Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ

    Abhidhammapiṭake

    ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ

    Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ೧. ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ

    1. Khandhavibhaṅgo

    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ಚತುಸಚ್ಚದಸೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸಮಾಹಟಾನಿ ಚತುಸಚ್ಚಂ, ಚತುಸಚ್ಚಂ ಪಸ್ಸೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚದಸೋ। ಸತಿಪಿ ಸಾವಕಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಭಾವೇ ಅನಞ್ಞಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸ್ಸ ತತ್ಥ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ದಸಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಪತ್ತಿತೋ ಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಚ ಪಸಾರಿತಭಾವೇನ ಸುಪಾಕಟತ್ತಾ ಭಗವಾವ ವಿಸೇಸೇನ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚದಸೋ’’ತಿ ಥೋಮನಂ ಅರಹತೀತಿ । ನಾಥತೀತಿ ನಾಥೋ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಹಿತಸುಖಂ ಆಸೀಸತಿ ಪತ್ಥೇತಿ, ಪರಸನ್ತಾನಗತಂ ವಾ ಕಿಲೇಸಬ್ಯಸನಂ ಉಪತಾಪೇತಿ, ‘‘ಸಾಧು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೭) ವಾ ತಂ ತಂ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಯಾಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಮೇನ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ವಾ ಗುಣೇಹಿ ಈಸತಿ ಅಭಿಭವತೀತಿ ಪರಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ನಾಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಗಾರವಂ ಕತ್ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸೋತಬ್ಬಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಮಾಹಿತಾ’’ತಿ। ‘‘ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯಂ ವಿಗಾಹಿತ್ವಾ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ಏತೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನೇ ಚ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಗಾರವಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಸುಣಾಥಾ’’ತಿ।

    Catusaccadasoti cattāri saccāni samāhaṭāni catusaccaṃ, catusaccaṃ passīti catusaccadaso. Satipi sāvakānaṃ paccekabuddhānañca catusaccadassanabhāve anaññapubbakattā bhagavato catusaccadassanassa tattha ca sabbaññutāya dasabalesu ca vasībhāvassa pattito parasantānesu ca pasāritabhāvena supākaṭattā bhagavāva visesena ‘‘catusaccadaso’’ti thomanaṃ arahatīti . Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsati pattheti, parasantānagataṃ vā kilesabyasanaṃ upatāpeti, ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkhitā’’tiādinā (a. ni. 8.7) vā taṃ taṃ hitapaṭipattiṃ yācatīti attho. Paramena cittissariyena samannāgato, sabbasatte vā guṇehi īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. ‘‘Saddhamme gāravaṃ katvā karissāmī’’ti sotabbabhāve kāraṇaṃ vatvā puna savane niyojento āha ‘‘taṃ suṇātha samāhitā’’ti. ‘‘Porāṇaṭṭhakathānayaṃ vigāhitvā karissāmī’’ti vā etena sakkaccasavane ca kāraṇaṃ vatvā tattha niyojento āha ‘‘saddhamme gāravaṃ katvā taṃ suṇāthā’’ti.

    ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚದಸೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಥೋಮನಮೇವ ಚತುಪ್ಪಭೇದಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಮಾನಗಣನದಸ್ಸನಗುಣೇನ, ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ ಉಪೇತೋ’’ತಿ ಚ ಅಟ್ಠಾರಸಪ್ಪಭೇದಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಮಾನಗಣನಗುಣೇಹೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಾ ನಿರತಿಸಯೇನ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನೇನ ಭಗವಾ ಚತುಧಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಂ ದೇಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಟ್ಠಾರಸಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಅಟ್ಠಾರಸಧಾ ವಿಭಙ್ಗನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತದೇಸನಾಸಮತ್ಥತಾಸಮ್ಪಾದಕಗುಣನಿದಸ್ಸನಮೇತಂ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚದಸೋ ಉಪೇತೋ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹೀ’’ತಿ। ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತತ್ತಾ ಅವಿಪರೀತತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ಸತ್ತೇ ಉಗ್ಗಹಾದೀಸು ನಿಯೋಜೇತಿ, ನಿಟ್ಠಾನಗಮನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ವಾಯಾಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಸವನೇ ಚ ಆದರಂ ಉಪ್ಪಾದಯತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಗುಣರಹಿತೇನ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುನಾ ದೇಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ತದಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ಸಾತಿಸಯಂ ಗಾರವಂ ಜನಯತಿ, ಬುದ್ಧಾದೀನಞ್ಚ ರತನಾನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಾದಿಗುಣೇ ವಿಭಾವೇತಿ।

    Ettha ca ‘‘catusaccadaso’’ti vacanaṃ thomanameva catuppabhedāya desanāya samānagaṇanadassanaguṇena, ‘‘aṭṭhārasahi buddhadhammehi upeto’’ti ca aṭṭhārasappabhedāya desanāya samānagaṇanaguṇehīti daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttena vā niratisayena catusaccadassanena bhagavā catudhā dhammasaṅgaṇiṃ desetuṃ samattho ahosi, aṭṭhārasabuddhadhammasamannāgamena aṭṭhārasadhā vibhaṅganti yathāvuttadesanāsamatthatāsampādakaguṇanidassanametaṃ ‘‘catusaccadaso upeto buddhadhammehi aṭṭhārasahī’’ti. Tena yathāvuttāya desanāya sabbaññubhāsitattā aviparītataṃ dassento tattha satte uggahādīsu niyojeti, niṭṭhānagamanañca attano vāyāmaṃ dassento aṭṭhakathāsavane ca ādaraṃ uppādayati, yathāvuttaguṇarahitena asabbaññunā desetuṃ asakkuṇeyyataṃ dhammasaṅgaṇīvibhaṅgappakaraṇānaṃ dassento tattha tadaṭṭhakathāya ca sātisayaṃ gāravaṃ janayati, buddhādīnañca ratanānaṃ sammāsambuddhatādiguṇe vibhāveti.

    ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಾಕಟಾನೇವ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಪನ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ‘‘ಅತೀತಂಸೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಪ್ಪಟಿಹತಂ ಞಾಣಂ, ಅನಾಗತಂಸೇ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂಸೇ…ಪೇ॰… ಇಮೇಹಿ ತೀಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ…ಪೇ॰ … ಸಬ್ಬಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ…ಪೇ॰… ಇಮೇಹಿ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ ಛನ್ದಸ್ಸ ಹಾನಿ, ನತ್ಥಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ, ನತ್ಥಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಪಞ್ಞಾಯ, ನತ್ಥಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಹಾನಿ। ಇಮೇಹಿ ದ್ವಾದಸಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ನತ್ಥಿ ದವಾ, ನತ್ಥಿ ರವಾ, ನತ್ಥಿ ಅಫುಟಂ, ನತ್ಥಿ ವೇಗಾಯಿತತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ಅಬ್ಯಾವಟಮನೋ, ನತ್ಥಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ।

    Tattha cattāri saccāni pākaṭāneva, aṭṭhārasa pana buddhadhammā evaṃ veditabbā – ‘‘atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgataṃse…pe… paccuppannaṃse…pe… imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattaṃ, sabbaṃ vacīkammaṃ…pe. … sabbaṃ manokammaṃ…pe… imehi chahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi chandassa hāni, natthi dhammadesanāya, natthi vīriyassa, natthi samādhissa, natthi paññāya, natthi vimuttiyā hāni. Imehi dvādasahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi davā, natthi ravā, natthi aphuṭaṃ, natthi vegāyitattaṃ, natthi abyāvaṭamano, natthi appaṭisaṅkhānupekkhā’’ti.

    ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ ದವಾತಿ ಖಿಡ್ಡಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕಿರಿಯಾ ನತ್ಥಿ। ನತ್ಥಿ ರವಾತಿ ಸಹಸಾ ಕಿರಿಯಾ ನತ್ಥಿ। ನತ್ಥಿ ಅಫುಟನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಅಫುಸಿತಂ ನತ್ಥಿ। ನತ್ಥಿ ವೇಗಾಯಿತತ್ತನ್ತಿ ತುರಿತಕಿರಿಯಾ ನತ್ಥಿ। ನತ್ಥಿ ಅಬ್ಯಾವಟಮನೋತಿ ನಿರತ್ಥಕೋ ಚಿತ್ತಸಮುದಾಚಾರೋ ನತ್ಥಿ। ನತ್ಥಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪೇಕ್ಖಾತಿ ಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾ ನತ್ಥಿ। ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ನತ್ಥಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಹಾನೀ’’ತಿ ಅಲಿಖಿತ್ವಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಛನ್ದಸ್ಸ ಹಾನಿ, ನತ್ಥಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ।

    Tattha natthi davāti khiḍḍādhippāyena kiriyā natthi. Natthi ravāti sahasā kiriyā natthi. Natthi aphuṭanti ñāṇena aphusitaṃ natthi. Natthi vegāyitattanti turitakiriyā natthi. Natthi abyāvaṭamanoti niratthako cittasamudācāro natthi. Natthi appaṭisaṅkhānupekkhāti aññāṇupekkhā natthi. Katthaci pana ‘‘natthi dhammadesanāya hānī’’ti alikhitvā ‘‘natthi chandassa hāni, natthi vīriyassa, natthi sattiyā’’ti likhanti.

    . ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ ಧಮ್ಮೇ ಕುಸಲಾದಿಕೇ ತಿಕದುಕೇಹಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ತೇ ಏವ ಧಮ್ಮೇ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತೇ ವಿಭಜಿತುಂ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಾನಂ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ವಿಭಜನಂ ವಿಭಙ್ಗೋ। ಸೋ ಸೋ ವಿಭಙ್ಗೋ ಪಕತೋ ಅಧಿಕತೋ ಯಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ, ಸಾ ‘‘ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಧಿಕತೋತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಆದಿಭೂತೇ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ನಾಮ। ನನು ನ ಏತ್ತಕಮೇವ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಆದಿ-ಸದ್ದತ್ಥಜೋತಕೇನ ಪಕಾರತ್ಥಜೋತಕೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಏವಮಾದಿ ಏವಂಪಕಾರಂ ವಾ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮುದಾಯಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ ಪಬ್ಬತಸಮುದ್ದಾದಿನಿದಸ್ಸಕೋ ವಿಯ। ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನವಜ್ಜಾನಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಚ ಆಯತನಾದೀಹಿ ಅಪ್ಪಕತರಪದತ್ತಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೋ।

    1. Dhammasaṅgahe dhamme kusalādike tikadukehi saṅgahetvā te eva dhamme suttante khandhādivasena vutte vibhajituṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ vuttaṃ. Tattha saṅkhepena vuttānaṃ khandhādīnaṃ vibhajanaṃ vibhaṅgo. So so vibhaṅgo pakato adhikato yassā pāḷiyā, sā ‘‘vibhaṅgappakaraṇa’’nti vuccati. Adhikatoti ca vattabbabhāvena pariggahitoti attho. Tattha vibhaṅgappakaraṇassa ādibhūte khandhavibhaṅge ‘‘pañcakkhandhā rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti idaṃ suttantabhājanīyaṃ nāma. Nanu na ettakameva suttantabhājanīyanti? Saccaṃ, iti-saddena pana ādi-saddatthajotakena pakāratthajotakena vā sabbaṃ suttantabhājanīyaṃ saṅgahetvā viññāṇakkhandhoti evamādi evaṃpakāraṃ vā idaṃ suttantabhājanīyanti veditabbaṃ. Atha vā ekadesena samudāyaṃ nidasseti pabbatasamuddādinidassako viya. Tattha nibbānavajjānaṃ sabbadhammānaṃ saṅgāhakattā sabbasaṅgāhakehi ca āyatanādīhi appakatarapadattā khandhānaṃ khandhavibhaṅgo ādimhi vutto.

    ನ ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ವೇದಯಿತಾದಿಸಭಾವತ್ತಾಭಾವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಭಾವೇ ಅತೀತಾದಯೋ ರಾಸೀ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಭಾವಾ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಣನೇಸು ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಟ್ಠಾನಂ ಸಾವಸೇಸಭಾವಂ, ನ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಣನಮತ್ತಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ಖನ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ‘‘ನ ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ನ ಹಿ ಸವಿಭಾಗಧಮ್ಮೇಹಿ ನಿಸ್ಸಟಸ್ಸ ಅತೀತಾದಿಭಾವರಹಿತಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ರಾಸಟ್ಠೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ‘‘ರಾಸಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ಸದ್ದತ್ಥಸಹಿತಂ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಗುಣೇ ಪಣ್ಣತ್ತಿಯಂ ರುಳ್ಹಿಯ’’ನ್ತಿ ವಿಸಯಮೇವ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಸದ್ದತ್ಥಂ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಞ್ಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಂ ನಿಪ್ಪದೇಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಂ ರಾಸಟ್ಠಂ ದೀಪೇತೀತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಗುಣಟ್ಠೋ ಏತ್ಥ ಖನ್ಧಟ್ಠೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ನ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತತಿ, ತಾದಿಸೇ ಪನ ಪುಥುಲಾಯತೇ ದಾರುಮ್ಹಿ ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ನಿಪತತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದೋ ನ ರುಳ್ಹೀ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ, ಸಮುದಾಯೇ ಪನ ನಿರುಳ್ಹೋ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದೋ ತದೇಕದೇಸೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ತಾಯ ಏವ ರುಳ್ಹಿಯಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದೋ ರುಳ್ಹಿಯಂ ನಿಪತತೀತಿ ವುತ್ತಂ।

    Na tato heṭṭhāti rūpādīnaṃ vedayitādisabhāvattābhāvā yasmiṃ sabhāve atītādayo rāsī katvā vattabbā, tassa ruppanādito aññassābhāvā ca heṭṭhā gaṇanesu saṅkhatadhammānaṃ aniṭṭhānaṃ sāvasesabhāvaṃ, na heṭṭhā gaṇanamattābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Chaṭṭhassa pana khandhassa abhāvā ‘‘na uddha’’nti āha. Na hi savibhāgadhammehi nissaṭassa atītādibhāvarahitassa ekassa nibbānassa rāsaṭṭho atthīti. ‘‘Rāsimhī’’ti saddatthasahitaṃ khandha-saddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Guṇe paṇṇattiyaṃ ruḷhiya’’nti visayameva khandha-saddassa dasseti, na saddatthaṃ. Lokiyalokuttarabhedañhi sīlādiguṇaṃ nippadesena gahetvā pavattamāno khandha-saddo sīlādiguṇavisiṭṭhaṃ rāsaṭṭhaṃ dīpetīti. Keci pana ‘‘guṇaṭṭho ettha khandhaṭṭho’’ti vadanti. Dārukkhandhoti ettha pana na khandha-saddo paññatti-saddassa atthe vattati, tādise pana puthulāyate dārumhi dārukkhandhoti paññatti hotīti paññattiyaṃ nipatatīti vuttaṃ. Tathā ekasmimpi viññāṇe pavatto viññāṇakkhandhoti khandha-saddo na ruḷhī-saddassa atthaṃ vadati, samudāye pana niruḷho khandha-saddo tadekadese pavattamāno tāya eva ruḷhiyā pavattatīti khandha-saddo ruḷhiyaṃ nipatatīti vuttaṃ.

    ರಾಸಿತೋ ಗುಣತೋತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ವಿಸಯಸ್ಸೇವ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ರಾಸಿತೋ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸದ್ದತ್ಥವಸೇನಪಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಟ್ಠೋ ನಾಮ ಪಿಣ್ಡಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೇ ಖನ್ಧಟ್ಠೇ ಛಟ್ಠೇನಪಿ ಖನ್ಧೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಛಟ್ಠೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಖನ್ಧಟ್ಠೋ ನಾಮ ರಾಸಟ್ಠೋ’’ತಿ ಯುತ್ತಂ। ಯೇಸಂ ವಾ ಅತೀತಾದಿವಸೇನ ಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸಂ ರುಪ್ಪನಾದಿಲಕ್ಖಣವಸೇನ ತಂತಂಕೋಟ್ಠಾಸತಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಭೇದರಹಿತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೇನ ಚ ಖನ್ಧಭಾವೋ ನ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Rāsito guṇatoti sabbattha nissakkavacanaṃ visayasseva khandha-saddappavattiyā kāraṇabhāvaṃ sandhāya katanti veditabbaṃ. ‘‘Rāsito’’ti imamatthaṃ saddatthavasenapi niyametvā dassetuṃ ‘‘ayañhi khandhaṭṭho nāma piṇḍaṭṭho’’tiādimāha. Koṭṭhāsaṭṭhe khandhaṭṭhe chaṭṭhenapi khandhena bhavitabbaṃ. Nibbānampi hi chaṭṭho koṭṭhāsoti. Tasmā ‘‘khandhaṭṭho nāma rāsaṭṭho’’ti yuttaṃ. Yesaṃ vā atītādivasena bhedo atthi, tesaṃ ruppanādilakkhaṇavasena taṃtaṃkoṭṭhāsatā vuccatīti bhedarahitassa nibbānassa koṭṭhāsaṭṭhena ca khandhabhāvo na vuttoti veditabbo.

    ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಉದ್ದೇಸಮತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಹಾಭೂತಾ…ಪೇ॰… ರೂಪನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಭತ್ತೋ। ಕತ್ಥಾತಿ ಚೇ? ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು। ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ಸಬ್ಬೋ ವಿಭಜನನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಇದಞ್ಚ ವಿಭಜನಂ ಓಳಾರಿಕಾದೀಸು ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿಆದಿವಿಭಜನಞ್ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸುಪಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ಪನ ಏಕಾದಸೋಕಾಸೇಸು ಪುರಿಮೇ ಓಕಾಸಪಞ್ಚಕೇ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಛವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯವಿಸೇಸೇನ ವಿಭತ್ತೋ, ನ ತತ್ಥ ಮನೋಧಾತು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ವಿಭಜನಂ ಅತ್ಥಿ। ತಂ ಪನ ದ್ವಯಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಮನೋಧಾತು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Ettāvatāti uddesamattenāti attho. Cattāro ca mahābhūtā…pe… rūpanti evaṃ vibhatto. Katthāti ce? Ekādasasu okāsesu. Iti-saddena nidassanatthena sabbo vibhajananayo dassito. Idañca vibhajanaṃ oḷārikādīsu cakkhāyatanantiādivibhajanañca yathāsambhavaṃ ekādasasu okāsesu yojetabbaṃ, evaṃ vedanākkhandhādīsupi. Viññāṇakkhandho pana ekādasokāsesu purime okāsapañcake ‘‘cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇa’’nti chaviññāṇakāyavisesena vibhatto, na tattha manodhātu manoviññāṇadhātūti vibhajanaṃ atthi. Taṃ pana dvayaṃ manoviññāṇanti vuttanti imamatthaṃ dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘manodhātu manoviññāṇadhātū’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ಏವಂ ಪಾಳಿನಯೇನ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞೇನ ಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ।

    Evaṃ pāḷinayena pañcasu khandhesu dhammaparicchedaṃ dassetvā puna aññena pakārena dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Etthāti etasmiṃ khandhaniddese.

    ೧. ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    1. Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā

    . ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಏತ್ಥ ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅನಿಯಮನಿದಸ್ಸನಂ, ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಪಕಾರನ್ತರಭೇದಂ ಆಮಸಿತ್ವಾ ಅನಿಯಮನಿದಸ್ಸನಂ। ಉಭಯೇನಪಿ ಅತೀತಂ ವಾ…ಪೇ॰… ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ ಯಾದಿಸಂ ವಾ ತಾದಿಸಂ ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸಾರಹಂ ಸಬ್ಬಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸಾರಹೇಸು ಪಸಙ್ಗಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ಅತಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಿತೋ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಸ್ಸ ನಿಯಮನತ್ಥಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಯಂಕಿಞ್ಚೀತಿ ಸನಿಪಾತಂ ಯಂ-ಸದ್ದಂ ಕಿಂ-ಸದ್ದಞ್ಚ ಅನಿಯಮೇಕತ್ಥದೀಪನವಸೇನ ಏಕಂ ಪದನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪದದ್ವಯೇನಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    2. Yaṃ kiñcīti ettha yanti sāmaññena aniyamanidassanaṃ, kiñcīti pakārantarabhedaṃ āmasitvā aniyamanidassanaṃ. Ubhayenapi atītaṃ vā…pe… santike vā appaṃ vā bahuṃ vā yādisaṃ vā tādisaṃ vā yaṃ kiñcīti napuṃsakaniddesārahaṃ sabbaṃ byāpetvā saṅgaṇhātīti aññesupi napuṃsakaniddesārahesu pasaṅgaṃ disvā tassa adhippetatthaṃ aticca pavattito atippasaṅgassa niyamanatthaṃ ‘‘rūpa’’nti āha. Yaṃkiñcīti sanipātaṃ yaṃ-saddaṃ kiṃ-saddañca aniyamekatthadīpanavasena ekaṃ padanti gahetvā ‘‘padadvayenapī’’ti vuttaṃ.

    ಕಿಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ವದೇಥಾತಿ ತುಮ್ಹೇಪಿ ರೂಪಂ ರೂಪನ್ತಿ ವದೇಥ, ತಂ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವದೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಥ ವಾ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ರೂಪಂ, ತಂ ಕಾರಣಂ ವದೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥೇತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ತುಣ್ಹೀಭೂತೇಸು ಭಗವಾ ಆಹ ‘‘ರುಪ್ಪತೀತಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿ।

    Kiñca, bhikkhave, rūpaṃ vadethāti tumhepi rūpaṃ rūpanti vadetha, taṃ kena kāraṇena vadethāti attho, atha vā kena kāraṇena rūpaṃ, taṃ kāraṇaṃ vadethāti attho. Athetesu bhikkhūsu tuṇhībhūtesu bhagavā āha ‘‘ruppatīti kho’’tiādi.

    ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಸೀತಾದಿಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸದಿಸಸನ್ತಾನುಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ ಪುರಿಮಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಭೇದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಭೇದೋ ಚ ವಿಸದಿಸತಾವಿಕಾರಾಪತ್ತೀತಿ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿ ಚ ಸೀತಾದಿಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸದಿಸರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ। ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಪನ ಅತಿಲಹುಪರಿವತ್ತಿತೋ ಯಥಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಸೀತಾದೀಹಿ ಸಮಾಗಮೋ ಹೋತಿ, ಯೇನ ತತ್ಥ ಉತುನೋ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಸದಿಸಸನ್ತಾನುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾ ನ ಹೋತಿ ಆಹಾರಾದಿಕಸ್ಸ ವಾ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಮಾಗಮೋ ನತ್ಥಿ। ಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಚ ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿಯಂ ರುಪ್ಪನ-ಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟನವಿರಹಿತತ್ತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಪಾಕಟಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಚ ‘‘ರುಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ ‘‘ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ಚ ನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಜಿಘಚ್ಛಾಪಿಪಾಸಾಹಿ ರುಪ್ಪನಞ್ಚ ಉದರಗ್ಗಿಸನ್ನಿಪಾತೇನ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಏತೇನ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ರೂಪಪದಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಘಟ್ಟೀಯತಿ ಪೀಳೀಯತೀತಿ ಏತೇಹಿ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ। ಕೋಪಾದಿಕಿರಿಯಾಯೇವ ಹಿ ರುಪ್ಪನಕಿರಿಯಾತಿ। ಸೋ ಪನ ಕತ್ತುಭೂತೋ ಕಮ್ಮಭೂತೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ಭಿಜ್ಜಮಾನೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ರುಪ್ಪತೀತಿ ರೂಪನ್ತಿ ಕಮ್ಮಕತ್ತುತ್ಥೇ ರೂಪಪದಸಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ। ವಿಕಾರೋ ಹಿ ರುಪ್ಪನನ್ತಿ। ತೇನೇವ ‘‘ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಕಮ್ಮಕತ್ತುತ್ಥೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ-ಸದ್ದೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಂ ಪನ ರುಪ್ಪತಿ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಕುಪ್ಪತಿ ಘಟ್ಟೀಯತಿ ಪೀಳೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇಹಿ ಚ ಪದೇಹಿ ಪದತ್ಥೋ ಪಾಕಟೋ ಕತೋತಿ। ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗವಸೇನ ‘‘ರುಪ್ಪನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಕೇವಲಂ ಸದ್ದತ್ಥೋಯೇವ ರುಪ್ಪನಂ, ತಸ್ಸ ಪನತ್ಥಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥಲಕ್ಖಣವಸೇನ ‘‘ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣೇನ ರೂಪನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಆಹ।

    Bhijjatīti sītādisannipāte visadisasantānuppattidassanato purimasantānassa bhedaṃ sandhāyāha. Bhedo ca visadisatāvikārāpattīti bhijjatīti vikāraṃ āpajjatīti attho. Vikārāpatti ca sītādisannipāte visadisarūpuppattiyeva. Arūpakkhandhānaṃ pana atilahuparivattito yathā rūpadhammānaṃ ṭhitikkhaṇe sītādīhi samāgamo hoti, yena tattha utuno ṭhitippattassa purimasadisasantānuppādanasamatthatā na hoti āhārādikassa vā, evaṃ aññehi samāgamo natthi. Saṅghaṭṭanena ca vikārāpattiyaṃ ruppana-saddo niruḷho, tasmā arūpadhammānaṃ saṅghaṭṭanavirahitattā rūpadhammānaṃ viya pākaṭassa vikārassa abhāvato ca ‘‘ruppantī’’ti ‘‘ruppanalakkhaṇā’’ti ca na vuccanti. Jighacchāpipāsāhi ruppanañca udaraggisannipātena hotīti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca kuppatīti etena kattuatthe rūpapadasiddhiṃ dasseti, ghaṭṭīyati pīḷīyatīti etehi kammatthe. Kopādikiriyāyeva hi ruppanakiriyāti. So pana kattubhūto kammabhūto ca attho bhijjamāno hotīti imassatthassa dassanatthaṃ ‘‘bhijjatīti attho’’ti vuttaṃ. Atha vā ruppatīti rūpanti kammakattutthe rūpapadasiddhi vuttā. Vikāro hi ruppananti. Teneva ‘‘bhijjatīti attho’’ti kammakattutthena bhijjati-saddena atthaṃ dasseti. Yaṃ pana ruppati bhijjati, taṃ yasmā kuppati ghaṭṭīyati pīḷīyati, tasmā etehi ca padehi padattho pākaṭo katoti. ‘‘Kenaṭṭhenā’’ti pucchāsabhāgavasena ‘‘ruppanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Na kevalaṃ saddatthoyeva ruppanaṃ, tassa panatthassa lakkhaṇañca hotīti atthalakkhaṇavasena ‘‘ruppanalakkhaṇena rūpantipi vattuṃ vaṭṭatī’’ti āha.

    ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಮುಚ್ಛಾಪತ್ತಿಯಾ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಛೇದನವಸೇನ ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಅಚ್ಚನ್ತಖಾರೇನ ಸೀತೋದಕೇನಾತಿ ಅತಿಸೀತಭಾವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಖಾರತಾ ವುತ್ತಾ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ತಂ ಕಪ್ಪಸಣ್ಠಾನಂ ಉದಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಕರಂ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಂ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಉದಕಂ ವಿಯ ಖಾರಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸತಿ ಪಥವೀ ವಿಲೀಯೇಯ್ಯಾತಿ। ಅವೀಚಿಮಹಾನಿರಯೇತಿ ಸಉಸ್ಸದಂ ಅವೀಚಿನಿರಯಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ‘‘ತತ್ಥ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪೇತ್ತಿ…ಪೇ॰… ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂವಿಧಾಪಿ ಸತ್ತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಏವಂವಿಧಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ನಿಯಮಾಭಾವತೋ। ಏವಂ ಕಾಲಕಞ್ಜಿಕಾದೀಸುಪೀತಿ। ಸರನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸರೀಸಪ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ।

    Chijjitvāti mucchāpattiyā muccitvā aṅgapaccaṅgānaṃ chedanavasena vā chijjitvā. Accantakhārena sītodakenāti atisītabhāvameva sandhāya accantakhāratā vuttā siyā. Na hi taṃ kappasaṇṭhānaṃ udakaṃ sampattikaraṃ pathavīsandhārakaṃ kappavināsaudakaṃ viya khāraṃ bhavituṃ arahati. Tathā hi sati pathavī vilīyeyyāti. Avīcimahānirayeti saussadaṃ avīcinirayaṃ vuttaṃ. Teneva ‘‘tattha hī’’tiādi vuttaṃ. Petti…pe… na hontīti evaṃvidhāpi sattā atthīti adhippāyo evaṃvidhāyeva hontīti niyamābhāvato. Evaṃ kālakañjikādīsupīti. Sarantā gacchantīti sarīsapa-saddassa atthaṃ vadati.

    ಅಭಿಸಞ್ಞೂಹಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮೂಹಂ ಕತ್ವಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಸಮಾಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ರೂಪತೋ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೀ’’ತಿ।

    Abhisaññūhitvāti ettha samūhaṃ katvātipi attho. Etena sabbaṃ rūpaṃ…pe… dassitaṃ hotīti etena rūpakkhandha-saddassa samānādhikaraṇasamāsabhāvaṃ dasseti. Tenevāha ‘‘na hi rūpato…pe… atthī’’ti.

    . ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಾದಸೋಕಾಸೇಸು ರೂಪಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಮಾತಿಕಂಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಾತಿಕಾ ಠಪಿತಾ, ಅಥ ಖೋ ಪಕರಣಪ್ಪತ್ತಂ ರೂಪನ್ತಿ।

    3. Pakkhipitvāti ettha ekādasokāsesu rūpaṃ pakkhipitvāti attho. Na hi tattha mātikaṃyeva pakkhipitvā mātikā ṭhapitā, atha kho pakaraṇappattaṃ rūpanti.

    ಅಪರೋ ನಯೋ…ಪೇ॰… ಏತ್ಥೇವ ಗಣನಂ ಗತನ್ತಿ ಏತೇನ ಅತೀತಂಸೇನಾತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಗಣನಂ ಗತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಹಾಭೂತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಮಹಾಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಭಾವೋ ಅತೀತಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಗಣನಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಅತೀತಂಸಾನಂ ವೇದನಾದೀನಂ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಇದಂ ವಚನಂ ‘‘ಯಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏತೇನೇವ ತೇಸಂ ನಿವತ್ತಿತತ್ತಾ, ನಾಪಿ ರೂಪಸ್ಸ ಅಞ್ಞಪ್ಪಕಾರನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ತತ್ಥ ಗಣಿತತ್ತಾ, ನ ಚ ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಕಾರನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಅತೀತಂಸವಚನೇನ ತಂನಿವತ್ತನತೋತಿ। ಅಥ ಪನ ಯಂ ಅತೀತಂಸೇನ ಗಣಿತಂ, ತಂ ಚತ್ತಾರೋ ಚ…ಪೇ॰… ರೂಪನ್ತಿ ಏವಂ ಗಣಿತನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಗಣನನ್ತರದಸ್ಸನಂ ಇದಂ ಸಿಯಾ, ನ ಅತೀತಂಸೇನ ಗಣಿತಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನಂ, ತಂದಸ್ಸನೇ ಪನ ಸತಿ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಪ್ಪಕಾರೇನ ಅತೀತಂಸೇ ಗಣಿತಂ ತಂಸಭಾವತ್ತಾತಿ ಆಪನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಏವಂಸಭಾವತಾ ಅತೀತಂಸೇ ಗಣಿತತಾಯ ಕಾರಣಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ ಏವಂಸಭಾವಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಾಗತೇಸು ಗಣಿತತ್ತಾ ಸುಖಾದಿಸಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅತೀತಂಸೇ ಗಣಿತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮನಯೋ ಏವ ಯುತ್ತೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾನಿದ್ದೇಸೇಸುಪಿ ತಾದಿಸೋ ಏವತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ।

    Aparo nayo…pe… ettheva gaṇanaṃ gatanti etena atītaṃsenāti bhummatthe karaṇavacananti dasseti. Yena pakārena gaṇanaṃ gataṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘cattāro ca mahābhūtā’’tiādi vuttanti imasmiṃ atthe sati mahābhūtupādāyarūpabhāvo atītakoṭṭhāse gaṇanassa kāraṇanti āpajjati. Na hi atītaṃsānaṃ vedanādīnaṃ nivattanatthaṃ idaṃ vacanaṃ ‘‘yaṃ rūpa’’nti eteneva tesaṃ nivattitattā, nāpi rūpassa aññappakāranivattanatthaṃ sabbappakārassa tattha gaṇitattā, na ca anāgatapaccuppannākāranivattanatthaṃ atītaṃsavacanena taṃnivattanatoti. Atha pana yaṃ atītaṃsena gaṇitaṃ, taṃ cattāro ca…pe… rūpanti evaṃ gaṇitanti ayamattho adhippeto, evaṃ sati gaṇanantaradassanaṃ idaṃ siyā, na atītaṃsena gaṇitappakāradassanaṃ, taṃdassane pana sati bhūtupādāyarūpappakārena atītaṃse gaṇitaṃ taṃsabhāvattāti āpannameva hoti, na ca evaṃsabhāvatā atītaṃse gaṇitatāya kāraṇaṃ bhavituṃ arahati evaṃsabhāvasseva paccuppannānāgatesu gaṇitattā sukhādisabhāvassa ca atītaṃse gaṇitattā, tasmā purimanayo eva yutto. Ajjhattabahiddhāniddesesupi tādiso evattho labbhatīti.

    ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯತೋತಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸತೋತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಯೇನ ದೇಸೋ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿಆದೀಸು ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ಅತೀತಂ ನನ್ವಾಗಮೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅದ್ಧಾನವಸೇನ ಅತೀತಾದಿಭಾವೋವ ವುತ್ತೋ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭೨, ೨೭೫; ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೫೫.೨೪೪) ಸಿಯಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಮ್ಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾಯೇವ ಸುತ್ತನ್ತೇ ವುತ್ತಧಮ್ಮೇ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ವಿಭಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೇನೇವ ಅತೀತಾದಿಭಾವೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ।

    Suttantapariyāyatoti pariyāyadesanattā suttassa vuttaṃ. Abhidhammaniddesatoti nippariyāyadesanattā abhidhammassa nicchayena deso niddesoti katvā vuttaṃ. Kiñcāpītiādīsu ayamadhippāyo – suttantabhājanīyattā yathā ‘‘atītaṃ nanvāgameyyā’’tiādīsu addhānavasena atītādibhāvova vutto, tathā idhāpi niddisitabbo (ma. ni. 3.272, 275; apa. thera 2.55.244) siyā. Evaṃ santepi suttantabhājanīyampi abhidhammadesanāyeva suttante vuttadhamme vicinitvā vibhajanavasena pavattāti abhidhammaniddeseneva atītādibhāvo niddiṭṭhoti.

    ಅದ್ಧಾಸನ್ತತಿಸಮಯಖಣವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಕಾಲೇ ಅದ್ಧಾ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಸುತ್ತವಸೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦) ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅದ್ಧಾ। ಕತಮೇ ತಯೋ? ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ, ಅನಾಗತೋ ಅದ್ಧಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೬೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೫) ಏತ್ಥ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನೋ ಅದ್ಧಾ ನಿರುತ್ತಿಪಥಸುತ್ತವಸೇನ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೬೨) ಖಣಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಯುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ಜಾತಂ ಪಾತುಭೂತಂ, ‘ಅತ್ಥೀ’ತಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೬೨) ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪಚ್ಛಾ ಚ ಅತೀತಾನಾಗತತಾ ವುತ್ತಾತಿ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೫; ಇತಿವು॰ ೬೩) ಸುತ್ತೇಸು ಅತೀತಾದಿಕೋ ಅದ್ಧಾ ವುತ್ತೋತಿ ಸೋ ಏವ ಇಧಾಪಿ ‘‘ಅದ್ಧಾವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಸೀತಂ ಸೀತಸ್ಸ ಸಭಾಗೋ, ತಥಾ ಉಣ್ಹಂ ಉಣ್ಹಸ್ಸ। ಯಂ ಪನ ಸೀತಂ ಉಣ್ಹಂ ವಾ ಸರೀರೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಂ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಂ ಏಕಾಕಾರಂ, ತಂ ಏಕೋ ಉತೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಭಾಗಉತುನೋ ಅನೇಕನ್ತಸಭಾವತೋ ಏಕಗಹಣಂ ಕತಂ, ಏವಂ ಆಹಾರೇಪಿ। ಏಕವೀಥಿಏಕಜವನಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚಛಟ್ಠದ್ವಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸನ್ತತಿಸಮಯಕಥಾ ವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ಉಪಕಾರತ್ಥಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಕಥಿತಾ।

    Addhāsantatisamayakhaṇavasenāti ettha cutipaṭisandhiparicchinne kāle addhā-saddo vattatīti ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādisuttavasena (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) viññāyati. ‘‘Tayome, bhikkhave, addhā. Katame tayo? Atīto addhā, anāgato addhā, paccuppanno addhā’’ti (itivu. 63; dī. ni. 3.305) ettha pana paramatthato paricchijjamāno addhā niruttipathasuttavasena (saṃ. ni. 3.62) khaṇaparicchinno yutto. Tattha hi ‘‘yaṃ, bhikkhave, rūpaṃ jātaṃ pātubhūtaṃ, ‘atthī’ti tassa saṅkhā’’ti (saṃ. ni. 3.62) vijjamānassa paccuppannatā tato pubbe pacchā ca atītānāgatatā vuttāti. Yebhuyyena pana cutipaṭisandhiparicchinno (dī. ni. 3.305; itivu. 63) suttesu atītādiko addhā vuttoti so eva idhāpi ‘‘addhāvasenā’’ti vutto. Sītaṃ sītassa sabhāgo, tathā uṇhaṃ uṇhassa. Yaṃ pana sītaṃ uṇhaṃ vā sarīre sannipatitaṃ santānavasena pavattamānaṃ anūnaṃ anadhikaṃ ekākāraṃ, taṃ eko utūti vuccati. Sabhāgautuno anekantasabhāvato ekagahaṇaṃ kataṃ, evaṃ āhārepi. Ekavīthiekajavanasamuṭṭhānanti pañcachaṭṭhadvāravasena vuttaṃ. Santatisamayakathā vipassakānaṃ upakāratthāya aṭṭhakathāsu kathitā.

    ನಿಟ್ಠಿತಹೇತುಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ, ನಿಟ್ಠಿತಹೇತುಕಿಚ್ಚಮನಿಟ್ಠಿತಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ, ಉಭಯಕಿಚ್ಚಮಸಮ್ಪತ್ತಂ, ಸಕಿಚ್ಚಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ। ಜನಕೋ ಹೇತು, ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಞ್ಚ ಕಿಚ್ಚಂ। ಯಥಾ ಬೀಜಸ್ಸ ಅಙ್ಕುರುಪ್ಪಾದನಂ ಪಥವೀಆದೀನಞ್ಚ ತದುಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾರೂಪವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಂ ಆಹಾರಾದೀನಂ ತದುಪತ್ಥಮ್ಭನಂ, ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಕಲಾಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಚ ಜನಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಾನಞ್ಚ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಹೇತುಕಿಚ್ಚಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೀಸುಪಿ ಖಣೇಸು ಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ। ಪಥವೀಆದೀನಂ ಸನ್ಧಾರಣಾದಿಕಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಫುಸನಾದಿಕಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಕಿಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸ ಕರಣಕ್ಖಣೋ ಸಕಿಚ್ಚಕ್ಖಣೋ। ಸಹ ವಾ ಕಿಚ್ಚೇನ ಸಕಿಚ್ಚಂ, ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸಕಿಚ್ಚಂ ರೂಪಂ ವಾ ಅರೂಪಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸಕಿಚ್ಚಕ್ಖಣೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ

    Niṭṭhitahetupaccayakiccaṃ, niṭṭhitahetukiccamaniṭṭhitapaccayakiccaṃ, ubhayakiccamasampattaṃ, sakiccakkhaṇe paccuppannaṃ. Janako hetu, upatthambhako paccayo, tesaṃ uppādanaṃ upatthambhanañca kiccaṃ. Yathā bījassa aṅkuruppādanaṃ pathavīādīnañca tadupatthambhanaṃ kammassa kaṭattārūpavipākuppādanaṃ āhārādīnaṃ tadupatthambhanaṃ, evaṃ ekekassa kalāpassa cittuppādassa ca janakānaṃ kammānantarādipaccayabhūtānaṃ upatthambhakānañca sahajātapurejātapacchājātānaṃ kiccaṃ yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Tattha uppādakkhaṇe hetukiccaṃ daṭṭhabbaṃ, tīsupi khaṇesu paccayakiccaṃ. Pathavīādīnaṃ sandhāraṇādikaṃ phassādīnaṃ phusanādikañca attano attano kiccaṃ sakiccaṃ, tassa karaṇakkhaṇo sakiccakkhaṇo. Saha vā kiccena sakiccaṃ, yasmiṃ khaṇe sakiccaṃ rūpaṃ vā arūpaṃ vā hoti, so sakiccakkhaṇo, tasmiṃ khaṇe paccuppannaṃ.

    . ಏತ್ತಕಮೇವಾತಿ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಮೇಡಿತವಚನೇನ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನತ್ಥೇನ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ। ‘‘ಅಪರಸ್ಸ ಅಪರಸ್ಸಾ’’ತಿ ದೀಪನಂ ಅಪರದೀಪನಂಪರಿಯೇಸತೂತಿ ಏತೇನ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಅನಿಟ್ಠನಾಮನಿವತ್ತನಸ್ಸ ಅಕಾರಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಮ್ಮದೋಸೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸದೋಸೇನ ಚ ಗೂಥಭಕ್ಖಪಾಣಾದಯೋ ಉಮ್ಮತ್ತಕಾದಯೋ ಚ ಪರಿಯೇಸೇಯ್ಯುಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಚ ಯೋನಕಾದಯೋ ನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಸಭಾವತ್ತಾ, ಅಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಸಭಾವತ್ತಾ ಪನ ಏತಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಮಿಚ್ಚೇವ ನಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    6. Ettakamevāti ‘‘tesaṃ tesa’’nti iminā āmeḍitavacanena abhibyāpanatthena vuttatthameva. ‘‘Aparassa aparassā’’ti dīpanaṃ aparadīpanaṃ. Pariyesatūti etena pariyesanāya aniṭṭhanāmanivattanassa akāraṇabhāvaṃ dasseti. Kammadosena hi cittavipallāsadosena ca gūthabhakkhapāṇādayo ummattakādayo ca pariyeseyyuṃ diṭṭhivipallāsena ca yonakādayo na ārammaṇassa pariyesitabbasabhāvattā, apariyesitabbasabhāvattā pana etassa aniṭṭhamicceva nāmanti attho.

    ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿರಹತೋತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಕುಸಲಕಮ್ಮಫಲತಾ ಸಮಿದ್ಧಸೋಭನತಾ ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ತಬ್ಬಿರಹತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋ ಏವ ತಂ ನ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ಸೋಭನಾನಿ ಚ ಕಾನಿಚಿ ಹತ್ಥಿರೂಪಾದೀನಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ನ ತೇಸಂಯೇವ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸುಖಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ‘‘ಅಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಹಿ ಸತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನಾ ಕತೇನ ಕುಸಲೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಕುಸಲೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ। ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಜಾನಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಾ ಕಮ್ಮಕಾರಕಸತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಯೋಜನಾರಹಾ ಸಿಯಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇದಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಇಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ತೇನ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಮ್ಪಿ ಸೋಭನಂ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಇಟ್ಠನ್ತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಇಟ್ಠಮೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ಪನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಮನುಸ್ಸರೂಪಂ ಅಮನಾಪಂ, ಯತೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾವ ಪಲಾಯನ್ತಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ದೇವತಾರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಾಯನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಂ ರೂಪಂ ಆರಬ್ಭ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ಪನ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ನ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಅಭಿರತಿ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಪನ ಅನಿಟ್ಠಸ್ಸಾಭಾವೋ ವಿಯ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಸೋಭನಸ್ಸ ಇಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಹತ್ಥಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಪನ ಪವತ್ತೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ। ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇನ ಪನ ವೋಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ ಅಪ್ಪಕಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಬಹುಲಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ವಿಪಾಕಂ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಞ್ಚೇತುನ್ತಿ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಂ ಸುಟ್ಠು ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    Sampattivirahatoti rūpādīnaṃ devamanussasampattibhave kusalakammaphalatā samiddhasobhanatā ca sampatti, tabbirahatoti attho. Tato eva taṃ na pariyesitabbanti. Sobhanāni ca kānici hatthirūpādīni akusalakammanibbattāni na tesaṃyeva hatthiādīnaṃ sukhassa hetubhāvaṃ gacchantīti tesaṃ saṅgaṇhanatthaṃ ‘‘akanta’’nti vuttaṃ. Tassa tasseva hi sattassa attanā katena kusalena nibbattaṃ sukhassa paccayo hoti, akusalena nibbattaṃ dukkhassa. Tasmā kammajānaṃ iṭṭhāniṭṭhatā kammakārakasattassa vasena yojanārahā siyā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kusalakammajaṃ aniṭṭhaṃ nāma natthī’’ti idameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘akusalakammajaṃ iṭṭhaṃ nāma natthī’’ti. Tena akusalakammajampi sobhanaṃ parasattānaṃ iṭṭhanti anuññātaṃ bhavissati. Kusalakammajaṃ pana sabbesaṃ iṭṭhamevāti vadanti. Tiracchānagatānaṃ pana kesañci manussarūpaṃ amanāpaṃ, yato te disvāva palāyanti. Manussā ca devatārūpaṃ disvā bhāyanti, tesampi vipākaviññāṇaṃ taṃ rūpaṃ ārabbha kusalavipākaṃ uppajjati, tādisassa pana puññassa abhāvā na tesaṃ tattha abhirati hotīti adhippāyo. Kusalakammajassa pana aniṭṭhassābhāvo viya akusalakammajassa sobhanassa iṭṭhassa abhāvo vattabbo. Hatthiādīnampi hi akusalakammajaṃ manussānaṃ akusalavipākasseva ārammaṇaṃ, kusalakammajaṃ pana pavatte samuṭṭhitaṃ kusalavipākassa. Iṭṭhārammaṇena pana vomissakattā appakaṃ akusalakammajaṃ bahulaṃ akusalavipākuppattiyā kāraṇaṃ na bhavissatīti sakkā vattunti. Vipākaṃ pana katthaci na sakkā vañcetunti vipākavasena iṭṭhāniṭṭhārammaṇavavatthānaṃ suṭṭhu vuttaṃ. Tasmā taṃ anugantvā sabbattha iṭṭhāniṭṭhatā yojetabbā.

    ಅನಿಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಇಟ್ಠಾನೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೬; ೨.೧೫೫; ೩.೧೯೦; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೦) ಏವಮಾದಿನಾ ಇಟ್ಠಾನೇವ ರೂಪಾದೀನಿ ‘‘ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ? ಕಾಮಗುಣಸದಿಸೇಸು ಕಾಮಗುಣವೋಹಾರತೋ, ಸದಿಸತಾ ಚ ರೂಪಾದಿಭಾವೋಯೇವ , ನ ಇಟ್ಠತಾ। ‘‘ಅನಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವಾ ವಚನೇನ ಅಕಾಮಗುಣತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಕಾಮಗುಣವಿಸಭಾಗಾ ರೂಪಾದಯೋ ‘‘ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಅಸಿವೇ ‘‘ಸಿವಾ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ವಿಯ। ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಭಾವತೋ ಕಾಮಗುಣಾಯೇವ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ರೂಪಾ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೩; ವಿಭ॰ ೨೦೩)। ಅತಿಸಯೇನ ಪನ ಕಾಮನೀಯತ್ತಾ ಸುತ್ತೇಸು ‘‘ಕಾಮಗುಣಾ’’ತಿ ಇಟ್ಠಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ।

    Aniṭṭhā pañca kāmaguṇāti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘cakkhuviññeyyāni rūpāni iṭṭhānī’’ti (ma. ni. 1.166; 2.155; 3.190; saṃ. ni. 5.30) evamādinā iṭṭhāneva rūpādīni ‘‘kāmaguṇā’’ti vuttānīti? Kāmaguṇasadisesu kāmaguṇavohārato, sadisatā ca rūpādibhāvoyeva , na iṭṭhatā. ‘‘Aniṭṭhā’’ti vā vacanena akāmaguṇatā dassitāti kāmaguṇavisabhāgā rūpādayo ‘‘kāmaguṇā’’ti vuttā asive ‘‘sivā’’ti vohāro viya. Sabbāni vā iṭṭhāniṭṭhāni rūpādīni taṇhāvatthubhāvato kāmaguṇāyeva. Vuttañhi ‘‘rūpā loke piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Atisayena pana kāmanīyattā suttesu ‘‘kāmaguṇā’’ti iṭṭhāni rūpādīni vuttānīti.

    ದ್ವೀಸುಪಿ ಹೀನಪಣೀತಪದೇಸು ‘‘ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜವಸೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮಜವಸೇನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಸತ್ತವಸೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವಿಭಜಿತತ್ತಾ, ಅಯಞ್ಚತ್ಥೋ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸ’’ನ್ತಿ ಅವಯವಯೋಗೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನೇಸು ಕಮ್ಮಜಂ ವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಜವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಪನ ತೇಹಿ ತೇಹೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ಸಾಮಿವಚನಂ, ವಿಸಯವಿಸಯೀಸಮ್ಬನ್ಧೇ ವಾ, ನ ಕಮ್ಮಜವಸೇನೇವ ರೂಪಾದೀನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾನಂ ವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾನೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಾಕಟೇಹಿ ರೂಪಾದೀಹಿ ನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಚಕ್ಖಾದೀಸುಪಿ ಹೀನಪಣೀತತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    Dvīsupi hīnapaṇītapadesu ‘‘akusalakammajavasena kusalakammajavasenā’’ti vacanaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattāna’’nti sattavasena niyametvā vibhajitattā, ayañcattho ‘‘tesaṃ tesa’’nti avayavayoge sāmivacanaṃ katvā vuttoti veditabbo. Sattasantānapariyāpannesu kammajaṃ visiṭṭhanti ‘‘kammajavasenā’’ti vuttaṃ. Yadi pana tehi tehīti etasmiṃ atthe tesaṃ tesanti sāmivacanaṃ, visayavisayīsambandhe vā, na kammajavaseneva rūpādīni vibhattāni, sabbesaṃ pana indriyabaddhānaṃ vasena vibhattānīti viññāyanti. Ettha ca pākaṭehi rūpādīhi nayo dassitoti cakkhādīsupi hīnapaṇītatā yojetabbā.

    ಮನಾಪಪರಿಯನ್ತನ್ತಿ ಮನಾಪಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಮರಿಯಾದಾಭೂತಂ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ? ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಮನಾಪಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಅಮನಾಪಾ, ಯಸ್ಸ ಯೇವ ಮನಾಪಾ, ತಸ್ಸ ತೇವ ಪರಮಾ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಕಾಮಗುಣಾನಂ ಪರಮತಾ ಹೋತಿ, ನ ತೇಸಂಯೇವ ಸಭಾವತೋ।

    Manāpapariyantanti manāpaṃ pariyantaṃ mariyādābhūtaṃ pañcasu kāmaguṇesu vadāmīti attho. Kiṃ kāraṇanti? Yasmā te ekaccassa manāpā honti, ekaccassa amanāpā, yassa yeva manāpā, tassa teva paramā, tasmā tassa tassa ajjhāsayavasena kāmaguṇānaṃ paramatā hoti, na tesaṃyeva sabhāvato.

    ಏವನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನ। ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಸ್ಸಾದನಕುಜ್ಝನತೋ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಸ್ಸೇವ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾಭಾವತೋ ಅನಿಟ್ಠಂ ‘‘ಇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಗಹಣತೋ ಚ, ಇಟ್ಠಂ ‘‘ಅನಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಗಹಣತೋ ಚ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಪಟಿವಿಭತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಚಾತಿಆದಿನಾ ನಿಬ್ಬಾನೇ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತಿ। ಪಿತ್ತುಮ್ಮತ್ತಾದೀನಂ ಖೀರಸಕ್ಕರಾದೀಸು ದೋಸುಸ್ಸದಸಮುಟ್ಠಿತಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ತಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮನಾಪಪರಿಯನ್ತತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Evanti imasmiṃ sutte vuttanayena. Ekasmiṃyeva assādanakujjhanato ārammaṇasabhāvasseva iṭṭhāniṭṭhābhāvato aniṭṭhaṃ ‘‘iṭṭha’’nti gahaṇato ca, iṭṭhaṃ ‘‘aniṭṭha’’nti gahaṇato ca iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ natthīti attho. Saññāvipallāsena cātiādinā nibbāne viya aññesu ārammaṇesu saññāvipallāsena iṭṭhāniṭṭhaggahaṇaṃ hoti. Pittummattādīnaṃ khīrasakkarādīsu dosussadasamuṭṭhitasaññāvipallāsavasena tittaggahaṇaṃ viyāti imamatthaṃ sandhāya manāpapariyantatā vuttāti dasseti.

    ವಿಭತ್ತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಚ ವವತ್ಥಿತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ವಿಭತ್ತಂ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ವಾ। ತಞ್ಚ ಮಜ್ಝಿಮಕಸತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವವತ್ಥಿತಂ ಪಕಾಸಿತಞ್ಚ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಇದಂ ಇಟ್ಠಂ ಅನಿಟ್ಠಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏವಂ ವವತ್ಥಿತಸ್ಸ ಪನಿಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಂ ಇಟ್ಠನ್ತಿ ಚ ಗಹಣೇ ನ ಕೇವಲಂ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋವ ಕಾರಣಂ, ಧಾತುಕ್ಖೋಭವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಕಾರಾಪತ್ತಿಆದಿನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋಪೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸೀತುದಕಂ ಘಮ್ಮಾಭಿತತ್ತಾನಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತು ಹೋತಿ, ಸೀತಾಭಿಭೂತಾನಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ। ತೂಲಪಿಚುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ವಣೇ ದುಕ್ಖೋ ನಿವಣೇ ಸುಖೋ, ಮುದುತರುಣಹತ್ಥಸಮ್ಬಾಹನಞ್ಚ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತೇನೇವ ಹತ್ಥೇನ ಪಹರಣಂ ದುಕ್ಖಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಂ ಯುತ್ತಂ।

    Vibhattaṃatthīti ca vavatthitaṃ atthīti attho, aṭṭhakathācariyehi vibhattaṃ pakāsitanti vā. Tañca majjhimakasattassa vasena vavatthitaṃ pakāsitañca, aññesañca vipallāsavasena idaṃ iṭṭhaṃ aniṭṭhañca hotīti adhippāyo. Evaṃ vavatthitassa paniṭṭhāniṭṭhassa aniṭṭhaṃ iṭṭhanti ca gahaṇe na kevalaṃ saññāvipallāsova kāraṇaṃ, dhātukkhobhavasena indriyavikārāpattiādinā kusalākusalavipākuppattihetubhāvopīti sakkā vattuṃ. Tathā hi sītudakaṃ ghammābhitattānaṃ kusalavipākassa kāyaviññāṇassa hetu hoti, sītābhibhūtānaṃ akusalavipākassa. Tūlapicusamphasso vaṇe dukkho nivaṇe sukho, mudutaruṇahatthasambāhanañca sukhaṃ uppādeti, teneva hatthena paharaṇaṃ dukkhaṃ, tasmā vipākavasena ārammaṇavavatthānaṃ yuttaṃ.

    ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿಆದಿನಾ ಸತಿಪಿ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇ ಬುದ್ಧರೂಪದಸ್ಸನಾದೀಸು ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಗೂಥದಸ್ಸನಾದೀಸು ಚ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತೇನ ವಿಪಾಕೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿಪಾಕನಿಯಮದಸ್ಸನಂ ಆರಮ್ಮಣನಿಯಮದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಕತನ್ತಿ।

    Kiñcāpītiādinā satipi saññāvipallāse buddharūpadassanādīsu kusalavipākasseva gūthadassanādīsu ca akusalavipākassa uppattiṃ dassento tena vipākena ārammaṇassa iṭṭhāniṭṭhataṃ dasseti. Vijjamānepi saññāvipallāse ārammaṇena vipākaniyamadassanaṃ ārammaṇaniyamadassanatthameva katanti.

    ಅಪಿಚ ದ್ವಾರವಸೇನಪೀತಿಆದಿನಾ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಸುಖದುಕ್ಖವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನತೋ ವಿಪಾಕೇನ ಆರಮ್ಮಣನಿಯಮದಸ್ಸನೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚ ದ್ವಾರೇ ಸಮಾನಸ್ಸೇವ ಮಣಿರತನಾದಿಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ ಸಣಿಕಂ ಫುಸನೇ ಪೋಥನೇ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದನತೋ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ।

    Apica dvāravasenapītiādinā dvārantare dukkhassa sukhassa ca paccayabhūtassa dvārantare sukhadukkhavipākuppādanato vipākena ārammaṇaniyamadassanena ekasmiṃyeva ca dvāre samānasseva maṇiratanādiphoṭṭhabbassa saṇikaṃ phusane pothane ca sukhadukkhuppādanato vipākavasena iṭṭhāniṭṭhatā dassitāti viññāyati.

    ಹೇಟ್ಠಿಮನಯೋತಿ ಮಜ್ಝಿಮಕಸತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ವವತ್ಥಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೬) ಚ ಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೋ। ಸಮ್ಮುತಿಮನಾಪನ್ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಕಸತ್ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಸಮ್ಮತಂ ವವತ್ಥಿತಂ ಮನಾಪಂ, ತಂ ಪನ ಸಭಾವೇನೇವ ವವತ್ಥಿತನ್ತಿ ಅಭಿನ್ದಿತಬ್ಬತೋವ ನ ಭಿನ್ದತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ನೇರಯಿಕಾದೀಹಿಪಿ ಪುಗ್ಗಲೇಹಿ ಮನಾಪನ್ತಿ ಗಹಿತಂ ಪುಗ್ಗಲಮನಾಪಂ ‘‘ತಂ ತಂ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಿನ್ದತಿ। ವೇಮಾನಿಕಪೇತರೂಪಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜತ್ತಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಿದುಕ್ಖವತ್ಥುಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಮನುಸ್ಸರೂಪತೋ ಹೀನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Heṭṭhimanayoti majjhimakasattassa vipākassa ca vasena vavatthitaṃ ārammaṇaṃ gahetvā ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ uññāta’’nti (vibha. 6) ca ādinā vuttanayo. Sammutimanāpanti majjhimakasattassa vipākassa ca vasena sammataṃ vavatthitaṃ manāpaṃ, taṃ pana sabhāveneva vavatthitanti abhinditabbatova na bhindatīti adhippāyo. Saññāvipallāsena nerayikādīhipi puggalehi manāpanti gahitaṃ puggalamanāpaṃ ‘‘taṃ taṃ vā panā’’tiādinā bhindati. Vemānikapetarūpampi akusalakammajattā kammakāraṇādidukkhavatthubhāvato ca ‘‘manussarūpato hīna’’nti vuttaṃ.

    . ಓಳಾರಿಕರೂಪಾನಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಪಟಿಘಾತವಸೇನ ಸುಪರಿಗ್ಗಹಿತತಾ, ಸುಖುಮಾನಂ ತಥಾ ಅಭಾವತೋ ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹಿತತಾ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೇನೇವ ಲಕ್ಖಣದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ದಸವಿಧನ್ತಿ ‘‘ದೂರೇ’’ತಿ ಅವುತ್ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪನ ಓಕಾಸತೋ ದೂರೇ ಹೋತಿಯೇವ।

    7. Oḷārikarūpānaṃ vatthārammaṇapaṭighātavasena supariggahitatā, sukhumānaṃ tathā abhāvato duppariggahitatā ca yojetabbā. Duppariggahaṭṭheneva lakkhaṇaduppaṭivijjhanatā daṭṭhabbā. Dasavidhanti ‘‘dūre’’ti avuttassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Vuttampi pana okāsato dūre hotiyeva.

    ಹೇಟ್ಠಿಮನಯೋತಿ ‘‘ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ…ಪೇ॰… ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ರೂಪಂ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭) ಏವಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥವಸೇನ ವವತ್ಥಿತಓಕಾಸತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾತಿತನಯೋ। ಸೋ ಲಕ್ಖಣೋಕಾಸವಸೇನ ದೂರಸನ್ತಿಕೇನ ಸಹ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಯ್ಯಾತಿತತ್ತಾ ಭಿನ್ದಮಾನೋ ಮಿಸ್ಸಕಂ ಕರೋನ್ತೋ ಗತೋ। ಅಥ ವಾ ಭಿನ್ದಮಾನೋತಿ ಸರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಲಕ್ಖಣತೋ ಯೇವಾಪನಕೇನ ಓಕಾಸತೋತಿ ಏವಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಓಕಾಸತೋ ಚ ವಿಸುಂ ಕರೋನ್ತೋ ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸನ್ತಿಕದೂರಾನಂ ಓಕಾಸತೋ ದೂರಸನ್ತಿಕಭಾವಕರಣೇನ ಸನ್ತಿಕಭಾವಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದೂರಭಾವಂ, ದೂರಭಾವಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸನ್ತಿಕಭಾವಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ‘‘ಭಿನ್ದಮಾನೋ ಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನಾತಿ ‘‘ತಂ ತಂ ವಾ ಪನ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಇಧ ಪುರಿಮನಯೇನ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಂ ಓಕಾಸತೋ ಸನ್ತಿಕಭಾವಕರಣೇನ ನ ಭಿನ್ದತಿ ಭಗವಾ, ನ ಚ ಓಕಾಸದೂರತೋ ವಿಸುಂ ಕರಣೇನ, ನಾಪಿ ಓಕಾಸದೂರೇನ ವೋಮಿಸ್ಸಕಕರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಪನ ಕರೋತೀತಿ? ಓಕಾಸತೋ ದೂರಮೇವ ಭಿನ್ದತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ತಿಧಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಓಕಾಸತೋ ದೂರಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಕರೋತಿ, ಲಕ್ಖಣತೋ ವಾ ವಿಸುಂ ತೇನ ವಾ ವೋಮಿಸ್ಸಕನ್ತಿ। ಓಕಾಸತೋ ದೂರಸ್ಸ ಪನ ಓಕಾಸತೋವ ಸನ್ತಿಕಭಾವಕರಣಂ ಇಧ ‘‘ಭೇದನ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಧ ಪನ ನ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಂ ಭಿನ್ದತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವಾ ನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ತಿಧಾ ಭೇದಸ್ಸ ಅಕರಣಂ ವುತ್ತಂ, ಲಕ್ಖಣತೋ ಸನ್ತಿಕದೂರಾನಂ ಪನ ಲಕ್ಖಣತೋ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ದೂರಸನ್ತಿಕಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣತೋವ ಸನ್ತಿಕಭಾವಾಕರಣಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಸ್ಸ ಅಭೇದನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪುರಿಮನಯೋ ವಿಯ ಅಯಂ ನಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಭಿನ್ದಮಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಭೇದನಂ ವುತ್ತಂ, ಭೇದನಂ ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ।

    Heṭṭhimanayoti ‘‘itthindriyaṃ…pe… idaṃ vuccati rūpaṃ santike’’ti (vibha. 7) evaṃ lakkhaṇato dvādasahatthavasena vavatthitaokāsato ca dassetvā niyyātitanayo. So lakkhaṇokāsavasena dūrasantikena saha gahetvā niyyātitattā bhindamāno missakaṃ karonto gato. Atha vā bhindamānoti sarūpadassanena lakkhaṇato yevāpanakena okāsatoti evaṃ lakkhaṇato okāsato ca visuṃ karonto gatoti attho. Atha vā lakkhaṇato santikadūrānaṃ okāsato dūrasantikabhāvakaraṇena santikabhāvaṃ bhinditvā dūrabhāvaṃ, dūrabhāvañca bhinditvā santikabhāvaṃ karonto pavattoti ‘‘bhindamāno gato’’ti vuttaṃ. Idha panāti ‘‘taṃ taṃ vā pana rūpaṃ upādāya upādāyā’’ti idha purimanayena lakkhaṇato dūraṃ okāsato santikabhāvakaraṇena na bhindati bhagavā, na ca okāsadūrato visuṃ karaṇena, nāpi okāsadūrena vomissakakaraṇenāti attho. Kiṃ pana karotīti? Okāsato dūrameva bhindati. Ettha pana na pubbe vuttanayena tidhā attho daṭṭhabbo. Na hi okāsato dūraṃ lakkhaṇato santikaṃ karoti, lakkhaṇato vā visuṃ tena vā vomissakanti. Okāsato dūrassa pana okāsatova santikabhāvakaraṇaṃ idha ‘‘bhedana’’nti veditabbaṃ. Idha pana na lakkhaṇato dūraṃ bhindatīti etthāpi vā na pubbe vuttanayena tidhā bhedassa akaraṇaṃ vuttaṃ, lakkhaṇato santikadūrānaṃ pana lakkhaṇato upādāyupādāya dūrasantikabhāvo natthīti lakkhaṇato dūrassa lakkhaṇatova santikabhāvākaraṇaṃ lakkhaṇato dūrassa abhedananti daṭṭhabbaṃ. Purimanayo viya ayaṃ nayo na hotīti ettakameva hi ettha dassetīti bhindamānoti ettha ca aññathā bhedanaṃ vuttaṃ, bhedanaṃ idha ca aññathā vuttanti.

    ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    2. Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā

    . ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಪಸಾದಾ ಓಳಾರಿಕಮನೋಮಯತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಕಾಯವೋಹಾರಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ‘‘ಕಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾ, ನ ಕಾಯಪಸಾದವತ್ಥುಕತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಕಾಯಪಸಾದಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಖಣಾದಿವಸೇನ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಅದ್ಧಾಸಮಯವಸೇನ ಅತೀತಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಅವಚನಂ ಸುಖಾದಿವಸೇನ ಭಿನ್ನಾಯ ಅತೀತಾದಿಭಾವವಚನತೋ। ನ ಹಿ ಸುಖಾಯೇವ ಅದ್ಧಾವಸೇನ ಸಮಯವಸೇನ ಚ ಅತೀತಾದಿಕಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ದುಕ್ಖಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ಚ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾದಿಭಾವೇನ ಭಿನ್ನಾ। ತೇನ ವೇದನಾಸಮುದಯೋ ಅದ್ಧಾಸಮಯವಸೇನ ಅತೀತಾದಿಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ತೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ವೇದನೇಕದೇಸಾ ಪನ ಏತ್ಥ ಗಹಿತಾತಿ ತೇ ಸನ್ತತಿಖಣೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅರಹನ್ತಿ ತತ್ಥ ತಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ। ಏಕಸನ್ತತಿಯಂ ಪನ ಸುಖಾದಿಅನೇಕಭೇದಸಬ್ಭಾವೇನ ತೇಸು ಯೋ ಭೇದೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ, ತಸ್ಸ ಏಕಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಪಾಕಟಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದಿಕಾ ತಂಸಹಿತದ್ವಾರಾಲಮ್ಬನಪ್ಪವತ್ತಾ, ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ತದುಪ್ಪಾದಕೇಕವಿಧವಿಸಯಸಮಾಯೋಗಪ್ಪವತ್ತಾ ಚ ಸನ್ತತಿ ಭವಿತುಂ ಅರಹತೀತಿ ತಸ್ಸ ಭೇದನ್ತರಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಕತಂ। ಲಹುಪರಿವತ್ತಿನೋ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿವತ್ತನೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ಸನ್ತತಿಖಣವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋ। ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಮಜ್ಝಗತಾತಿ ಏತೇನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವುತ್ತನಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    8. Cakkhādayo pasādā oḷārikamanomayattabhāvapariyāpannā kāyavohāraṃ arahantīti tabbatthukā adukkhamasukhā ‘‘kāyikā’’ti pariyāyena vuttā, na kāyapasādavatthukattā. Na hi cakkhādayo kāyapasādā hontīti. Santativasena khaṇādivasena cāti ettha addhāsamayavasena atītādibhāvassa avacanaṃ sukhādivasena bhinnāya atītādibhāvavacanato. Na hi sukhāyeva addhāvasena samayavasena ca atītādikā hoti, tathā dukkhā adukkhamasukhā ca kāyikacetasikādibhāvena bhinnā. Tena vedanāsamudayo addhāsamayavasena atītādibhāvena vattabbataṃ arahati samudāyassa tehi paricchinditabbattā, vedanekadesā pana ettha gahitāti te santatikhaṇehi paricchedaṃ arahanti tattha tathāparicchinditabbānaṃ gahitattāti. Ekasantatiyaṃ pana sukhādianekabhedasabbhāvena tesu yo bhedo paricchinditabbabhāvena gahito, tassa ekappakārassa pākaṭassa paricchedikā taṃsahitadvārālambanappavattā, avicchedena taduppādakekavidhavisayasamāyogappavattā ca santati bhavituṃ arahatīti tassa bhedantaraṃ anāmasitvā paricchedakabhāvena gahaṇaṃ kataṃ. Lahuparivattino vā dhammā parivattaneneva paricchedaṃ arahantīti santatikhaṇavasena paricchedo vutto. Pubbantāparantamajjhagatāti etena hetupaccayakiccavasena vuttanayaṃ dasseti.

    ೧೧. ಕಿಲೇಸಗ್ಗಿಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಸದರಥಾ। ಏತೇನ ಸಭಾವತೋ ಓಳಾರಿಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಏತೇನ ಓಳಾರಿಕವಿಪಾಕನಿಪ್ಫಾದನೇನ ಕಿಚ್ಚತೋ। ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತಾ ಕಮ್ಮಪಟಿಬದ್ಧಭೂತಾ ಚ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಬ್ಯಾಪಾರವಿರಹತೋ ನಿರುಸ್ಸಾಹಾ ವಿಪಾಕಾ, ಸಉಸ್ಸಾಹಾ ಚ ಕಿರಿಯಾ ಅವಿಪಾಕಾ। ಸವಿಪಾಕಾ ಚ ಸಗಬ್ಭಾ ವಿಯ ಓಳಾರಿಕಾತಿ ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖತೋ ಅವಿಪಾಕಾ ಸುಖುಮಾತಿ ವುತ್ತಾ।

    11. Kilesaggisampayogato sadarathā. Etena sabhāvato oḷārikataṃ dasseti, dukkhavipākaṭṭhenāti etena oḷārikavipākanipphādanena kiccato. Kammavegakkhittā kammapaṭibaddhabhūtā ca kāyakammādibyāpāravirahato nirussāhā vipākā, saussāhā ca kiriyā avipākā. Savipākā ca sagabbhā viya oḷārikāti tabbipakkhato avipākā sukhumāti vuttā.

    ಅಸಾತಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಮಧುರಟ್ಠೇನ। ತೇನ ಸಾತಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅನಿಟ್ಠಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ದುಕ್ಖಟ್ಠೇನಾತಿ ದುಕ್ಖಮಟ್ಠೇನ। ತೇನ ದುಕ್ಖಾನಂ ಸನ್ತಾಪನಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯಾಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ, ಸನ್ತಸ್ಮಿಂ ಏಸಾ ಪಣೀತೇ ಸುಖೇ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೮೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೬೭) ವಚನತೋ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ಫರಣಸಭಾವವಿರಹತೋ ಅಸನ್ತಾನಂ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾನುಸಯಾನಂ ಅನುಸಯನಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸನ್ತಾ, ಸುಖೇ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತಾತಿ ಪಣೀತಾತಿ। ತಥಾ ಅನಧಿಗನ್ತಬ್ಬಾ ಚ ಕಾಮಾವಚರಜಾತಿಆದಿಸಙ್ಕರಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಾನಜಾತಿಯಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾದಿಕೇ ಸಮಾನಭೇದೇ ಸುಖತೋ ಪಣೀತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಉಪಬ್ರೂಹಿತಾನಂ ಧಾತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಸುಖಾ ಖೋಭೇತಿ ವಿಬಾಧಿತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಾ ಚ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಕಾಯಂ ಬ್ಯಾಪೇನ್ತಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಫರತಿ। ಮದಯಮಾನನ್ತಿ ಮದಂ ಕರೋನ್ತಂ। ಛಾದಯಮಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಂ, ಅವತ್ಥರಮಾನಂ ವಾ। ಘಮ್ಮಾಭಿತತ್ತಸ್ಸ ಸೀತೋದಕಘಟೇನ ಆಸಿತ್ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಕಾಯೋ ಉಪಬ್ರೂಹಿತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸುಖಸಮಙ್ಗಿನೋಪೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಆಸಿಞ್ಚಮಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕತ್ತನಿಮಿತ್ತೇಯೇವಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಕೇ ಏಕಸಭಾವೇ ಏವ ನಿಮಿತ್ತೇ। ಚರತೀತಿ ನಾನಾವಜ್ಜನೇ ಜವನೇ ವೇದನಾ ವಿಯ ವಿಪ್ಫನ್ದನರಹಿತತ್ತಾ ಸುಖುಮಾ

    Asātaṭṭhenāti amadhuraṭṭhena. Tena sātapaṭipakkhaṃ aniṭṭhasabhāvaṃ dasseti. Dukkhaṭṭhenāti dukkhamaṭṭhena. Tena dukkhānaṃ santāpanakiccaṃ dasseti. ‘‘Yāyaṃ, bhante, adukkhamasukhā vedanā, santasmiṃ esā paṇīte sukhe vuttā bhagavatā’’ti (ma. ni. 2.88; saṃ. ni. 4.267) vacanato adukkhamasukhā pharaṇasabhāvavirahato asantānaṃ kāmarāgapaṭighānusayānaṃ anusayanassa aṭṭhānattā santā, sukhe nikantiṃ pariyādāya adhigantabbattā padhānabhāvaṃ nītāti paṇītāti. Tathā anadhigantabbā ca kāmāvacarajātiādisaṅkaraṃ akatvā samānajātiyaṃ ñāṇasampayuttavippayuttādike samānabhede sukhato paṇītāti yojetabbā. Upabrūhitānaṃ dhātūnaṃ paccayabhāvena sukhā khobheti vibādhitānaṃ paccayabhāvena dukkhā ca. Ubhayampi kāyaṃ byāpentaṃ viya uppajjatīti pharati. Madayamānanti madaṃ karontaṃ. Chādayamānanti icchaṃ uppādentaṃ, avattharamānaṃ vā. Ghammābhitattassa sītodakaghaṭena āsittassa yathā kāyo upabrūhito hoti, evaṃ sukhasamaṅginopīti katvā ‘‘āsiñcamānaṃ viyā’’ti vuttaṃ. Ekattanimitteyevāti pathavīkasiṇādike ekasabhāve eva nimitte. Caratīti nānāvajjane javane vedanā viya vipphandanarahitattā sukhumā.

    ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಅಕುಸಲತಾಯ ಅಕೋವಿದೋ। ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ…ಪೇ॰… ಆಗತತ್ತಾತಿ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ವೇದನಾ ಸುಖುಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆಗತತ್ತಾ। ಭೂಮನ್ತರಭೇದೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನಾತಿ ಏತೇನ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಸುಖತೋ ಕಾಮಾವಚರುಪೇಕ್ಖಾ ಸುಖುಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಭಾವಾದಿಭೇದೇನ ಚ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಭಾವಂ ತತ್ರ ತತ್ರೇವ ಕಥೇನ್ತೋ ನ ಭಿನ್ದತೀತಿ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Adhippāye akusalatāya akovido. Kusalattike…pe… āgatattāti ‘‘kusalākusalā vedanā oḷārikā, abyākatā vedanā sukhumā’’ti evaṃ āgatattā. Bhūmantarabhede dassetuṃ ‘‘yampī’’tiādi āraddhaṃ. Iminā nīhārenāti etena ‘‘kāmāvacarasukhato kāmāvacarupekkhā sukhumā’’tiādinā sabhāvādibhedena ca oḷārikasukhumabhāvaṃ tatra tatreva kathento na bhindatīti nayaṃ dasseti.

    ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತಪಣೀತೇ ಹೀನಪಣೀತಾನಂ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ ಏವಮೇವ ಏಕನ್ತಹೀನೇ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಹೀನಪಣೀತತಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾತಿ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಹೋತೀತಿ ಉಭಯತ್ಥ ತದುದ್ಧರಣೇ ನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Lokiyalokuttaramissakā kathitā, tasmā ekantapaṇīte hīnapaṇītānaṃ uddhaṭattā evameva ekantahīne ca yathāsambhavaṃ hīnapaṇītatā uddharitabbāti anuññātaṃ hotīti ubhayattha taduddharaṇe na kukkuccāyitabbanti attho.

    ಅಕುಸಲಾನಂ ಕುಸಲಾದೀಹಿ ಸುಖುಮತ್ತಾಭಾವತೋ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತಸ್ಸ ಅಪರಿವತ್ತನೀಯಭಾವೇನ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮನಯೋ ನ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂತಂವಾಪನವಸೇನ ಕಥನೇಪಿ ಪರಿವತ್ತನಂ ನತ್ಥೀತಿ ನ ಪರಿವತ್ತನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮನಯೋ ನ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಹೇಟ್ಠಿಮನಯಸ್ಸ ಪನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅವುತ್ತನಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತಂ ತಂ ವಾ ಪನಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮನಯೋ ನ ಓಲೋಕೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಬಹುವಿಪಾಕಾ ಅಕುಸಲಾ ದೋಸುಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ, ತಥಾ ಅಪ್ಪವಿಪಾಕಾ ಕುಸಲಾ। ಮನ್ದದೋಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪವಿಪಾಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಸುಖುಮಾ, ತಥಾ ಬಹುವಿಪಾಕಾ ಕುಸಲಾ ಚ। ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮನಿಕನ್ತಿವತ್ಥುಭಾವತೋ ಕಾಮಾವಚರಾದೀನಂ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾಸಾಪೀತಿ ಭಾವನಾಮಯಾಯ ಭೇದನೇನ ದಾನಮಯಸೀಲಮಯಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಭೇದನಂ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಾಪೀತಿ ವಾ ತಿವಿಧಾಪೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Akusalānaṃ kusalādīhi sukhumattābhāvato pāḷiyā āgatassa aparivattanīyabhāvena ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttanti vadanti, taṃtaṃvāpanavasena kathanepi parivattanaṃ natthīti na parivattanaṃ sandhāya ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttaṃ, heṭṭhimanayassa pana vuttattā avuttanayaṃ gahetvā ‘‘taṃ taṃ vā panā’’ti vattuṃ yuttanti ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttanti veditabbo. Bahuvipākā akusalā dosussannatāya oḷārikā, tathā appavipākā kusalā. Mandadosattā appavipākā akusalā sukhumā, tathā bahuvipākā kusalā ca. Oḷārikasukhumanikantivatthubhāvato kāmāvacarādīnaṃ oḷārikasukhumatā. Sāpīti bhāvanāmayāya bhedanena dānamayasīlamayānañca paccekaṃ bhedanaṃ nayato dassitanti veditabbaṃ. Sāpīti vā tividhāpīti yojetabbaṃ.

    ೧೩. ಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಅಸಮಾನಕೋಟ್ಠಾಸತಾ ವಿಸಭಾಗಟ್ಠೋ। ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತಾದಿವಸೇನ ಅಸದಿಸಕಿಚ್ಚತಾ, ಅಸದಿಸಸಭಾವತಾ ವಾ ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ, ನ ಅಸಮ್ಪಯೋಗೋ। ಯದಿ ಸಿಯಾ, ದೂರವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸನ್ತಿಕಂ ಹೋತೀತಿ ಸಂಸಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಿಕತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚ ವೇದನಾಯ ವೇದನಾಸಮ್ಪಯೋಗೋ ಅತ್ಥಿ। ಸನ್ತಿಕಪದವಣ್ಣನಾಯ ಚ ‘‘ಸಭಾಗಟ್ಠೇನ ಸರಿಕ್ಖಟ್ಠೇನ ಚಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    13. Jātiādivasena asamānakoṭṭhāsatā visabhāgaṭṭho. Dukkhavipākatādivasena asadisakiccatā, asadisasabhāvatā vā visaṃsaṭṭho, na asampayogo. Yadi siyā, dūravipariyāyena santikaṃ hotīti saṃsaṭṭhaṭṭhena santikatā āpajjati, na ca vedanāya vedanāsampayogo atthi. Santikapadavaṇṇanāya ca ‘‘sabhāgaṭṭhena sarikkhaṭṭhena cā’’ti vakkhatīti vuttanayeneva attho veditabbo.

    ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ಕಿಂ ಯಥಾ ಸನ್ತಿಕತೋ ಅಕುಸಲತೋ ಅಕುಸಲಾ ದೂರೇತಿ ಉದ್ಧರೀಯತಿ, ತಥಾ ತತೋ ದೂರತೋ ಕುಸಲತೋ ಕುಸಲಾ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಉದ್ಧರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ? ನ ಸಕ್ಕಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸತಿ ಕುಸಲಾ ಕುಸಲಾಯ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಕತ್ವಾ ಸನ್ತಿಕತೋ ಸನ್ತಿಕತಾ ಏವ ಉದ್ಧರಿತಾ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಸನ್ತಿಕಸನ್ತಿಕತರತಾವಚನಮೇವ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ದೂರಸನ್ತಿಕತಾವ ಇಧ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ದೂರತೋ ದೂರುದ್ಧರಣಂ ವಿಯ ಸನ್ತಿಕತೋ ಸನ್ತಿಕುದ್ಧರಣಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ ದೂರದೂರತರತಾಯ ವಿಯ ಸನ್ತಿಕಸನ್ತಿಕತರತಾಯ ಚ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಅಥ ಪನ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ನ ಕುಸಲಾ ಕುಸಲಾಯ ಏವ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ, ಅಥ ಖೋ ಯತೋ ಸಾ ದೂರೇ, ತಸ್ಸಾ ಅಕುಸಲಾಯಾ’’ತಿ, ತಞ್ಚ ನತ್ಥಿ। ನ ಹಿ ಅಕುಸಲಾಯ ಕುಸಲಾ ಕದಾಚಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಅತ್ಥೀತಿ। ಅಥಾಪಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಯಾ ಅಕುಸಲಾ ಕುಸಲಾಯ ಸನ್ತಿಕೇ, ಸಾ ತತೋ ದೂರತೋ ಕುಸಲತೋ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ, ತದಪಿ ನತ್ಥಿ। ನ ಹಿ ಕುಸಲೇ ಅಕುಸಲಾ ಅತ್ಥಿ, ಯಾ ತತೋ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಉದ್ಧರಿಯೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ವುತ್ತಸ್ಸ ದೂರಸ್ಸ ದೂರತೋ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸಭಾಗತ್ತಾ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿತುಂ, ಸನ್ತಿಕೇ ಪನಿಧ ವುತ್ತೇ ಭಿನ್ನೇ ತತ್ಥೇವ ದೂರಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತಿಕತೋ ಪನ ದೂರಂ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।

    Nadūrato santikaṃ uddharitabbanti kasmā vuttaṃ, kiṃ yathā santikato akusalato akusalā dūreti uddharīyati, tathā tato dūrato kusalato kusalā santiketi uddharituṃ na sakkāti? Na sakkā. Tathā hi sati kusalā kusalāya santiketi katvā santikato santikatā eva uddharitā siyā, tathā ca sati santikasantikataratāvacanameva āpajjati, upādāyupādāya dūrasantikatāva idha vuccati, tasmā dūrato dūruddharaṇaṃ viya santikato santikuddharaṇañca na sakkā kātuṃ dūradūrataratāya viya santikasantikataratāya ca anadhippetattā. Atha pana vadeyya ‘‘na kusalā kusalāya eva santiketi uddharitabbā, atha kho yato sā dūre, tassā akusalāyā’’ti, tañca natthi. Na hi akusalāya kusalā kadāci santike atthīti. Athāpi vadeyya ‘‘yā akusalā kusalāya santike, sā tato dūrato kusalato uddharitabbā’’ti, tadapi natthi. Na hi kusale akusalā atthi, yā tato santiketi uddhariyeyya, tasmā idha vuttassa dūrassa dūrato accantavisabhāgattā dūre santikaṃ natthīti na sakkā dūrato santikaṃ uddharituṃ, santike panidha vutte bhinne tattheva dūraṃ labbhatīti āha ‘‘santikato pana dūraṃ uddharitabba’’nti.

    ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ದೂರತೋ ಚ ಸನ್ತಿಕಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಉದ್ಧರಿತುಂ। ಲೋಭಸಹಗತಾಯ ದೋಸಸಹಗತಾ ದೂರೇ ಲೋಭಸಹಗತಾ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಸನ್ತಿಕತೋವ ಸನ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ದೋಸಸಹಗತಾಯ ಲೋಭಸಹಗತಾ ದೂರೇ ದೋಸಸಹಗತಾ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸಭಾಗತೋ ಸಭಾಗನ್ತರಸ್ಸ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ‘‘ಲೋಭಸಹಗತಾಯ ದೋಸಸಹಗತಾ ದೂರೇ ಸಾ ಏವ ಚ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ದೋಸಸಹಗತಾಯ ಸನ್ತಿಕಭಾವಸ್ಸ ಅಕಾರಣತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸಭಾಗತಾ ಭೇದಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಭಾಗಾಬ್ಯಾಪಕತ್ತಾ ದೂರತಾಯ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕುದ್ಧರಣಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ। ನ ಹಿ ದೋಸಸಹಗತಾ ಅಕುಸಲಸಭಾಗಂ ಸಬ್ಬಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ। ಸಭಾಗತಾ ಪನ ಭೇದಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ವಿಸಭಾಗಬ್ಯಾಪಕತ್ತಾ ಸನ್ತಿಕತಾಯ ಸನ್ತಿಕತೋ ದೂರುದ್ಧರಣಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ। ಅಕುಸಲತಾ ಹಿ ಲೋಭಸಹಗತಾದಿಸಬ್ಬವಿಸಭಾಗಬ್ಯಾಪಿಕಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    Upādāyupādāya dūrato ca santikaṃ na sakkā uddharituṃ. Lobhasahagatāya dosasahagatā dūre lobhasahagatā santiketi hi vuccamāne santikatova santikaṃ uddharitaṃ hoti. Tathā dosasahagatāya lobhasahagatā dūre dosasahagatā santiketi etthāpi sabhāgato sabhāgantarassa uddhaṭattā, na ca sakkā ‘‘lobhasahagatāya dosasahagatā dūre sā eva ca santike’’ti vattuṃ dosasahagatāya santikabhāvassa akāraṇattā, tasmā visabhāgatā bhedaṃ aggahetvā na pavattatīti sabhāgābyāpakattā dūratāya dūrato santikuddharaṇaṃ na sakkā kātuṃ. Na hi dosasahagatā akusalasabhāgaṃ sabbaṃ byāpetvā pavattatīti. Sabhāgatā pana bhedaṃ antogadhaṃ katvā pavattatīti visabhāgabyāpakattā santikatāya santikato dūruddharaṇaṃ sakkā kātuṃ. Akusalatā hi lobhasahagatādisabbavisabhāgabyāpikāti. Tenāha ‘‘na dūrato santikaṃ uddharitabba’’ntiādi.

    ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೩. ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    3. Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā

    ೧೭. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿಪಿ ವತ್ಥುತೋ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ನಾಮಂ ಫಸ್ಸತೋ ಚ ಸಞ್ಞಾಯ, ವತ್ಥುವಿಸಿಟ್ಠಫಸ್ಸೇನ ಪನ ವಿಸಿಟ್ಠಸಞ್ಞಾ ವತ್ಥುನಾ ಚ ವಿಸಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಯ ತಸ್ಸಾಪಿ ತಬ್ಬತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ‘‘ವತ್ಥುತೋ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾ ಫಸ್ಸೋ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಪಟಿಘಟ್ಟನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಥಾ ತತೋ ಜಾತಸಞ್ಞಾಪೀತಿ ‘‘ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣತೋ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಟಿಘಜೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ, ಪಟಿಘವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ವಾ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    17. Cakkhusamphassajāsaññāti ettha yadipi vatthuto phassassa nāmaṃ phassato ca saññāya, vatthuvisiṭṭhaphassena pana visiṭṭhasaññā vatthunā ca visiṭṭhā hoti phassassa viya tassāpi tabbatthukattāti ‘‘vatthuto nāma’’nti vuttaṃ. Paṭighasamphassajā saññāti etthāpi yathā phasso vatthārammaṇapaṭighaṭṭanena uppanno, tathā tato jātasaññāpīti ‘‘vatthārammaṇato nāma’’nti vuttaṃ. Ettha ca paṭighajo samphasso, paṭighaviññeyyo vā samphasso paṭighasamphassoti uttarapadalopaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ.

    ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇ ವಚನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಾ, ವಚನಾಧೀನಾ ವಾ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ, ಅಧಿವಚನಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ಪಕಾಸನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅಧಿವಚನಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತತೋಜೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ, ಸಮ್ಫಸ್ಸೋಯೇವ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಅತ್ಥೇಹಿ ಅಧಿವಚನೋ ಚ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಚಾತಿ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ, ಅಧಿವಚನವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ವಾ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ, ತತೋ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಜಾತಾ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಸಮ್ಫಸ್ಸೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ತತೋಜಾಪಿ ಸಞ್ಞಾ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾ ಪನ ಅಞ್ಞಪ್ಪಕಾರಾಸಮ್ಭವತೋ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಏವಂ ಅಯಂ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಆವೇಣಿಕಪ್ಪಕಾರನ್ತರಸಮ್ಭವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Viññeyyabhāve vacanaṃ adhikicca pavattā, vacanādhīnā vā arūpakkhandhā, adhivacanaṃ vā etesaṃ pakāsanaṃ atthīti ‘‘adhivacanā’’ti vuccanti, tatojo samphasso adhivacanasamphasso, samphassoyeva vā yathāvuttehi atthehi adhivacano ca samphasso cāti adhivacanasamphasso, adhivacanaviññeyyo vā samphasso adhivacanasamphasso, tato tasmiṃ vā jātā adhivacanasamphassajā. Pañcadvārikasamphassepi yathāvutto attho sambhavatīti tena pariyāyena tatojāpi saññā ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuttā. Yathā pana aññappakārāsambhavato manosamphassajā nippariyāyena ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuccati, na evaṃ ayaṃ paṭighasamphassajā āveṇikappakārantarasambhavatoti adhippāyo.

    ಯದಿ ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಮ್ಫಸ್ಸತೋ ಜಾತತ್ತಾ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಾ, ಸಞ್ಞಾವ ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಾತಿ? ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ಯತ್ಥ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜ-ಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಸಞ್ಞಾಯ ಏವ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ನಿವತ್ತನಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಯೋ ಹಿ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಥ ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾತಿ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ನಾಮಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾನಾಮಂ ತಿಣ್ಣಂಯೇವ ಖನ್ಧಾನಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ। ತೇ ಪನ ಅತ್ತನೋ ನಾಮಂ ಸಞ್ಞಾಯ ದತ್ವಾ ನಿವತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಯೋ ಹಿ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಸಞ್ಞಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾಪಿ ಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಇದಂ ತೇನ ತೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಹತ್ಥವಿಕಾರಾದಿಕರಣೇ ತದಧಿಪ್ಪಾಯವಿಜಾನನನಿಮಿತ್ತಭೂತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಯ ರಜ್ಜಿತ್ವಾ ಓಲೋಕನಾದೀಸು ರತ್ತತಾದಿವಿಜಾನನನಿಮಿತ್ತಂ ಓಲೋಕನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವಿಸಯಸಮಾಗಮೇ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಪಿ ತಥಾಪಾಕಟಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

    Yadi evaṃ cattāro khandhāpi yathāvuttasamphassato jātattā ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vattuṃ yuttā, saññāva kasmā evaṃ vuttāti? Tiṇṇaṃ khandhānaṃ atthavasena attano pattampi nāmaṃ yattha pavattamāno adhivacanasamphassaja-saddo niruḷhatāya dhammābhilāpo hoti, tassā saññāya eva āropetvā sayaṃ nivattanaṃ hoti. Tenāha ‘‘tayo hi arūpino khandhā’’tiādi. Atha vā saññāya paṭighasamphassajāti aññampi visiṭṭhaṃ nāmaṃ atthīti adhivacanasamphassajānāmaṃ tiṇṇaṃyeva khandhānaṃ bhavituṃ arahati. Te pana attano nāmaṃ saññāya datvā nivattāti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘tayo hi arūpino khandhā’’tiādi. Pañcadvārikasaññā oloketvāpi jānituṃ sakkāti idaṃ tena tenādhippāyena hatthavikārādikaraṇe tadadhippāyavijānananimittabhūtā viññatti viya rajjitvā olokanādīsu rattatādivijānananimittaṃ olokanaṃ cakkhuviññāṇavisayasamāgame pākaṭaṃ hotīti taṃsampayuttāya saññāyapi tathāpākaṭabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ರಜ್ಜಿತ್ವಾ ಓಲೋಕನಾದಿವಸೇನ ಪಾಕಟಾ ಜವನಪ್ಪವತ್ತಾ ಭವಿತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಆಸಙ್ಕಾಯ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಪಸಾದವತ್ಥುಕಾ ಏವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ತೇನ ಚಿನ್ತಿತಂ ಞಾತಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Rajjitvā olokanādivasena pākaṭā javanappavattā bhavituṃ arahatīti etissā āsaṅkāya nivattanatthaṃ ‘‘pasādavatthukā evā’’ti āha. Aññaṃ cintentanti yaṃ pubbe tena cintitaṃ ñātaṃ, tato aññaṃ cintentanti attho.

    ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೪. ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    4. Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā

    ೨೦. ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋವ। ತತ್ಥ ಹಿ ಪಧಾನಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ತಂ ನ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಉಪರಿಮಕೋಟಿಗತಭಾವೇನ ವಿನಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಗತಭಾವಾಭಾವತೋ। ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಬ್ಯಾಪಿಕಾತಿ। ದುತಿಯೇ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ, ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪುರಿಮೇಪಿ ವಾ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಕರಣೇನ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋವ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಪ್ಪಭೇದೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಆಹ। ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ।

    20. Heṭṭhimakoṭiyāti ettha bhummaniddesova. Tattha hi padhānaṃ dassitanti. Yadi evaṃ uparimakoṭiyā taṃ na dassitanti āpajjatīti? Nāpajjati, uparimakoṭigatabhāvena vinā heṭṭhimakoṭigatabhāvābhāvato. Heṭṭhimakoṭi hi sabbabyāpikāti. Dutiye karaṇaniddeso, heṭṭhimakoṭiyā āgatāti sambandho. Purimepi vā ‘‘heṭṭhimakoṭiyā’’ti yaṃ vuttaṃ, tañca padhānasaṅkhāradassanavasenāti sambandhakaraṇena karaṇaniddesova. Taṃsampayuttā saṅkhārāti ekūnapaññāsappabhede saṅkhāre āha. Gahitāva honti tappaṭibaddhattā.

    ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā

    ಸಮುಗ್ಗಮ-ಸದ್ದೋ ಸಞ್ಜಾತಿಯಂ ಆದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ನಿರುಳ್ಹೋ। ತಂತಂಪಚ್ಚಯಸಮಾಯೋಗೇ ಹಿ ಪುರಿಮಭವಸಙ್ಖಾತಾ ಪುರಿಮನ್ತತೋ ಉದ್ಧಙ್ಗಮನಂ ಸಮುಗ್ಗಮೋ, ಸನ್ಧಿಯಂ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಉಗ್ಗಮೋ ಸಮುಗ್ಗಮೋ। ಸೋ ಪನ ಯತ್ಥ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸಮುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತತ್ಥೇವ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏತೇನ ನಯೇನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಖನ್ಧಸಮುಗ್ಗಮೋ ಏಕವೋಕಾರಚತುವೋಕಾರೇಸು ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಯಥಾಧಿಗತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಹ ಉಗ್ಗಮೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಮುಗ್ಗಮೋ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ವಿಕಲುಪ್ಪತ್ತಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ। ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸೇ ಜಾತಿಮನ್ತಏಳಕಲೋಮಂ ಜಾತಿಉಣ್ಣಾ। ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡಬಿನ್ದೂತಿ ಏವಂ ಏತ್ಥಾಪಿ ಬಿನ್ದು-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಏವಂವಣ್ಣಪ್ಪಟಿಭಾಗನ್ತಿ ಏವಂವಣ್ಣಂ ಏವಂಸಣ್ಠಾನಞ್ಚ। ಪಟಿಭಜನಂ ವಾ ಪಟಿಭಾಗೋ, ಸದಿಸತಾಭಜನಂ ಸದಿಸತಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂವಿಧೋ ವಣ್ಣಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂವಣ್ಣಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ

    Samuggama-saddo sañjātiyaṃ ādiuppattiyaṃ niruḷho. Taṃtaṃpaccayasamāyoge hi purimabhavasaṅkhātā purimantato uddhaṅgamanaṃ samuggamo, sandhiyaṃ vā paṭisandhiyaṃ uggamo samuggamo. So pana yattha pañcakkhandhā paripuṇṇā samuggacchanti, tattheva dassito. Etena nayena aparipuṇṇakhandhasamuggamo ekavokāracatuvokāresu sakkā viññātunti. Atha vā yathādhigatānaṃ pañcannampi khandhānaṃ saha uggamo uppatti samuggamo. Etasmiṃ atthe vikaluppatti asaṅgahitā hoti. Himavantappadese jātimantaeḷakalomaṃ jātiuṇṇā. Sappimaṇḍabindūti evaṃ etthāpi bindu-saddo yojetabbo. Evaṃvaṇṇappaṭibhāganti evaṃvaṇṇaṃ evaṃsaṇṭhānañca. Paṭibhajanaṃ vā paṭibhāgo, sadisatābhajanaṃ sadisatāpattīti attho. Evaṃvidho vaṇṇappaṭibhāgo etassāti evaṃvaṇṇappaṭibhāgaṃ.

    ಸನ್ತತಿಸೀಸಾನೀತಿ ಸನ್ತತಿಮೂಲಾನಿ, ಸನ್ತತಿಕೋಟ್ಠಾಸಾ ವಾ। ಅನೇಕಿನ್ದ್ರಿಯಸಮಾಹಾರಭಾವತೋ ಹಿ ಪಧಾನಙ್ಗಂ ‘‘ಸೀಸ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವತ್ಥುದಸಕಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಅನೇಕರೂಪಸಮುದಾಯಭೂತಾ ‘‘ಸೀಸಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ।

    Santatisīsānīti santatimūlāni, santatikoṭṭhāsā vā. Anekindriyasamāhārabhāvato hi padhānaṅgaṃ ‘‘sīsa’’nti vuccati, evaṃ vatthudasakādikoṭṭhāsā anekarūpasamudāyabhūtā ‘‘sīsānī’’ti vuttānīti.

    ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಗಣನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣತಂ। ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಪವೇಣಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಉತುಚಿತ್ತಾಹಾರಜಪವೇಣೀ ಚ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ, ತಂ ಪನ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಪರತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಕ್ಖತೀತಿ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಜಪವೇಣೀ ಚ ನ ಸಬ್ಬಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅವುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಓಪಪಾತಿಕಸಮುಗ್ಗಮೋ ನಾಮ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏವಂ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಾನಂ ವಸೇನ ನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಾನಂ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ರೂಪಾವಚರಾನಂ ಪರಿಹೀನಾಯತನಸ್ಸ ವಸೇನ ಸನ್ತತಿಸೀಸಹಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Pañcakkhandhā paripuṇṇā hontīti gaṇanāpāripūriṃ sandhāya vuttaṃ, na tassa tassa khandhassa paripuṇṇataṃ. Kammasamuṭṭhānapaveṇiyā vuttattā ‘‘utucittāhārajapaveṇī ca ettakaṃ kālaṃ atikkamitvā hotī’’tiādinā vattabbā siyā, taṃ pana ‘‘pubbāparato’’ti ettha vakkhatīti akathetvā kammajapaveṇī ca na sabbā vuttāti avuttaṃ dassetuṃ opapātikasamuggamo nāma dassito. Evaṃ…pe… pañcakkhandhā paripuṇṇā hontīti paripuṇṇāyatanānaṃ vasena nayo dassito, aparipuṇṇāyatanānaṃ pana kāmāvacarānaṃ rūpāvacarānaṃ parihīnāyatanassa vasena santatisīsahāni veditabbā.

    ಪುಬ್ಬಾಪರತೋತಿ ಅಯಂ ವಿಚಾರಣಾ ನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ, ಅಥ ಖೋ ತೇಸಂ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪಚ್ಛಾಅಪುರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸೂತಿ ಏತೇನ ಸಂಸಯಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಹುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಹಿ ಇದಮೇವ ಪಠಮಂ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಇದಂ ಪಚ್ಛಾತಿ ಅದಸ್ಸಿತಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪುಬ್ಬಾಪರತೋ’’ತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ವಿಚಾರಣಾಯ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವತ್ತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾ। ತತ್ಥ ಚ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಪಠಮಂ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಞ್ಞಥಾ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೇ ಸತಿ ರೂಪಸ್ಸ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನಕ್ಖಣೇ ಕಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವದನ್ತೀತಿ ಉಭಯನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ। ರೂಪಾರೂಪಸನ್ತತಿಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಯಂ ವಿಚಾರಣಾ ಪವತ್ತಾತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಪಠಮಂ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚಾರಣಾಯ ಕರಿಯಮಾನಾಯ ಅರೂಪಸ್ಸ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಸಮುಟ್ಠಾಪನವಿಚಾರಣಾವ ಇಧ ನ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ। ವತ್ಥು ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ದುಬ್ಬಲಂ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬರೂಪಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ದುಬ್ಬಲತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತದಾ ಹಿ ತಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯರಹಿತಂ ಆಹಾರಾದೀಹಿ ಚ ಅನುಪತ್ಥದ್ಧನ್ತಿ ‘‘ದುಬ್ಬಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಸತಿಪಿ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಕಮ್ಮಜಭಾವೇ ಸಾಯಂ ವಿಪಾಕಸನ್ತತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪುರಿಮಭವಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಕತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಖಿತ್ತಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಸಮಾನಸನ್ತತಿಯಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಲಭಿತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

    Pubbāparatoti ayaṃ vicāraṇā na pañcannaṃ khandhānaṃ uppattiyaṃ, atha kho tesaṃ rūpasamuṭṭhāpaneti daṭṭhabbā. Taṃ dassento āha ‘‘evaṃ panā’’tiādi. Apacchāapure uppannesūti etena saṃsayakāraṇaṃ dasseti. Sahuppannesu hi idameva paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti, idaṃ pacchāti adassitaṃ na sakkā viññātuṃ. Ettha ca ‘‘pubbāparato’’ti etissā vicāraṇāya vatthubhāvena paṭisandhiyaṃ uppannā pavattā pañcakkhandhā gahitā. Tattha ca niddhāraṇe bhummaniddesoti ‘‘rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti āha. Aññathā bhāvenabhāvalakkhaṇatthe bhummaniddese sati rūpassa rūpasamuṭṭhāpanakkhaṇe kammassapi rūpasamuṭṭhānaṃ vadantīti ubhayanti vattabbaṃ siyāti. Rūpārūpasantatiñca gahetvā ayaṃ vicāraṇā pavattāti ‘‘rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti vuttaṃ. Aññathā paṭisandhikkhaṇe eva vijjamāne gahetvā vicāraṇāya kariyamānāya arūpassa rūpasamuṭṭhāpanameva natthīti pubbāparasamuṭṭhāpanavicāraṇāva idha na upapajjatīti vattabbaṃ siyāti. Vatthu uppādakkhaṇe dubbalaṃ hotīti sabbarūpānaṃ uppādakkhaṇe dubbalataṃ sandhāya vuttaṃ. Tadā hi taṃ pacchājātapaccayarahitaṃ āhārādīhi ca anupatthaddhanti ‘‘dubbala’’nti vuttaṃ. Kammavegakkhittattāti idaṃ satipi bhavaṅgassa kammajabhāve sāyaṃ vipākasantati paṭisandhikkhaṇe purimabhavaṅgasamuṭṭhāpakato aññena kammunā khittā viya appatiṭṭhitā, tato parañca samānasantatiyaṃ anantarapaccayaṃ purejātapaccayañca labhitvā patiṭṭhitāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ಪವೇಣೀ ಘಟಿಯತೀತಿ ಚಕ್ಖಾದಿವತ್ಥುಸನ್ತತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಏವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿರೋಧುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಘಟಿಯತಿ, ನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಸ್ಸಯವತ್ಥೂನಂ ವಿಯ ವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಙ್ಗತೋತಿ ಝಾನಙ್ಗತೋ। ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾನಿ, ತೇಸಂ ಅನುಬಲದಾಯಕಾನಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾದೀನಿ ತೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ವಿಸೇಸರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ। ಅಥ ವಾ ಯಾನಿ ಚಿತ್ತಙ್ಗಾನಿ ಚೇತನಾದೀನಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇ ಅಙ್ಗಭಾವಂ ಸಹಾಯಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಬಲದಾಯಕೇಹಿ ಝಾನಙ್ಗಾದೀಹಿ ಅಪರಿಹೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೀತಿ। ಯೋ ಪನ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹಜಾತವತ್ಥು ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಚ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ ಪುರೇಜಾತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲಾಭಾವತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣದ್ವಯೇ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೂ’’ತಿ, ತಂ ನಿವಾರೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಹಿ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸುಪಿ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವತ್ಥು ಪುರೇಜಾತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವೇತನ್ತಿ ಅನುಜಾನಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯದಿ ತದಾ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ, ತವ ಮತೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ, ತದಾ ಪನ ರೂಪುಪ್ಪಾದನಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಯದಾ ಚ ರೂಪುಪ್ಪಾದನಂ, ತದಾ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ತವ ಮತೇನಪಿ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲಮೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪುರೇಜಾತನಿಸ್ಸಯಾಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಹತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಸವೇಗಾನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಬಲಾನಮೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ।

    Paveṇī ghaṭiyatīti cakkhādivatthusantati ekasmiṃ vijjamāne eva aññassa nirodhuppattivasena ghaṭiyati, na cutipaṭisandhinissayavatthūnaṃ viya vicchedappavattīti attho. Aṅgatoti jhānaṅgato. Jhānaṅgāni hi cittena saha rūpasamuṭṭhāpakāni, tesaṃ anubaladāyakāni maggaṅgādīni tesu vijjamānesu visesarūpappavattidassanato. Atha vā yāni cittaṅgāni cetanādīni cittassa rūpasamuṭṭhāpane aṅgabhāvaṃ sahāyabhāvaṃ gacchanti, tesaṃ baladāyakehi jhānaṅgādīhi aparihīnanti attho. Tato parihīnattā hi cakkhuviññāṇādīni rūpaṃ na samuṭṭhāpentīti. Yo pana vadeyya ‘‘paṭisandhicittena sahajātavatthu tassa ṭhitikkhaṇe ca bhaṅgakkhaṇe ca purejātanti katvā paccayavekallābhāvato tasmiṃ khaṇadvaye rūpaṃ samuṭṭhāpetū’’ti, taṃ nivārento āha ‘‘yadi hi citta’’ntiādi. Tattha ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi tesaṃ dhammānaṃ vatthu purejātaṃ na hotīti na vattabbamevetanti anujāni, tatthāpi dosaṃ dasseti. Yadi tadā rūpaṃ samuṭṭhāpeyya, tava matena paṭisandhicittampi samuṭṭhāpeyya, tadā pana rūpuppādanameva natthi. Yadā ca rūpuppādanaṃ, tadā uppādakkhaṇe tava matenapi paccayavekallameva paṭisandhikkhaṇe purejātanissayābhāvato, tasmā paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpetīti ayamettha adhippāyo. Uppādakkhaṇe aṭṭha rūpāni gahetvā uṭṭhahati. Kasmā? Arūpadhammānaṃ anantarādipaccayavasena savegānaṃ paripuṇṇabalānameva uppattito.

    ಅವಿಸಯತಾಯಾತಿ ಅಗತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕಸ್ಸ ಅವಿಸಯಭಾವತೋ। ಅಪ್ಪಹುತತಾಯಾತಿ ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಅನಿಸ್ಸರಭಾವತೋ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನ…ಪೇ॰… ಠಿತಾನೀತಿ ಇದಂ ಯೇಹಾಕಾರೇಹಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಸಮತಿಂಸಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।

    Avisayatāyāti agatapubbassa gāmassa āgantukassa avisayabhāvato. Appahutatāyāti tattha tassa anissarabhāvato. Cittasamuṭṭhāna…pe… ṭhitānīti idaṃ yehākārehi cittasamuṭṭhānarūpānaṃ cittacetasikā paccayā honti, tehi sabbehi paṭisandhiyaṃ cittacetasikā samatiṃsakammajarūpānaṃ yathāsambhavaṃ paccayā hontīti katvā vuttaṃ.

    ವಟ್ಟಮೂಲನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಂ ತತೋ ಪುರಿಮತರೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಯ ನ ಭವನ್ತರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವಟ್ಟಮೂಲಸ್ಸ ವೂಪಸನ್ತತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಾ।

    Vaṭṭamūlanti taṇhā avijjā vuccati. Cuticittena uppajjamānaṃ rūpaṃ tato purimatarehi uppajjamānaṃ viya na bhavantare uppajjatīti vaṭṭamūlassa vūpasantattā anuppatti vicāretabbā.

    ರೂಪಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯಾತಿ ರೂಪಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣತ್ತಾ ಅರೂಪಸ್ಸ, ವಿರಾಗವಸೇನ ಪಹೀನತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ರೂಪೋಕಾಸೇ ವಾ ರೂಪಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ರೂಪಪಚ್ಚಯಾನಂ ರೂಪುಪ್ಪಾದನಂ ಹೋತಿ, ಅರೂಪಂ ಪನ ರೂಪಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ರೂಪೇ ಸತಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಞ್ಞಂ ರೂಪಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ತದೇವ ತತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮರೂಪಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಪಿತಿಸದಿಸತಾದಸ್ಸನತೋತಿ।

    Rūpassanatthitāyāti rūpānaṃ nissaraṇattā arūpassa, virāgavasena pahīnattā uppādetabbassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpokāse vā rūpaṃ atthīti katvā rūpapaccayānaṃ rūpuppādanaṃ hoti, arūpaṃ pana rūpassa okāso na hotīti yasmiṃ rūpe sati cittaṃ aññaṃ rūpaṃ uppādeyya, tadeva tattha natthīti attho. Purimarūpassapi hi paccayabhāvo atthi puttassa pitisadisatādassanatoti.

    ಉತು ಪನ ಪಠಮಂ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಸಮುಟ್ಠಾಪನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಉತು ನಾಮ ಚೇಸ ದನ್ಧನಿರೋಧೋತಿಆದಿ ಉತುಸ್ಸ ಠಾನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದನೇ ಕಾರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅರೂಪಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕಾಲದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ವುತ್ತಂ। ದನ್ಧನಿರೋಧತ್ತಾ ಹಿ ಸೋ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಬಲವಾತಿ ತದಾ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಧರನ್ತೇ ಏವ ಖಿಪ್ಪನಿರೋಧತ್ತಾ ಸೋಳಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಅನನ್ತರಂ ಚಿತ್ತಂ ಉತುನಾ ಸಮುಟ್ಠಿತೇ ರೂಪೇ ಪುನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಧರನ್ತೇ ಏವ ಸೋಳಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಏತೇನ ಪನ ವಚನೇನ ಯದಿ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಕ್ಖಣಾ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಏವ ಗಹಿತಾ, ‘‘ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಥುಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೋವ ಗಹಿತೋ, ‘‘ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕ’’ನ್ತಿ, ಸಚೇ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ಗಹಿತೋ, ‘‘ಅಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕ’’ನ್ತಿ, ಯದಿ ಪನ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಕ್ಖಣಾ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ನ ಗಹಿತಾ, ‘‘ಅಧಿಕಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ತೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಅನನ್ತರ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ತಸ್ಸ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಗಹಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಗಹಿತೋತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಅಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ವಕ್ಖಮಾನಾ, ಗಹಿತೇ ವಾ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Utu pana paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe samuṭṭhāpanatoti adhippāyo. Utu nāma cesa dandhanirodhotiādi utussa ṭhānakkhaṇe uppādane kāraṇadassanatthaṃ arūpānaṃ uppādakāladassanatthañca vuttaṃ. Dandhanirodhattā hi so ṭhitikkhaṇe balavāti tadā rūpaṃ samuṭṭhāpeti, tasmiṃ dharante eva khippanirodhattā soḷasasu cittesu uppannesu paṭisandhianantaraṃ cittaṃ utunā samuṭṭhite rūpe puna samuṭṭhāpetīti adhippāyo. Tasmiṃ dharante eva soḷasa cittāni uppajjitvā nirujjhantīti etena pana vacanena yadi uppādanirodhakkhaṇā dharamānakkhaṇe eva gahitā, ‘‘soḷasacittakkhaṇāyukaṃ rūpa’’nti vuttaṃ hoti, athuppādakkhaṇaṃ aggahetvā nirodhakkhaṇova gahito, ‘‘sattarasacittakkhaṇāyuka’’nti, sace nirodhakkhaṇaṃ aggahetvā uppādakkhaṇo gahito, ‘‘adhikasoḷasacittakkhaṇāyuka’’nti, yadi pana uppādanirodhakkhaṇā dharamānakkhaṇe na gahitā, ‘‘adhikasattarasacittakkhaṇāyuka’’nti. Yasmā pana ‘‘tesu paṭisandhianantara’’nti paṭisandhipi tassa dharamānakkhaṇe uppannesu gahitā, tasmā uppādakkhaṇo dharamānakkhaṇe gahitoti nirodhakkhaṇe aggahite adhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā vakkhamānā, gahite vā soḷasacittakkhaṇāyukatā adhippetāti veditabbā.

    ಓಜಾ ಖರಾತಿ ಸವತ್ಥುಕಂ ಓಜಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಸಭಾವತೋ ಸುಖುಮಾಯ ಹಿ ಓಜಾಯ ವತ್ಥುವಸೇನ ಅತ್ಥಿ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾತಿ।

    Ojā kharāti savatthukaṃ ojaṃ sandhāyāha. Sabhāvato sukhumāya hi ojāya vatthuvasena atthi oḷārikasukhumatāti.

    ಚಿತ್ತಞ್ಚೇವಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾಪಿ ಪನ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಹೇತೂ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೧)। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಕಮ್ಮಚೇತನಂ ವಿಯ ಏಕಧಮ್ಮಮೇವ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ। ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿಪಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಹೋತೂತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಭಾವಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ, ಅವಚನಞ್ಚ ತೇಸಂ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವಾಭಾವತೋ।

    Cittañcevāti cittassa pubbaṅgamatāya vuttaṃ, taṃsampayuttakāpi pana rūpasamuṭṭhāpakā hontīti. Yathāha ‘‘hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’tiādi (paṭṭhā. 1.1.1). Cittanti vā cittuppādaṃ gaṇhāti, na kammacetanaṃ viya ekadhammameva avijjamānaṃ. Kammasamuṭṭhānañca taṃsampayuttehipi samuṭṭhitaṃ hotūti ce? Na, tehi samuṭṭhitabhāvassa avuttattā, avacanañca tesaṃ kenaci paccayena paccayabhāvābhāvato.

    ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದತೋತಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದತೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಸತ್ತರಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ರೂಪಸ್ಸ ಅದ್ಧಾ, ರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಮೋ ಭಾಗೋ ಅರೂಪಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏಸೋ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇತಿ ಇದಂ ನಯದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ, ನ ಪನೇತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಅಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸುಪಿ ರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತೀತಿ। ಫಲಪ್ಪತ್ತನಿದಸ್ಸನೇನ ಚ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಅಸಮಾನಕಾಲತಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಸಹುಪ್ಪಾದಂ ತದತ್ಥಂ ಅನಾರದ್ಧತ್ತಾ। ಸಹುಪ್ಪಾದೇನ ಪನ ಅಸಮಾನಕಾಲತಾ ಸುಖದೀಪನಾ ಹೋತೀತಿ ತಂದೀಪನತ್ಥಮೇವ ಸಹುಪ್ಪಾದಗ್ಗಹಣಂ।

    Addhānaparicchedatoti kālaparicchedato. Tattha ‘‘sattarasa cittakkhaṇā rūpassa addhā, rūpassa sattarasamo bhāgo arūpassā’’ti eso addhānaparicchedo adhippeto. Paṭisandhikkhaṇeti idaṃ nayadassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ tato parampi rūpārūpānaṃ sahuppattisabbhāvato, na panetaṃ paṭisandhikkhaṇe asahuppattiabhāvaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ, paṭisandhicittassa ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi rūpuppattiṃ sayameva vakkhatīti. Phalappattanidassanena ca rūpārūpānaṃ asamānakālataṃ nidasseti, na sahuppādaṃ tadatthaṃ anāraddhattā. Sahuppādena pana asamānakālatā sukhadīpanā hotīti taṃdīpanatthameva sahuppādaggahaṇaṃ.

    ಯದಿ ಏವಂ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಅಸಮಾನದ್ಧತ್ತಾ ಅರೂಪಂ ಓಹಾಯ ರೂಪಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತಸ್ಸಾ ನಿವಾರಣತ್ಥಮಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಏಕಪ್ಪಮಾಣಾವಾತಿ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ನಿಚ್ಛಿದ್ದೇಸು ಅರೂಪರಹಿತಂ ರೂಪಂ, ರೂಪರಹಿತಂ ವಾ ಅರೂಪಂ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಚ ಕಥಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಕಮ್ಮಜರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಭಾಗನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿರಹಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪದೇ ಪದನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪದೇ ಏವ ಪದಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಲಹುಂ ಲಹುಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನೋಹಾಯಾತಿ ಯಾವ ಚುತಿ, ತಾವ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ, ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಹೇವ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಚದ್ಧಾನೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನೋಹಾಯ ಪವತ್ತಿ, ಸೋ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚುತಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಏತೇಸಂ ಅದ್ಧಾತಿ। ಏವನ್ತಿ ಏತೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಅವಕಂಸತೋ ಅದ್ಧಾಪಕಾರಂ ಇಮಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Yadi evaṃ rūpārūpānaṃ asamānaddhattā arūpaṃ ohāya rūpassa pavatti āpajjatīti etassā nivāraṇatthamāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Ekappamāṇāvāti nirantaraṃ pavattamānesu rūpārūpadhammesu nicchiddesu arūparahitaṃ rūpaṃ, rūparahitaṃ vā arūpaṃ natthīti katvā vuttaṃ. Ayañca kathā pañcavokāre kammajarūpappavattiṃ nibbānapaṭibhāganirodhasamāpattirahitaṃ sandhāya katāti daṭṭhabbā. Pade padanti attano pade eva padaṃ nikkhipanto viya lahuṃ lahuṃ akkamitvāti attho. Anohāyāti yāva cuti, tāva avijahitvā, cutikkhaṇe pana saheva nirujjhantīti. Yasmiñcaddhāne aññamaññaṃ anohāya pavatti, so ca paṭisandhicutiparicchinno ukkaṃsato etesaṃ addhāti. Evanti etena pubbe vuttaṃ avakaṃsato addhāpakāraṃ imañca saṅgaṇhātīti daṭṭhabbaṃ.

    ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧತೋತಿ ಏತಂ ದ್ವಯಮಪಿ ಸಹ ಗಹೇತ್ವಾ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ‘‘ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧತೋ’’ತಿ ಏಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾಕಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ನಿರುಜ್ಝನತೋ ನಾನಾನಿರೋಧೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಪನ ಏಕುಪ್ಪಾದೋಪಿ ನತ್ಥಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸೋಳಸಕೇ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಚನತೋ। ಯದಿ ಪನ ಯಸ್ಸ ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧಾ ದ್ವೇಪಿ ನ ಸನ್ತಿ, ತಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಪನ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪರತೋ ಚಿತ್ತೇಸು ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಕಮ್ಮಜರೂಪಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ ಗಹೇತಬ್ಬಞ್ಚ ತದಾ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪನ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಕಮ್ಮಜರೂಪಪವೇಣೀ ಅತ್ಥೀತಿ ತತ್ಥ ಯಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ‘‘ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನರೂಪಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಏವಂ ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತಞ್ಹಿ ರೂಪಂ ಅರೂಪೇನ, ಅರೂಪಞ್ಚ ತೇನ ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಲಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪವೇಣೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಕಮ್ಮಜಿಯವಚನಂ ಕತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಕಮ್ಮಜಿಯವಚನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ।

    Ekuppādanānānirodhatoti etaṃ dvayamapi saha gahetvā rūpārūpānaṃ ‘‘ekuppādanānānirodhato’’ti eko daṭṭhabbākāro vuttoti daṭṭhabbo. Evaṃ ito paresupi. Pacchimakammajaṃ ṭhapetvāti tassa cuticittena saha nirujjhanato nānānirodho natthīti katvā vuttanti vadanti. Tassa pana ekuppādopi natthi heṭṭhā soḷasake pacchimassa bhaṅgakkhaṇe uppattivacanato. Yadi pana yassa ekuppādanānānirodhā dvepi na santi, taṃ ṭhapetabbaṃ. Sabbampi cittassa bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ ṭhapetabbaṃ siyā, pacchimakammajassa pana uppattito parato cittesu pavattamānesu kammajarūpassa anuppattito vajjetabbaṃ gahetabbañca tadā natthīti ‘‘pacchimakammajaṃ ṭhapetvā’’ti vuttanti veditabbaṃ. Tato pubbe pana aṭṭhacattālīsakammajarūpapaveṇī atthīti tattha yaṃ cittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ, taṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhatīti ‘‘ekuppādanānānirodha’’nti gahetvā ṭhitibhaṅgakkhaṇesu uppannarūpāni vajjetvā evaṃ ekuppādanānānirodhato veditabbāti yojanā katāti daṭṭhabbā. Tañhi rūpaṃ arūpena, arūpañca tena ekuppādanānānirodhanti. Tattha saṅkhalikassa viya sambandho paveṇīti katvā aṭṭhacattālīsakammajiyavacanaṃ kataṃ, aññathā ekūnapaññāsakammajiyavacanaṃ kattabbaṃ siyā.

    ನಾನುಪ್ಪಾದ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬಾತಿ ತೇನ ಸುದೀಪನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಏತೇನ ಹಿ ನಯೇನ ಸಕ್ಕಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನರೂಪಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏವ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ತಂ ಅರೂಪೇನ, ಅರೂಪಞ್ಚ ತೇನ ನಾನುಪ್ಪಾದಂ ಏಕನಿರೋಧನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ। ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಪನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ, ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ನಿರುಜ್ಝನಕಂ ಅರೂಪಞ್ಚ ನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ, ತಂ ‘‘ನಾನುಪ್ಪಾದತೋ ನಾನಾನಿರೋಧತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚತುಸನ್ತತಿಕರೂಪೇನ ಹಿ ನಾನುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧತಾದೀಪನಾ ಏತ್ಥ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಅದಸ್ಸಿತಸ್ಸ ವಸೇನ ನಯದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀತಿ। ಸಮತಿಂಸಕಮ್ಮಜರೂಪೇಸು ಏವ ಠಿತಸ್ಸಪಿ ಗಬ್ಭೇ ಗತಸ್ಸ ಮರಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ ತೇಸಂ ಏವ ವಸೇನ ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಪಿ ಯೋಜಿತಂ। ಅಮರಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಕಸ್ಮಾ? ಯಥಾ ಛನ್ನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಪವತ್ತಿ , ಏವಂ ತದುಪ್ಪಾದಕಕಮ್ಮೇನೇವ ಭವಙ್ಗಾದೀನಞ್ಚ ತಬ್ಬತ್ಥುಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ಯೇನ ತಂ ಕಮ್ಮಜೇಸು ಏಕಚ್ಚಂ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ, ಏಕಚ್ಚಂ ನ ಪವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಆಯುಉಸ್ಮಾವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನೂನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಮರಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ।

    Nānuppāda…pe… pacchimakammajena dīpetabbāti tena sudīpanattā vuttaṃ. Etena hi nayena sakkā tato pubbepi ekassa cittassa bhaṅgakkhaṇe uppannarūpaṃ aññassapi bhaṅgakkhaṇe eva nirujjhatīti taṃ arūpena, arūpañca tena nānuppādaṃ ekanirodhanti viññātunti. Ubhayatthāpi pana aññassa cittassa ṭhitikkhaṇe uppannaṃ rūpaṃ aññassa ṭhitikkhaṇe, tassa ṭhitikkhaṇe uppajjitvā ṭhitikkhaṇe eva nirujjhanakaṃ arūpañca na saṅgahitaṃ, taṃ ‘‘nānuppādato nānānirodhato’’ti ettheva saṅgahaṃ gacchatīti veditabbaṃ. Catusantatikarūpena hi nānuppādanānānirodhatādīpanā ettha ṭhitikkhaṇe uppannassa dassitattā adassitassa vasena nayadassanaṃ hotīti. Samatiṃsakammajarūpesu eva ṭhitassapi gabbhe gatassa maraṇaṃ atthīti tesaṃ eva vasena pacchimakampi yojitaṃ. Amarā nāma bhaveyyuṃ, kasmā? Yathā channaṃ vatthūnaṃ pavatti , evaṃ taduppādakakammeneva bhavaṅgādīnañca tabbatthukānaṃ pavattiyā bhavitabbanti. Na hi taṃ kāraṇaṃ atthi, yena taṃ kammajesu ekaccaṃ pavatteyya, ekaccaṃ na pavatteyyāti. Tasmā āyuusmāviññāṇādīnaṃ jīvitasaṅkhārānaṃ anūnattā vuttaṃ ‘‘amarā nāma bhaveyyu’’nti.

    ‘‘ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ, ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ದೀಪೇತಿಯೇವ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೇ ‘‘ತಂ ಪನ ಸತ್ತರಸಮೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ವುತ್ತಂ। ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಸ್ಸಪಿ ಸಮಾನಾಯುಕತಾಯ ಭವಿತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾ ಪನ ಏತೇಹಿ ಯೋಜಿತಂ, ತಥಾ ರೂಪಸ್ಸ ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧತಾ ನಾನುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧತಾ ಚ ನತ್ಥಿಯೇವ।

    ‘‘Uppādakkhaṇe uppannaṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhati, ṭhitikkhaṇe uppannaṃ aññassa ṭhitikkhaṇe, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ aññassa bhaṅgakkhaṇe nirujjhatī’’ti idaṃ aṭṭhakathāyaṃ āgatattā vuttanti adhippāyo. Attano panādhippāyaṃ uppādakkhaṇe uppannaṃ nirodhakkhaṇe, ṭhitikkhaṇe uppannañca uppādakkhaṇe, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ ṭhitikkhaṇe nirujjhatīti dīpetiyeva. Evañca katvā addhānaparicchede ‘‘taṃ pana sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhatī’’ti (vibha. aṭṭha. 26 pakiṇṇakakathā) vuttaṃ. Imāya pāḷiyā virujjhati, kasmā? Catusamuṭṭhānikarūpassapi samānāyukatāya bhavitabbattāti adhippāyo. Yathā pana etehi yojitaṃ, tathā rūpassa ekuppādanānānirodhatā nānuppādekanirodhatā ca natthiyeva.

    ಯಾ ಪನ ಏತೇಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ವುತ್ತಾ, ಯಾ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತತಿಯಭಾಗಾಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ, ಸಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೭) ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾಯ ಚುತಿಯಾ ಅನನ್ತರಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಏಕಾದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಪಞ್ಚದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥಾವಸೇಸಪಞ್ಚಚಿತ್ತಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕೇ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತೇನ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಭಾವೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ರೂಪಂ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸತಿ ನ ರೂಪಸ್ಸ ಏಕಾದಸ ವಾ ಪಞ್ಚದಸೇವ ವಾ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾ, ಅಥ ಖೋ ಅತಿರೇಕಏಕಾದಸಪಞ್ಚದಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ। ತಸ್ಮಾ ಯದಿಪಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಮೇವ ರೂಪಂ ಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತೀತಿ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಪಿ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇತಂ। ನ ಹಿ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಅತೀತಾದೀಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಆಪಾಥಂ ನಾಗಚ್ಛತೀತಿ। ಮನೋದ್ವಾರೇ ಚ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಾದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾ, ಅಥಾವಸೇಸಪಞ್ಚಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕೇ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೭)।

    Yā pana etehi rūpassa sattarasacittakkhaṇāyukatā vuttā, yā ca aṭṭhakathāyaṃ tatiyabhāgādhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā, sā paṭiccasamuppādavibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 227) atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇaṃ paṭisandhiṃ dassetuṃ ‘‘ettāvatā ekādasa cittakkhaṇā atītā honti, tathā pañcadasa cittakkhaṇā atītā honti, athāvasesapañcacittaekacittakkhaṇāyuke tasmiṃ yevārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjatī’’ti dassitena soḷasacittakkhaṇāyukabhāvena virujjhati. Na hi sakkā ‘‘ṭhitikkhaṇe eva rūpaṃ āpāthamāgacchatī’’ti vattuṃ. Tathā hi sati na rūpassa ekādasa vā pañcadaseva vā cittakkhaṇā atītā, atha kho atirekaekādasapañcadasacittakkhaṇā. Tasmā yadipi pañcadvāre ṭhitippattameva rūpaṃ pasādaṃ ghaṭṭetīti yujjeyya, manodvāre pana uppādakkhaṇepi āpāthamāgacchatīti icchitabbametaṃ. Na hi manodvāre atītādīsu kiñci āpāthaṃ nāgacchatīti. Manodvāre ca evaṃ vuttaṃ ‘‘ekādasa cittakkhaṇā atītā, athāvasesapañcacittakkhaṇāyuke’’ti (vibha. aṭṭha. 227).

    ಯೋ ಚೇತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥಿ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ। ಚಿತ್ತಯಮಕೇ (ಯಮ॰ ೨.ಚಿತ್ತಯಮಕ.೧೦೨) ಹಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ? ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ನೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚಾ’’ತಿ। ತಥಾ ‘‘ನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ನುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ? ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ನೋ ಚ ನುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚಾ’’ತಿ। ಏವಂ ‘‘ನ ನಿರುದ್ಧಂ ನ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಂ, ನ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಂ ನ ನಿರುದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಪರಿಪುಣ್ಣವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ‘‘ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಅನಾಗತಞ್ಚಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ಅವಚನಂ, ಅತಿಕ್ಕನ್ತಕಾಲವಾರೇ ಚ ‘‘ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ವೀತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ಅವಚನಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣಾಭಾವಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ದೀಪೇತಿ। ಸುತ್ತೇಸುಪಿ ಹಿ ‘‘ಠಿತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸೇವ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೩೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೪೭) ಏಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಾಭಾವತೋ ‘‘ಯಸ್ಸಾ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಸಾ ಸನ್ತತಿಠಿತೀ’’ತಿ ನ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಾ ಖಣದ್ವಯಸಮಙ್ಗಿಂ ಠಿತನ್ತಿ।

    Yo cettha cittassa ṭhitikkhaṇo vutto, so ca atthi natthīti vicāretabbo. Cittayamake (yama. 2.cittayamaka.102) hi ‘‘uppannaṃ uppajjamānanti? Bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ, no ca uppajjamāna’’nti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe cā’’ti. Tathā ‘‘nuppajjamānaṃ nuppannanti? Bhaṅgakkhaṇe nuppajjamānaṃ, no ca nuppanna’’nti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe cā’’ti. Evaṃ ‘‘na niruddhaṃ na nirujjhamānaṃ, na nirujjhamānaṃ na niruddha’’nti etesaṃ paripuṇṇavissajjane ‘‘uppādakkhaṇe anāgatañcā’’ti vatvā ‘‘ṭhitikkhaṇe’’ti avacanaṃ, atikkantakālavāre ca ‘‘bhaṅgakkhaṇe cittaṃ uppādakkhaṇaṃ vītikkanta’’nti vatvā ‘‘ṭhitikkhaṇe’’ti avacanaṃ ṭhitikkhaṇābhāvaṃ cittassa dīpeti. Suttesupi hi ‘‘ṭhitassa aññathattaṃ paññāyatī’’ti tasseva (saṃ. ni. 3.38; a. ni. 3.47) ekassa aññathattābhāvato ‘‘yassā aññathattaṃ paññāyati, sā santatiṭhitī’’ti na na sakkā vattunti, vijjamānaṃ vā khaṇadvayasamaṅgiṃ ṭhitanti.

    ಯೋ ಚೇತ್ಥ ಚಿತ್ತನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ ರೂಪುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಚ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ನೋತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಯಮ॰ ೧.ಸಚ್ಚಯಮಕ.೧೩೬)। ಯೋ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ರೂಪನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಚ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ? ನೋತಿಆದಿ (ಯಮ॰ ೩.ಧಮ್ಮಯಮಕ.೧೬೩) ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ನ ಚ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾಧಿಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪೇಸ್ವೇವ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ। ಯದಿ ಸಙ್ಖಾರಯಮಕೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಹುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧವಚನತೋ ಅಬ್ಯಾಕತ-ಸದ್ದೇನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವೇತ್ಥ ಗಹಿತನ್ತಿ ಕಾರಣಂ ವದೇಯ್ಯ, ತಮ್ಪಿ ಅಕಾರಣಂ। ನ ಹಿ ತೇನ ವಚನೇನ ಅಞ್ಞರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹುಪ್ಪಾದಸಹನಿರೋಧಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಕತೋ, ನಾಪಿ ನಾನುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧಾನುಜಾನನಂ, ನೇವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಭಾವನಿವಾರಣಞ್ಚ ಕತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಾನುಞ್ಞಾತಾನಿವಾರಿತಾಬ್ಯಾಕತಭಾವಾನಂ ಸಹುಪ್ಪಾದಸಹನಿರೋಧಾದಿಕಾನಂ ಕಮ್ಮಜಾದೀನಂ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿರೋಧೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಮ್ಮಜಾದೀನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿರೋಧಂ ವತ್ತುಂ। ಯಮಕಪಾಳಿಅನುಸ್ಸರಣೇ ಚ ಸತಿ ಉಪ್ಪಾದಾನನ್ತರಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಜ್ಜಮಾನತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ನ ಚ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ವಿನಸ್ಸಮಾನತ್ತಾ, ನಾಪಿ ಚ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಸ್ಸ ಸಹಾಯಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹುಪ್ಪನ್ನೋ ಉತು ತದನನ್ತರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ। ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಹ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನತೋ ಪುಬ್ಬಾಪರತೋತಿ ಇದಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಅತಿಲಹುಪರಿವತ್ತಞ್ಚ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯೇನ ಸಹುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ರೂಪಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮೇವಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಅಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಸಹ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದನನ್ತರಞ್ಚ ತಂ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ತದನನ್ತರಂ ಚಿತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ನ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ? ನೋ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೧೨೮), ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಚಿತ್ತನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ ರೂಪುಪ್ಪಾದಾರಮ್ಭಾಭಾವತೋತಿ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಏವ ರೂಪಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಪನ ಅವೀತಿವತ್ತೇ ತಂ ಅತ್ತನೋ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕರೋತಿ, ಅರೂಪಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಿವಿಸೇಸಾಲಾಭಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪರಿಯಾಯೇನ ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ।

    Yo cettha cittanirodhakkhaṇe rūpuppādo vutto, so ca vicāretabbo ‘‘yassa vā pana samudayasaccaṃ nirujjhati, tassa dukkhasaccaṃ uppajjatīti? Noti vutta’’nti (yama. 1.saccayamaka.136). Yo ca cittassa uppādakkhaṇe rūpanirodho vutto, so ca vicāretabbo ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa abyākatā dhammā nirujjhantīti? Notiādi (yama. 3.dhammayamaka.163) vutta’’nti. Na ca cittasamuṭṭhānarūpameva sandhāya paṭikkhepo katoti sakkā vattuṃ cittasamuṭṭhānarūpādhikārassa abhāvā, abyākatasaddassa ca cittasamuṭṭhānarūpesveva appavattito. Yadi saṅkhārayamake kāyasaṅkhārassa cittasaṅkhārena sahuppādekanirodhavacanato abyākata-saddena cittasamuṭṭhānamevettha gahitanti kāraṇaṃ vadeyya, tampi akāraṇaṃ. Na hi tena vacanena aññarūpānaṃ cittena sahuppādasahanirodhapaṭikkhepo kato, nāpi nānuppādanānānirodhānujānanaṃ, neva cittasamuṭṭhānato aññassa abyākatabhāvanivāraṇañca kataṃ, tasmā tathā appaṭikkhittānānuññātānivāritābyākatabhāvānaṃ sahuppādasahanirodhādikānaṃ kammajādīnaṃ etena cittassa uppādakkhaṇe nirodho paṭikkhittoti na sakkā kammajādīnaṃ cittassa uppādakkhaṇe nirodhaṃ vattuṃ. Yamakapāḷianussaraṇe ca sati uppādānantaraṃ cittassa bhijjamānatāti tasmiṃ khaṇe cittaṃ na ca rūpaṃ samuṭṭhāpeti vinassamānattā, nāpi ca aññassa rūpasamuṭṭhāpakassa sahāyabhāvaṃ gacchatīti paṭisandhicittena sahuppanno utu tadanantarassa cittassa uppādakkhaṇe rūpaṃ samuṭṭhāpeyya. Evañca sati rūpārūpānaṃ ādimhi saha rūpasamuṭṭhāpanato pubbāparatoti idampi natthi, atilahuparivattañca cittanti yena sahuppajjati, taṃ cittakkhaṇe rūpaṃ uppajjamānamevāti sakkā vattuṃ. Teneva hi taṃ paṭisandhito uddhaṃ acittasamuṭṭhānānaṃ attanā saha uppajjamānānaṃ na kenaci paccayena paccayo hoti, tadanantarañca taṃ ṭhitippattanti tadanantaraṃ cittaṃ tassa pacchājātapaccayo hoti, na sahajātapaccayoti. Yadi evaṃ ‘‘yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhatīti? No’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.128), vattabbanti ce? Na, cittanirodhakkhaṇe rūpuppādārambhābhāvatoti. Nippariyāyena hi cittassa uppādakkhaṇe eva rūpaṃ uppajjamānaṃ hoti, cittakkhaṇe pana avītivatte taṃ attano rūpasamuṭṭhāpanapurejātapaccayakiccaṃ na karoti, arūpañca tassa pacchājātapaccayo na hotīti ṭhitippattivisesālābhaṃ sandhāya pariyāyena idaṃ vuttanti.

    ತತೋ ಪರಂ ಪನಾತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಏತ್ಥ ಪನ ಯದೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯಪಿ ಸಙ್ಗಹಕಥಾಯ ನಿಟ್ಠಿತಾಯ ಪುರಿಮಕಥಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನತೋ ‘‘ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಮ್ಮಜರೂಪಪವೇಣೀ ನ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಚುತಿತೋ ಪರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tato paraṃ panāti etassa ‘‘ettha pana yadeta’’ntiādikāyapi saṅgahakathāya niṭṭhitāya purimakathāya sanniṭṭhānato ‘‘tato paṭṭhāya kammajarūpapaveṇī na pavattatī’’ti etena saha sambandhoti cutito paranti attho.

    ರೂಪಂ ಪನ ರೂಪೇನ ಸಹಾತಿಆದಿನಾ ಯಥಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಏಕುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧತಾ ರೂಪಾನಂ ಅರೂಪೇಹಿ, ಅರೂಪಾನಂ ರೂಪೇಹಿ ಚ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ರೂಪಾನಂ ರೂಪೇಹೇವ, ಅರೂಪಾನಞ್ಚ ಅರೂಪೇಹಿ ಯೋಜಿತಾ।

    Rūpaṃ pana rūpena sahātiādinā yathā aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, tathā ekuppādekanirodhatā rūpānaṃ arūpehi, arūpānaṃ rūpehi ca natthīti katvā rūpānaṃ rūpeheva, arūpānañca arūpehi yojitā.

    ಸರೀರಸ್ಸ ರೂಪಂ ಅವಯವಭೂತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಘನಭೂತೋ ಪುಞ್ಜಭಾವೋ ಘನಪುಞ್ಜಭಾವೋ, ನ ತಿಲಮುಗ್ಗಾದಿಪುಞ್ಜಾ ವಿಯ ಸಿಥಿಲಸಮ್ಬನ್ಧನಾನಂ ಪುಞ್ಜೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿತಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ತಯೋ ಪಕಾರೇ ಆಹ।

    Sarīrassarūpaṃ avayavabhūtanti attho, ghanabhūto puñjabhāvo ghanapuñjabhāvo, na tilamuggādipuñjā viya sithilasambandhanānaṃ puñjoti attho. Ekuppādāditāti yathāvutte tayo pakāre āha.

    ಹೇಟ್ಠಾತಿ ರೂಪಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ। ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿಕಾರರೂಪಾದೀನಞ್ಚ ರೂಪಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಾಪರಿಯಾಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನನಿಪ್ಫನ್ನಾನಂ ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ? ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಪ್ಫಾದಿತೋ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನೋ, ನಿಪ್ಫನ್ನೋ ಪನ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮೋಪಿ ಹೋತಿ ನಾಮಗ್ಗಹಣಸಮಾಪಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ನಿಪ್ಫಾದಿಯಮಾನೋತಿ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಪನಾತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ತದೇಕದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Heṭṭhāti rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ. Parinipphannāva hontīti vikārarūpādīnañca rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ parinipphannatāpariyāyo vuttoti katvā vuttaṃ. Parinipphannanipphannānaṃ ko visesoti? Pubbantāparantaparicchinno paccayehi nipphādito tilakkhaṇāhato sabhāvadhammo parinipphanno, nipphanno pana asabhāvadhammopi hoti nāmaggahaṇasamāpajjanādivasena nipphādiyamānoti. Nirodhasamāpatti panāti etena sabbampi upādāpaññattiṃ tadekadesena dassetīti veditabbaṃ.

    ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಕಮಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā

    ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿಆದಿನಾ ಪಠಮಂ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾ, ದುತಿಯಂ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ದುತಿಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಹಾನಕ್ಕಮೋ। ಅನುಪುಬ್ಬಪಣೀತಾ ಭೂಮಿಯೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ವವತ್ಥಿತಾತಿ ತಾಸಂ ವಸೇನ ದೇಸನಾಯ ಭೂಮಿಕ್ಕಮೋ। ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿಕೋ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೨, ೩೮೨, ೩೮೩; ವಿಭ॰ ೩೫೫) ಏಕಕ್ಖಣೇಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಸಮ್ಭವತೋ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋವ। ದಾನಕಥಾದಯೋ ಅನುಪುಬ್ಬುಕ್ಕಂಸತೋ ಕಥಿತಾ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಆದಿವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಪನ ದಾನಾದೀನಂ ಇಧ ದೇಸನಾಕ್ಕಮವಚನಂ। ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ ಅನೇಕೇಸಂ ವಚನಾನಂ ಸಹ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯೇನ ದೇಸೇತಬ್ಬತ್ತಾ ತೇನ ತೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ದೇಸನಾಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಕಮೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಭೇದೇನ ಹೀತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಭೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖುಆದೀನಮ್ಪಿ ವಿಸಯಭೂತನ್ತಿ ಏಕದೇಸೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ಸಮುದಾಯಭೂತಂ ವದತಿ। ಏವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಛದ್ವಾರಾಧಿಪತಿ ರಾಜಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಏರಕಪತ್ತನಾಗರಾಜವತ್ಥು) ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧-೨) ಚ ವಚನತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಧಿಪತಿ

    Dassanenapahātabbātiādinā paṭhamaṃ pahātabbā paṭhamaṃ vuttā, dutiyaṃ pahātabbā dutiyanti ayaṃ pahānakkamo. Anupubbapaṇītā bhūmiyo anupubbena vavatthitāti tāsaṃ vasena desanāya bhūmikkamo. ‘‘Cattāro satipaṭṭhānā’’tiādiko (saṃ. ni. 5.372, 382, 383; vibha. 355) ekakkhaṇepi satipaṭṭhānādisambhavato desanākkamova. Dānakathādayo anupubbukkaṃsato kathitā, uppattiādivavatthānābhāvato pana dānādīnaṃ idha desanākkamavacanaṃ. Desanākkamoti ca yathāvuttavavatthānābhāvato anekesaṃ vacanānaṃ saha pavattiyā asambhavato yena kenaci pubbāpariyena desetabbattā tena tenādhippāyena desanāmattasseva kamo vuccati. Abhedena hīti rūpādīnaṃ bhedaṃ akatvā piṇḍaggahaṇenāti attho. Cakkhuādīnampi visayabhūtanti ekadesena rūpakkhandhaṃ samudāyabhūtaṃ vadati. Evanti ettha vuttanayenāti adhippāyo. ‘‘Chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.erakapattanāgarājavatthu) ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1-2) ca vacanato viññāṇaṃ adhipati.

    ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ‘‘ಸಾಸವಂ ಉಪಾದಾನಿಯ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅನಾಸವಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ತಂಸಭಾವತಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ, ನ ಅನಾಸವರೂಪನಿವತ್ತನತ್ಥನ್ತಿ। ಅನಾಸವಾವ ಖನ್ಧೇಸು ವುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಏವ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅನಾಸವಾ ಖನ್ಧೇಸ್ವೇವ ವುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Rūpakkhandhe ‘‘sāsavaṃ upādāniya’’nti vacanaṃ anāsavānaṃ dhammānaṃ sabbhāvato rūpakkhandhassa taṃsabhāvatānivattanatthaṃ, na anāsavarūpanivattanatthanti. Anāsavāva khandhesu vuttāti ettha aṭṭhānappayutto eva-saddo daṭṭhabbo, anāsavā khandhesveva vuttāti attho.

    ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾನಂ ಸಭಾಗೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಸಭಾಗೇಕಸಙ್ಗಹೋ। ಸಭಾಗಸಭಾಗೇನ ಹಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ರುಪ್ಪನಾದಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಮಾನಕೋಟ್ಠಾಸಾ ‘‘ಸಭಾಗಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇಸು ಸಙ್ಖತಾಭಿಸಙ್ಖರಣಕಿಚ್ಚಂ ಆಯೂಹನರಸಾಯ ಚೇತನಾಯ ಬಲವನ್ತಿ ಸಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ರುಪ್ಪನಾದಿವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣರಹಿತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಸಙ್ಖತಾಭಿಸಙ್ಖರಣಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಫುಸನಾದಯೋ ಪನ ಸಭಾವಾ ವಿಸುಂ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದವಚನೀಯಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಞ್ಞುನಾ ತಥಾಗತೇನ ಫಸ್ಸಖನ್ಧಾದಯೋ ನ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ। ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಸಸ್ಸತವಾದಾ ಸಸ್ಸತಂ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಇಮೇಯೇವ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ, ಏತೇಸಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿಆದೀನಞ್ಚ ಸುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಗಾಹವತ್ಥುಸ್ಸ ಏತಪರಮತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಏತೇನ ಚ ವಕ್ಖಮಾನಸುತ್ತವಸೇನ ಚ ಖನ್ಧೇ ಏವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಖನ್ಧನಿಬ್ಬಾನವಜ್ಜಸ್ಸ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಖನ್ಧ-ಸದ್ದವಚನೀಯಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ ನ ಪಞ್ಚೇವಾತಿ ಏತಂ ಚೋದನಂ ನಿವತ್ತೇತುಮಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತದವರೋಧತೋ’’ತಿ।

    Sabbasaṅkhatānaṃ sabhāgena ekajjhaṃ saṅgaho sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgaho. Sabhāgasabhāgena hi saṅgayhamānā sabbasaṅkhatā phassādayo pañcakkhandhā honti. Tattha ruppanādisāmaññena samānakoṭṭhāsā ‘‘sabhāgā’’ti veditabbā. Tesu saṅkhatābhisaṅkharaṇakiccaṃ āyūhanarasāya cetanāya balavanti sā ‘‘saṅkhārakkhandho’’ti vuttā, aññe ca ruppanādivisesalakkhaṇarahitā phassādayo saṅkhatābhisaṅkharaṇasāmaññenāti daṭṭhabbā. Phusanādayo pana sabhāvā visuṃ khandha-saddavacanīyā na hontīti dhammasabhāvaviññunā tathāgatena phassakhandhādayo na vuttāti daṭṭhabbāti. ‘‘Ye keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā sassatavādā sassataṃ lokañca paññapenti attānañca, sabbe te imeyeva pañcupādānakkhandhe nissāya paṭicca, etesaṃ vā aññatara’’ntiādīnañca suttānaṃ vasena attattaniyagāhavatthussa etaparamatā daṭṭhabbā, etena ca vakkhamānasuttavasena ca khandhe eva nissāya parittārammaṇādivasena na vattabbā ca diṭṭhi uppajjati, khandhanibbānavajjassa sabhāvadhammassa abhāvatoti vuttaṃ hoti. Aññesañca khandha-saddavacanīyānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ sabbhāvato na pañcevāti etaṃ codanaṃ nivattetumāha ‘‘aññesañca tadavarodhato’’ti.

    ದುಕ್ಖದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾವಸೇನ ವೇದನಾಯ ಆಬಾಧಕತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ರಾಗಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮಾದಿದುಕ್ಖಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಆಕಾರಗ್ಗಾಹಿಕಾ ತಂತಂಸಙ್ಕಪ್ಪಮೂಲಭೂತಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ರೋಗಸ್ಸ ಪಿತ್ತಾದೀನಿ ವಿಯ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ, ಉತುಭೋಜನವೇಸಮಾದೀನಿ ವಿಯ ಮೂಲಕಾರಣಂ ನಿದಾನಂ। ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸಙ್ಗಭೂತಾ ಚೇತಸಿಕಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಗಿಲಾನೂಪಮಂ ವುತ್ತಂ, ಸುಖಸಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ವೇದನಾಕಾರಣಾಯ ಹೇತುಭಾವತೋ ವೇದನಾಭೋಜನಸ್ಸ ಛಾದಾಪನತೋ ಚ ಸಞ್ಞಾ ಅಪರಾಧೂಪಮಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೂಪಮಾ ಚ, ‘‘ಪಞ್ಚ ವಧಕಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಆಸಿವಿಸೂಪಮೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೮) ವಧಕಾತಿ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಭಾರೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಭಾರಸುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೨೨) ಭಾರಾತಿ, ‘‘ಅತೀತಂಪಾಹಂ ಅದ್ಧಾನಂ ರೂಪೇನ ಖಜ್ಜಿಂ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಾಹಂ ಏತರಹಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ರೂಪೇನ ಖಜ್ಜಾಮಿ, ಅಹಞ್ಚೇವ ಖೋ ಪನ ಅನಾಗತಂ ರೂಪಂ ಅಭಿನನ್ದೇಯ್ಯಂ, ಅನಾಗತೇನಪಾಹಂ ರೂಪೇನ ಖಜ್ಜೇಯ್ಯಂ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪೇತರಹಿ ಖಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಖಜ್ಜನೀಯಪರಿಯಾಯೇನ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೯) ಖಾದಕಾತಿ , ‘‘ಸೋ ಅನಿಚ್ಚಂ ರೂಪಂ ‘ಅನಿಚ್ಚಂ ರೂಪ’ನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಮಕಸುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೫) ಅನಿಚ್ಚಾದಿಕಾತಿ। ಯದಿಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ಅವಿಸೇಸೇನ ಖನ್ಧಾ ವುತ್ತಾ, ಬಾಹುಲ್ಲೇನ ಪನ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ತದನ್ತೋಗಧಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ।

    Dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhatāvasena vedanāya ābādhakattaṃ daṭṭhabbaṃ. Rāgādisampayuttassa vipariṇāmādidukkhassa itthipurisādiākāraggāhikā taṃtaṃsaṅkappamūlabhūtā saññā samuṭṭhānaṃ. Rogassa pittādīni viya āsannakāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ, utubhojanavesamādīni viya mūlakāraṇaṃ nidānaṃ. ‘‘Cittassaṅgabhūtā cetasikā’’ti cittaṃ gilānūpamaṃ vuttaṃ, sukhasaññādivasena vedanākāraṇāya hetubhāvato vedanābhojanassa chādāpanato ca saññā aparādhūpamā byañjanūpamā ca, ‘‘pañca vadhakā paccatthikāti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti āsivisūpame (saṃ. ni. 4.238) vadhakāti vuttā, ‘‘bhāroti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti bhārasutte (saṃ. ni. 3.22) bhārāti, ‘‘atītaṃpāhaṃ addhānaṃ rūpena khajjiṃ, seyyathāpāhaṃ etarahi paccuppannena rūpena khajjāmi, ahañceva kho pana anāgataṃ rūpaṃ abhinandeyyaṃ, anāgatenapāhaṃ rūpena khajjeyyaṃ. Seyyathāpetarahi khajjāmī’’tiādinā khajjanīyapariyāyena (saṃ. ni. 3.79) khādakāti , ‘‘so aniccaṃ rūpaṃ ‘aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānātī’’tiādinā yamakasutte (saṃ. ni. 3.85) aniccādikāti. Yadipi imasmiṃ vibhaṅge avisesena khandhā vuttā, bāhullena pana upādānakkhandhānaṃ tadantogadhānaṃ daṭṭhabbatā vuttāti veditabbāti.

    ದೇಸಿತಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾತಿ ದೇಸಿತಂ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ, ದೇಸಿತಾನಿ ವಾ। ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೋ, ನಿಕಾರಲೋಪೋ ವಾ ಕತೋ।

    Desitādiccabandhunāti desitaṃ ādiccabandhunā, desitāni vā. Gāthāsukhatthaṃ anunāsikalopo, nikāralopo vā kato.

    ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹೇತುಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Gahetuṃ na sakkāti niccādivasena gahetuṃ na yuttanti attho.

    ರೂಪೇನ ಸಣ್ಠಾನೇನ ಫಲಕಸದಿಸೋ ದಿಸ್ಸಮಾನೋ ಖರಭಾವಾಭಾವಾ ಫಲಕಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಫಲಕಂ ವಾ ಆಸನಂ ವಾ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಆಹ। ನ ತಥಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿಕಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ವಾ ನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಅನನ್ತರಂ ಭಿಜ್ಜನತೋ ಗಹಿತಾಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾತಿ ಇದಂ ನ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಂ, ಬಹುಭಾವದಸ್ಸನಮೇವ ಪನೇತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಉದಕಜಲ್ಲಕನ್ತಿ ಉದಕಲಸಿಕಂ। ಯಥಾ ಉದಕತಲೇ ಬಿನ್ದುನಿಪಾತಜನಿತೋ ವಾತೋ ಉದಕಜಲ್ಲಕಂ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪುಟಂ ಕತ್ವಾ ಪುಪ್ಫುಳಂ ನಾಮ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಾಪಾಥಗಮನಜನಿತೋ ಫಸ್ಸೋ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕಿಲೇಸಜಲ್ಲಂ ಸಹಕಾರೀಪಚ್ಚಯನ್ತರಭಾವೇನ ಸಙ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ವೇದನಂ ನಾಮ ಕರೋತಿ। ಇದಞ್ಚ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸಾದನಭೂತೇಹಿ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ವಟ್ಟಗತವೇದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ವುತ್ತಾ, ಊನೇಹಿಪಿ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ।

    Rūpena saṇṭhānena phalakasadiso dissamāno kharabhāvābhāvā phalakakiccaṃ na karotīti ‘‘na sakkā taṃ gahetvā phalakaṃ vā āsanaṃ vā kātu’’nti āha. Na tathā tiṭṭhatīti niccādikā na hotīti attho, taṇhādiṭṭhīhi vā niccādiggahaṇavasena uppādādianantaraṃ bhijjanato gahitākārā hutvā na tiṭṭhatīti attho. Koṭisatasahassasaṅkhyāti idaṃ na gaṇanaparicchedadassanaṃ, bahubhāvadassanameva panetaṃ daṭṭhabbaṃ. Udakajallakanti udakalasikaṃ. Yathā udakatale bindunipātajanito vāto udakajallakaṃ saṅkaḍḍhitvā puṭaṃ katvā pupphuḷaṃ nāma karoti, evaṃ vatthumhi ārammaṇāpāthagamanajanito phasso anupacchinnaṃ kilesajallaṃ sahakārīpaccayantarabhāvena saṅkaḍḍhitvā vedanaṃ nāma karoti. Idañca kilesehi mūlakāraṇabhūtehi ārammaṇassādanabhūtehi ca nibbattaṃ vaṭṭagatavedanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Ukkaṭṭhaparicchedena vā cattāro paccayā vuttā, ūnehipi pana uppajjateva.

    ನಾನಾಲಕ್ಖಣೋತಿ ವಣ್ಣಗನ್ಧರಸಫಸ್ಸಾದೀಹಿ ನಾನಾಸಭಾವೋ। ಮಾಯಾಯ ದಸ್ಸಿತಂ ರೂಪಂ ‘‘ಮಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಪಞ್ಚಪಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಅಸುಭಾದಿಸಭಾವಾ ಏವ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿವತ್ಥುಭಾವಾದಿತೋತಿ ಅಸುಭಾದಿತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಏವ। ತಥಾಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಸುಖಗ್ಗಹಣೀಯೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸೇಸತೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಚತುವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನಕರಾತಿ ತೇಸಂ ಗೋಚರಭಾವೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸು ಅಸುಭಾದಿವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬತಾ ವುತ್ತಾ।

    Nānālakkhaṇoti vaṇṇagandharasaphassādīhi nānāsabhāvo. Māyāya dassitaṃ rūpaṃ ‘‘māyā’’ti āha. Pañcapi upādānakkhandhā asubhādisabhāvā eva kilesāsucivatthubhāvāditoti asubhādito daṭṭhabbā eva. Tathāpi katthaci koci viseso sukhaggahaṇīyo hotīti āha ‘‘visesato cā’’tiādi. Tattha cattāro satipaṭṭhānā catuvipallāsappahānakarāti tesaṃ gocarabhāvena rūpakkhandhādīsu asubhādivasena daṭṭhabbatā vuttā.

    ಖನ್ಧೇಹಿ ನ ವಿಹಞ್ಞತಿ ಪರಿವಿದಿತಸಭಾವತ್ತಾ। ವಿಪಸ್ಸಕೋಪಿ ಹಿ ತೇಸಂ ವಿಪತ್ತಿಯಂ ನ ದುಕ್ಖಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಖೀಣಾಸವೇಸು ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ತೇ ಹಿ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ನ ಬಾಧೀಯನ್ತೀತಿ । ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಂ ಪರಿಜಾನಾತೀತಿ ‘‘ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫೬-೫೭) ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕರೂಪೇ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಭೂತೇ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೇಪಿ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕರೂಪಂ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ। ತಸ್ಸ ಚ ಉದಯವಯಾನುಪಸ್ಸೀ ಹೋತೀತಿ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಕಾಮರಾಗಭೂತಂ ಅಭಿಜ್ಝಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ಕಾಮರಾಗಮುಖೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಭಪ್ಪಹಾನಂ ವದತಿ। ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹಾರಪರಿಜಾನನೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಫಸ್ಸಪರಿಜಾನನಞ್ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Khandhehi na vihaññati parividitasabhāvattā. Vipassakopi hi tesaṃ vipattiyaṃ na dukkhamāpajjati, khīṇāsavesu pana vattabbameva natthi. Te hi āyatimpi khandhehi na bādhīyantīti . Kabaḷīkārāhāraṃ parijānātīti ‘‘āhārasamudayā rūpasamudayo’’ti (saṃ. ni. 3.56-57) vuttattā ajjhattikarūpe chandarāgaṃ pajahanto tassa samudayabhūte kabaḷīkārāhārepi chandarāgaṃ pajahatīti attho, ayaṃ pahānapariññā. Ajjhattikarūpaṃ pana pariggaṇhanto tassa paccayabhūtaṃ kabaḷīkārāhārampi pariggaṇhātīti ñātapariññā. Tassa ca udayavayānupassī hotīti tīraṇapariññā ca yojetabbā. Kāmarāgabhūtaṃ abhijjhaṃ sandhāya ‘‘abhijjhākāyagantha’’nti āha. Asubhānupassanāya hi kāmarāgappahānaṃ hotīti. Kāmarāgamukhena vā sabbalobhappahānaṃ vadati. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti vuttattā āhāraparijānane vuttanayena phassaparijānanañca yojetabbaṃ.

    ಸುಖತ್ಥಮೇವ ಭವಪತ್ಥನಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದನಾಯ ತಣ್ಹಂ ಪಜಹನ್ತೋ ಭವೋಘಂ ಉತ್ತರತಿ। ಸಬ್ಬಂ ವೇದನಂ ದುಕ್ಖತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರೇನ ಅಪುಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ, ಸುಖಂ ವಾ ವಿನಾಸಿತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತತೋ ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದಿಆಘಾತವತ್ಥುಪ್ಪಹಾನತೋ ಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಂ ಭಿನ್ದತಿ। ‘‘ಸುಖಬಹುಲೇ ಸುಗತಿಭವೇ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗೋಸೀಲಗೋವತಾದೀಹಿ ಸುದ್ಧಿಂ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ಸುಖಪತ್ಥನಾವಸೇನೇವ ಪರಾಮಸತೀತಿ ವೇದನಾಯ ತಣ್ಹಂ ಪಜಹನ್ತೋ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ ನ ಉಪಾದಿಯತಿ। ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋವ, ಸಞ್ಞಾ ಪನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರೇ ಅನತ್ತತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಯ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತಿ ಏವ, ತಞ್ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ತೀರೇತಿ ಚಾತಿ ‘‘ಸಞ್ಞಂ ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ಪರಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Sukhatthameva bhavapatthanā hotīti vedanāya taṇhaṃ pajahanto bhavoghaṃ uttarati. Sabbaṃ vedanaṃ dukkhato passanto attano parena apubbaṃ dukkhaṃ uppāditaṃ, sukhaṃ vā vināsitaṃ na passati, tato ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādiāghātavatthuppahānato byāpādakāyaganthaṃ bhindati. ‘‘Sukhabahule sugatibhave suddhī’’ti gahetvā gosīlagovatādīhi suddhiṃ parāmasanto sukhapatthanāvaseneva parāmasatīti vedanāya taṇhaṃ pajahanto sīlabbatupādānaṃ na upādiyati. Manosañcetanā saṅkhārakkhandhova, saññā pana taṃsampayuttāti saññāsaṅkhāre anattato passanto manosañcetanāya chandarāgaṃ pajahati eva, tañca pariggaṇhāti tīreti cāti ‘‘saññaṃ saṅkhāre…pe… parijānātī’’ti vuttaṃ.

    ಅವಿಜ್ಜಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಘನಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತೀತಿ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅವಿಜ್ಜೋಘಂ ಉತ್ತರತಿ। ಮೋಹಬಲೇನೇವ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಂ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಪಜಹನ್ತೋ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಕಾಯಗನ್ಥಂ ಭಿನ್ದತಿ

    Avijjāya viññāṇe ghanaggahaṇaṃ hotīti ghanavinibbhogaṃ katvā taṃ aniccato passanto avijjoghaṃ uttarati. Mohabaleneva sīlabbataparāmāsaṃ hotīti taṃ pajahanto sīlabbataparāmāsakāyaganthaṃ bhindati.

    ‘‘ಯಞ್ಚ ಖೋ ಏತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತಿ ಚಿತ್ತಂ ಇತಿಪಿ ಮನೋ ಇತಿಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಇತಿಪಿ, ತತ್ರಾಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ನಾಲಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಿತುಂ, ನಾಲಂ ವಿರಜ್ಜಿತುಂ, ನಾಲಂ ವಿಮುಚ್ಚಿತುಂ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ದೀಘರತ್ತಂಹೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋಸಿತಂ ಮಮಾಯಿತಂ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೧) –

    ‘‘Yañca kho etaṃ, bhikkhave, vuccati cittaṃ itipi mano itipi viññāṇaṃ itipi, tatrāssutavā puthujjano nālaṃ nibbindituṃ, nālaṃ virajjituṃ, nālaṃ vimuccituṃ. Taṃ kissa hetu? Dīgharattaṃhetaṃ, bhikkhave, assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (saṃ. ni. 2.61) –

    ವಚನತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತಂ ನ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ।

    Vacanato viññāṇaṃ niccato passanto diṭṭhupādānaṃ upādiyatīti aniccato passanto taṃ na upādiyatīti.

    ಕಮಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ೩೪. ಏವಂ ಯಾ ಏಕವಿಧಾದಿನಾ ವುತ್ತವೇದನಾನಂ ಭೂಮಿವಸೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬತಾ, ತಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತೋ ದಸ್ಸಿತತಾದಿಜಾನಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಂ ವತ್ತುಮಾಹ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ತತ್ಥಾತಿ ತತ್ಥ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸತ್ತವಿಧಭೇದೇನೇವ ಯೋಜನಾ ಛಬ್ಬಿಧಭೇದೇನ ಯೋಜನಾಯ ಸತಿ ಅಟ್ಠವಿಧತ್ತಾಭಾವತೋ।

    34. Evaṃ yā ekavidhādinā vuttavedanānaṃ bhūmivasena jānitabbatā, taṃ vatvā puna sampayuttato dassitatādijānitabbappakāraṃ vattumāha ‘‘apicā’’tiādi. Aṭṭhavidhena tatthāti tattha-saddassa sattavidhabhedeneva yojanā chabbidhabhedena yojanāya sati aṭṭhavidhattābhāvato.

    ಪೂರಣತ್ಥಮೇವ ವುತ್ತೋತಿ ದಸವಿಧತಾಪೂರಣತ್ಥಮೇವ ವುತ್ತೋ, ನ ನವವಿಧಭೇದೇ ವಿಯ ನಯದಾನತ್ಥಂ। ಕಸ್ಮಾ? ತತ್ಥ ನಯಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ। ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಹಿ ಭೇದನಂ ನಯದಾನಂ, ತಞ್ಚ ತತ್ಥ ಕತನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ಕುಸಲತ್ತಿಕೋ, ಏವಂ ‘‘ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾ ಅತ್ಥಿ ಸುಖಾ, ಅತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಪೂರಣತ್ಥಮೇವಾತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಭೇದೇ ನಯಸ್ಸ ದಿನ್ನತ್ತಾ।

    Pūraṇatthameva vuttoti dasavidhatāpūraṇatthameva vutto, na navavidhabhede viya nayadānatthaṃ. Kasmā? Tattha nayassa dinnattā. Bhinditabbassa hi bhedanaṃ nayadānaṃ, tañca tattha katanti. Yathā ca kusalattiko, evaṃ ‘‘kāyasamphassajā vedanā atthi sukhā, atthi dukkhā’’ti idampi pūraṇatthamevāti dīpitaṃ hoti aṭṭhavidhabhede nayassa dinnattā.

    ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಗಹಣಂ ವಡ್ಢನಂ ಗಹಣವಡ್ಢನವಸೇನ, ನ ಪುರಿಮಗಹಿತೇ ಠಿತೇ ಅಞ್ಞುಪಚಯವಸೇನ। ವಡ್ಢನ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಛೇದನತ್ಥೋ ಕೇಸವಡ್ಢನಾದೀಸು ವಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಛಿನ್ದನಂ ವಡ್ಢನಂ, ದುಕತಿಕಾನಂ ಉಭಯೇಸಂ ವಡ್ಢನಂ ಉಭಯವಡ್ಢನಂ, ಉಭಯತೋ ವಾ ಪವತ್ತಂ ವಡ್ಢನಂ ಉಭಯವಡ್ಢನಂ, ತದೇವ ಉಭತೋವಡ್ಢನಕಂ, ತೇನ ನಯನೀಹರಣಂ ಉಭತೋವಡ್ಢನಕನೀಹಾರೋ। ವಡ್ಢನಕನಯೋ ವಾ ವಡ್ಢನಕನೀಹಾರೋ, ಉಭಯತೋ ಪವತ್ತೋ ವಡ್ಢನಕನೀಹಾರೋ ಉಭತೋವಡ್ಢನಕನೀಹಾರೋ। ತತ್ಥ ದುಕಮೂಲಕತಿಕಮೂಲಕಉಭತೋವಡ್ಢನಕೇಸು ದುವಿಧತಿವಿಧಭೇದಾನಂಯೇವ ಹಿ ವಿಸೇಸೋ। ಅಞ್ಞೇ ಭೇದಾ ಅವಿಸಿಟ್ಠಾ, ತಥಾಪಿ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದಜನನತ್ಥಂ ಧಮ್ಮವಿತಕ್ಕೇನ ಞಾತಿವಿತಕ್ಕಾದಿನಿರತ್ಥಕವಿತಕ್ಕನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಇಮಞ್ಚ ಪಾಳಿಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮುಪಸಂಹಿತಪಾಮೋಜ್ಜಜನನತ್ಥಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ವಾರಸ್ಸ ಗಹಿತಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಭಾವತೋ ಚ ದುವಿಧತಿವಿಧಭೇದನಾನತ್ತವಸೇನ ಇತರೇಪಿ ಭೇದಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖೇಸು ಏಕಸ್ಸ ವಿಸೇಸೇನ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವತೋ। ನ ಕೇವಲಂ ಏಕವಿಧೋವ, ಅಥ ಖೋ ದುವಿಧೋ ಚ। ನ ಚ ಏಕದುವಿಧೋವ, ಅಥ ಖೋ ತಿವಿಧೋಪಿ। ನಾಪಿ ಏಕ…ಪೇ॰… ನವವಿಧೋವ, ಅಥ ಖೋ ದಸವಿಧೋಪೀತಿ ಹಿ ಏವಞ್ಚ ತೇ ಭೇದಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೋ ಭೇದೋ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಅತ್ತನಾ ಅಪೇಕ್ಖಿಯಮಾನೇ, ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನೇ ಅಞ್ಞಭೇದೇ ವಿಸೇಸೇತೀತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ತೇಪಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Pubbe gahitato aññassa gahaṇaṃ vaḍḍhanaṃ gahaṇavaḍḍhanavasena, na purimagahite ṭhite aññupacayavasena. Vaḍḍhana-saddo vā chedanattho kesavaḍḍhanādīsu viyāti pubbe gahitassa aggahaṇaṃ chindanaṃ vaḍḍhanaṃ, dukatikānaṃ ubhayesaṃ vaḍḍhanaṃ ubhayavaḍḍhanaṃ, ubhayato vā pavattaṃ vaḍḍhanaṃ ubhayavaḍḍhanaṃ, tadeva ubhatovaḍḍhanakaṃ, tena nayanīharaṇaṃ ubhatovaḍḍhanakanīhāro. Vaḍḍhanakanayo vā vaḍḍhanakanīhāro, ubhayato pavatto vaḍḍhanakanīhāro ubhatovaḍḍhanakanīhāro. Tattha dukamūlakatikamūlakaubhatovaḍḍhanakesu duvidhatividhabhedānaṃyeva hi viseso. Aññe bhedā avisiṭṭhā, tathāpi paññāppabhedajananatthaṃ dhammavitakkena ñātivitakkādiniratthakavitakkanivāraṇatthaṃ imañca pāḷiṃ vitakkentassa dhammupasaṃhitapāmojjajananatthaṃ ekekassa vārassa gahitassa niyyānamukhabhāvato ca duvidhatividhabhedanānattavasena itarepi bhedā vuttāti veditabbā aññamaññāpekkhesu ekassa visesena itaresampi visiṭṭhabhāvato. Na kevalaṃ ekavidhova, atha kho duvidho ca. Na ca ekaduvidhova, atha kho tividhopi. Nāpi eka…pe… navavidhova, atha kho dasavidhopīti hi evañca te bhedā aññamaññāpekkhā, tasmā eko bhedo visiṭṭho attanā apekkhiyamāne, attānañca apekkhamāne aññabhede visesetīti tassa vasena tepi vattabbataṃ arahantīti vuttāti daṭṭhabbā.

    ಸತ್ತವಿಧೇನಾತಿಆದಯೋ ಅಞ್ಞಪ್ಪಭೇದನಿರಪೇಕ್ಖಾ ಕೇವಲಂ ಬಹುಪ್ಪಕಾರತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ತೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ‘‘ಬಹುವಿಧೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾವಿಸಯೋ ರಾಜಾ ವಿಯ ಸವಿಸಯೇ ಭಗವಾಪಿ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಹತೋ ಯಥಾ ಯಥಾ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ದೇಸೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಯೋಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕೇ ವತ್ವಾ ತಿಕಾ ವುತ್ತಾತಿ ತಿಕಾ ದುಕೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ಯುತ್ತಂ, ದುಕಾ ಪನ ಕಥಂ ತಿಕೇಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ? ಪರತೋ ವುತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ಅಪೇಕ್ಖಕಾಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬವಸೇನ ದುಕಾನಂ ಯೋಜಿತತ್ತಾ।

    Sattavidhenātiādayo aññappabhedanirapekkhā kevalaṃ bahuppakāratādassanatthaṃ vuttāti sabbehi tehi pakārehi ‘‘bahuvidhena vedanākkhandhaṃ dassesī’’ti vuttaṃ. Mahāvisayo rājā viya savisaye bhagavāpi mahāvisayatāya appaṭihato yathā yathā icchati, tathā tathā desetuṃ sakkoti sabbaññutānāvaraṇañāṇayogatoti attho. Duke vatvā tikā vuttāti tikā dukesu pakkhittāti yuttaṃ, dukā pana kathaṃ tikesu pakkhittāti? Parato vuttepi tasmiṃ tasmiṃ tike apekkhakāpekkhitabbavasena dukānaṃ yojitattā.

    ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು ಆವಜ್ಜನವಸೇನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ಆವಜ್ಜನಾ ಪನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ಪಚ್ಛಿಮೋ ಧಮ್ಮೋ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಯೇ ಚ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆವಜ್ಜನವೇದನಾವ ಚಕ್ಖುಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಾ’’ತಿ, ತಞ್ಚ ನ ಯುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ‘‘ಚಕ್ಖುರೂಪಪಟಿಘಾತೋ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಾ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಸೋ ಚ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಸಿಯಾ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸಹಜಾತಾಪಿ ವೇದನಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾತಿ ಸಾ ಇಧ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ। ಪಾಳಿಯಞ್ಚ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ ಅತ್ಥಿ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಪುನ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಆವಜ್ಜನವೇದನಂ ವಿನಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ತದುಪ್ಪಾದಿಕಾ ಸಾ ತಪ್ಪಯೋಜನತ್ತಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಾತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪರತೋವ ವೇದನಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ।

    Kiriyamanodhātu āvajjanavasena labbhatīti vuttaṃ, āvajjanā pana cakkhusamphassapaccayā na hoti. Na hi samānavīthiyaṃ pacchimo dhammo purimassa koci paccayo hoti. Ye ca vadanti ‘‘āvajjanavedanāva cakkhusaṅghaṭṭanāya uppannattā evaṃ vuttā’’ti, tañca na yuttaṃ. Na hi ‘‘cakkhurūpapaṭighāto cakkhusamphasso’’ti katthaci sutte vā aṭṭhakathāyaṃ vā vuttaṃ. Yadi so ca cakkhusamphasso siyā, cakkhuviññāṇasahajātāpi vedanā cakkhusamphassapaccayāti sā idha aṭṭhakathāyaṃ na vajjetabbā siyā. Pāḷiyañca ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanā atthi abyākatā’’ti ettha saṅgahitattā puna ‘‘cakkhusamphassajā vedanā’’ti na vattabbaṃ siyāti. Ayaṃ panetthādhippāyo – āvajjanavedanaṃ vinā cakkhusamphassassa uppatti natthīti taduppādikā sā tappayojanattā pariyāyena cakkhusamphassapaccayāti vattuṃ yuttāti, nippariyāyena pana cakkhusamphassassa paratova vedanā labbhanti.

    ಚತುತ್ತಿಂಸಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣಂ ತೇಸಂ ಸಯಮೇವ ಮನೋದ್ವಾರಭೂತತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಭವಙ್ಗಮನೋ ಹಿ ಮನೋದ್ವಾರಂ, ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಚ ತತೋ ಅನಞ್ಞಾತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಚತುವೀಸತಿವಿಧಭೇದೇ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾದಿಕುಸಲಾದೀನಂ ಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಏಕೂನವೀಸತಿಚತುವೀಸತಿಕಾ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಗತಾತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಅತ್ಥಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಅನುಪಾದಾನಿಯೋ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕೋ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಾನಾವೀಥಿಗತಾನಂ ಲಬ್ಭಮಾನತಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕಸ್ಸಪಿ ನಾನಾವೀಥಿಯಂ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾದಿಕತಾ ಏಕನ್ತಿಕಾತಿ ಕತ್ವಾ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಪನ ಅಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ತೇನೇವ ‘‘ತಾನಿ ಸತ್ತವಿಧಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ನ ಹಿ ಸಮಾನವೀಥಿಯಂಯೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಸಮತಿಕ್ಕಮಭಾವನಾಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ಹೋತಿ। ತಿಧಾಪಿ ಚ ಲಬ್ಭಮಾನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Catuttiṃsacittuppādavasenāti ettha rūpārūpāvacarānaṃ aggahaṇaṃ tesaṃ sayameva manodvārabhūtattā. Sabbabhavaṅgamano hi manodvāraṃ, cutipaṭisandhiyo ca tato anaññāti. Imasmiṃ pana catuvīsatividhabhede cakkhusamphassapaccayādikusalādīnaṃ samānavīthiyaṃ labbhamānatā aṭṭhakathāyaṃ vuttā, pāḷiyaṃ pana ekūnavīsaticatuvīsatikā saṅkhipitvā āgatāti ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanākkhandho atthi anupādinnaanupādāniyo asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesiko avitakkaavicāro’’tiādinā nānāvīthigatānaṃ labbhamānatāya vuttattā kusalattikassapi nānāvīthiyaṃ labbhamānatā yojetabbā. Aṭṭhakathāyaṃ pana samānavīthiyaṃ cakkhusamphassapaccayādikatā ekantikāti katvā ettha labbhamānatā dassitā, na pana asamānavīthiyaṃ labbhamānatā paṭikkhittā. Teneva ‘‘tāni sattavidhādīsu yattha katthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti āha. Na hi samānavīthiyaṃyeva upanissayakoṭisamatikkamabhāvanāhi labbhamānatā hoti. Tidhāpi ca labbhamānataṃ sandhāya ‘‘yattha katthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti vuccati.

    ಏತಾನೀತಿ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಾನಿ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ವದತಿ, ವೇದನಾನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಚ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಥೇತುಂ ಸುಖನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕತೋ। ತೇನೇವ ಪನ ಚಿತ್ತಾನಿ ಸತ್ತವಿಧಭೇದೇ ತಿಕಭೂಮಿವಸೇನ, ಚತುವೀಸತಿವಿಧಭೇದೇ ದ್ವಾರತಿಕವಸೇನ, ತಿಂಸವಿಧಭೇದೇ ದ್ವಾರಭೂಮಿವಸೇನ, ಬಹುವಿಧಭೇದೇ ದ್ವಾರತಿಕಭೂಮಿವಸೇನ ದೀಪಿತಾನೀತಿ ‘‘ತೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಠತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಾದೀನಂ ದೀಪನಾ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೂಮಿವಸೇನ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಾ ಚ ಭೂಮಿಯೋ ತಿಂಸವಿಧಭೇದೇ ಸಯಮೇವಾಗತಾ, ನ ಚ ಸತ್ತವಿಧಭೇದೇ ವಿಯ ದ್ವಾರಂ ಅನಾಮಟ್ಠಂ, ಅತಿಬ್ಯತ್ತಾ ಚ ಏತ್ಥ ಸಮಾನಾಸಮಾನವೀಥೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನತಾತಿ ತಿಂಸವಿಧೇ…ಪೇ॰… ಸುಖದೀಪನಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತಿಂಸವಿಧಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ದೀಪಯಿಂಸು, ನನು ದ್ವಾರತಿಕಭೂಮೀನಂ ಆಮಟ್ಠತ್ತಾ ಬಹುವಿಧಭೇದೇ ಠತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನೀತಿ? ನ, ದೀಪೇತಬ್ಬಟ್ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮತೋ। ಸತ್ತವಿಧಭೇದೋ ಹಿ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಅನಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ದೀಪನಾಯ ಅಟ್ಠಾನಂ, ಚತುವೀಸತಿವಿಧಭೇದೇ ಆಮಟ್ಠದ್ವಾರತಿಕಾ ನ ಭೂಮಿಯೋ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾ, ತಿಂಸವಿಧಭೇದೇ ಆಮಟ್ಠದ್ವಾರಭೂಮಿಯೋ ವುತ್ತಾ। ಯೇ ಚ ಠಪಿತಾ, ತೇ ಚೇತ್ಥ ತಿಕಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬರಹಿತಾ ಕೇವಲಂ ಭೂಮೀಹಿ ಸಹ ದೀಪೇತಬ್ಬಾವ। ತೇನೇದಂ ದೀಪನಾಯ ಠಾನಂ, ತದತಿಕ್ಕಮೇ ಪನ ಠಾನಾತಿಕ್ಕಮೋ ಹೋತೀತಿ।

    Etānīti yathādassitāni kusalādīni cittāni vadati, vedanāniddesepi ca etasmiṃ pubbaṅgamassa cittassa vasena kathetuṃ sukhanti cittasambandho kato. Teneva pana cittāni sattavidhabhede tikabhūmivasena, catuvīsatividhabhede dvāratikavasena, tiṃsavidhabhede dvārabhūmivasena, bahuvidhabhede dvāratikabhūmivasena dīpitānīti ‘‘tesu yatthakatthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti vuttaṃ. Kusalādīnaṃ dīpanā kāmāvacarādibhūmivasena kātabbā, tā ca bhūmiyo tiṃsavidhabhede sayamevāgatā, na ca sattavidhabhede viya dvāraṃ anāmaṭṭhaṃ, atibyattā ca ettha samānāsamānavīthīsu labbhamānatāti tiṃsavidhe…pe… sukhadīpanāni hontī’’ti vuttaṃ. Kasmā pana tiṃsavidhasmiṃyeva ṭhatvā dīpayiṃsu, nanu dvāratikabhūmīnaṃ āmaṭṭhattā bahuvidhabhede ṭhatvā dīpetabbānīti? Na, dīpetabbaṭṭhānātikkamato. Sattavidhabhedo hi dvārassa anāmaṭṭhattā dīpanāya aṭṭhānaṃ, catuvīsatividhabhede āmaṭṭhadvāratikā na bhūmiyo apekkhitvā ṭhapitā, tiṃsavidhabhede āmaṭṭhadvārabhūmiyo vuttā. Ye ca ṭhapitā, te cettha tikā apekkhitabbarahitā kevalaṃ bhūmīhi saha dīpetabbāva. Tenedaṃ dīpanāya ṭhānaṃ, tadatikkame pana ṭhānātikkamo hotīti.

    ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೨೩) ನಾನಾವೀಥಿಯಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಏಕವೀಥಿಯಂ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋ ತದಭಾವೇ ಅಭಾವತೋ ಜಾತಿ ವಿಯ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಲೇಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಕಸಿಣರೂಪದಸ್ಸನಹೇತುಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪರಿಕಮ್ಮಾದಿವೇದನಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾನಾವೀಥಿಯಂ ಗತಾನಿ ಏತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ಲಬ್ಭಮಾನಾನೀತಿ ನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಲೇಸೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿ, ಬಲವಬಲವಾನಂ ಪನ ಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಆದಿಭೂತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿ। ‘‘ವಾಲಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಹಿ ಆದಿ, ಅವಯವೋ ವಾ ಕೋಟಿ। ಕಸಿಣರೂಪದಸ್ಸನತೋ ಪಭುತಿ ಚ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾದೀನಂ ವೇದನಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪವತ್ತೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿ। ಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ವಿಯ ವಾ ನ ಬಲವಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯನ್ತಭಾವೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿತಾ ವುತ್ತಾ। ಘಾನಾದಿದ್ವಾರೇಸು ತೀಸು ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾಭಾವಂ ವದನ್ತೋ ಇಧ ಸಮಾನವೀಥಿ ನ ಗಹಿತಾತಿ ದೀಪೇತಿ। ದಸ್ಸನಸವನಾನಿ ವಿಯ ಹಿ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಘಾಯನಾದೀನಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ತದಲಾಭೋ ದೀಪಿತೋತಿ। ಯದಿಪಿ ವಾಯೋಕಸಿಣಂ ಫುಸಿತ್ವಾಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಪುರಿಮೇನ ಪನ ಸವನೇನ ವಿನಾ ತಂ ಫುಸನಂ ಸಯಮೇವ ಮೂಲುಪನಿಸ್ಸಯೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿತಾ ನ ವುತ್ತಾ।

    Upanissayakoṭiyāti ettha ‘‘saddhaṃ upanissāya dānaṃ detī’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.423) nānāvīthiyaṃ pakatūpanissayo vuttoti ekavīthiyaṃ kusalādīnaṃ cakkhusamphassādayo tadabhāve abhāvato jāti viya jarāmaraṇassa upanissayalesena paccayoti vattuṃ yujjeyya, idha pana ‘‘kasiṇarūpadassanahetuuppannā parikammādivedanā cakkhusamphassapaccayā’’ti vakkhati, tasmā nānāvīthiyaṃ gatāni etāni cittāni cakkhusamphassapaccayā labbhamānānīti na upanissayaleso upanissayakoṭi, balavabalavānaṃ pana parikammādīnaṃ upanissayānaṃ sabbesaṃ ādibhūto upanissayo upanissayakoṭi. ‘‘Vālakoṭi na paññāyatī’’tiādīsu viya hi ādi, avayavo vā koṭi. Kasiṇarūpadassanato pabhuti ca kāmāvacarakusalādīnaṃ vedanānaṃ upanissayo pavattoti taṃ dassanaṃ upanissayakoṭi. Parikammādīni viya vā na balavaupanissayo dassananti tassa upanissayantabhāvena upanissayakoṭitā vuttā. Ghānādidvāresu tīsu upanissayakoṭiyā labbhamānattābhāvaṃ vadanto idha samānavīthi na gahitāti dīpeti. Dassanasavanāni viya hi kasiṇaparikammādīnaṃ ghāyanādīni upanissayā na hontīti tadalābho dīpitoti. Yadipi vāyokasiṇaṃ phusitvāpi gahetabbaṃ, purimena pana savanena vinā taṃ phusanaṃ sayameva mūlupanissayo yebhuyyena na hotīti tassa upanissayakoṭitā na vuttā.

    ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಗತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸಮ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವತ್ತಪ್ಪಟಿವತ್ತನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಞ್ಚೇವ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ವತ್ತಂ, ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಕತಂ ವತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಕತಂ ಪಟಿವತ್ತಂ। ಏವಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಆದಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಆಹ, ತತೋ ಪರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿಪಿ ಪನ ಕಸಿಣರೂಪದಸ್ಸನಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತದಸ್ಸನಸಂವೇಗವತ್ಥುದಸ್ಸನಾದೀನಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿಯೇವಾತಿ। ತೇನ ತದುಪನಿಸ್ಸಯಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Ajjhāsayena sampattigato ajjhāsayasampanno, sampannajjhāsayoti vuttaṃ hoti. Vattappaṭivattanti khuddakañceva mahantañca vattaṃ, pubbe vā kataṃ vattaṃ, pacchā kataṃ paṭivattaṃ. Evaṃ cakkhuviññāṇanti ādimhi uppannaṃ āha, tato paraṃ uppannānipi pana kasiṇarūpadassanakalyāṇamittadassanasaṃvegavatthudassanādīni upanissayapaccayā hontiyevāti. Tena tadupanissayaṃ cakkhuviññāṇaṃ dassetīti veditabbaṃ.

    ಯಥಾಭೂತಸಭಾವಾದಸ್ಸನಂ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಾ। ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ರೂಪಾದೀಸು ವಿನಿಬನ್ಧಸ್ಸ। ಸಭಾವನ್ತರಾಮಸನವಸೇನ ಪರಾಮಟ್ಠಸ್ಸ, ಪರಾಮಟ್ಠವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಗಹಣವಸೇನ ಅನು ಅನು ಉಪ್ಪಜ್ಜನಧಮ್ಮತಾಯ ಥಿರಭಾವಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಥಾಮಗತಸ್ಸ, ಅಪ್ಪಹೀನಕಾಮರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ವಾ। ಪರಿಗ್ಗಹೇ ಠಿತೋತಿ ವೀಮಂಸಾಯ ಠಿತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಾಯಾತಿಆದಿನಾ ಮೋಹಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚೇನ ಪಾಕಟೇನ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ವಿಚಾರಣಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಸಮತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ರೂಪದಸ್ಸನಹೇತುಕಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ ಜಾತಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏತ್ಥ ಚ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಚತುಭೂಮಿಕವೇದನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ಏವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಕಥಿತೋ, ತಥಾ ‘‘ಭಾವನಾವಸೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚ।

    Yathābhūtasabhāvādassanaṃ asamapekkhanā. ‘‘Asmī’’ti rūpādīsu vinibandhassa. Sabhāvantarāmasanavasena parāmaṭṭhassa, parāmaṭṭhavatoti attho. Ārammaṇādhigahaṇavasena anu anu uppajjanadhammatāya thirabhāvakilesassa thāmagatassa, appahīnakāmarāgādikassa vā. Pariggahe ṭhitoti vīmaṃsāya ṭhito. Ettha ca asamapekkhanāyātiādinā mohādīnaṃ kiccena pākaṭena tesaṃ uppattivasena vicāraṇā daṭṭhabbā. Rūpadassanena uppannakilesasamatikkamavasena pavattā rūpadassanahetukā hotīti ‘‘cakkhusamphassapaccayā nāma jātā’’ti āha. Ettha ca cakkhusamphassassa catubhūmikavedanāya upanissayabhāvo eva pakārantarena kathito, tathā ‘‘bhāvanāvasenā’’ti ettha ca.

    ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಕಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೇನ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ, ತಂಮೂಲಕಂ ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಮಸನಂ ಆದಿಭೂತೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಮಸನಂ ಭಾವನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ। ಆರಮ್ಮಣೇನ ಹಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ। ಏವಂ ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಿಲೇಸ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kalāpasammasanena tīṇi lakkhaṇāni āropetvā udayabbayānupassanādikāya vipassanāpaṭipāṭiyā ādimhi rūpārammaṇapariggahena rūpārammaṇaṃ sammasitvā, taṃmūlakaṃ vā sabbaṃ sammasanaṃ ādibhūte rūpārammaṇe pavattatīti katvā āha ‘‘rūpārammaṇaṃ sammasitvā’’ti. Ettha ca nāmarūpapariggahādi sabbaṃ sammasanaṃ bhāvanāti veditabbā. Rūpārammaṇaṃ sammasitvāti ca yathāvuttacakkhuviññāṇassa ārammaṇabhūtaṃ rūpārammaṇaṃ vuttaṃ, na yaṃ kiñci. Ārammaṇena hi cakkhusamphassaṃ dassetīti. Evaṃ ‘‘rūpārammaṇe uppannaṃ kilesa’’nti etthāpi veditabbaṃ.

    ಇದಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಕಿಂನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ವಿಯ ಯೋಜನಾಯ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಮಹಾಭೂತನಿಸ್ಸಿತತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    Idaṃ phoṭṭhabbaṃ kiṃnissitanti cakkhudvāre viya yojanāya yathāsambhavaṃ āpodhātuyā aññamaññassa ca vasena mahābhūtanissitatā yojetabbā.

    ಜಾತಿ…ಪೇ॰… ಬಲವಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಭಯತೋ ದಿಸ್ಸಮಾನಾನಂ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಬಲವಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಭಯತೋ ದಸ್ಸನೇನ ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ವಾ ದಸ್ಸನಸ್ಸ ದ್ವಾರಭೂತಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಬಲವಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Jāti…pe… balavapaccayo hotīti yathāvuttānaṃ bhayato dissamānānaṃ jātiādīnaṃ balavapaccayabhāvena tesaṃ bhayato dassanena sahajātassa manosamphassassa, tassa vā dassanassa dvārabhūtassa bhavaṅgamanosamphassassa balavapaccayabhāvaṃ dasseti.

    ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇತಿ ನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇ ಜಾತಿಆದಿಆರಮ್ಮಣೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ರಾಗಾದಿವತ್ಥುಭೂತೇ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇ। ವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವೇದನಾದಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇಕದೇಸಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹಮುಖೇನ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Dhammārammaṇeti na pubbe vutte jātiādiārammaṇeva, atha kho sabbasmiṃ rāgādivatthubhūte dhammārammaṇe. Vatthunissitanti ettha vedanādisaṅkhātassa dhammārammaṇekadesassa pariggahamukhena dhammārammaṇapariggahaṃ dasseti.

    ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಗಹಿತಂ, ತದೇವ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸೇವ ಫಲಭಾವೇನ ವತ್ತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ ಕಾರಣಫಲಸಙ್ಕರಭಾವೇನ ಸೋತೂನಂ ಸಮ್ಮೋಹಜನಕತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಸಿತು’’ನ್ತಿ, ನ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಸಹಜಾತಭಾವಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಯಥಾ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪; ೩.೪೨೦, ೪೨೫-೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೬೦) ವಚನತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಸಯಾ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ನ ತಥಾ ಫಸ್ಸೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಸಯಾ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿವಚನಂ ನ ಅರಹತೀತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿಭಾವೋ ನ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Manosamphassoti viññāṇaṃ samphassassa kāraṇabhāvena gahitaṃ, tadeva attano phalasseva phalabhāvena vattuṃ na yuttaṃ kāraṇaphalasaṅkarabhāvena sotūnaṃ sammohajanakattāti āha ‘‘na hi sakkā viññāṇaṃ manosamphassajanti niddisitu’’nti, na pana viññāṇassa manosamphassena sahajātabhāvassa abhāvā. Yasmā vā yathā ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (ma. ni. 1.204; 3.420, 425-426; saṃ. ni. 4.60) vacanato indriyavisayā viya viññāṇampi phassassa visesapaccayo, na tathā phasso viññāṇassa, tasmā indriyavisayā viya viññāṇampi cakkhusamphassajādivacanaṃ na arahatīti cakkhusamphassajādibhāvo na katoti veditabbo.

    ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ೧೫೦. ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದರೂಪವಸೇನ ತಂ ತಂ ಸಮುದಾಯಂ ಏಕೇಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಆಹ। ರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ರಾಗಾದಯೋ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸೀಲಾದಯೋ ಚ ಪಞ್ಚ ಸಂವರಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಸಮ್ಮಸನಂ ಪನ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಏವ। ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ತತೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣವೀರಿಯಸಂವರಾ ಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಪರಿಗ್ಗಹವಚನೇನ ಸಮ್ಮಸನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತೇಯೇವಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ವುತ್ತಾ।

    150. Cittuppādarūpavasena taṃ taṃ samudāyaṃ ekekaṃ dhammaṃ katvā ‘‘pañcapaṇṇāsa kāmāvacaradhamme’’ti āha. Rajjantassātiādīsu rāgādayo chasu dvāresu sīlādayo ca pañca saṃvarā yathāsambhavaṃ yojetabbā, sammasanaṃ pana manodvāre eva. Rūpārūpāvacaradhammesu abhijjhādomanassādiuppatti atthīti tato satisaṃvaro ñāṇavīriyasaṃvarā ca yathāyogaṃ yojetabbā. Pariggahavacanena sammasanapaccavekkhaṇāni saṅgaṇhāti. Teyevāti cattāro khandhā vuttā.

    ಸಮಾನೇ ದೇಸಿತಬ್ಬೇ ದೇಸನಾಮತ್ತಸ್ಸ ಪರಿವಟ್ಟನಂ ಪರಿವಟ್ಟೋ। ತೀಸುಪಿ ಪರಿವಟ್ಟೇಸು ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಊನಂ ಅಧಿಕಂ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಏಕೋವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ’’ತಿ।

    Samāne desitabbe desanāmattassa parivaṭṭanaṃ parivaṭṭo. Tīsupi parivaṭṭesu katthaci kiñci ūnaṃ adhikaṃ vā natthīti katvā āha ‘‘ekova paricchedo’’ti.

    ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Khandhavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧. ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ • 1. Khandhavibhaṅgo

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ೩. ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೧. ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ • 1. Khandhavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact