုနာ တထာဂတေန ဖသ္သခန္ဓာဒယော န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ‘‘ယေ ကေစိ, ဘိက္ခဝေ, သမဏာ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝာ သသ္သတဝာဒာ သသ္သတံ လောကဉ္စ ပညပေန္တိ အတ္တာနဉ္စ, သဗ္ဗေ တေ ဣမေယေဝ ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓေ နိသ္သာယ ပဋိစ္စ, ဧတေသံ ဝာ အညတရ’’န္တိအာဒီနဉ္စ သုတ္တာနံ ဝသေန အတ္တတ္တနိယဂာဟဝတ္ထုသ္သ ဧတပရမတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ဧတေန စ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စ ခန္ဓေ ဧဝ နိသ္သာယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ စ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ခန္ဓနိဗ္ဗာနဝဇ္ဇသ္သ သဘာဝဓမ္မသ္သ အဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညေသဉ္စ ခန္ဓ-သဒ္ဒဝစနီယာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ သဗ္ဘာဝတော န ပဉ္စေဝာတိ ဧတံ စောဒနံ နိဝတ္တေတုမာဟ ‘‘အညေသဉ္စ တဒဝရောဓတော’’တိ။

    Sabbasaṅkhatānaṃ sabhāgena ekajjhaṃ saṅgaho sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgaho. Sabhāgasabhāgena hi saṅgayhamānā sabbasaṅkhatā phassādayo pañcakkhandhā honti. Tattha ruppanādisāmaññena samānakoṭṭhāsā ‘‘sabhāgā’’ti veditabbā. Tesu saṅkhatābhisaṅkharaṇakiccaṃ āyūhanarasāya cetanāya balavanti sā ‘‘saṅkhārakkhandho’’ti vuttā, aññe ca ruppanādivisesalakkhaṇarahitā phassādayo saṅkhatābhisaṅkharaṇasāmaññenāti daṭṭhabbā. Phusanādayo pana sabhāvā visuṃ khandha-saddavacanīyā na hontīti dhammasabhāvaviññunā tathāgatena phassakhandhādayo na vuttāti daṭṭhabbāti. ‘‘Ye keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā sassatavādā sassataṃ lokañca paññapenti attānañca, sabbe te imeyeva pañcupādānakkhandhe nissāya paṭicca, etesaṃ vā aññatara’’ntiādīnañca suttānaṃ vasena attattaniyagāhavatthussa etaparamatā daṭṭhabbā, etena ca vakkhamānasuttavasena ca khandhe eva nissāya parittārammaṇādivasena na vattabbā ca diṭṭhi uppajjati, khandhanibbānavajjassa sabhāvadhammassa abhāvatoti vuttaṃ hoti. Aññesañca khandha-saddavacanīyānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ sabbhāvato na pañcevāti etaṃ codanaṃ nivattetumāha ‘‘aññesañca tadavarodhato’’ti.

    ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင္ခာရဒုက္ခတာဝသေန ဝေဒနာယ အာဗာဓကတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဂာဒိသမ္ပယုတ္တသ္သ ဝိပရိဏာမာဒိဒုက္ခသ္သ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရဂ္ဂာဟိကာ တံတံသင္ကပ္ပမူလဘူတာ သညာ သမုဋ္ဌာနံ။ ရောဂသ္သ ပိတ္တာဒီနိ ဝိယ အာသန္နကာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ, ဥတုဘောဇနဝေသမာဒီနိ ဝိယ မူလကာရဏံ နိဒာနံ။ ‘‘စိတ္တသ္သင္ဂဘူတာ စေတသိကာ’’တိ စိတ္တံ ဂိလာနူပမံ ဝုတ္တံ, သုခသညာဒိဝသေန ဝေဒနာကာရဏာယ ဟေတုဘာဝတော ဝေဒနာဘောဇနသ္သ ဆာဒာပနတော စ သညာ အပရာဓူပမာ ဗ္ယဉ္ဇနူပမာ စ, ‘‘ပဉ္စ ဝဓကာ ပစ္စတ္ထိကာတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ အာသိဝိသူပမေ (သံ. နိ. ၄.၂၃၈) ဝဓကာတိ ဝုတ္တာ, ‘‘ဘာရောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဘာရသုတ္တေ (သံ. နိ. ၃.၂၂) ဘာရာတိ, ‘‘အတီတံပာဟံ အဒ္ဓာနံ ရူပေန ခဇ္ဇိံ, သေယ္ယထာပာဟံ ဧတရဟိ ပစ္စုပ္ပန္နေန ရူပေန ခဇ္ဇာမိ, အဟဉ္စေဝ ခော ပန အနာဂတံ ရူပံ အဘိနန္ဒေယ္ယံ, အနာဂတေနပာဟံ ရူပေန ခဇ္ဇေယ္ယံ။ သေယ္ယထာပေတရဟိ ခဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ ခဇ္ဇနီယပရိယာယေန (သံ. နိ. ၃.၇၉) ခာဒကာတိ , ‘‘သော အနိစ္စံ ရူပံ ‘အနိစ္စံ ရူပ’န္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ယမကသုတ္တေ (သံ. နိ. ၃.၈၅) အနိစ္စာဒိကာတိ။ ယဒိပိ ဣမသ္မိံ ဝိဘင္ဂေ အဝိသေသေန ခန္ဓာ ဝုတ္တာ, ဗာဟုလ္လေန ပန ဥပာဒာနက္ခန္ဓာနံ တဒန္တောဂဓာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

    Dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhatāvasena vedanāya ābādhakattaṃ daṭṭhabbaṃ. Rāgādisampayuttassa vipariṇāmādidukkhassa itthipurisādiākāraggāhikā taṃtaṃsaṅkappamūlabhūtā saññā samuṭṭhānaṃ. Rogassa pittādīni viya āsannakāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ, utubhojanavesamādīni viya mūlakāraṇaṃ nidānaṃ. ‘‘Cittassaṅgabhūtā cetasikā’’ti cittaṃ gilānūpamaṃ vuttaṃ, sukhasaññādivasena vedanākāraṇāya hetubhāvato vedanābhojanassa chādāpanato ca saññā aparādhūpamā byañjanūpamā ca, ‘‘pañca vadhakā paccatthikāti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti āsivisūpame (saṃ. ni. 4.238) vadhakāti vuttā, ‘‘bhāroti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti bhārasutte (saṃ. ni. 3.22) bhārāti, ‘‘atītaṃpāhaṃ addhānaṃ rūpena khajjiṃ, seyyathāpāhaṃ etarahi paccuppannena rūpena khajjāmi, ahañceva kho pana anāgataṃ rūpaṃ abhinandeyyaṃ, anāgatenapāhaṃ rūpena khajjeyyaṃ. Seyyathāpetarahi khajjāmī’’tiādinā khajjanīyapariyāyena (saṃ. ni. 3.79) khādakāti , ‘‘so aniccaṃ rūpaṃ ‘aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānātī’’tiādinā yamakasutte (saṃ. ni. 3.85) aniccādikāti. Yadipi imasmiṃ vibhaṅge avisesena khandhā vuttā, bāhullena pana upādānakkhandhānaṃ tadantogadhānaṃ daṭṭhabbatā vuttāti veditabbāti.

    ဒေသိတာဒိစ္စဗန္ဓုနာတိ ဒေသိတံ အာဒိစ္စဗန္ဓုနာ, ဒေသိတာနိ ဝာ။ ဂာထာသုခတ္ထံ အနုနာသိကလောပော, နိကာရလောပော ဝာ ကတော။

    Desitādiccabandhunāti desitaṃ ādiccabandhunā, desitāni vā. Gāthāsukhatthaṃ anunāsikalopo, nikāralopo vā kato.

    ဂဟေတုံ န သက္ကာတိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟေတုံ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

    Gahetuṃ na sakkāti niccādivasena gahetuṃ na yuttanti attho.

    ရူပေန သဏ္ဌာနေန ဖလကသဒိသော ဒိသ္သမာနော ခရဘာဝာဘာဝာ ဖလကကိစ္စံ န ကရောတီတိ ‘‘န သက္ကာ တံ ဂဟေတ္ဝာ ဖလကံ ဝာ အာသနံ ဝာ ကာတု’’န္တိ အာဟ။ န တထာ တိဋ္ဌတီတိ နိစ္စာဒိကာ န ဟောတီတိ အတ္ထော, တဏ္ဟာဒိဋ္ဌီဟိ ဝာ နိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပာဒာဒိအနန္တရံ ဘိဇ္ဇနတော ဂဟိတာကာရာ ဟုတ္ဝာ န တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ကောဋိသတသဟသ္သသင္ခ္ယာတိ ဣဒံ န ဂဏနပရိစ္ဆေဒဒသ္သနံ, ဗဟုဘာဝဒသ္သနမေဝ ပနေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒကဇလ္လကန္တိ ဥဒကလသိကံ။ ယထာ ဥဒကတလေ ဗိန္ဒုနိပာတဇနိတော ဝာတော ဥဒကဇလ္လကံ သင္ကဍ္ဎိတ္ဝာ ပုဋံ ကတ္ဝာ ပုပ္ဖုဠံ နာမ ကရောတိ, ဧဝံ ဝတ္ထုမ္ဟိ အာရမ္မဏာပာထဂမနဇနိတော ဖသ္သော အနုပစ္ဆိန္နံ ကိလေသဇလ္လံ သဟကာရီပစ္စယန္တရဘာဝေန သင္ကဍ္ဎိတ္ဝာ ဝေဒနံ နာမ ကရောတိ။ ဣဒဉ္စ ကိလေသေဟိ မူလကာရဏဘူတေဟိ အာရမ္မဏသ္သာဒနဘူတေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တံ ဝဋ္ဋဂတဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝာ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဝုတ္တာ, ဦနေဟိပိ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။

    Rūpena saṇṭhānena phalakasadiso dissamāno kharabhāvābhāvā phalakakiccaṃ na karotīti ‘‘na sakkā taṃ gahetvā phalakaṃ vā āsanaṃ vā kātu’’nti āha. Na tathā tiṭṭhatīti niccādikā na hotīti attho, taṇhādiṭṭhīhi vā niccādiggahaṇavasena uppādādianantaraṃ bhijjanato gahitākārā hutvā na tiṭṭhatīti attho. Koṭisatasahassasaṅkhyāti idaṃ na gaṇanaparicchedadassanaṃ, bahubhāvadassanameva panetaṃ daṭṭhabbaṃ. Udakajallakanti udakalasikaṃ. Yathā udakatale bindunipātajanito vāto udakajallakaṃ saṅkaḍḍhitvā puṭaṃ katvā pupphuḷaṃ nāma karoti, evaṃ vatthumhi ārammaṇāpāthagamanajanito phasso anupacchinnaṃ kilesajallaṃ sahakārīpaccayantarabhāvena saṅkaḍḍhitvā vedanaṃ nāma karoti. Idañca kilesehi mūlakāraṇabhūtehi ārammaṇassādanabhūtehi ca nibbattaṃ vaṭṭagatavedanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Ukkaṭṭhaparicchedena vā cattāro paccayā vuttā, ūnehipi pana uppajjateva.

    နာနာလက္ခဏောတိ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသဖသ္သာဒီဟိ နာနာသဘာဝော။ မာယာယ ဒသ္သိတံ ရူပံ ‘‘မာယာ’’တိ အာဟ။ ပဉ္စပိ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာ အသုဘာဒိသဘာဝာ ဧဝ ကိလေသာသုစိဝတ္ထုဘာဝာဒိတောတိ အသုဘာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ဧဝ။ တထာပိ ကတ္ထစိ ကောစိ ဝိသေသော သုခဂ္ဂဟဏီယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသေသတော စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ စတုဝိပလ္လာသပ္ပဟာနကရာတိ တေသံ ဂောစရဘာဝေန ရူပက္ခန္ဓာဒီသု အသုဘာဒိဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။

    Nānālakkhaṇoti vaṇṇagandharasaphassādīhi nānāsabhāvo. Māyāya dassitaṃ rūpaṃ ‘‘māyā’’ti āha. Pañcapi upādānakkhandhā asubhādisabhāvā eva kilesāsucivatthubhāvāditoti asubhādito daṭṭhabbā eva. Tathāpi katthaci koci viseso sukhaggahaṇīyo hotīti āha ‘‘visesato cā’’tiādi. Tattha cattāro satipaṭṭhānā catuvipallāsappahānakarāti tesaṃ gocarabhāvena rūpakkhandhādīsu asubhādivasena daṭṭhabbatā vuttā.

    ခန္ဓေဟိ န ဝိဟညတိ ပရိဝိဒိတသဘာဝတ္တာ။ ဝိပသ္သကောပိ ဟိ တေသံ ဝိပတ္တိယံ န ဒုက္ခမာပဇ္ဇတိ, ခီဏာသဝေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေ ဟိ အာယတိမ္ပိ ခန္ဓေဟိ န ဗာဓီယန္တီတိ ။ ကဗဠီကာရာဟာရံ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (သံ. နိ. ၃.၅၆-၅၇) ဝုတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တိကရူပေ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တသ္သ သမုဒယဘူတေ ကဗဠီကာရာဟာရေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ အတ္ထော, အယံ ပဟာနပရိညာ။ အဇ္ဈတ္တိကရူပံ ပန ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တော တသ္သ ပစ္စယဘူတံ ကဗဠီကာရာဟာရမ္ပိ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတီတိ ဉာတပရိညာ။ တသ္သ စ ဥဒယဝယာနုပသ္သီ ဟောတီတိ တီရဏပရိညာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကာမရာဂဘူတံ အဘိဇ္ဈံ သန္ဓာယ ‘‘အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထ’’န္တိ အာဟ။ အသုဘာနုပသ္သနာယ ဟိ ကာမရာဂပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ။ ကာမရာဂမုခေန ဝာ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတိ။ ‘‘ဖသ္သပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟာရပရိဇာနနေ ဝုတ္တနယေန ဖသ္သပရိဇာနနဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ။

    Khandhehi na vihaññati parividitasabhāvattā. Vipassakopi hi tesaṃ vipattiyaṃ na dukkhamāpajjati, khīṇāsavesu pana vattabbameva natthi. Te hi āyatimpi khandhehi na bādhīyantīti . Kabaḷīkārāhāraṃ parijānātīti ‘‘āhārasamudayā rūpasamudayo’’ti (saṃ. ni. 3.56-57) vuttattā ajjhattikarūpe chandarāgaṃ pajahanto tassa samudayabhūte kabaḷīkārāhārepi chandarāgaṃ pajahatīti attho, ayaṃ pahānapariññā. Ajjhattikarūpaṃ pana pariggaṇhanto tassa paccayabhūtaṃ kabaḷīkārāhārampi pariggaṇhātīti ñātapariññā. Tassa ca udayavayānupassī hotīti tīraṇapariññā ca yojetabbā. Kāmarāgabhūtaṃ abhijjhaṃ sandhāya ‘‘abhijjhākāyagantha’’nti āha. Asubhānupassanāya hi kāmarāgappahānaṃ hotīti. Kāmarāgamukhena vā sabbalobhappahānaṃ vadati. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti vuttattā āhāraparijānane vuttanayena phassaparijānanañca yojetabbaṃ.

    သုခတ္ထမေဝ ဘဝပတ္ထနာ ဟောတီတိ ဝေဒနာယ တဏ္ဟံ ပဇဟန္တော ဘဝောဃံ ဥတ္တရတိ။ သဗ္ဗံ ဝေဒနံ ဒုက္ခတော ပသ္သန္တော အတ္တနော ပရေန အပုဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒိတံ, သုခံ ဝာ ဝိနာသိတံ န ပသ္သတိ, တတော ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိအာဃာတဝတ္ထုပ္ပဟာနတော ဗ္ယာပာဒကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။ ‘‘သုခဗဟုလေ သုဂတိဘဝေ သုဒ္ဓီ’’တိ ဂဟေတ္ဝာ ဂောသီလဂောဝတာဒီဟိ သုဒ္ဓိံ ပရာမသန္တော သုခပတ္ထနာဝသေနေဝ ပရာမသတီတိ ဝေဒနာယ တဏ္ဟံ ပဇဟန္တော သီလဗ္ဗတုပာဒာနံ န ဥပာဒိယတိ။ မနောသဉ္စေတနာ သင္ခာရက္ခန္ဓောဝ, သညာ ပန တံသမ္ပယုတ္တာတိ သညာသင္ခာရေ အနတ္တတော ပသ္သန္တော မနောသဉ္စေတနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ ဧဝ, တဉ္စ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ တီရေတိ စာတိ ‘‘သညံ သင္ခာရေ။ပေ.။ ပရိဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Sukhatthameva bhavapatthanā hotīti vedanāya taṇhaṃ pajahanto bhavoghaṃ uttarati. Sabbaṃ vedanaṃ dukkhato passanto attano parena apubbaṃ dukkhaṃ uppāditaṃ, sukhaṃ vā vināsitaṃ na passati, tato ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādiāghātavatthuppahānato byāpādakāyaganthaṃ bhindati. ‘‘Sukhabahule sugatibhave suddhī’’ti gahetvā gosīlagovatādīhi suddhiṃ parāmasanto sukhapatthanāvaseneva parāmasatīti vedanāya taṇhaṃ pajahanto sīlabbatupādānaṃ na upādiyati. Manosañcetanā saṅkhārakkhandhova, saññā pana taṃsampayuttāti saññāsaṅkhāre anattato passanto manosañcetanāya chandarāgaṃ pajahati eva, tañca pariggaṇhāti tīreti cāti ‘‘saññaṃ saṅkhāre…pe… parijānātī’’ti vuttaṃ.

    အဝိဇ္ဇာယ ဝိညာဏေ ဃနဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတ္ဝာ တံ အနိစ္စတော ပသ္သန္တော အဝိဇ္ဇောဃံ ဥတ္တရတိ။ မောဟဗလေနေဝ သီလဗ္ဗတပရာမာသံ ဟောတီတိ တံ ပဇဟန္တော သီလဗ္ဗတပရာမာသကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။

    Avijjāya viññāṇe ghanaggahaṇaṃ hotīti ghanavinibbhogaṃ katvā taṃ aniccato passanto avijjoghaṃ uttarati. Mohabaleneva sīlabbataparāmāsaṃ hotīti taṃ pajahanto sīlabbataparāmāsakāyaganthaṃ bhindati.

    ‘‘ယဉ္စ ခော ဧတံ, ဘိက္ခဝေ, ဝုစ္စတိ စိတ္တံ ဣတိပိ မနော ဣတိပိ ဝိညာဏံ ဣတိပိ, တတ္ရာသ္သုတဝာ ပုထုဇ္ဇနော နာလံ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ, နာလံ ဝိရဇ္ဇိတုံ, နာလံ ဝိမုစ္စိတုံ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ဒီဃရတ္တံဟေတံ, ဘိက္ခဝေ, အသ္သုတဝတော ပုထုဇ္ဇနသ္သ အဇ္ဈောသိတံ မမာယိတံ ပရာမဋ္ဌံ ‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (သံ. နိ. ၂.၆၁) –

    ‘‘Yañca kho etaṃ, bhikkhave, vuccati cittaṃ itipi mano itipi viññāṇaṃ itipi, tatrāssutavā puthujjano nālaṃ nibbindituṃ, nālaṃ virajjituṃ, nālaṃ vimuccituṃ. Taṃ kissa hetu? Dīgharattaṃhetaṃ, bhikkhave, assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (saṃ. ni. 2.61) –

    ဝစနတော ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပသ္သန္တော ဒိဋ္ဌုပာဒာနံ ဥပာဒိယတီတိ အနိစ္စတော ပသ္သန္တော တံ န ဥပာဒိယတီတိ။

    Vacanato viññāṇaṃ niccato passanto diṭṭhupādānaṃ upādiyatīti aniccato passanto taṃ na upādiyatīti.

    ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ၂. အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ၃၄. ဧဝံ ယာ ဧကဝိဓာဒိနာ ဝုတ္တဝေဒနာနံ ဘူမိဝသေန ဇာနိတဗ္ဗတာ, တံ ဝတ္ဝာ ပုန သမ္ပယုတ္တတော ဒသ္သိတတာဒိဇာနိတဗ္ဗပ္ပကာရံ ဝတ္တုမာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌဝိဓေန တတ္ထာတိ တတ္ထ-သဒ္ဒသ္သ သတ္တဝိဓဘေဒေနေဝ ယောဇနာ ဆဗ္ဗိဓဘေဒေန ယောဇနာယ သတိ အဋ္ဌဝိဓတ္တာဘာဝတော။

    34. Evaṃ yā ekavidhādinā vuttavedanānaṃ bhūmivasena jānitabbatā, taṃ vatvā puna sampayuttato dassitatādijānitabbappakāraṃ vattumāha ‘‘apicā’’tiādi. Aṭṭhavidhena tatthāti tattha-saddassa sattavidhabhedeneva yojanā chabbidhabhedena yojanāya sati aṭṭhavidhattābhāvato.

    ပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တောတိ ဒသဝိဓတာပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တော, န နဝဝိဓဘေဒေ ဝိယ နယဒာနတ္ထံ။ ကသ္မာ? တတ္ထ နယသ္သ ဒိန္နတ္တာ။ ဘိန္ဒိတဗ္ဗသ္သ ဟိ ဘေဒနံ နယဒာနံ, တဉ္စ တတ္ထ ကတန္တိ။ ယထာ စ ကုသလတ္တိကော, ဧဝံ ‘‘ကာယသမ္ဖသ္သဇာ ဝေဒနာ အတ္ထိ သုခာ, အတ္ထိ ဒုက္ခာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ပူရဏတ္ထမေဝာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ အဋ္ဌဝိဓဘေဒေ နယသ္သ ဒိန္နတ္တာ။

    Pūraṇatthameva vuttoti dasavidhatāpūraṇatthameva vutto, na navavidhabhede viya nayadānatthaṃ. Kasmā? Tattha nayassa dinnattā. Bhinditabbassa hi bhedanaṃ nayadānaṃ, tañca tattha katanti. Yathā ca kusalattiko, evaṃ ‘‘kāyasamphassajā vedanā atthi sukhā, atthi dukkhā’’ti idampi pūraṇatthamevāti dīpitaṃ hoti aṭṭhavidhabhede nayassa dinnattā.

    ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတော အညသ္သ ဂဟဏံ ဝဍ္ဎနံ ဂဟဏဝဍ္ဎနဝသေန, န ပုရိမဂဟိတေ ဌိတေ အညုပစယဝသေန။ ဝဍ္ဎန-သဒ္ဒော ဝာ ဆေဒနတ္ထော ကေသဝဍ္ဎနာဒီသု ဝိယာတိ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတသ္သ အဂ္ဂဟဏံ ဆိန္ဒနံ ဝဍ္ဎနံ, ဒုကတိကာနံ ဥဘယေသံ ဝဍ္ဎနံ ဥဘယဝဍ္ဎနံ, ဥဘယတော ဝာ ပဝတ္တံ ဝဍ္ဎနံ ဥဘယဝဍ္ဎနံ, တဒေဝ ဥဘတောဝဍ္ဎနကံ, တေန နယနီဟရဏံ ဥဘတောဝဍ္ဎနကနီဟာရော။ ဝဍ္ဎနကနယော ဝာ ဝဍ္ဎနကနီဟာရော, ဥဘယတော ပဝတ္တော ဝဍ္ဎနကနီဟာရော ဥဘတောဝဍ္ဎနကနီဟာရော။ တတ္ထ ဒုကမူလကတိကမူလကဥဘတောဝဍ္ဎနကေသု ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒာနံယေဝ ဟိ ဝိသေသော။ အညေ ဘေဒာ အဝိသိဋ္ဌာ, တထာပိ ပညာပ္ပဘေဒဇနနတ္ထံ ဓမ္မဝိတက္ကေန ဉာတိဝိတက္ကာဒိနိရတ္ထကဝိတက္ကနိဝာရဏတ္ထံ ဣမဉ္စ ပာဠိံ ဝိတက္ကေန္တသ္သ ဓမ္မုပသံဟိတပာမောဇ္ဇဇနနတ္ထံ ဧကေကသ္သ ဝာရသ္သ ဂဟိတသ္သ နိယ္ယာနမုခဘာဝတော စ ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒနာနတ္တဝသေန ဣတရေပိ ဘေဒာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အညမညာပေက္ခေသု ဧကသ္သ ဝိသေသေန ဣတရေသမ္ပိ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော။ န ကေဝလံ ဧကဝိဓောဝ, အထ ခော ဒုဝိဓော စ။ န စ ဧကဒုဝိဓောဝ, အထ ခော တိဝိဓောပိ။ နာပိ ဧက။ပေ.။ နဝဝိဓောဝ, အထ ခော ဒသဝိဓောပီတိ ဟိ ဧဝဉ္စ တေ ဘေဒာ အညမညာပေက္ခာ, တသ္မာ ဧကော ဘေဒော ဝိသိဋ္ဌော အတ္တနာ အပေက္ခိယမာနေ, အတ္တာနဉ္စ အပေက္ခမာနေ အညဘေဒေ ဝိသေသေတီတိ တသ္သ ဝသေန တေပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တီတိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

    Pubbe gahitato aññassa gahaṇaṃ vaḍḍhanaṃ gahaṇavaḍḍhanavasena, na purimagahite ṭhite aññupacayavasena. Vaḍḍhana-saddo vā chedanattho kesavaḍḍhanādīsu viyāti pubbe gahitassa aggahaṇaṃ chindanaṃ vaḍḍhanaṃ, dukatikānaṃ ubhayesaṃ vaḍḍhanaṃ ubhayavaḍḍhanaṃ, ubhayato vā pavattaṃ vaḍḍhanaṃ ubhayavaḍḍhanaṃ, tadeva ubhatovaḍḍhanakaṃ, tena nayanīharaṇaṃ ubhatovaḍḍhanakanīhāro. Vaḍḍhanakanayo vā vaḍḍhanakanīhāro, ubhayato pavatto vaḍḍhanakanīhāro ubhatovaḍḍhanakanīhāro. Tattha dukamūlakatikamūlakaubhatovaḍḍhanakesu duvidhatividhabhedānaṃyeva hi viseso. Aññe bhedā avisiṭṭhā, tathāpi paññāppabhedajananatthaṃ dhammavitakkena ñātivitakkādiniratthakavitakkanivāraṇatthaṃ imañca pāḷiṃ vitakkentassa dhammupasaṃhitapāmojjajananatthaṃ ekekassa vārassa gahitassa niyyānamukhabhāvato ca duvidhatividhabhedanānattavasena itarepi bhedā vuttāti veditabbā aññamaññāpekkhesu ekassa visesena itaresampi visiṭṭhabhāvato. Na kevalaṃ ekavidhova, atha kho duvidho ca. Na ca ekaduvidhova, atha kho tividhopi. Nāpi eka…pe… navavidhova, atha kho dasavidhopīti hi evañca te bhedā aññamaññāpekkhā, tasmā eko bhedo visiṭṭho attanā apekkhiyamāne, attānañca apekkhamāne aññabhede visesetīti tassa vasena tepi vattabbataṃ arahantīti vuttāti daṭṭhabbā.

    သတ္တဝိဓေနာတိအာဒယော အညပ္ပဘေဒနိရပေက္ခာ ကေဝလံ ဗဟုပ္ပကာရတာဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ သဗ္ဗေဟိ တေဟိ ပကာရေဟိ ‘‘ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓံ ဒသ္သေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသယော ရာဇာ ဝိယ သဝိသယေ ဘဂဝာပိ မဟာဝိသယတာယ အပ္ပဋိဟတော ယထာ ယထာ ဣစ္ဆတိ, တထာ တထာ ဒေသေတုံ သက္ကောတိ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏယောဂတောတိ အတ္ထော။ ဒုကေ ဝတ္ဝာ တိကာ ဝုတ္တာတိ တိကာ ဒုကေသု ပက္ခိတ္တာတိ ယုတ္တံ, ဒုကာ ပန ကထံ တိကေသု ပက္ခိတ္တာတိ? ပရတော ဝုတ္တေပိ တသ္မိံ တသ္မိံ တိကေ အပေက္ခကာပေက္ခိတဗ္ဗဝသေန ဒုကာနံ ယောဇိတတ္တာ။

    Sattavidhenātiādayo aññappabhedanirapekkhā kevalaṃ bahuppakāratādassanatthaṃ vuttāti sabbehi tehi pakārehi ‘‘bahuvidhena vedanākkhandhaṃ dassesī’’ti vuttaṃ. Mahāvisayo rājā viya savisaye bhagavāpi mahāvisayatāya appaṭihato yathā yathā icchati, tathā tathā desetuṃ sakkoti sabbaññutānāvaraṇañāṇayogatoti attho. Duke vatvā tikā vuttāti tikā dukesu pakkhittāti yuttaṃ, dukā pana kathaṃ tikesu pakkhittāti? Parato vuttepi tasmiṃ tasmiṃ tike apekkhakāpekkhitabbavasena dukānaṃ yojitattā.

    ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနဝသေန လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ, အာဝဇ္ဇနာ ပန စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ န ဟောတိ။ န ဟိ သမာနဝီထိယံ ပစ္ဆိမော ဓမ္မော ပုရိမသ္သ ကောစိ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယေ စ ဝဒန္တိ ‘‘အာဝဇ္ဇနဝေဒနာဝ စက္ခုသင္ဃဋ္ဋနာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တာ’’တိ, တဉ္စ န ယုတ္တံ။ န ဟိ ‘‘စက္ခုရူပပဋိဃာတော စက္ခုသမ္ဖသ္သော’’တိ ကတ္ထစိ သုတ္တေ ဝာ အဋ္ဌကထာယံ ဝာ ဝုတ္တံ။ ယဒိ သော စ စက္ခုသမ္ဖသ္သော သိယာ, စက္ခုဝိညာဏသဟဇာတာပိ ဝေဒနာ စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာတိ သာ ဣဓ အဋ္ဌကထာယံ န ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ သိယာ။ ပာဠိယဉ္စ ‘‘စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ ဝေဒနာ အတ္ထိ အဗ္ယာကတာ’’တိ ဧတ္ထ သင္ဂဟိတတ္တာ ပုန ‘‘စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာ ဝေဒနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော – အာဝဇ္ဇနဝေဒနံ ဝိနာ စက္ခုသမ္ဖသ္သသ္သ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ တဒုပ္ပာဒိကာ သာ တပ္ပယောဇနတ္တာ ပရိယာယေန စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာတိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန စက္ခုသမ္ဖသ္သသ္သ ပရတောဝ ဝေဒနာ လဗ္ဘန္တိ။

    Kiriyamanodhātu āvajjanavasena labbhatīti vuttaṃ, āvajjanā pana cakkhusamphassapaccayā na hoti. Na hi samānavīthiyaṃ pacchimo dhammo purimassa koci paccayo hoti. Ye ca vadanti ‘‘āvajjanavedanāva cakkhusaṅghaṭṭanāya uppannattā evaṃ vuttā’’ti, tañca na yuttaṃ. Na hi ‘‘cakkhurūpapaṭighāto cakkhusamphasso’’ti katthaci sutte vā aṭṭhakathāyaṃ vā vuttaṃ. Yadi so ca cakkhusamphasso siyā, cakkhuviññāṇasahajātāpi vedanā cakkhusamphassapaccayāti sā idha aṭṭhakathāyaṃ na vajjetabbā siyā. Pāḷiyañca ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanā atthi abyākatā’’ti ettha saṅgahitattā puna ‘‘cakkhusamphassajā vedanā’’ti na vattabbaṃ siyāti. Ayaṃ panetthādhippāyo – āvajjanavedanaṃ vinā cakkhusamphassassa uppatti natthīti taduppādikā sā tappayojanattā pariyāyena cakkhusamphassapaccayāti vattuṃ yuttāti, nippariyāyena pana cakkhusamphassassa paratova vedanā labbhanti.

    စတုတ္တိံသစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနာတိ ဧတ္ထ ရူပာရူပာဝစရာနံ အဂ္ဂဟဏံ တေသံ သယမေဝ မနောဒ္ဝာရဘူတတ္တာ။ သဗ္ဗဘဝင္ဂမနော ဟိ မနောဒ္ဝာရံ, စုတိပဋိသန္ဓိယော စ တတော အနညာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာဒိကုသလာဒီနံ သမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ, ပာဠိယံ ပန ဧကူနဝီသတိစတုဝီသတိကာ သင္ခိပိတ္ဝာ အာဂတာတိ ‘‘စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော အတ္ထိ အနုပာဒိန္နအနုပာဒာနိယော အသံကိလိဋ္ဌအသံကိလေသိကော အဝိတက္ကအဝိစာရော’’တိအာဒိနာ နာနာဝီထိဂတာနံ လဗ္ဘမာနတာယ ဝုတ္တတ္တာ ကုသလတ္တိကသ္သပိ နာနာဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သမာနဝီထိယံ စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာဒိကတာ ဧကန္တိကာတိ ကတ္ဝာ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနတာ ဒသ္သိတာ, န ပန အသမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ပဋိက္ခိတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘တာနိ သတ္တဝိဓာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတ္ဝာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အာဟ။ န ဟိ သမာနဝီထိယံယေဝ ဥပနိသ္သယကောဋိသမတိက္ကမဘာဝနာဟိ လဗ္ဘမာနတာ ဟောတိ။ တိဓာပိ စ လဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတ္ဝာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

    Catuttiṃsacittuppādavasenāti ettha rūpārūpāvacarānaṃ aggahaṇaṃ tesaṃ sayameva manodvārabhūtattā. Sabbabhavaṅgamano hi manodvāraṃ, cutipaṭisandhiyo ca tato anaññāti. Imasmiṃ pana catuvīsatividhabhede cakkhusamphassapaccayādikusalādīnaṃ samānavīthiyaṃ labbhamānatā aṭṭhakathāyaṃ vuttā, pāḷiyaṃ pana ekūnavīsaticatuvīsatikā saṅkhipitvā āgatāti ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanākkhandho atthi anupādinnaanupādāniyo asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesiko avitakkaavicāro’’tiādinā nānāvīthigatānaṃ labbhamānatāya vuttattā kusalattikassapi nānāvīthiyaṃ labbhamānatā yojetabbā. Aṭṭhakathāyaṃ pana samānavīthiyaṃ cakkhusamphassapaccayādikatā ekantikāti katvā ettha labbhamānatā dassitā, na pana asamānavīthiyaṃ labbhamānatā paṭikkhittā. Teneva ‘‘tāni sattavidhādīsu yattha katthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti āha. Na hi samānavīthiyaṃyeva upanissayakoṭisamatikkamabhāvanāhi labbhamānatā hoti. Tidhāpi ca labbhamānataṃ sandhāya ‘‘yattha katthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti vuccati.

    ဧတာနီတိ ယထာဒသ္သိတာနိ ကုသလာဒီနိ စိတ္တာနိ ဝဒတိ, ဝေဒနာနိဒ္ဒေသေပိ စ ဧတသ္မိံ ပုဗ္ဗင္ဂမသ္သ စိတ္တသ္သ ဝသေန ကထေတုံ သုခန္တိ စိတ္တသမ္ဗန္ဓော ကတော။ တေနေဝ ပန စိတ္တာနိ သတ္တဝိဓဘေဒေ တိကဘူမိဝသေန, စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ ဒ္ဝာရတိကဝသေန, တိံသဝိဓဘေဒေ ဒ္ဝာရဘူမိဝသေန, ဗဟုဝိဓဘေဒေ ဒ္ဝာရတိကဘူမိဝသေန ဒီပိတာနီတိ ‘‘တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတ္ဝာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာဒီနံ ဒီပနာ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝသေန ကာတဗ္ဗာ, တာ စ ဘူမိယော တိံသဝိဓဘေဒေ သယမေဝာဂတာ, န စ သတ္တဝိဓဘေဒေ ဝိယ ဒ္ဝာရံ အနာမဋ္ဌံ, အတိဗ္ယတ္တာ စ ဧတ္ထ သမာနာသမာနဝီထီသု လဗ္ဘမာနတာတိ တိံသဝိဓေ။ပေ.။ သုခဒီပနာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန တိံသဝိဓသ္မိံယေဝ ဌတ္ဝာ ဒီပယိံသု, နနု ဒ္ဝာရတိကဘူမီနံ အာမဋ္ဌတ္တာ ဗဟုဝိဓဘေဒေ ဌတ္ဝာ ဒီပေတဗ္ဗာနီတိ? န, ဒီပေတဗ္ဗဋ္ဌာနာတိက္ကမတော။ သတ္တဝိဓဘေဒော ဟိ ဒ္ဝာရသ္သ အနာမဋ္ဌတ္တာ ဒီပနာယ အဋ္ဌာနံ, စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ အာမဋ္ဌဒ္ဝာရတိကာ န ဘူမိယော အပေက္ခိတ္ဝာ ဌပိတာ, တိံသဝိဓဘေဒေ အာမဋ္ဌဒ္ဝာရဘူမိယော ဝုတ္တာ။ ယေ စ ဌပိတာ, တေ စေတ္ထ တိကာ အပေက္ခိတဗ္ဗရဟိတာ ကေဝလံ ဘူမီဟိ သဟ ဒီပေတဗ္ဗာဝ။ တေနေဒံ ဒီပနာယ ဌာနံ, တဒတိက္ကမေ ပန ဌာနာတိက္ကမော ဟောတီတိ။

    Etānīti yathādassitāni kusalādīni cittāni vadati, vedanāniddesepi ca etasmiṃ pubbaṅgamassa cittassa vasena kathetuṃ sukhanti cittasambandho kato. Teneva pana cittāni sattavidhabhede tikabhūmivasena, catuvīsatividhabhede dvāratikavasena, tiṃsavidhabhede dvārabhūmivasena, bahuvidhabhede dvāratikabhūmivasena dīpitānīti ‘‘tesu yatthakatthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti vuttaṃ. Kusalādīnaṃ dīpanā kāmāvacarādibhūmivasena kātabbā, tā ca bhūmiyo tiṃsavidhabhede sayamevāgatā, na ca sattavidhabhede viya dvāraṃ anāmaṭṭhaṃ, atibyattā ca ettha samānāsamānavīthīsu labbhamānatāti tiṃsavidhe…pe… sukhadīpanāni hontī’’ti vuttaṃ. Kasmā pana tiṃsavidhasmiṃyeva ṭhatvā dīpayiṃsu, nanu dvāratikabhūmīnaṃ āmaṭṭhattā bahuvidhabhede ṭhatvā dīpetabbānīti? Na, dīpetabbaṭṭhānātikkamato. Sattavidhabhedo hi dvārassa anāmaṭṭhattā dīpanāya aṭṭhānaṃ, catuvīsatividhabhede āmaṭṭhadvāratikā na bhūmiyo apekkhitvā ṭhapitā, tiṃsavidhabhede āmaṭṭhadvārabhūmiyo vuttā. Ye ca ṭhapitā, te cettha tikā apekkhitabbarahitā kevalaṃ bhūmīhi saha dīpetabbāva. Tenedaṃ dīpanāya ṭhānaṃ, tadatikkame pana ṭhānātikkamo hotīti.

    ဥပနိသ္သယကောဋိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိသ္သာယ ဒာနံ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၄၂၃) နာနာဝီထိယံ ပကတူပနိသ္သယော ဝုတ္တောတိ ဧကဝီထိယံ ကုသလာဒီနံ စက္ခုသမ္ဖသ္သာဒယော တဒဘာဝေ အဘာဝတော ဇာတိ ဝိယ ဇရာမရဏသ္သ ဥပနိသ္သယလေသေန ပစ္စယောတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇေယ္ယ, ဣဓ ပန ‘‘ကသိဏရူပဒသ္သနဟေတုဥပ္ပန္နာ ပရိကမ္မာဒိဝေဒနာ စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ’’တိ ဝက္ခတိ, တသ္မာ နာနာဝီထိယံ ဂတာနိ ဧတာနိ စိတ္တာနိ စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ လဗ္ဘမာနာနီတိ န ဥပနိသ္သယလေသော ဥပနိသ္သယကောဋိ, ဗလဝဗလဝာနံ ပန ပရိကမ္မာဒီနံ ဥပနိသ္သယာနံ သဗ္ဗေသံ အာဒိဘူတော ဥပနိသ္သယော ဥပနိသ္သယကောဋိ။ ‘‘ဝာလကောဋိ န ပညာယတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ အာဒိ, အဝယဝော ဝာ ကောဋိ။ ကသိဏရူပဒသ္သနတော ပဘုတိ စ ကာမာဝစရကုသလာဒီနံ ဝေဒနာနံ ဥပနိသ္သယော ပဝတ္တောတိ တံ ဒသ္သနံ ဥပနိသ္သယကောဋိ။ ပရိကမ္မာဒီနိ ဝိယ ဝာ န ဗလဝဥပနိသ္သယော ဒသ္သနန္တိ တသ္သ ဥပနိသ္သယန္တဘာဝေန ဥပနိသ္သယကောဋိတာ ဝုတ္တာ။ ဃာနာဒိဒ္ဝာရေသု တီသု ဥပနိသ္သယကောဋိယာ လဗ္ဘမာနတ္တာဘာဝံ ဝဒန္တော ဣဓ သမာနဝီထိ န ဂဟိတာတိ ဒီပေတိ။ ဒသ္သနသဝနာနိ ဝိယ ဟိ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနံ ဃာယနာဒီနိ ဥပနိသ္သယာ န ဟောန္တီတိ တဒလာဘော ဒီပိတောတိ။ ယဒိပိ ဝာယောကသိဏံ ဖုသိတ္ဝာပိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ပုရိမေန ပန သဝနေန ဝိနာ တံ ဖုသနံ သယမေဝ မူလုပနိသ္သယော ယေဘုယ္ယေန န ဟောတီတိ တသ္သ ဥပနိသ္သယကောဋိတာ န ဝုတ္တာ။

    Upanissayakoṭiyāti ettha ‘‘saddhaṃ upanissāya dānaṃ detī’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.423) nānāvīthiyaṃ pakatūpanissayo vuttoti ekavīthiyaṃ kusalādīnaṃ cakkhusamphassādayo tadabhāve abhāvato jāti viya jarāmaraṇassa upanissayalesena paccayoti vattuṃ yujjeyya, idha pana ‘‘kasiṇarūpadassanahetuuppannā parikammādivedanā cakkhusamphassapaccayā’’ti vakkhati, tasmā nānāvīthiyaṃ gatāni etāni cittāni cakkhusamphassapaccayā labbhamānānīti na upanissayaleso upanissayakoṭi, balavabalavānaṃ pana parikammādīnaṃ upanissayānaṃ sabbesaṃ ādibhūto upanissayo upanissayakoṭi. ‘‘Vālakoṭi na paññāyatī’’tiādīsu viya hi ādi, avayavo vā koṭi. Kasiṇarūpadassanato pabhuti ca kāmāvacarakusalādīnaṃ vedanānaṃ upanissayo pavattoti taṃ dassanaṃ upanissayakoṭi. Parikammādīni viya vā na balavaupanissayo dassananti tassa upanissayantabhāvena upanissayakoṭitā vuttā. Ghānādidvāresu tīsu upanissayakoṭiyā labbhamānattābhāvaṃ vadanto idha samānavīthi na gahitāti dīpeti. Dassanasavanāni viya hi kasiṇaparikammādīnaṃ ghāyanādīni upanissayā na hontīti tadalābho dīpitoti. Yadipi vāyokasiṇaṃ phusitvāpi gahetabbaṃ, purimena pana savanena vinā taṃ phusanaṃ sayameva mūlupanissayo yebhuyyena na hotīti tassa upanissayakoṭitā na vuttā.

    အဇ္ဈာသယေန သမ္ပတ္တိဂတော အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော, သမ္ပန္နဇ္ဈာသယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တန္တိ ခုဒ္ဒကဉ္စေဝ မဟန္တဉ္စ ဝတ္တံ, ပုဗ္ဗေ ဝာ ကတံ ဝတ္တံ, ပစ္ဆာ ကတံ ပဋိဝတ္တံ။ ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏန္တိ အာဒိမ္ဟိ ဥပ္ပန္နံ အာဟ, တတော ပရံ ဥပ္ပန္နာနိပိ ပန ကသိဏရူပဒသ္သနကလ္ယာဏမိတ္တဒသ္သနသံဝေဂဝတ္ထုဒသ္သနာဒီနိ ဥပနိသ္သယပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝာတိ။ တေန တဒုပနိသ္သယံ စက္ခုဝိညာဏံ ဒသ္သေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Ajjhāsayena sampattigato ajjhāsayasampanno, sampannajjhāsayoti vuttaṃ hoti. Vattappaṭivattanti khuddakañceva mahantañca vattaṃ, pubbe vā kataṃ vattaṃ, pacchā kataṃ paṭivattaṃ. Evaṃ cakkhuviññāṇanti ādimhi uppannaṃ āha, tato paraṃ uppannānipi pana kasiṇarūpadassanakalyāṇamittadassanasaṃvegavatthudassanādīni upanissayapaccayā hontiyevāti. Tena tadupanissayaṃ cakkhuviññāṇaṃ dassetīti veditabbaṃ.

    ယထာဘူတသဘာဝာဒသ္သနံ အသမပေက္ခနာ။ ‘‘အသ္မီ’’တိ ရူပာဒီသု ဝိနိဗန္ဓသ္သ။ သဘာဝန္တရာမသနဝသေန ပရာမဋ္ဌသ္သ, ပရာမဋ္ဌဝတောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဓိဂဟဏဝသေန အနု အနု ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ထိရဘာဝကိလေသသ္သ ထာမဂတသ္သ, အပ္ပဟီနကာမရာဂာဒိကသ္သ ဝာ။ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတောတိ ဝီမံသာယ ဌိတော။ ဧတ္ထ စ အသမပေက္ခနာယာတိအာဒိနာ မောဟာဒီနံ ကိစ္စေန ပာကဋေန တေသံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဝိစာရဏာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရူပဒသ္သနေန ဥပ္ပန္နကိလေသသမတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တာ ရူပဒသ္သနဟေတုကာ ဟောတီတိ ‘‘စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ နာမ ဇာတာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ စက္ခုသမ္ဖသ္သသ္သ စတုဘူမိကဝေဒနာယ ဥပနိသ္သယဘာဝော ဧဝ ပကာရန္တရေန ကထိတော, တထာ ‘‘ဘာဝနာဝသေနာ’’တိ ဧတ္ထ စ။

    Yathābhūtasabhāvādassanaṃ asamapekkhanā. ‘‘Asmī’’ti rūpādīsu vinibandhassa. Sabhāvantarāmasanavasena parāmaṭṭhassa, parāmaṭṭhavatoti attho. Ārammaṇādhigahaṇavasena anu anu uppajjanadhammatāya thirabhāvakilesassa thāmagatassa, appahīnakāmarāgādikassa vā. Pariggahe ṭhitoti vīmaṃsāya ṭhito. Ettha ca asamapekkhanāyātiādinā mohādīnaṃ kiccena pākaṭena tesaṃ uppattivasena vicāraṇā daṭṭhabbā. Rūpadassanena uppannakilesasamatikkamavasena pavattā rūpadassanahetukā hotīti ‘‘cakkhusamphassapaccayā nāma jātā’’ti āha. Ettha ca cakkhusamphassassa catubhūmikavedanāya upanissayabhāvo eva pakārantarena kathito, tathā ‘‘bhāvanāvasenā’’ti ettha ca.

    ကလာပသမ္မသနေန တီဏိ လက္ခဏာနိ အာရောပေတ္ဝာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပသ္သနာဒိကာယ ဝိပသ္သနာပဋိပာဋိယာ အာဒိမ္ဟိ ရူပာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟေန ရူပာရမ္မဏံ သမ္မသိတ္ဝာ, တံမူလကံ ဝာ သဗ္ဗံ သမ္မသနံ အာဒိဘူတေ ရူပာရမ္မဏေ ပဝတ္တတီတိ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘ရူပာရမ္မဏံ သမ္မသိတ္ဝာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိ သဗ္ဗံ သမ္မသနံ ဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပာရမ္မဏံ သမ္မသိတ္ဝာတိ စ ယထာဝုတ္တစက္ခုဝိညာဏသ္သ အာရမ္မဏဘူတံ ရူပာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ, န ယံ ကိဉ္စိ။ အာရမ္မဏေန ဟိ စက္ခုသမ္ဖသ္သံ ဒသ္သေတီတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပာရမ္မဏေ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Kalāpasammasanena tīṇi lakkhaṇāni āropetvā udayabbayānupassanādikāya vipassanāpaṭipāṭiyā ādimhi rūpārammaṇapariggahena rūpārammaṇaṃ sammasitvā, taṃmūlakaṃ vā sabbaṃ sammasanaṃ ādibhūte rūpārammaṇe pavattatīti katvā āha ‘‘rūpārammaṇaṃ sammasitvā’’ti. Ettha ca nāmarūpapariggahādi sabbaṃ sammasanaṃ bhāvanāti veditabbā. Rūpārammaṇaṃ sammasitvāti ca yathāvuttacakkhuviññāṇassa ārammaṇabhūtaṃ rūpārammaṇaṃ vuttaṃ, na yaṃ kiñci. Ārammaṇena hi cakkhusamphassaṃ dassetīti. Evaṃ ‘‘rūpārammaṇe uppannaṃ kilesa’’nti etthāpi veditabbaṃ.

    ဣဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ကိံနိသ္သိတန္တိ စက္ခုဒ္ဝာရေ ဝိယ ယောဇနာယ ယထာသမ္ဘဝံ အာပောဓာတုယာ အညမညသ္သ စ ဝသေန မဟာဘူတနိသ္သိတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

    Idaṃ phoṭṭhabbaṃ kiṃnissitanti cakkhudvāre viya yojanāya yathāsambhavaṃ āpodhātuyā aññamaññassa ca vasena mahābhūtanissitatā yojetabbā.

    ဇာတိ။ပေ.။ ဗလဝပစ္စယော ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တာနံ ဘယတော ဒိသ္သမာနာနံ ဇာတိအာဒီနံ ဗလဝပစ္စယဘာဝေန တေသံ ဘယတော ဒသ္သနေန သဟဇာတသ္သ မနောသမ္ဖသ္သသ္သ, တသ္သ ဝာ ဒသ္သနသ္သ ဒ္ဝာရဘူတသ္သ ဘဝင္ဂမနောသမ္ဖသ္သသ္သ ဗလဝပစ္စယဘာဝံ ဒသ္သေတိ။

    Jāti…pe… balavapaccayo hotīti yathāvuttānaṃ bhayato dissamānānaṃ jātiādīnaṃ balavapaccayabhāvena tesaṃ bhayato dassanena sahajātassa manosamphassassa, tassa vā dassanassa dvārabhūtassa bhavaṅgamanosamphassassa balavapaccayabhāvaṃ dasseti.

    ဓမ္မာရမ္မဏေတိ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ ဇာတိအာဒိအာရမ္မဏေဝ, အထ ခော သဗ္ဗသ္မိံ ရာဂာဒိဝတ္ထုဘူတေ ဓမ္မာရမ္မဏေ။ ဝတ္ထုနိသ္သိတန္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာဒိသင္ခာတသ္သ ဓမ္မာရမ္မဏေကဒေသသ္သ ပရိဂ္ဂဟမုခေန ဓမ္မာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟံ ဒသ္သေတိ။

    Dhammārammaṇeti na pubbe vutte jātiādiārammaṇeva, atha kho sabbasmiṃ rāgādivatthubhūte dhammārammaṇe. Vatthunissitanti ettha vedanādisaṅkhātassa dhammārammaṇekadesassa pariggahamukhena dhammārammaṇapariggahaṃ dasseti.

    မနောသမ္ဖသ္သောတိ ဝိညာဏံ သမ္ဖသ္သသ္သ ကာရဏဘာဝေန ဂဟိတံ, တဒေဝ အတ္တနော ဖလသ္သေဝ ဖလဘာဝေန ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ ကာရဏဖလသင္ကရဘာဝေန သောတူနံ သမ္မောဟဇနကတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ ဝိညာဏံ မနောသမ္ဖသ္သဇန္တိ နိဒ္ဒိသိတု’’န္တိ, န ပန ဝိညာဏသ္သ မနောသမ္ဖသ္သေန သဟဇာတဘာဝသ္သ အဘာဝာ။ ယသ္မာ ဝာ ယထာ ‘‘တိဏ္ဏံ သင္ဂတိ ဖသ္သော’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၀၄; ၃.၄၂၀, ၄၂၅-၄၂၆; သံ. နိ. ၄.၆၀) ဝစနတော ဣန္ဒ္ရိယဝိသယာ ဝိယ ဝိညာဏမ္ပိ ဖသ္သသ္သ ဝိသေသပစ္စယော, န တထာ ဖသ္သော ဝိညာဏသ္သ, တသ္မာ ဣန္ဒ္ရိယဝိသယာ ဝိယ ဝိညာဏမ္ပိ စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာဒိဝစနံ န အရဟတီတိ စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာဒိဘာဝော န ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Manosamphassoti viññāṇaṃ samphassassa kāraṇabhāvena gahitaṃ, tadeva attano phalasseva phalabhāvena vattuṃ na yuttaṃ kāraṇaphalasaṅkarabhāvena sotūnaṃ sammohajanakattāti āha ‘‘na hi sakkā viññāṇaṃ manosamphassajanti niddisitu’’nti, na pana viññāṇassa manosamphassena sahajātabhāvassa abhāvā. Yasmā vā yathā ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (ma. ni. 1.204; 3.420, 425-426; saṃ. ni. 4.60) vacanato indriyavisayā viya viññāṇampi phassassa visesapaccayo, na tathā phasso viññāṇassa, tasmā indriyavisayā viya viññāṇampi cakkhusamphassajādivacanaṃ na arahatīti cakkhusamphassajādibhāvo na katoti veditabbo.

    အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ၃. ပဉ္ဟပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ၁၅၀. စိတ္တုပ္ပာဒရူပဝသေန တံ တံ သမုဒာယံ ဧကေကံ ဓမ္မံ ကတ္ဝာ ‘‘ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကာမာဝစရဓမ္မေ’’တိ အာဟ။ ရဇ္ဇန္တသ္သာတိအာဒီသု ရာဂာဒယော ဆသု ဒ္ဝာရေသု သီလာဒယော စ ပဉ္စ သံဝရာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ, သမ္မသနံ ပန မနောဒ္ဝာရေ ဧဝ။ ရူပာရူပာဝစရဓမ္မေသု အဘိဇ္ဈာဒောမနသ္သာဒိဥပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ တတော သတိသံဝရော ဉာဏဝီရိယသံဝရာ စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပရိဂ္ဂဟဝစနေန သမ္မသနပစ္စဝေက္ခဏာနိ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ တေယေဝာတိ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။

    150. Cittuppādarūpavasena taṃ taṃ samudāyaṃ ekekaṃ dhammaṃ katvā ‘‘pañcapaṇṇāsa kāmāvacaradhamme’’ti āha. Rajjantassātiādīsu rāgādayo chasu dvāresu sīlādayo ca pañca saṃvarā yathāsambhavaṃ yojetabbā, sammasanaṃ pana manodvāre eva. Rūpārūpāvacaradhammesu abhijjhādomanassādiuppatti atthīti tato satisaṃvaro ñāṇavīriyasaṃvarā ca yathāyogaṃ yojetabbā. Pariggahavacanena sammasanapaccavekkhaṇāni saṅgaṇhāti. Teyevāti cattāro khandhā vuttā.

    သမာနေ ဒေသိတဗ္ဗေ ဒေသနာမတ္တသ္သ ပရိဝဋ္ဋနံ ပရိဝဋ္ဋော။ တီသုပိ ပရိဝဋ္ဋေသု ကတ္ထစိ ကိဉ္စိ ဦနံ အဓိကံ ဝာ နတ္ထီတိ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘ဧကောဝ ပရိစ္ဆေဒော’’တိ။

    Samāne desitabbe desanāmattassa parivaṭṭanaṃ parivaṭṭo. Tīsupi parivaṭṭesu katthaci kiñci ūnaṃ adhikaṃ vā natthīti katvā āha ‘‘ekova paricchedo’’ti.

    ပဉ္ဟပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ခန္ဓဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Khandhavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ၂. အာယတနဝိဘင္ဂော • 2. Āyatanavibhaṅgo




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဝိဘင္ဂပာဠိ • Vibhaṅgapāḷi / ၁. ခန္ဓဝိဘင္ဂော • 1. Khandhavibhaṅgo

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / သမ္မောဟဝိနောဒနီ-အဋ္ဌကထာ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ၂. အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ၃. ပဉ္ဟာပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-အနုဋီကာ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ၁. ခန္ဓဝိဘင္ဂော • 1. Khandhavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact