Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ

    Abhidhammapiṭake

    ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ

    Vibhaṅga-anuṭīkā

    ೧. ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ

    1. Khandhavibhaṅgo

    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ಚತುಸಚ್ಚನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚದಸೋ’’ತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಏವ ತದತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಮಾಹಟಾನೀತಿ ಸಮಾನೀತಾನಿ, ಚಿತ್ತೇನ ಏಕತೋ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಸಮಾಹಟಾನೀ’’ತಿ ಚ ಏತೇನ ಸಮಾಹಾರೇ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಸ್ಸ ಕತೇಕತ್ತಸ್ಸ ಚತುಸಚ್ಚನ್ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ತಿವಟ್ಟ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಪತ್ತಾದಿಪಕ್ಖೇಪೇನ ಹಿಸ್ಸ ನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತಾ ಯಥಾ ಪಞ್ಚಪತ್ತಂ, ಚತುಯುಗಂ, ತಿಭುವನನ್ತಿ, ತಂ ಚತುಸಚ್ಚಂ ಪಸ್ಸಿ ಅದಕ್ಖಿ, ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅನನ್ತಾಪರಿಮಾಣೇಸು ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇಸು ಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ಬುದ್ಧಗುಣೇಸು ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಸಾವಕೇಹಿ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಹಿ ಚ ಸಾಧಾರಣೇನ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನೇನ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತೀತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಸತಿಪಿ ಸಾವಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಅನಞ್ಞಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾವಕೇಹಿ, ‘‘ತತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೇಹಿ ಚ ಭಗವತೋ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅಸಾಧಾರಣತಂ, ನಿರತಿಸಯತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಪಸಾರಿತಭಾವೇನ ಸುಪಾಕಟತ್ತಾತಿ ದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಿತಭಾವೇನ ಯಾವ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸುಪ್ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ। ನಾಥಸದ್ದಂ ಲೋಕೇ ಯಾಚನುಪತಾಪಿಸ್ಸರಿಯಾಸೀಸಾಸು ಪಠನ್ತೀತಿ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಾಥತೀತಿ ನಾಥೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಭಾವೇನೇವ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಾಸೀಸಾಯ ಕಿಲೇಸಬ್ಯಸನುಪತಾಪನಸ್ಸ, ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾಚನಸ್ಸ ಚ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ತೇನೇವ ಪಕಾಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಪದುದ್ಧಾರವಸೇನ ನಾಥಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಹಿತಸುಖಂ ಆಸೀಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಚತುಸಚ್ಚದಸೋ’’ತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಭಗವತೋ ಞಾಣಾನುಭಾವೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ‘‘ನಾಥೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಕರುಣಾನುಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ವೇನೇಯ್ಯಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಮೇನ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಗವಾ ನಾಥೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಥಾ ಪರಮೇನ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಗುಣೇಹಿ ಈಸತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯೇನಾತಿ ಅರಿಯಿದ್ಧಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತೇ ವಸೀಭಾವೇನ। ಗುಣೇಹಿ ಈಸತೀತಿ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಧಮ್ಮೇನ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂಭೂತೋ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಭಿಭವತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಅಭಿಭೂ ಅನಭಿಭೂತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮)। ದುವಿಧೇನಾಪಿ ಇಸ್ಸರಿಯತ್ಥಂ ನಾಥಸದ್ದಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Catusaccantogadhattā catunnaṃ ariyasaccānaṃ gāthāyaṃ ‘‘catusaccadaso’’ti nippadesato saccāni gahitānīti nippadesato eva tadatthaṃ vibhāvento ‘‘cattāri saccānī’’tiādimāha. Tattha samāhaṭānīti samānītāni, cittena ekato gahitānīti adhippāyo. ‘‘Samāhaṭānī’’ti ca etena samāhāre ayaṃ samāsoti dasseti. Tenevassa katekattassa catusaccanti napuṃsakaniddeso ‘‘tivaṭṭa’’ntiādīsu viya. Pattādipakkhepena hissa na itthiliṅgatā yathā pañcapattaṃ, catuyugaṃ, tibhuvananti, taṃ catusaccaṃ passi adakkhi, pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena paṭivijjhīti attho. Kasmā panettha anantāparimāṇesu anaññasādhāraṇesu mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādīsu buddhaguṇesu saṃvijjamānesu sāvakehi, paccekabuddhehi ca sādhāraṇena catusaccadassanena bhagavantaṃ thometīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘satipi sāvakāna’’ntiādi. Tattha ‘‘anaññapubbakattā’’ti iminā sāvakehi, ‘‘tattha cā’’tiādinā paccekabuddhehi ca bhagavato catusaccadassanassa asādhāraṇataṃ, niratisayatañca dasseti. Parasantānesu pasāritabhāvena supākaṭattāti desanānubhāvena veneyyasantānesu catusaccadassanassa vitthāritabhāvena yāva devamanussesu suppakāsitattā. Nāthasaddaṃ loke yācanupatāpissariyāsīsāsu paṭhantīti tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘nāthatīti nātho’’tiādi vuttaṃ. Tattha yasmā bhagavā catusaccadassanabhāveneva attano hitasukhāsīsāya kilesabyasanupatāpanassa, hitapaṭipattiyācanassa ca matthakaṃ patto, tasmā taṃ teneva pakāsitanti atthuddhāraṃ anāmasitvā paduddhāravasena nāthasaddassa atthaṃ dassento ‘‘veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsatī’’tiādimāha. ‘‘Catusaccadaso’’ti vā iminā anaññasādhāraṇo bhagavato ñāṇānubhāvo pakāsitoti ‘‘nātho’’ti iminā anaññasādhāraṇaṃ karuṇānubhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘veneyyāna’’ntiādi vuttaṃ. Paramena cittissariyena samannāgato bhagavā nāthoti vuccatīti yojanā. Tathā paramena cittissariyena samannāgato sabbasatte guṇehi īsatīti yojetabbaṃ. Cittissariyenāti ariyiddhiādinā citte vasībhāvena. Guṇehi īsatīti paramukkaṃsagatehi attano sīlādiguṇehi dhammena issariyaṃ vattetīti attho. Evaṃbhūto yasmā sabbābhibhū nāma hoti, tena vuttaṃ ‘‘abhibhavatī’’ti. Tathā cāha ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… abhibhū anabhibhūto, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23; dī. ni. 1.188). Duvidhenāpi issariyatthaṃ nāthasaddaṃ dasseti.

    ಅಟ್ಠಾರಸಪ್ಪಭೇದಾಯ ದೇಸನಾಯ ಥೋಮನಮೇವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಮಾನಗಣನಗುಣೇಹೀತಿ ಸಮಾನಗಣನೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ। ಯಥಾವುತ್ತೇನ ನಿರತಿಸಯೇನ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ದಸಬಲೇಸು ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತೇನ। ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮ್ಬೋಧೇನ ಹಿ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಛತ್ತಿಂಸಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖಪ್ಪವತ್ತೇನ ಸಾತಿಸಯಂ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಘನಪ್ಪಭೇದೇನ ಮಹಾವಜಿರಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಬುದ್ಧಾವೇಣಿಕೇನ ಸಮ್ಮಸನೇನ ಸಮ್ಭೂತೇನ ಭಗವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋವ ಕುಸಲಾದಿಭೇದೇನ, ಫಸ್ಸಾದಿಭೇದೇನ ಚ ಧಮ್ಮೇ ವಿಭಜನ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಂ ಚತುಧಾ ದೇಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ। ತಥಾ ಅತೀತಂಸೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣತಾದಿಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಗವಾ ಅತೀತಾದಿಭೇದತೋ ಖನ್ಧಾದಿಕೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದೇಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತೇನ…ಪೇ॰… ವಿಭಙ್ಗ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುನಾ ದೇಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀವಿಭಙ್ಗಾನಂ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇದಿತತಞ್ಞೇವ ವಿಭಾವೇತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಾದಿಗುಣೇತಿ ಬುದ್ಧರತನಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಾ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಘರತನಾನಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾತಿ ಏವಮಾದಿಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತಿ।

    Aṭṭhārasappabhedāya desanāya thomanamevāti yojanā. Samānagaṇanaguṇehīti samānagaṇanehi guṇehi karaṇabhūtehi. Yathāvuttena niratisayena catusaccadassanenāti sabbaññutaññāṇassa, dasabalesu vasībhāvassa ca padaṭṭhānabhūtena. Saccābhisambodhena hi abhinīhārānurūpaṃ rūpārūpadhammesu chattiṃsakoṭisatasahassamukhappavattena sātisayaṃ santatisamūhakiccārammaṇaghanappabhedena mahāvajirañāṇasaṅkhātena buddhāveṇikena sammasanena sambhūtena bhagavā sammāsambodhiyaṃ patiṭṭhitova kusalādibhedena, phassādibhedena ca dhamme vibhajanto cittuppādakaṇḍādivasena dhammasaṅgahaṃ catudhā desetuṃ samattho ahosi. Tathā atītaṃse appaṭihatañāṇatādibuddhadhammasamannāgato bhagavā atītādibhedato khandhādike vibhajitvā desetuṃ samattho ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘yathāvuttena…pe… vibhaṅga’’nti. ‘‘Sabbaññubhāsitattā’’ti vatvā puna ‘‘asabbaññunā desetuṃ asakkuṇeyyataṃ dassento’’ti etena dhammasaṅgaṇīvibhaṅgānaṃ anvayato byatirekato ca sammāsambuddhappaveditataññeva vibhāveti. Sammāsambuddhatādiguṇeti buddharatanassa sammāsambuddhatā, dhammasaṅgharatanānaṃ svākkhātatā, suppaṭipannatāti evamādiguṇe pakāseti.

    ನನು ಚ ‘‘ಚತುಸಚ್ಚದಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತೋವ ಗುಣಾ ವಿಭಾವಿತಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತೇನೇವ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾನಮ್ಪಿ ಗುಣಾ ವಿಭಾವಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತಪ್ಪಭವಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಥಾಭಾವತೋ, ತದಪದೇಸೇನ ವಾ ಧಮ್ಮೋ, ತದಾಧಾರೋ ಚ ಸಙ್ಘೋ ವುತ್ತೋವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧಾದೀನಂ…ಪೇ॰… ವಿಭಾವೇತೀ’’ತಿ।

    Nanu ca ‘‘catusaccadaso’’tiādinā bhagavatova guṇā vibhāvitāti? Saccaṃ, teneva dhammasaṅghānampi guṇā vibhāvitā honti tappabhavassa anaññathābhāvato, tadapadesena vā dhammo, tadādhāro ca saṅgho vuttova hotīti vuttaṃ ‘‘buddhādīnaṃ…pe… vibhāvetī’’ti.

    ಅತೀತಂಸೇತಿ ಅತೀತಕೋಟ್ಠಾಸೇ, ಪುಬ್ಬನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಟಿಹತನ್ತಿ ನಪ್ಪಟಿಹತಂ, ಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತೋ ನಾಮ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ। ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ಪಹೀನಂ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಅತೀತಂಸೇ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಞೇಯ್ಯಾವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಟಿಹತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಕಿಂ ಪನೇತಾನಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ವಿಸುಂ ಞಾಣಾನಿ, ಉದಾಹು ಅತೀತಾದೀಸು ಪವತ್ತನಕಞಾಣಾನಿ ಏವ? ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಾನಿ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಭಗವತೋ ತೀಣಿ ಞಾಣಾನೇವಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಏಕಂಯೇವ ಹುತ್ವಾ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ। ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಗವತಾ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ। ಞಾಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮನ್ತಿ ಞಾಣಪುರೇಚಾರಿಕಂ। ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಅನುಪರಿವತ್ತನಕಂ, ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಪಯೋಗಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಞಾಣಸಹಿತಮೇವ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಛನ್ದಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಯ, ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಯೋಗತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಏಕನ್ತಹಿತೇಸಿತಾಯ ಹಿತಕಿರಿಯಾಛನ್ದಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾತಿ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ। ಅಪರಿಕ್ಖಯಾಪರಿಮೇಯ್ಯಪಟಿಭಾನತಾಯ ಹಿ ಭಗವತೋ ಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಾಪಿ ನ ಕದಾಚಿಪಿ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಉಪರೂಪರಿ ವಡ್ಢತೇವ। ವೀರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಉಸ್ಸಾಹಸ್ಸ। ವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಾಧಿಆದೀನಂ ಅಹಾನಿ ತಂತಂಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಸವಾಸನಪಹೀನತ್ತಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಛನ್ದಾದೀನಂ ಪನ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಯೋಗತೋಪಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    Atītaṃseti atītakoṭṭhāse, pubbanteti attho. Appaṭihatanti nappaṭihataṃ, ñāṇassa paṭighāto nāma aññāṇaṃ, sabbampi vā kilesajātaṃ. Taṃ yasmā bhagavato saha vāsanāya pahīnaṃ, tasmāssa atītaṃse sabbatthakameva ñeyyāvaraṇappahānena ñāṇaṃ appaṭihatanti vuccati. Esa nayo sesesupi. Kiṃ panetāni pāṭiyekkaṃ visuṃ ñāṇāni, udāhu atītādīsu pavattanakañāṇāni eva? Tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni nāma pāṭiyekkaṃ bhagavato tīṇi ñāṇānevāti vadanti. Ekaṃyeva hutvā tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ nāma sabbaññutaññāṇameva. Sabbaṃ kāyakammanti yaṃ kiñci bhagavatā kattabbaṃ kāyakammaṃ. Ñāṇapubbaṅgamanti ñāṇapurecārikaṃ. Ñāṇānuparivattanti ñāṇassa anuparivattanakaṃ, sabbaṃ kāyapayogaṃ pavattento bhagavā ñāṇena paricchinditvā ñāṇasahitameva pavattetīti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo. Chandassāti kattukamyatāya, mahākaruṇāsamāyogato sattānaṃ ekantahitesitāya hitakiriyāchandassāti attho. Dhammadesanāyāti dhammakathāya. Aparikkhayāparimeyyapaṭibhānatāya hi bhagavato karaṇasampattiyā ca dhammadesanā nirantaraṃ pavattiyamānāpi na kadācipi parikkhayaṃ gacchati, aññadatthu uparūpari vaḍḍhateva. Vīriyassāti parahitapaṭipattiyaṃ ussāhassa. Vimuttiyāti phalavimuttiyā. Ettha ca samādhiādīnaṃ ahāni taṃtaṃpaṭipakkhassa savāsanapahīnattā anaññasādhāraṇatāya veditabbā. Chandādīnaṃ pana mahākaruṇāsamāyogatopi. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ೧. ತೇ ಏವ ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇ ಏವ ಕುಸಲಾದಿಕೇ ತಿಕದುಕೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ। ಸುತ್ತನ್ತೇ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತೇ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ವಿಭಜಿತುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ನನು ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಸೇನ ತೇ ನ ವುತ್ತಾತಿ? ಯದಿಪಿ ಸರೂಪತೋ ನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಜರಾಮರಣೇ ಞಾಣಂ, ಜರಾಮರಣಸಮುದಯೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩) ಪನ ಹೇತುಹೇತುಫಲಾದೀಸು ಞಾಣವಿಭಾಗಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ವಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಆಗತತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಸೇನಪಿ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ ಏವ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತನ್ತೇ। ಸಙ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಸಮಾಸೇನ। ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸಮತ್ತೇನೇವ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಖನ್ಧಾದಯೋ ದೇಸಿತಾ, ನ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸಾದಿನಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ತೇ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ। ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೮) ಖನ್ಧಾದಯೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಾತಿ। ವಿಭಜೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾ ಖನ್ಧಾದಯೋತಿ ವಿಭಙ್ಗೋ, ತೇ ಏವ ಪಕಿರೀಯನ್ತಿ ಪಟ್ಠಪೀಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾತಿ ಪಕರಣಂ, ವಿಭಙ್ಗೋ ಚ ಸೋ ಪಕರಣಞ್ಚಾತಿ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣಂ। ಆದಿಸದ್ದತ್ಥಜೋತಕೇನಾತಿ ‘‘ಇತಿ ವಾ, ಇತಿ ಏವರೂಪಾ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತವಿಸೂಕದಸ್ಸನಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩) ವಿಯ ಆದಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥದೀಪಕೇನ। ಪಕಾರತ್ಥಜೋತಕೇನಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಬಾಲೋ, ಅಪ್ಪಟಿಭಯೋ ಪಣ್ಡಿತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧) ವಿಯ ಪಕಾರತ್ಥವಿಭಾವಕೇನ। ‘‘ಏಕದೇಸೇನ ಸಮುದಾಯಂ ನಿದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ದಿಟ್ಠೋ ಯಥಾ ‘‘ಅತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫; ೩.೯೦)। ಪರಿಸಮಾಪನತ್ಥೋ ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವಥ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ। ಅತ್ಥಿ ಮೇ ತುಮ್ಹೇಸು ಅನುಕಮ್ಪಾ ‘ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’ತಿ’’ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ। ಪರಿಸಮಾಪನಞ್ಹೇತಂ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಸ್ಸ ಏಕದೇಸದಸ್ಸನೇನ ಯದಿದಂ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ತಾವ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ತತ್ಥಾತಿ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣೇ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನವಜ್ಜಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿ ನಿಬ್ಬಾನವಜ್ಜಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಪ್ಪಕತರಪದತ್ತಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೋ, ನನು ಸಹ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಚ ಆಯತನಾದೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಚ ಅಪ್ಪಕತರಪದತ್ತಾ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ? ನ, ತತ್ಥಾಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ಏಕದೇಸೇನ ಖನ್ಧಾನಂ ಏವ ವಿಭಜಿತಬ್ಬತೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ? ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾ…ಪೇ॰… ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೧೯೦; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೦; ೩.೩೭೩)। ಇಧ ಪನ ಅನವಸೇಸತೋವ ಖನ್ಧಾ ವಿಭಜೀಯನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನವಜ್ಜಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಪ್ಪಕತರಪದತ್ತಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೋ।

    1. Teeva dhammeti te eva kusalādike tikadukehi saṅgahite dhamme. Suttante khandhādivasena vutte khandhādivasena vibhajitunti yojanā. Nanu suttante paṭisambhidāvasena te na vuttāti? Yadipi sarūpato na vuttā, ‘‘jarāmaraṇe ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudaye ñāṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 2.33) pana hetuhetuphalādīsu ñāṇavibhāgassa vuttattā atthato vuttā eva honti, paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 2.30) vā paṭisambhidānaṃ āgatattā suttante paṭisambhidāvasenapi te dhammā vuttā eva. Tatthāti tasmiṃ suttante. Saṅkhepenāti samāsena. Uddesaniddesamatteneva hi suttante khandhādayo desitā, na paṭiniddesādināti saṅkhepena te tattha vuttāti vuttā. Tatthāti vā dhammasaṅgahe. Tatthāpi hi ‘‘tasmiṃ kho pana samaye cattāro khandhā hontī’’tiādinā (dha. sa. 58) khandhādayo saṅkhepena vuttāti. Vibhajīyanti ettha, etena vā khandhādayoti vibhaṅgo, te eva pakirīyanti paṭṭhapīyanti ettha, etena vāti pakaraṇaṃ, vibhaṅgo ca so pakaraṇañcāti vibhaṅgappakaraṇaṃ. Ādisaddatthajotakenāti ‘‘iti vā, iti evarūpā naccagītavāditavisūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.13) viya ādisaddassa atthadīpakena. Pakāratthajotakenāti ‘‘iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito’’tiādīsu (a. ni. 3.1) viya pakāratthavibhāvakena. ‘‘Ekadesena samudāyaṃ nidassetī’’ti etena ‘‘rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti ettha itisaddassa nidassanatthataṃ dasseti. Nidassanatthopi hi iti-saddo diṭṭho yathā ‘‘atthīti kho, kaccāna, ayameko anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90). Parisamāpanattho vā ‘‘tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, no āmisadāyādā. Atthi me tumhesu anukampā ‘kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’ti’’ (ma. ni. 1.29) evamādīsu viya. Parisamāpanañhetaṃ suttantabhājanīyassa ekadesadassanena yadidaṃ ‘‘pañcakkhandhā rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti tāva tadatthassa saṅgahitattā. Tatthāti vibhaṅgappakaraṇe. ‘‘Nibbānavajjāna’’nti ettha yadi nibbānavajjānaṃ…pe… appakatarapadattā khandhānaṃ khandhavibhaṅgo ādimhi vutto, nanu saha nibbānena sabbadhammasaṅgāhakattā, sabbadhammasaṅgāhakehi ca āyatanādīhi khandhehi ca appakatarapadattā saccavibhaṅgo ādimhi vattabboti ? Na, tatthāpi dukkhasaccavibhaṅge ekadesena khandhānaṃ eva vibhajitabbato. Yathāha ‘‘tattha katamaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ? Jātipi dukkhā…pe… saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti (vibha. 190; dī. ni. 2.387; ma. ni. 1.120; 3.373). Idha pana anavasesatova khandhā vibhajīyantīti nibbānavajjānaṃ…pe… appakatarapadattā khandhānaṃ khandhavibhaṅgo ādimhi vutto.

    ಅಪಿಚ ರೂಪಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾ ಅರೂಪಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾ ಉಭಯಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾತಿ ತಿವಿಧಾ ಬೋಧನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ, ತಥಾ ಸಂಖಿತ್ತರುಚಿನೋ ವಿತ್ಥಾರರುಚಿನೋ ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರರುಚಿನೋ, ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಚ। ತೇಸು ಅರೂಪಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾನಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಖನ್ಧದೇಸನಾ, ರೂಪಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾನಂ ಆಯತನದೇಸನಾ, ಉಭಯಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾನಂ ಧಾತುದೇಸನಾ। ತಥಾ ಸಂಖಿತ್ತರುಚೀನಂ ಖನ್ಧದೇಸನಾ, ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರರುಚೀನಂ ಆಯತನದೇಸನಾ, ವಿತ್ಥಾರರುಚೀನಂ ಧಾತುದೇಸನಾ। ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಖನ್ಧದೇಸನಾ, ಮಜ್ಝಿಮಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಆಯತನದೇಸನಾ, ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಧಾತುದೇಸನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಯೋಜನೇನ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಚ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುವಿಭಙ್ಗಾನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಂ ಪನೇತಂ ಖನ್ಧಾದಿತ್ತಯಂ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿತದುಭಯಹೇತುಮುಖೇನೇವ ಞಾಯಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧಾಯ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ। ಸೋ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ ವಿಸೇಸತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಞ್ಚ ಇನ್ದಟ್ಠೋ ತಂತಂಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಭೂತಾನಂ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸೇನೇವಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಿಭಾಗಸನ್ದಸ್ಸನೀ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ। ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ಖನ್ಧಾದೀನಞ್ಚ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಾವಬೋಧೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಸಮ್ಮಾಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಇದ್ಧಿಪಾದಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ। ಸ್ವಾಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಸಮ್ಮಾಮನಸಿಕಾರೋ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಹೋತೀತಿ ಝಾನಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ, ಸಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಏತ್ತಕೇ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ, ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಚ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಇಮೇ ಆನಿಸಂಸಾತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ, ತೇ ಚಿಮೇ ಞಾಣವಿಸೇಸಾ ಇಮೇಸು ಕಿಲೇಸೇಸು ಪಹೀಯನ್ತೇಸು ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾತಿ ಕಿಲೇಸವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ, ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದೇಸಿತೇ ಖನ್ಧಾದಿಕೇ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಮಹಾವಿಭಙ್ಗಾನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಕಾರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Apica rūpasammūḷhā arūpasammūḷhā ubhayasammūḷhāti tividhā bodhaneyyapuggalā, tathā saṃkhittarucino vitthārarucino nātisaṅkhepavitthārarucino, tikkhindriyā mudindriyā majjhimindriyāti ca. Tesu arūpasammūḷhānaṃ upakārāya khandhadesanā, rūpasammūḷhānaṃ āyatanadesanā, ubhayasammūḷhānaṃ dhātudesanā. Tathā saṃkhittarucīnaṃ khandhadesanā, nātisaṅkhepavitthārarucīnaṃ āyatanadesanā, vitthārarucīnaṃ dhātudesanā. Tikkhindriyānaṃ khandhadesanā, majjhimindriyānaṃ āyatanadesanā, mudindriyānaṃ dhātudesanāti iminā payojanena anukkamena ca khandhāyatanadhātuvibhaṅgānaṃ desanākkamova veditabbo. Taṃ panetaṃ khandhādittayaṃ pavattinivattitadubhayahetumukheneva ñāyamānaṃ yathābhūtāvabodhāya hoti, nāññathāti dassanatthaṃ saccavibhaṅgadesanā pavattā. So ca yathābhūtāvabodho visesato indriyasannissayenāti indriyavibhaṅgadesanā. Indriyānañca indaṭṭho taṃtaṃpaccayadhammabhūtānaṃ yathāsakaṃ paccayuppannesu paccayabhāvavisesenevāti paccayapaccayuppannavibhāgasandassanī paccayākāravibhaṅgadesanā. Paccayākārassa khandhādīnañca aviparītasabhāvāvabodho satipaṭṭhānādīsu sammāmanasikārenāti satipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādabojjhaṅgamaggaṅgavibhaṅgadesanā. Svāyaṃ satipaṭṭhānādīsu sammāmanasikāro imāya paṭipattiyā hotīti jhānaappamaññāvibhaṅgadesanā, sā sammāpaṭipatti ettake sīle patiṭṭhitassa sambhavatīti sikkhāpadavibhaṅgadesanā, yathāvuttāya ca sammāpaṭipattiyā ime ānisaṃsāti paṭisambhidāñāṇavibhaṅgadesanā, te cime ñāṇavisesā imesu kilesesu pahīyantesu ca sambhavanti, nāññathāti kilesavibhaṅgadesanā, evaṃ vitthārato desite khandhādike saṅkhepatopi jānantassa atthasiddhi hoti evāti dassanatthaṃ pariyosāne dhammahadayavibhaṅgadesanā pavattāti evametesaṃ aṭṭhārasannaṃ mahāvibhaṅgānaṃ desanākkamakāraṇaṃ veditabbaṃ.

    ರೂಪಾದೀನನ್ತಿ ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ। ವೇದಯಿತಾದಿಸಭಾವತ್ತಾಭಾವಾತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅನುಭವನಸಞ್ಜಾನನಾಭಿಸಙ್ಖರಣಾದಿಸಭಾವತ್ತಾಭಾವಾ। ನ ಹಿ ರೂಪಂ ವೇದಯಿತಾದಿಸಭಾವಂ, ವೇದನಾದಿ ವಾ ರುಪ್ಪನಾದಿಸಭಾವಂ। ಯತೋ ರೂಪಾದೀನಂ ವೇದನಾಸಮವರೋಧನೇನ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖನ್ಧಾ ೦೬ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ರುಪ್ಪನಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾಭಾವಾತಿ ರುಪ್ಪನಾನುಭವನಾದಿಸಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅತೀತಾದಿಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ರಾಸಿವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ನ ಹಿ ಚೇತಸಿಕಾದಿಭಾವೋ ವೇದನಾದೀನಂ ಸಭಾವೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ಗಣನೇಸೂತಿ ಪಞ್ಚತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಣನೇಸು। ಅನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಪರಿಯೋಸಾನಂ। ರೂಪಾದೀಸು ಹಿ ಕತಿಪಯೇ, ಏಕಮ್ಪಿ ವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಖನ್ಧವಸೇನ ದೇಸನಾ ಅನವಸೇಸಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಿನೀ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಖನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ರಾಸಟ್ಠಸ್ಸ ಖನ್ಧಸ್ಸ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸವಿಭಾಗಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಸಪ್ಪಭೇದಧಮ್ಮೇಹಿ।

    Rūpādīnanti rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ. Vedayitādisabhāvattābhāvāti yathākkamaṃ anubhavanasañjānanābhisaṅkharaṇādisabhāvattābhāvā. Na hi rūpaṃ vedayitādisabhāvaṃ, vedanādi vā ruppanādisabhāvaṃ. Yato rūpādīnaṃ vedanāsamavarodhanena ‘‘cattāro khandhā’’tiādinā saṅkhipitvā khandhā 06 desetabbā siyuṃ. Ruppanādito aññassābhāvāti ruppanānubhavanādisabhāvato aññassa atītādike gahetvā rāsivasena vattabbassa saṃkhittassa sabhāvassa abhāvā. Na hi cetasikādibhāvo vedanādīnaṃ sabhāvo. Heṭṭhā gaṇanesūti pañcato heṭṭhā gaṇanesu. Aniṭṭhānanti apariyosānaṃ. Rūpādīsu hi katipaye, ekampi vā aggahetvā vuccamānā khandhavasena desanā anavasesasaṅkhatadhammasaṅgāhinī na sambhavati. Khandhassāti rāsaṭṭhassa khandhassa. Tenevāha ‘‘na hī’’tiādi. Savibhāgadhammehīti sappabhedadhammehi.

    ‘‘ಸದ್ದತ್ಥಸಹಿತಂ ಖನ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ರಾಸಿಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ರಾಸಟ್ಠೇ ಖನ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ವಾಚಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಪರಿಯಾಯನ್ತರಭಾವತೋ। ಗುಣಾದೀಸು ಪನ ಕೇವಲಂ ತಬ್ಬಿಸಯಪಯೋಗಭಾವೇನೇವ ಪವತ್ತಿ, ನ ವಾಚಕಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗುಣೇ…ಪೇ॰… ನ ಸದ್ದತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಖನ್ಧಸದ್ದೋತಿ ಸೀಲಾದಿಸದ್ದೇ ಸನ್ನಿಧಾಪಿತೋ ಖನ್ಧಸದ್ದೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಂ ರಾಸಟ್ಠಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ। ಕೇಚೀತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೫) ಏತ್ಥ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸೋ ಏವ, ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿಪಿ ಏತ್ಥ ಗುಣತ್ಥತಾ ಇಚ್ಛಿತಾ ಏವ। ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ‘‘ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋತಿಆದೀಸು ಗುಣಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫) ವುತ್ತಂ। ನನು ಚ ಕೇವಲೋಪಿ ಖನ್ಧಸದ್ದೋ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಖೋ, ಮಾಣವ, ಖನ್ಧಾನಂ ವಣ್ಣವಾದೀ, ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೨) ಚ ಆದೀಸು ಸೀಲಾದಿವಾಚಕೋ ದಿಟ್ಠೋತಿ? ನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಧಿಕಾರಾದಿವಚ್ಛೇದಕವಸೇನೇವಸ್ಸ ಸೀಲಾದೀಸು ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ। ನ ಖನ್ಧಸದ್ದೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತತೀತಿ ನಿರುತ್ತಿವೋಹಾರಾದಿಸದ್ದಾ ವಿಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪರಿಯಾಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಾರುಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಸದ್ದಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಸೇಸಪ್ಪವತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಖನ್ಧಸದ್ದೋತಿ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೧.ಖನ್ಧಯಮಕ.೩೨) ಏತ್ಥ ವುತ್ತೋ ಖನ್ಧಸದ್ದೋ। ಸಮುದಾಯೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಅತೀತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಸಂಯೂಹನೇನ ರಾಸಿಕತೇ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮೂಹೇ ನಿರುಳ್ಹೋ। ತಾಯ ಏವ ರುಳ್ಹಿಯಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ತಾಯ ಸಮುದಾಯೇ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ತದವಯವೇ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪವತ್ತತೀತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಭಾವೋ ವಿಯ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮುದಾಯೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ತದೇಕದೇಸೇಪಿ ರುಳ್ಹಿಯಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತಿಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಯುತ್ತೇ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ವಿಸಯೇ ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಚಿರಕಾಲತಾವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತವಿರಹೇಪಿ ಪವತ್ತಿ ರುಳ್ಹಿ ನಾಮ, ಯಥಾ ಮಹಿಯಂ ಸೇತೀತಿ ಮಹಿಂಸೋ, ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಗಾವೋತಿ, ಏವಂ ಖನ್ಧಸದ್ದಸ್ಸಾಪಿ ರುಳ್ಹಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    ‘‘Saddatthasahitaṃ khandhasaddassa visayaṃ dassetī’’ti etena rāsisaddassa viya rāsaṭṭhe khandhasaddassa vācakabhāvena pavattiṃ dasseti pariyāyantarabhāvato. Guṇādīsu pana kevalaṃ tabbisayapayogabhāveneva pavatti, na vācakabhāvenāti āha ‘‘guṇe…pe… na saddattha’’nti. Khandhasaddoti sīlādisadde sannidhāpito khandhasaddo. Tenevāha ‘‘sīlādiguṇavisiṭṭhaṃ rāsaṭṭhaṃ dīpetī’’ti. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāya vadati. Etthāti ‘‘sīlakkhandho samādhikkhandho’’ti (dī. ni. 3.355) ettha. Na kevalañca so eva, aṭṭhakathācariyehipi ettha guṇatthatā icchitā eva. Tathā hi aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘sīlakkhandho samādhikkhandhotiādīsu guṇaṭṭhenā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 5) vuttaṃ. Nanu ca kevalopi khandhasaddo ‘‘tiṇṇaṃ kho, māṇava, khandhānaṃ vaṇṇavādī, na kho, āvuso visākha, tīhi khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito’’ti (ma. ni. 1.462) ca ādīsu sīlādivācako diṭṭhoti? Na, tatthāpi adhikārādivacchedakavasenevassa sīlādīsu pavattidassanato. Na khandhasaddo paññattisaddassa atthe vattatīti niruttivohārādisaddā viya paññattipariyāyo na hotīti attho. Dārukkhandhoti paññatti hotīti tassa khandhasaddassa paññattivisesappavattitaṃ dasseti. Viññāṇakkhandhoti khandhasaddoti ‘‘viññāṇaṃ viññāṇakkhandho’’ti (yama. 1.khandhayamaka.32) ettha vutto khandhasaddo. Samudāye niruḷhoti atītādibhedabhinnassa paññāya abhisaṃyūhanena rāsikate viññāṇasamūhe niruḷho. Tāya eva ruḷhiyā pavattatīti tāya samudāye niruḷhatāya tadavayave ekasmimpi viññāṇe pavattatīti. Ettha ca ñāṇasampayutte niruḷho kosallasambhūtaṭṭhena kusalabhāvo viya ñāṇavippayutte viññāṇasamudāye niruḷho tadekadesepi ruḷhiyā pavattatīti veditabbaṃ. Atha vā kiñci nimittaṃ gahetvā satipi aññasmiṃ tannimittayutte kismiñcideva visaye sammutiyā cirakālatāvasena nimittavirahepi pavatti ruḷhi nāma, yathā mahiyaṃ setīti mahiṃso, gacchantīti gāvoti, evaṃ khandhasaddassāpi ruḷhibhāvo veditabbo.

    ರಾಸಿತೋ ಗುಣತೋತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ। ಪಿಣ್ಡಟ್ಠೋತಿ ಸಙ್ಘಾತತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚೇವ ಖನ್ಧಾ ವುತ್ತಾ, ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೇ ಚ ಖನ್ಧಟ್ಠೇ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಛಟ್ಠೇನಾಪಿ ಖನ್ಧೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಖನ್ಧಟ್ಠೋ ನಾಮ ರಾಸಟ್ಠೋತಿ ಯುತ್ತಂ। ‘‘ಯೇಸಂ ವಾ ಅತೀತಾದಿವಸೇನ ಭೇದೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತೀತಾದಿವಿಭಾಗಭಿನ್ನೇಸು ರುಪ್ಪನಾದಿಸಭಾವಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಭಾವೇನ ಗಯ್ಹಮಾನೇಸು ತಬ್ಬಿಭಾಗರಹಿತಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ರಾಸಟ್ಠತಾ ವಿಯ ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠತಾಪಿ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಪಿ ಖನ್ಧೇಸು ಅಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Rāsito guṇatoti sabbattha bhummatthe vā nissakkavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Niyametvāti vavatthapetvā. Piṇḍaṭṭhoti saṅghātattho. Tasmāti yasmā pañceva khandhā vuttā, koṭṭhāsaṭṭhe ca khandhaṭṭhe nibbānassa vasena chaṭṭhenāpi khandhena bhavitabbaṃ, tasmā khandhaṭṭho nāma rāsaṭṭhoti yuttaṃ. ‘‘Yesaṃ vā atītādivasena bhedo atthī’’tiādinā atītādivibhāgabhinnesu ruppanādisabhāvadhammesu visuṃ visuṃ koṭṭhāsabhāvena gayhamānesu tabbibhāgarahitassa ekassa nibbānassa rāsaṭṭhatā viya koṭṭhāsaṭṭhatāpi na sambhavatīti dasseti. Etena paññattiyāpi khandhesu aggahaṇe kāraṇaṃ vuttanti veditabbaṃ.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಫಸ್ಸಾದಿಕೇ ವಿಯ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನವರೋಧೇತ್ವಾ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾ ವಿಸುಂ ಖನ್ಧಭಾವೇನ ಗಹಿತಾತಿ? ವಿವಾದಮೂಲತಾದಿವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಗಹಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ವಿವಾದಕಾರಣಂ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನಂ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಮಹೇತು ಕಾಮನಿದಾನಂ ಕಾಮಾಧಿಕರಣಂ ಕಾಮಾನಮೇವ ಹೇತು ಮಾತಾಪಿ ಪುತ್ತೇನ ವಿವದತಿ, ಪುತ್ತೋಪಿ ಮಾತರಾ ವಿವದತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮, ೧೭೮)। ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಯೇ ದಿಟ್ಠಿಮುಗ್ಗಯ್ಹ ವಿವಾದಯನ್ತಿ, ‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚ’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೩೮; ಮಹಾನಿ॰ ೬೭) ಚ ವಾದಯನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ। ತೇಸು ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನಂ ವೇದನಸ್ಸಾದೇನ ಹೋತಿ, ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೋ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ। ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೋ, ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಮಾನತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಾನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ। ತಥಾ ವೇದನಾನುಗಿದ್ಧೋ ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಸಞ್ಞೋ ಚ ಸಂಸರತಿ। ವೇದನಾನುಗಿದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ತತೋ ಚ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಆವಟ್ಟತಿ ಭವಚಕ್ಕಂ। ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಸಞ್ಞಿಸ್ಸ ಚ ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೮೦) ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಿಮಾನತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಾನಂ ಅನುಪಚ್ಛೇದತೋ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಅನುಪಚ್ಛೇದೋವ। ಇತಿ ವಿವಾದಕಾರಣಾನಂ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಾನಂ ಕಾರಣಭಾವೋ ಸಂಸಾರಹೇತುಭಾವೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿವಾದಮೂಲತಾದಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನವರೋಧೇತ್ವಾ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾ ವಿಸುಂ ಖನ್ಧಭಾವೇನ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kasmā panettha phassādike viya saṅkhārakkhandhe anavarodhetvā vedanāsaññā visuṃ khandhabhāvena gahitāti? Vivādamūlatādivisesadassanatthaṃ. Gahaṭṭhānañhi vivādakāraṇaṃ kāmajjhosānaṃ. Vuttañcetaṃ ‘‘puna caparaṃ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ kāmānameva hetu mātāpi puttena vivadati, puttopi mātarā vivadatī’’tiādi (ma. ni. 1.168, 178). Pabbajitānaṃ diṭṭhābhiniveso. Vuttampi cetaṃ ‘‘ye diṭṭhimuggayha vivādayanti, ‘idameva sacca’nti (su. ni. 838; mahāni. 67) ca vādayantī’’tiādi. Tesu kāmajjhosānaṃ vedanassādena hoti, diṭṭhābhiniveso saññāvipallāsena. Saññāvipallāsena hi cittavipallāso, cittavipallāsena diṭṭhimānataṇhāpapañcānaṃ vipallāsoti. Tathā vedanānugiddho vipallatthasañño ca saṃsarati. Vedanānugiddhassa hi vedanāpaccayā taṇhā siddhā hoti, tato ca taṇhāpaccayā upādānanti āvaṭṭati bhavacakkaṃ. Vipallatthasaññissa ca ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (su. ni. 880) vacanato diṭṭhimānataṇhāpapañcānaṃ anupacchedato saṃsārassa anupacchedova. Iti vivādakāraṇānaṃ kāmajjhosānadiṭṭhābhinivesānaṃ kāraṇabhāvo saṃsārahetubhāvoti imassa vivādamūlatādivisesassa dassanatthaṃ saṅkhārakkhandhe anavarodhetvā vedanāsaññā visuṃ khandhabhāvena gahitāti veditabbaṃ.

    ಓಕಾಸೇಸೂತಿ ವಿಭಜನಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಅತೀತಾದಯೋ ಓಕಾಸಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಇತಿಸದ್ದೇನಾತಿ ‘‘ಉಪಾದಾಯರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಇತಿಸದ್ದೇನ। ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನಾತಿ ಉದಾಹರಣತ್ಥೇನ। ಸಬ್ಬೋತಿ ಸಕಲೋ ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ವಿಭತ್ತೋ ವಿಭಜನನಯೋ। ಇದಞ್ಚ ವಿಭಜನನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಹಾಭೂತಾ…ಪೇ॰… ಉಪಾದಾಯರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಭತ್ತಂ ಇದಞ್ಚ ವಿಭಜನಂ। ಓಳಾರಿಕಾದೀಸೂತಿ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಹೀನಪಣೀತದೂರಸನ್ತಿಕೇಸು। ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿಆದಿವಿಭಜನಞ್ಚಾತಿ ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನಂ…ಪೇ॰… ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ…ಪೇ॰… ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ರೂಪಾ ಸದ್ದಾ ಗನ್ಧಾ ರಸಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಭಜನಞ್ಚ। ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಯಥಾರಹಂ। ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ಯಂ ಯತ್ಥ ವಿಭಜನಂ ಯುತ್ತಂ, ತಂ ತತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸುಪೀತಿ ಯಥಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ವಿಭಜನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ವಿಭಜನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Okāsesūti vibhajanakiriyāya pavattiṭṭhānabhāvato atītādayo okāsāti vuttā. Itisaddenāti ‘‘upādāyarūpa’’nti evaṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttaitisaddena. Nidassanatthenāti udāharaṇatthena. Sabboti sakalo ekādasasu okāsesu vibhatto vibhajananayo. Idañca vibhajananti ‘‘cattāro ca mahābhūtā…pe… upādāyarūpa’’nti evaṃ vibhattaṃ idañca vibhajanaṃ. Oḷārikādīsūti oḷārikasukhumahīnapaṇītadūrasantikesu. Cakkhāyatanantiādivibhajanañcāti ‘‘cakkhāyatanaṃ…pe… phoṭṭhabbāyatanaṃ itthindriyaṃ…pe… kabaḷīkāro āhāro rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbāti evaṃ pavattaṃ vibhajanañca. Yathāsambhavanti yathārahaṃ. Ekādasasu okāsesu yaṃ yattha vibhajanaṃ yuttaṃ, taṃ tattha yojetabbaṃ. Evaṃ vedanākkhandhādīsupīti yathā rūpakkhandhe yathāsambhavaṃ ekādasasu okāsesu vibhajanaṃ yojetabbanti vuttaṃ, evaṃ vedanākkhandhādīsupi yathāsambhavaṃ ekādasasu okāsesu vibhajanaṃ yojetabbanti attho.

    ತತ್ಥ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ತಾವ ಪುರಿಮೇ ಓಕಾಸಪಞ್ಚಕೇ ಸುಖಾದಿವೇದನಾತ್ತಿಕವಸೇನ ವಿಭತ್ತೋ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕವೇದನಾತ್ತಿಕಸಮಾಪನ್ನದುಕಸಾಸವದುಕವಸೇನ। ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಪನ ಪುರಿಮೇ ಓಕಾಸಪಞ್ಚಕೇ ಛಫಸ್ಸದ್ವಾರವಸೇನ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ಓಳಾರಿಕದುಕೇ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸದುಕವಸೇನ ಚೇವ ಯಥಾವುತ್ತಕುಸಲತ್ತಿಕಾದಿವಸೇನ ಚ ವಿಭತ್ತೋ। ಸೇಸೇಸು ಕುಸಲತ್ತಿಕಾದಿವಸೇನೇವ। ತಥಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ। ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸದುಕೋ ಪನೇತ್ಥ ನತ್ಥೇವ। ಚೇತನಾಯ ಏವ ಚೇತ್ಥ ನಿದ್ದೇಸೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ಚೇತನಾಪ್ಪಧಾನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ವಿಭಜನೇ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೇ। ತಂ ಪನ ದ್ವಯನ್ತಿ ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯಂ। ಯಞ್ಹಿ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದೇಸನಾಯಂ ‘‘ಮನೋಧಾತು, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿ ದ್ವಯಂ ದೇಸಿತಂ, ತಂ ಛವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯದೇಸನಾಯಂ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ।

    Tattha vedanākkhandho tāva purime okāsapañcake sukhādivedanāttikavasena vibhatto, itarasmiṃ kusalattikavedanāttikasamāpannadukasāsavadukavasena. Saññākkhandho pana purime okāsapañcake chaphassadvāravasena, itarasmiṃ oḷārikaduke paṭighasamphassadukavasena ceva yathāvuttakusalattikādivasena ca vibhatto. Sesesu kusalattikādivaseneva. Tathā saṅkhārakkhandho. Paṭighasamphassaduko panettha nattheva. Cetanāya eva cettha niddeso saṅkhārakkhandhadhammānaṃ cetanāppadhānabhāvadassanatthaṃ. Tathā hi sā ‘‘saṅkhārakkhandho’’ti vuttā. Tatthāti tasmiṃ viññāṇakkhandhassa vibhajane paṭiniddese. Taṃ pana dvayanti manodhātumanoviññāṇadhātudvayaṃ. Yañhi sattaviññāṇadhātudesanāyaṃ ‘‘manodhātu, manoviññāṇadhātū’’ti dvayaṃ desitaṃ, taṃ chaviññāṇakāyadesanāyaṃ ‘‘manoviññāṇa’’ntveva vuccatīti.

    ಪಾಳಿನಯೇನಾತಿ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿನಯೇನ। ಅಞ್ಞೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ, ತದಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಆಗತೇನ ಪಕಾರನ್ತರೇನ।

    Pāḷinayenāti khandhavibhaṅgapāḷinayena. Aññena pakārenāti dhammasaṅgahe, tadaṭṭhakathāyañca āgatena pakārantarena.

    ೧. ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    1. Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā

    ೨. ‘‘ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಪಕಾರನ್ತರಭೇದಂ ಆಮಸಿತ್ವಾ ಅನಿಯಮನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ। ಉಭಯೇನಾತಿ ಪಕಾರಭೇದಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಆಮಸಿತ್ವಾ ಚ ಅನಿಯಮದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ। ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥನ್ತಿ ರೂಪಂ। ಅತಿಚ್ಚಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಪವತ್ತಿತೋತಿ ಪವತ್ತನತೋ। ನಿಯಮನತ್ಥನ್ತಿ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ।

    2. ‘‘Kiñcī’’ti padaṃ ‘‘ekacca’’nti iminā samānatthanti āha ‘‘kiñcīti pakārantarabhedaṃ āmasitvā aniyamanidassana’’nti. Ubhayenāti pakārabhedaṃ anāmasitvā āmasitvā ca aniyamadassanavasena pavattena ‘‘yaṃ kiñcī’’ti padadvayena. Adhippetatthanti rūpaṃ. Aticcāti atikkamitvā. Pavattitoti pavattanato. Niyamanatthanti nivattanatthaṃ.

    ‘‘ಕಿಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಂ-ಸದ್ದೋ ಪುಚ್ಛಾಯಂ ಹೇತುಅತ್ಥದೀಪಕೋ, ಕರಣೇ ಚೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ಚ-ಸದ್ದೋ ವಚನಾಲಙ್ಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವದೇಥಾ’’ತಿ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕಾರಣತ್ಥೇ ಪವತ್ತಂ ಕಿಂ-ಸದ್ದಂ ‘‘ವದೇಥಾ’’ತಿ ಕಿರಿಯಾಪದಸಮ್ಬನ್ಧನೇನ ಉಪಯೋಗವಸೇನ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ವದತಿ ‘‘ತಂ ಕಾರಣಂ ವದೇಥಾ’’ತಿ।

    ‘‘Kiñcā’’ti ettha kiṃ-saddo pucchāyaṃ hetuatthadīpako, karaṇe cetaṃ paccattavacanaṃ, ca-saddo vacanālaṅkāroti āha ‘‘kena kāraṇena vadethā’’ti. Dutiyavikappe pana vuttanayeneva kāraṇatthe pavattaṃ kiṃ-saddaṃ ‘‘vadethā’’ti kiriyāpadasambandhanena upayogavasena pariṇāmetvā vadati ‘‘taṃ kāraṇaṃ vadethā’’ti.

    ಪುರಿಮಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಭೇದನ್ತಿ ಪುರಿಮಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿನಾಸಂ, ವಿನಾಸಾಪದೇಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಸನ್ತಾನೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪಾದಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ವಿಸದಿಸಸನ್ತಾನುಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ। ನನು ಚ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಪನ ನ ಪಾಕಟತರಾ, ಪಾಕಟತರಾ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೀತಾದಿಸನ್ನಿಪಾತೇ’’ತಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸೀತೇನಪಿ ರುಪ್ಪತಿ, ಉಣ್ಹೇನಪಿ ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೯)। ಇದಾನಿ ಭೇದ-ಸದ್ದೋ ಉಜುಕಮೇವ ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿಂ ವದತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭೇದೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ವಿಸದಿಸರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ, ನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನ ಕಾಪಿಲಿಯಂ ಪರಿಣಾಮವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಯದಿ ಪುರಿಮಸನ್ತಾನತೋ ಭೇದೋ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ರುಪ್ಪನಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಸೀತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾ ಉಣ್ಹಜಿಘಚ್ಛಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಏವಂ ಆಹಾರಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಸೀತಾದೀಹಿ ಸಮಾಗಮೇನ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ರೂಪಧಮ್ಮೇಸು। ಆಹಾರಾದಿಕಸ್ಸ ವಾ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯಥಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಸೀತಾದೀಹಿ ಸಮಾಗಮೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಮಾಗಮೋ ನತ್ಥಿ ಅತಿಲಹುಪರಿವತ್ತಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಪಾಕಟಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ‘‘ರುಪ್ಪನ್ತೀ’’ತಿ, ‘‘ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ಚ ನ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಸಾಧನಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕುಪ್ಪತಿ ಘಟ್ಟೀಯತಿ ಪೀಳೀಯತಿ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಕುಪ್ಪತೀತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೋಪಾದಿಕಿರಿಯಾತಿ ಕೋಪಸಙ್ಘಟ್ಟನಪೀಳನಕಿರಿಯಾ। ಕೋಪ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಖೋಭಪರಿಯಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕತ್ತುಭೂತೋ ಕಮ್ಮಭೂತೋ ಚ ಅತ್ಥೋತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಸಾಧನಾನಂ ವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮಕತ್ತುತ್ಥೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ-ಸದ್ದೇನಾತಿ ಯದಾ ಕಮ್ಮಕತ್ತುತ್ಥೋ ರುಪ್ಪತಿ-ಸದ್ದೋ, ತದಾ ಭಿಜ್ಜತಿ-ಸದ್ದೋಪಿ ತದತ್ಥೋ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಯದಾ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ‘‘ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಪದಂ, ತದಾ ‘‘ಸೀತೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ। ಯದಾ ಪನ ‘‘ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಕಮ್ಮಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ವಾ, ತದಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಯಂ ಪನ ರುಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಕುಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದೀನಂ ಕತ್ತುಕಮ್ಮತ್ಥಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಚನಾನಂ ವಚನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯದಿಪಿ ಅತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಪೀಳನಟ್ಠೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೭; ೨.೮) ಸಭಾವಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹೋತಿ, ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಪನೇತ್ಥ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಪರಿಯಾಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪುಚ್ಛಾಸಭಾಗವಸೇನ ರುಪ್ಪನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ, ರುಪ್ಪನಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಸದ್ದತ್ಥೋಯೇವ ರುಪ್ಪನ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಭೂತುಪಾದಾಯಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ। ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ನಾಮೇತಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿ ವಿಯ ಕಕ್ಖಳತ್ತಾದಿತೋ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪಞ್ಞತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಹಿ ತನ್ತಿ, ಕಕ್ಖಳತ್ತಾದೀನಂಯೇವ ಪನ ಅರೂಪಧಮ್ಮವಿಧುರೋ ಸಭಾವವಿಸೇಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Purimasantānassa bhedanti purimasantānassa vināsaṃ, vināsāpadesena cettha santāne visadisuppādameva dasseti. Tenevāha ‘‘visadisasantānuppattidassanato’’ti. Nanu ca arūpadhammānampi virodhipaccayasamavāye visadisuppatti atthīti? Saccaṃ atthi, sā pana na pākaṭatarā, pākaṭatarā ca idhādhippetā. Tenevāha ‘‘sītādisannipāte’’ti. Tathā cāha bhagavā ‘‘sītenapi ruppati, uṇhenapi ruppatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.79). Idāni bheda-saddo ujukameva vikārāpattiṃ vadatīti dassento ‘‘bhedo cā’’tiādimāha . Visadisarūpuppattiyeva, na uppannassa aññathābhāvoti adhippāyo. Tena kāpiliyaṃ pariṇāmavādaṃ paṭikkhipati. Yadi purimasantānato bhedo visadisuppatti ruppanaṃ, evaṃ sante lakkhaṇassa atippasaṅgo siyāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘arūpakkhandhāna’’ntiādi. Ettha sītādīhīti ādi-saddena yathā uṇhajighacchādayo saṅgayhanti, evaṃ āhārādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Yenāti yena sītādīhi samāgamena. Tatthāti tesu rūpadhammesu. Āhārādikassa vā ṭhitippattassāti sambandho. Yathā rūpadhammānaṃ ṭhitikkhaṇe sītādīhi samāgamo hoti, evaṃ arūpakkhandhānaṃ aññehi samāgamo natthi atilahuparivattito, tasmā arūpadhammā rūpadhammānaṃ viya pākaṭassa vikārassa abhāvato ‘‘ruppantī’’ti, ‘‘ruppanalakkhaṇā’’ti ca na vuccantīti sambandho. ‘‘Ruppatī’’ti padassa kattukammasādhanānaṃ vasena atthaṃ dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kuppati ghaṭṭīyati pīḷīyati bhijjatī’’ti vuttanti tadatthaṃ vivaranto ‘‘kuppatīti etenā’’tiādimāha. Kopādikiriyāti kopasaṅghaṭṭanapīḷanakiriyā. Kopa-saddo cettha khobhapariyāyo veditabbo. Kattubhūto kammabhūto ca atthoti kattukammasādhanānaṃ vasena vuccamāno bhūtupādāyarūpasaṅkhāto attho. Kammakattutthena bhijjati-saddenāti yadā kammakattuttho ruppati-saddo, tadā bhijjati-saddopi tadattho eva veditabboti attho. Tattha yadā kammatthe ‘‘ruppatī’’ti padaṃ, tadā ‘‘sītenā’’tiādīsu kattuatthe karaṇavacanaṃ. Yadā pana ‘‘ruppatī’’ti padaṃ kattuatthe kammakattuatthe vā, tadā hetumhi karaṇavacanaṃ veditabbaṃ. ‘‘Yaṃ pana ruppatī’’tiādinā ‘‘kuppatī’’tiādīnaṃ kattukammatthānampi atthavacanānaṃ vacane kāraṇaṃ dasseti. Yadipi attha-saddo ‘‘pīḷanaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.17; 2.8) sabhāvapariyāyopi hoti, ‘‘kenaṭṭhenā’’ti panettha abhidheyyapariyāyo adhippetoti āha ‘‘kenaṭṭhenāti pucchāsabhāgavasena ruppanaṭṭhenā’’ti, ruppanasaddābhidheyyabhāvenāti attho. Tenevāha ‘‘na kevalaṃ saddatthoyeva ruppana’’nti. Tassa atthassāti tassa bhūtupādāyappabhedassa sabhāvadhammassa. Ruppanalakkhaṇañca nāmetaṃ aniccatādi viya kakkhaḷattādito aññanti na gahetabbaṃ. Paññattiviseso hi tanti, kakkhaḷattādīnaṃyeva pana arūpadhammavidhuro sabhāvavisesoti veditabbaṃ.

    ಮುಚ್ಛಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ಮುಚ್ಛಾಯ ಮೋಹಸ್ಸ ಆಪಜ್ಜನೇನ। ಕಪ್ಪಸಣ್ಠಾನಂ ಉದಕನ್ತಿ ಕಪ್ಪಸಣ್ಠಾಪಕಮಹಾಮೇಘವುಟ್ಠಂ ಉದಕಂ। ತಥಾತಿ ತಪ್ಪಕಾರತಾಯ ಖಾರಭಾವೇ ಸತಿ ಉದಕೇನ ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ವಿಯ ಪಥವೀ ವಿಲೀಯೇಯ್ಯ। ಲೋಕನ್ತರಿಯಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಪಾಪಕಮ್ಮಬಲೇನ ಅಖಾರೇಪಿ ಖಾರೇ ವಿಯ ಸರೀರಸ್ಸ ವಿಲೀಯನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾತಿ ಸಉಸ್ಸದನಿಸ್ಸಯನಿರಯಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏವ। ನ ಹಿ ಅವೀಚಿಮ್ಹಿ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ಕರೋನ್ತಿ।

    Mucchāpattiyāti mucchāya mohassa āpajjanena. Kappasaṇṭhānaṃ udakanti kappasaṇṭhāpakamahāmeghavuṭṭhaṃ udakaṃ. Tathāti tappakāratāya khārabhāve sati udakena kappavuṭṭhānakāle viya pathavī vilīyeyya. Lokantariyasattānaṃ pana pāpakammabalena akhārepi khāre viya sarīrassa vilīyanā veditabbā. Tenevāti saussadanissayanirayassa vuttattā eva. Na hi avīcimhi pañcavidhabandhanādikammakāraṇaṃ karonti.

    ೩. ಪಕರಣಪ್ಪತ್ತಂ ರೂಪಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಾತಿಕಾ ಠಪಿತಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಮಹಾಭೂತು…ಪೇ॰… ಆಪಜ್ಜತಿ ತಪ್ಪಕಾರಭಾವೇನ ಅತೀತಂಸೇ ಗಣನಂ ಗತನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮನ್ತರನಿವತ್ತನತ್ಥತಾ ಪಕಾರನ್ತರನಿವತ್ತನತ್ಥತಾ ಚ ಭೂತುಪಾದಾಯಗಹಣಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂದಸ್ಸನೇತಿ ಗಣನನ್ತರದಸ್ಸನೇ। ತಂಸಭಾವತ್ತಾತಿ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಭಾವತ್ತಾ। ‘‘ನ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಭಾವೋ ಅತೀತಂಸಗಣಿತತಾಯ ತಂಸಭಾವಸ್ಸಪಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಗಣಿತತ್ತಾ, ಅತಂಸಭಾವಸ್ಸ ಚ ತಥಾ ಗಣಿತತ್ತಾ ಅಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ…ಪೇ॰… ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ದುತಿಯನಯೇ ನ ಕೇವಲಂ ಯಥಾವುತ್ತೋವ ದೋಸೋ, ಅಥ ಖೋ ಅಬ್ಯಾಪಿತೋಪಿ ದೋಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತದೇತಂ ಪನ ಅಕಾರಣಂ ಕಾರಣಭಾವಸ್ಸೇವ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ನ ಹೇತ್ಥ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಭಾವೋ ಅತೀತಂಸೇ ಗಣನಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಯತೋ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಾಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ।

    3. Pakaraṇappattaṃ rūpaṃ pakkhipitvā mātikā ṭhapitāti ānetvā sambandho. Mahābhūtu…pe… āpajjati tappakārabhāvena atītaṃse gaṇanaṃ gatanti vuttattāti adhippāyo. ‘‘Na hī’’tiādinā dhammantaranivattanatthatā pakārantaranivattanatthatā ca bhūtupādāyagahaṇassa natthīti dasseti. Taṃdassaneti gaṇanantaradassane. Taṃsabhāvattāti bhūtupādāyasabhāvattā. ‘‘Na cā’’tiādinā bhūtupādāyasabhāvo atītaṃsagaṇitatāya taṃsabhāvassapi aññathā gaṇitattā, ataṃsabhāvassa ca tathā gaṇitattā akāraṇanti dasseti. ‘‘Ajjhatta…pe… labbhatī’’ti etena dutiyanaye na kevalaṃ yathāvuttova doso, atha kho abyāpitopi dosoti dasseti. Tadetaṃ pana akāraṇaṃ kāraṇabhāvasseva anadhippetattā. Na hettha bhūtupādāyarūpabhāvo atītaṃse gaṇanassa kāraṇanti adhippetaṃ, yato yathāvuttadosāpatti siyā.

    ‘‘ಕಿನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಿ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಯಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗಹಿತಂ, ತಸ್ಸ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ, ನ ಕಾರಣತ್ಥೋ। ತೇನಸ್ಸ ಯಂ ರೂಪಂ ಅತೀತಂ ನಿರುದ್ಧಂ…ಪೇ॰… ಅತೀತಂಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಅತೀತಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಗಣನಂ ಗತಂ, ತಂ ಕಿನ್ತಿ ಚೇ? ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಚ…ಪೇ॰… ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಭೂತುಪಾದಾಯವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನ ವಿಸೇಸಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ಯತ್ತಕಾ ಹಿ ಇಧ ವಿಸೇಸಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಯೋ, ತೇಸಮಿದಂ ನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ। ನ ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮನಯತೋ ಅವಿಸೇಸೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಭೂತುಪಾದಾಯತಾಮತ್ತಸಭಾವದಸ್ಸನತಾ ವುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅತೀತರೂಪಮ್ಪಿ ಭೂತಾನಿ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಧ ಪನ ಭೂತುಪಾದಾಯೇನ ನಿದಸ್ಸನಭೂತೇನ ರೂಪಸ್ಸ ಸಬ್ಬವಿಸೇಸವಿಭಾವನತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಬ್ಯಾಪಿತದೋಸೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ಅನೋಕಾಸೋವ, ಯಂ ರೂಪಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ…ಪೇ॰… ಉಪಾದಿನ್ನಂ, ಕಿನ್ತಿ? ಚತ್ತಾರೋ ಚ…ಪೇ॰… ರೂಪನ್ತಿ ತದಞ್ಞವಿಸೇಸನಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ।

    ‘‘Kintī’’ti ettha ‘‘ki’’nti pubbe yaṃ ‘‘rūpa’’nti sāmaññato gahitaṃ, tassa sarūpapucchā. Iti-saddo nidassanattho, na kāraṇattho. Tenassa yaṃ rūpaṃ atītaṃ niruddhaṃ…pe… atītaṃsena saṅgahitaṃ atītakoṭṭhāse gaṇanaṃ gataṃ, taṃ kinti ce? ‘‘Cattāro ca…pe… rūpa’’nti bhūtupādāyavibhāgadassanamukhena visesaṃ nidasseti. Yattakā hi idha visesā niddiṭṭhā cakkhāyatanādayo, tesamidaṃ nidassananti. Na cettha purimanayato aviseso. Tattha hi rūpassa bhūtupādāyatāmattasabhāvadassanatā vuttā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘atītarūpampi bhūtāni cevā’’tiādi. Idha pana bhūtupādāyena nidassanabhūtena rūpassa sabbavisesavibhāvanatā dassitā. Evañca katvā abyāpitadosopi cettha anokāsova, yaṃ rūpaṃ ajjhattaṃ…pe… upādinnaṃ, kinti? Cattāro ca…pe… rūpanti tadaññavisesanidassanassa adhippetattā. Tathā cāha ‘‘evaṃ sabbattha attho veditabbo’’ti.

    ಪರಿಯಾಯದೇಸನತ್ತಾತಿ ಸಭಾವತೋ ಪರಿಯಾಯನಂ ಪರಿವತ್ತನಂ ಪರಿಯಾಯೋ, ಉಜುಕಂ ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಯಾಯೇನ, ಪರಿಯಾಯಭೂತಾ ವಾ ದೇಸನಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಂ, ಸುತ್ತನ್ತಂ। ಸುತ್ತನ್ತಞ್ಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಲೇಸತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಭಾವಕಥನಂ, ನ ಉಜುನಿಪ್ಪದೇಸಭಾವಕಥನನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಂ ನಾಮ। ತೇನೇವ ತಂ ‘‘ಯಥಾನುಲೋಮಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ಪನ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಉಜುನಿಪ್ಪದೇಸಕಥನನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನಂ ನಾಮ, ಯತೋ ‘‘ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿಚ್ಛಯೇನ ದೇಸೋತಿ ವವತ್ಥಾನತೋ ಕಥನಂ। ತಥಾ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭೨ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಅತೀತಾದಿಭಾವೋ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ಅದ್ಧಾವಸೇನ ಇಧಾಪಿ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯತ್ತಾ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾ।

    Pariyāyadesanattāti sabhāvato pariyāyanaṃ parivattanaṃ pariyāyo, ujukaṃ appavattīti attho. Pariyāyena, pariyāyabhūtā vā desanā etthāti pariyāyadesanaṃ, suttantaṃ. Suttantañhi veneyyajjhāsayavasena desetabbadhamme lesato labbhamānabhāvakathanaṃ, na ujunippadesabhāvakathananti pariyāyadesanaṃ nāma. Teneva taṃ ‘‘yathānulomasāsana’’nti vuccati. Abhidhammo pana desetabbadhamme ujunippadesakathananti nippariyāyadesanaṃ nāma, yato ‘‘yathādhammasāsana’’nti vuccati. Nicchayena desoti vavatthānato kathanaṃ. Tathā bhaddekarattasuttādīsu (ma. ni. 3.272 ādayo) viya atītādibhāvo atītānāgatapaccuppannabhāvo addhāvasena idhāpi khandhavibhaṅge suttantabhājanīyattā niddisitabbo siyāti yojanā.

    ಸನ್ನಿಪತಿತನ್ತಿ ಸಮಾಗತಂ। ಸನ್ತಾನವಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರವಸೇನ। ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಸ್ಸ ಸಮಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಂ, ತತೋ ಏವ ಏಕಾಕಾರಂ। ಪವತ್ತಿಕಾಲವಸೇನ ವಾ ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಂ, ಸಮಾನಸಭಾವತಾಯ ಏಕಾಕಾರಂ। ತೇನ ವಿಸಭಾಗಉತುನಾ ಅನನ್ತರಿತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ಆಹಾರೇಪೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸಭಾಗಾಹಾರೇನ ಅನನ್ತರಿತೋ ಅನೇಕವಾರಂ ಅನೇಕದಿವಸಮ್ಪಿ ಭುತ್ತೋ ಸಭಾಗೇಕಾಹಾರಂ ನಾಮ। ‘‘ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಸಭಾಗಉತುಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತೀತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ಏಕಾಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಪನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏಕಸ್ಸೇವ ಆಹಾರಸ್ಸ ಯೋಜನಾ ಯುತ್ತರೂಪಾತಿ ಅಪರೇ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ತದಾರಮ್ಮಣಂ, ಯಾವ ಜವನಂ, ಯಾವ ವಾ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸನ್ತತಿ ಏಕವೀಥಿ। ಏಕಜವನಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏಕಜವನವಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಯಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾವ ಸನ್ತತಿವಸೇನ, ಸನ್ತತಿಞ್ಚ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾವ ಸಮಯವಸೇನ ಅತೀತಾದಿವಿಭಾಗೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।

    Sannipatitanti samāgataṃ. Santānavasenāti pubbāparavasena. Pubbenāparassa samappamāṇatāya anūnaṃ anadhikaṃ, tato eva ekākāraṃ. Pavattikālavasena vā anūnaṃ anadhikaṃ, samānasabhāvatāya ekākāraṃ. Tena visabhāgautunā anantaritataṃ dasseti. Evaṃ āhārepīti ettha visabhāgāhārena anantarito anekavāraṃ anekadivasampi bhutto sabhāgekāhāraṃ nāma. ‘‘Tato pubbe visabhāgautuāhārasamuṭṭhānaṃ atītaṃ, pacchā anāgata’’nti hi vuttanti. ‘‘Ekāhārasamuṭṭhāna’’nti pana vuttattā ekasseva āhārassa yojanā yuttarūpāti apare. Pañcadvāravasenāti ettha pañcadvārāvajjanato paṭṭhāya yāva tadārammaṇaṃ, yāva javanaṃ, yāva vā voṭṭhabbanaṃ, tāva pavattā cittasantati ekavīthi. Ekajavanasamuṭṭhānanti ekajavanavārasamuṭṭhānaṃ. Ettha ca samayaṃ anāmasitvāva santativasena, santatiñca anāmasitvāva samayavasena atītādivibhāgo gahetabbo.

    ತೇಸನ್ತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾನಂ। ಕಲಾಪಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಕಲಾಪಸ್ಸ। ಕಮ್ಮಾನನ್ತರಾದೀತಿ ಕಮ್ಮಾದಿ, ಅನನ್ತರಾದೀತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಆಹಾರಾದಿನೋ ಚ ದುತಿಯೇನ ಸಮನನ್ತರಾನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿನೋ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಾನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ, ಇತರಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನೇವ ಜನಕಭಾವೇ ಯೋಜನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಪುರೇಜಾತವಸೇನ, ಇತರಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಜಾತವಸೇನ, ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಸಹಜಾತವಸೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ । ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇತಿ ಹೇತುಕಿಚ್ಚಕ್ಖಣೇ। ಹೇತುಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕರಣಂ, ತಞ್ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಫಲತ್ತಾ ತತೋ ಪರಂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ನಿಟ್ಠಿತಞ್ಚಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇತರಂ ಪನ ತೀಸುಪಿ ಖಣೇಸು ಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।

    Tesanti hetupaccayānaṃ. Kalāpassāti rūpakalāpassa. Kammānantarādīti kammādi, anantarādīti paccekaṃ ādi-saddo yojetabbo. Tattha paṭhamena ādisaddena upanissayapaccayassa āhārādino ca dutiyena samanantarānantarūpanissayādino saṅgaho veditabbo. Cittuppādassa cettha kammānantarādipaccayavasena, itarassa kammādivaseneva janakabhāve yojanā daṭṭhabbā. Tathā cittuppādassa purejātavasena, itarassa pacchājātavasena, ubhayesampi sahajātavasena upatthambhanaṃ veditabbaṃ . Tenevāha ‘‘yathāsambhavaṃ yojetabba’’nti. Uppādakkhaṇeti hetukiccakkhaṇe. Hetukiccaṃ nāma tassa tassa uppādetabbassa uppattikaraṇaṃ, tañca tasmiṃ khaṇe uppannaphalattā tato paraṃ kattabbābhāvato niṭṭhitañcāti daṭṭhabbaṃ. Itaraṃ pana tīsupi khaṇesu paccayakiccaṃ daṭṭhabbanti yojanā.

    ೬. ಅನಿಟ್ಠನಾಮನಿವತ್ತನಸ್ಸಾತಿ ಅನಿಟ್ಠನಾಮನಿವತ್ತಿಯಾ ಅಕಾರಣಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಇಟ್ಠನಾಮಲಾಭಾಪನಸ್ಸ ಅಕಾರಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    6. Aniṭṭhanāmanivattanassāti aniṭṭhanāmanivattiyā akāraṇabhāvadassanena iṭṭhanāmalābhāpanassa akāraṇabhāvaṃ dasseti.

    ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತೇ ಸಮ್ಪನ್ನೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಭವೇ। ಸಮಿದ್ಧಸೋಭನತಾತಿ ಅಭಿವುದ್ಧಸೋಭನತಾ। ತತೋ ಏವಾತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿರಹತೋ ಏವ, ಅಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸಂಯೇವ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸುಖಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಾರಣಾದಿವಸೇನ ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯತ್ತಾ। ತೇಸನ್ತಿ ಹತ್ಥಿರೂಪಾದೀನಂ। ‘‘ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ಅಕುಸಲೇನ ಅತ್ತನಾ ಕತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ತತ್ಥೇವ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥ, ತಸ್ಮಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನಾತಿ ಏಕಚ್ಚಮತದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಅನಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಸೇಧದ್ವಯೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಇಟ್ಠಭಾವೋ ನಿಯತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಮೇವ ಇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಇಟ್ಠಮೇವಾ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಿನ್ತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಸೋಭನಂ, ಯಂ ಪರೇಸಂ ಇಟ್ಠಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ? ಯದಿ ದುಗ್ಗತಿಯಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಸಣ್ಠಾನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಸುಗತಿಯಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಕುಸಲನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ವಿರೂಪರೂಪತಾ ವಿಯ ಕುಸಲನಿಸ್ಸನ್ದೇನ, ಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜತಾ। ಅಥ ಪನ ಯಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಮನಾಪಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ರೂಪಂ ಮನಾಪಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಏವಮ್ಪಿ ಯಥಾ ಕೇಸಞ್ಚಿ ತಿರಚ್ಛಾನಾದೀನಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಮನುಸ್ಸಾದಿರೂಪಂ ಅಮನಾಪತೋ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಮ್ಪಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಅತ್ಥತೋ ಇಟ್ಠಮೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಮನಾಪಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಅತ್ಥತೋ ಅನಿಟ್ಠಮೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಞ್ಚೇತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಇಟ್ಠೋ ಕನ್ತೋ ಮನಾಪೋ ವಿಪಾಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿಅಟ್ಠಾನಪಾಳಿಯಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೧) ವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ । ಇಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಇಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ಪನ ನಯದಸ್ಸನೇನ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಸೋ ಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಮೇವ ಇಟ್ಠನ್ತಿ ಪುರಿಮಪದಾವಧಾರಣಸ್ಸ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Devamanussasampattibhaveti sampattiyutte sampanne devamanussabhave. Samiddhasobhanatāti abhivuddhasobhanatā. Tato evāti sampattivirahato eva, asampannattā evāti attho. Tesaṃyeva hatthiādīnaṃ sukhassa hetubhāvaṃ na gacchanti sāraṇādivasena dukkhapaccayattā. Tesanti hatthirūpādīnaṃ. ‘‘Tassa tassevā’’tiādinā yathāvuttamatthaṃ vivarati. Akusalena attanā katena nibbattaṃ dukkhassa paccayo hotīti yojanā. Tasmāti yasmā kammaṃ yasmiṃ santāne nibbattaṃ, tattheva sukhadukkhānaṃ paccayo hoti, na aññattha, tasmā. Aṭṭhakathāyaṃ panāti ekaccamatadassanaṃ. Tattha ‘‘aniṭṭhaṃ nāma natthī’’ti yasmā paṭisedhadvayena kusalakammajassa iṭṭhabhāvo niyato, tasmā ‘‘kusalakammajameva iṭṭha’’nti evaṃ aniyametvā ‘‘kusalakammajaṃ iṭṭhamevā’’ti evamettha niyamo gahetabboti dassento ‘‘akusalakammajampī’’tiādimāha. Kinti akusalakammajaṃ sobhanaṃ, yaṃ paresaṃ iṭṭhaṃ nāma siyā? Yadi duggatiyaṃ kesañci tiracchānānaṃ saṇṭhānādisampatti sugatiyaṃ sattānaṃ akusalanissandena virūparūpatā viya kusalanissandena, kathaṃ tassā akusalakammajatā. Atha pana yaṃ kesañci amanāpampi samānaṃ rūpaṃ manāpaṃ hutvā upaṭṭhāti, taṃ sandhāya vuttaṃ, evampi yathā kesañci tiracchānādīnaṃ kusalakammajaṃ manussādirūpaṃ amanāpato upaṭṭhahantampi kusalavipākasseva ārammaṇabhāvato atthato iṭṭhameva nāma hoti, evaṃ akusalakammajaṃ kesañci manāpaṃ hutvā upaṭṭhahantampi akusalavipākasseva ārammaṇabhāvato atthato aniṭṭhameva nāma hoti, evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ. Aññathā ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ kāyaduccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko uppajjeyyā’’tiādiaṭṭhānapāḷiyā (ma. ni. 3.131) virodho siyā. Tenevāha ‘‘kusalakammajassa panā’’tiādi. Sabbesanti attano, paresañca . Iṭṭhassa abhāvo vattabboti yathā ‘‘kusalakammajaṃ aniṭṭhaṃ nāma natthī’’ti vuttaṃ, evaṃ kiñcāpi ‘‘akusalakammajaṃ iṭṭhaṃ nāma natthī’’ti aṭṭhakathāyaṃ na vuttaṃ, tena pana nayadassanena akusalakammajassa abhāvo vutto eva hotīti so saṃvaṇṇanāvasena niddhāretvā vattabboti adhippāyo. Etena kusalakammajameva iṭṭhanti purimapadāvadhāraṇassa gahetabbataṃ dasseti.

    ಇದಾನಿ ‘‘ಹತ್ಥಿಆದೀನಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಚ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಜಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ, ಕುಸಲಕಮ್ಮಜಞ್ಚ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತೋವಾಯಂ ನಯೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಿಸ್ಸಿತೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಮನಾಪತಾವ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇನ…ಪೇ॰… ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತು’’ನ್ತಿ। ಸುಟ್ಠು ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಂ ಏಕನ್ತತೋ ವಿಪಾಕೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇಹಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾತಿ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತೀಸು, ಸಬ್ಬೇಸು ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇಸು।

    Idāni ‘‘hatthiādīnampī’’tiādinā tamevatthaṃ vivarati. Kusalavipākassāti etthāpi kusalavipākasseva ārammaṇanti attho. Manussānanti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Itaresampi ca akusalakammajaṃ akusalavipākasseva, kusalakammajañca kusalavipākasseva ārammaṇanti dassitovāyaṃ nayoti. Kasmā pana iṭṭhāniṭṭhamissite vatthumhi manāpatāva saṇṭhātīti āha ‘‘iṭṭhārammaṇena…pe… sakkā vattu’’nti. Suṭṭhu vuttanti ‘‘iṭṭhāniṭṭhaṃ ekantato vipākeneva paricchijjatī’’ti vadantehi iṭṭhāniṭṭhārammaṇavavatthānaṃ sammadeva vuttaṃ. Taṃ anugantvāti vipākavasena iṭṭhāniṭṭhārammaṇavavatthānaṃ anugantvā. Sabbatthāti sugatiduggatīsu, sabbesu vā ārammaṇesu.

    ‘‘ಅನಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ತೇಸಂ ಇಟ್ಠತಾ ನಿವತ್ತಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸದಿಸತಾ ಚ ರೂಪಾದಿಭಾವೋಯೇವಾ’’ತಿ। ಇಟ್ಠಾನೇವ ರೂಪಾದೀನಿ ಕಾಮಗುಣಾತಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಮಿತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಮಿತ್ತೋ ವಿಯ ಇಟ್ಠಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅನಿಟ್ಠಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಿಟ್ಠಾತಿ…ಪೇ॰… ವೋಹಾರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಾನಿ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೩; ವಿಭ॰ ೨೦೩) ವಚನತೋ ಕಥಂ ಅನಿಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಕಾಮಗುಣಭಾವಾಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ತೇಸಮ್ಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಭಾವತೋ ಪಿಯರೂಪಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಇಟ್ಠಾನೀ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತಪದಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೬; ೨.೧೫೫; ೩.೫೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೦) ನೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿಸಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ।

    ‘‘Aniṭṭhā’’ti vacaneneva tesaṃ iṭṭhatā nivattitāti āha ‘‘sadisatā ca rūpādibhāvoyevā’’ti. Iṭṭhāneva rūpādīni kāmaguṇāti sutte vuttānīti mittapaṭipakkho amitto viya iṭṭhapaṭipakkhā aniṭṭhāti adhippetāti vuttaṃ ‘‘aniṭṭhāti…pe… vohāro viyā’’ti. Sabbāni vāti ettha ‘‘piyarūpaṃ sātarūpa’’nti (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203) vacanato kathaṃ aniṭṭhānaṃ rūpādīnaṃ kāmaguṇabhāvāpattīti ce? Tesampi vipallāsavasena taṇhāvatthubhāvato piyarūpabhāvassa adhippetattā. Yadi evaṃ kathaṃ ‘‘cakkhuviññeyyāni rūpāni iṭṭhānī’’tiādisuttapadaṃ (ma. ni. 1.166; 2.155; 3.57; saṃ. ni. 5.30) nīyatīti āha ‘‘atisayenā’’tiādi.

    ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧರೂಪವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಹೀನದುಕನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದ್ವೀಸುಪಿ ಹೀನಪಣೀತಪದೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅವಯವಯೋಗೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ನ ಕತ್ತರೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧರೂಪೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಕಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಜವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಚತುಸನ್ತತಿವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಸನ್ತಾನ…ಪೇ॰… ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಪಧಾನತ್ತಾ ಹಿ ಕಮ್ಮಜವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಸೇಸೇಸು ‘‘ಏವಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀಸುಪೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅತಿದೇಸೋ ಕತೋ । ‘‘ತೇಹಿ ತೇಹೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸ’’ನ್ತಿ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿವಚನಂ ಆಸಙ್ಕತಿ। ತಥಾ ಸತಿ ವಿಸಯೇ ವಾ ಸಾಮಿವಚನೇ ಲದ್ಧಗುಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಕಮ್ಮಜವಸೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ, ಕಮ್ಮಜಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Indriyabaddharūpavasena pāḷiyaṃ hīnadukaniddeso pavattoti dassetuṃ ‘‘dvīsupi hīnapaṇītapadesū’’tiādimāha. Avayavayoge sāmivacanaṃ, na kattarīti adhippāyo. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattāna’’nti indriyabaddharūpe niddiṭṭhe kasmā kammajavasena attho vutto, na catusantativasenāti āha ‘‘sattasantāna…pe… vutta’’nti. Padhānattā hi kammajavasena atthaṃ vatvā sesesu ‘‘evaṃ utusamuṭṭhānādīsupī’’ti aṭṭhakathāyaṃ atideso kato . ‘‘Tehi tehīti etasmiṃ atthe’’ti iminā ‘‘tesaṃ tesa’’nti kattari sāmivacanaṃ āsaṅkati. Tathā sati visaye vā sāmivacane laddhaguṇaṃ dasseti ‘‘na kammajavasenevā’’tiādinā, kammajaggahaṇañcettha upalakkhaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಮರಿಯಾದಾಭೂತನ್ತಿ ಉತ್ತಮಮರಿಯಾದಾಭೂತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ಯೇವ ಮನಾಪಾ, ತಸ್ಸ ತೇವ ಪರಮಾ’’ತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣಾನಂ। ಸಭಾವತೋತಿ ಲಕ್ಖಣತೋ।

    Mariyādābhūtanti uttamamariyādābhūtaṃ. Tenevāha ‘‘yassa yeva manāpā, tassa teva paramā’’ti. Tesanti kāmaguṇānaṃ. Sabhāvatoti lakkhaṇato.

    ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಸ್ಸಾದನಕುಜ್ಝನತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ತೇಯೇವ ರೂಪಾದಯೋ ಏಕೋ ಅಸ್ಸಾದೇತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸುತ್ತನ್ತವಿವರಣಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಭಾವೇ ಹೇತುಭಾವೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಗ್ಗಹಣಂ ಹೋತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ವಿಯ ಅನಿಟ್ಠಗ್ಗಹಣಂ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    ‘‘Ekasmiṃyeva assādanakujjhanato’’tiādinā ‘‘yasmā teyeva rūpādayo eko assādetī’’tiādikaṃ suttantavivaraṇaṃ iṭṭhāniṭṭhabhāve hetubhāvena vuttanti dasseti. Iṭṭhāniṭṭhaggahaṇaṃ hotīti nibbāne viya aniṭṭhaggahaṇaṃ saññāvipallāsena aññesupi ārammaṇesu iṭṭhāniṭṭhābhiniveso hotīti adhippāyo.

    ವಿಭಾಗೋ ನಾಮ ಅಸಙ್ಕರೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಚಾತಿ ‘‘ವಿಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ವವತ್ಥಿತಂ, ಪಕಾಸಿತ’’ನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಅತಿಅಡ್ಢದಲಿದ್ದಾನಂ। ಇದಂ ಇಟ್ಠಂ, ಅನಿಟ್ಠಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅನಿಟ್ಠಂ, ಇಟ್ಠಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅನಿಟ್ಠಂ ಇಟ್ಠನ್ತಿ ಇಟ್ಠಸ್ಸ ‘‘ಅನಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ, ಅನಿಟ್ಠಸ್ಸ ‘‘ಇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಗಹಣೇ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ಯೋಜನಾ। ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಕಾರಾಪತ್ತಿಆದಿನಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪುರೇತರಂ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನಾಪಿ ಹಿ ವಿನಾವ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಇಟ್ಠಂ ‘‘ಅನಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ, ಅನಿಟ್ಠಞ್ಚ ‘‘ಇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಗಯ್ಹತೀತಿ।

    Vibhāgo nāma asaṅkaro, vitthāro cāti ‘‘vibhatta’’nti padassa ‘‘vavatthitaṃ, pakāsita’’nti ca atthamāha. Aññesanti atiaḍḍhadaliddānaṃ. Idaṃ iṭṭhaṃ, aniṭṭhañca hotīti ettha ca-saddena aniṭṭhaṃ, iṭṭhañca hotīti ayampi attho vuttoti veditabbaṃ. Aniṭṭhaṃ iṭṭhanti iṭṭhassa ‘‘aniṭṭha’’nti, aniṭṭhassa ‘‘iṭṭha’’nti gahaṇe yathāsaṅkhyaṃ yojanā. Indriyavikārāpattiādināti ettha ādi-saddena pubbābhisaṅkhārādiṃ saṅgaṇhāti. Puretaraṃ pavattacittābhisaṅkhāravasenāpi hi vināva saññāvipallāsaṃ iṭṭhaṃ ‘‘aniṭṭha’’nti, aniṭṭhañca ‘‘iṭṭha’’nti gayhatīti.

    ತೇನ ವಿಪಾಕೇನಾತಿ ತೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕೇನ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತನ್ತಿ ಯತ್ಥ ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧರೂಪಾದಿಕಸ್ಸ ಗೂಥಾದಿಕಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಇಟ್ಠತಂ ಅನಿಟ್ಠತಞ್ಚ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೇ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿಪಾಕನಿಯಮದಸ್ಸನನ್ತಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಕುಸಲವಿಪಾಕೋವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೋವಾತಿ ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿಪಾಕನಿಯಮದಸ್ಸನಂ। ಆರಮ್ಮಣನಿಯಮದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಯಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಂ ಇಟ್ಠಂ ನಾಮ। ಯಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಆರಮ್ಮಣೇನ ನಿಯಾಮಿತೋ ಹಿ ವಿಪಾಕೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ನಿಯಾಮಕೋ ಹೋತೀತಿ।

    Tena vipākenāti tena kusalākusalavipākena. Ārammaṇassa iṭṭhāniṭṭhatanti yattha taṃ uppajjati, tassa buddharūpādikassa gūthādikassa ca ārammaṇassa yathākkamaṃ iṭṭhataṃ aniṭṭhatañca nidasseti. Vijjamānepi saññāvipallāse ārammaṇena vipākaniyamadassananti iṭṭhārammaṇe kusalavipākova uppajjati, aniṭṭhārammaṇe akusalavipākovāti evaṃ ārammaṇena vipākaniyamadassanaṃ. Ārammaṇaniyamadassanatthanti yaṃ kusalavipākassa ārammaṇaṃ, taṃ iṭṭhaṃ nāma. Yaṃ akusalavipākassa ārammaṇaṃ, taṃ aniṭṭhaṃ nāmāti dassanatthaṃ. Ārammaṇena niyāmito hi vipāko attano upakārakassa ārammaṇassa niyāmako hotīti.

    ದ್ವಾರನ್ತರೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಸುಖವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನತೋ, ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನತೋ ವಿಪಾಕೇನ ಆರಮ್ಮಣನಿಯಮದಸ್ಸನೇನ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ।

    Dvārantare dukkhassa paccayabhūtassa ārammaṇassa dvārantare sukhavipākuppādanato, dvārantare sukhassa paccayabhūtassa ārammaṇassa dvārantare dukkhavipākuppādanato vipākena ārammaṇaniyamadassanena vipākavasena iṭṭhāniṭṭhatā dassitāti yojanā.

    ೭. ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾದಿಸಭಾವಸ್ಸ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಾ, ಏವಂ ಸುಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೇನ ಲಕ್ಖಣಸುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ದೂರೇ’’ತಿ ಅವುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ‘‘ದೂರೇ’’ತಿ ಅಕಥಿತಸ್ಸ। ವುತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ‘‘ದೂರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸುಖುಮರೂಪಂ।

    7. Duppariggahaṭṭhena kāraṇabhūtena lakkhaṇassa indriyādisabhāvassa duppaṭivijjhatā, evaṃ supariggahaṭṭhena lakkhaṇasuppaṭivijjhatā veditabbā. ‘‘Dūre’’ti avuttassāti lakkhaṇato ‘‘dūre’’ti akathitassa. Vuttampīti lakkhaṇato ‘‘dūre’’ti vuttampi sukhumarūpaṃ.

    ‘‘ಭಿನ್ದಮಾನೋ’’ತಿ ಸಮ್ಭಿನ್ದಮಾನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭೇದನಂ ವಿಭಾಗಕರಣಮ್ಪಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ಭಿನ್ದಮಾನೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ವಿಸುಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ। ತತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಭಿನ್ದಮಾನೋತಿ ವಿನಾಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ತಿಕಭಾವಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದೂರಭಾವಂ, ದೂರಭಾವಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸನ್ತಿಕಭಾವಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸನ್ತಿಕಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವಂ ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ ದೂರಭಾವಂ ಕಾತುಂ, ತಥಾ ಇತರಸ್ಸಾಪಿ। ಸನ್ತಿಕಭಾವಕರಣೇನ ನ ಭಿನ್ದತಿ ನ ವಿನಾಸೇತಿ, ನ ಚ ಓಕಾಸದೂರತೋ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಂ ವಿಸುಂ ಕರಣೇನ ಭಿನ್ದತಿ ವಿಭಾಗಂ ಕರೋತಿ, ನಾಪಿ ಓಕಾಸದೂರೇನ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕಕರಣೇನ ಭಿನ್ದತಿ ಸಮ್ಭಿನ್ದತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ತಿಧಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವರತಿ। ವಿಸುಂ ಕರೋತಿ, ವೋಮಿಸ್ಸಕಂ ಕರೋತೀತಿ ಕರೋತಿ-ಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಏತ್ಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾ ‘‘ಓಕಾಸತೋ ದೂರಮೇವ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಓಕಾಸತೋ ದೂರಸ್ಸ ಓಕಾಸತೋ ಸನ್ತಿಕಭಾವಕರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವಿನಾಸನಂ ಭೇದನಂ, ಏವಂ ‘‘ನ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಂ ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ದೂರಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣತೋ ಸನ್ತಿಕಭಾವಾಕರಣಂ ಅಭೇದನಂ ಅವಿನಾಸನನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವೋಮಿಸ್ಸಕಕರಣವಿಭಾಗಕರಣತ್ಥತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಭಿನ್ದಮಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ಭೇದನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಪಚ್ಛಿಮನಯೇ ವಿನಾಸನತ್ಥಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಭೇದನಂ ಇಧ ಚ ಅಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅವೋಚ।

    ‘‘Bhindamāno’’ti sambhindamānoti vuttaṃ hotīti āha ‘‘missakaṃ karonto’’ti. Yasmā pana bhedanaṃ vibhāgakaraṇampi hoti, tasmā dutiyavikappe ‘‘bhindamāno’’ti padassa ‘‘visuṃ karonto’’ti atthamāha. Tatiyavikappe pana bhindamānoti vināsentoti attho. Tenāha ‘‘santikabhāvaṃ bhinditvā dūrabhāvaṃ, dūrabhāvañca bhinditvā santikabhāvaṃ karonto’’ti. Na hi sakkā santikassa tabbhāvaṃ avināsetvā dūrabhāvaṃ kātuṃ, tathā itarassāpi. Santikabhāvakaraṇena na bhindati na vināseti, na ca okāsadūrato lakkhaṇato dūraṃ visuṃ karaṇena bhindati vibhāgaṃ karoti, nāpi okāsadūrena lakkhaṇato dūraṃ vomissakakaraṇena bhindati sambhindatīti yojanā. ‘‘Tidhā attho daṭṭhabbo’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ ‘‘na hī’’tiādinā vivarati. Visuṃ karoti, vomissakaṃ karotīti karoti-saddaṃ ānetvā sambandho. ‘‘Etthāpī’’tiādinā yathā ‘‘okāsato dūrameva bhindatī’’ti ettha okāsato dūrassa okāsato santikabhāvakaraṇaṃ adhippetanti vināsanaṃ bhedanaṃ, evaṃ ‘‘na lakkhaṇato dūraṃ bhindatī’’ti etthāpi lakkhaṇato dūrassa lakkhaṇato santikabhāvākaraṇaṃ abhedanaṃ avināsananti imamatthaṃ dasseti. Vomissakakaraṇavibhāgakaraṇatthataṃ sandhāyāha ‘‘bhindamānoti ettha ca aññathā bhedanaṃ vutta’’nti. Pacchimanaye vināsanatthameva sandhāya ‘‘bhedanaṃ idha ca aññathā vutta’’nti avoca.

    ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    2. Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā

    ೮. ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಪಸಾದಾತಿ ಓಳಾರಿಕತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಪಸಾದಾ, ಮನೋಮಯತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಚಕ್ಖುಸೋತಪ್ಪಸಾದಾ ಚ। ಕಾಯವೋಹಾರಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ಕಾಯನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಕಾಯೇಕದೇಸತ್ತಾ ಚ ಕಾಯೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ। ಕಾಯೋತಿ ಹಿ ಅತ್ತಭಾವೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧; ೩.೧೫೫), ಕರಜಕಾಯೋಪಿ ‘‘ಸೋ ಇಮಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೪)। ತಬ್ಬತ್ಥುಕಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಕಾಯಿಕಾತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಚೇತಸಿಕಾವ। ಯಥಾಹ ‘‘ಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ತಜ್ಜಾಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಚೇತಸಿಕಂ ನೇವ ಸಾತಂ ನಾಸಾತಂ ಚೇತೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದಯಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೫೨)। ‘‘ನ ಹಿ ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಯಪಸಾದನಿಸ್ಸಿತಾ ವೇದನಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾಯಿಕಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾದಿಭಾವೇನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾದಿಭಾವಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ತೇನಾತಿ ಸುಖಾದಿವೇದನೇಕದೇಸಸ್ಸ ಅದ್ಧಾಸಮಯವಸೇನ ಅತೀತಾದಿಭಾವಾಭಾವೇನ। ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತನಯತ್ತಾ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಅದ್ಧಾವಸೇನ, ಏಕಮುಹುತ್ತಾದಿಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದೀಸು ಉತುಆದಿನಾ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಯ ವೇದನಾಯ ವಿಭಾಗೋ ನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಸಮಯವಸೇನ ಚ ಅತೀತಾದಿಭೇದೋ ನ ದಸ್ಸಿತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಮ್ಪಿ ವೇದನಾನಂ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮೂಹತೋ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವೇದನಾಸಮುದಾಯೋ’’ತಿ। ತೇಹೀತಿ ಅದ್ಧಾಸಮಯವಸೇನ ಅತೀತಾದಿಭಾವೇಹಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಿಭಙ್ಗೇ। ತೇತಿ ‘‘ವೇದನೇಕದೇಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾದಿಭಾವೇನ ಭಿನ್ನಾ ಸುಖಾದಿವೇದನಾವಿಸೇಸಾ। ಯದಿ ವೇದನೇಕದೇಸಾ ಏತ್ಥ ಗಹಿತಾ, ಖಣಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾವ ತೇ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನ ಸನ್ತತಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಸನ್ತತಿಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇಸೂತಿ ಸುಖಾದಿಭೇದೇಸು। ಭೇದೋತಿ ವಿಸೇಸೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಸುಖಾದಿವಿಸೇಸಸ್ಸ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ‘‘ತಂಸಹಿತತದುಪ್ಪಾದಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಸುಖಾದಿವಿಸೇಸೋ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸನ್ತತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಿಕಾ ಭವಿತುಂ ಅರಹತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸನ್ತತಿಖಣವಸೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಅದ್ಧಾಸಮಯವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    8. Cakkhādayopasādāti oḷārikattabhāvapariyāpannā cakkhusotaghānajivhāpasādā, manomayattabhāvapariyāpannā cakkhusotappasādā ca. Kāyavohāraṃ arahantīti kāyantogadhattā kāyekadesattā ca kāyoti vattabbataṃ arahanti. Kāyoti hi attabhāvopi vuccati ‘‘sakkāyadiṭṭhī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.21; 3.155), karajakāyopi ‘‘so imamhā kāyā aññaṃ kāyaṃ abhinimminātī’’tiādīsu (paṭi. ma. 3.14). Tabbatthukāti cakkhādinissitā kāyikāti pariyāyena vuttā, nippariyāyena pana cetasikāva. Yathāha ‘‘yaṃ tasmiṃ samaye tajjācakkhuviññāṇadhātusamphassajaṃ cetasikaṃ neva sātaṃ nāsātaṃ cetosamphassajaṃ adukkhamasukhaṃ vedayita’’ntiādi (dha. sa. 152). ‘‘Na hi cakkhādayo kāyappasādā hontī’’ti iminā kāyapasādanissitā vedanā nippariyāyena kāyikāti dasseti. Kāyikacetasikādibhāvenāti ādi-saddena kusalākusalābyākatādibhāvā saṅgayhanti. Tenāti sukhādivedanekadesassa addhāsamayavasena atītādibhāvābhāvena. Keci panettha ‘‘heṭṭhā dassitanayattā pākaṭattā addhāvasena, ekamuhuttādipubbaṇhādīsu utuādinā rūpassa viya vedanāya vibhāgo na gayhatīti samayavasena ca atītādibhedo na dassito’’ti vadanti. Santānavasena pavattānampi vedanānaṃ cittena samūhato gahetabbataṃ sandhāyāha ‘‘vedanāsamudāyo’’ti. Tehīti addhāsamayavasena atītādibhāvehi. Etthāti etasmiṃ vibhaṅge. Teti ‘‘vedanekadesā’’ti vuttā kāyikacetasikādibhāvena bhinnā sukhādivedanāvisesā. Yadi vedanekadesā ettha gahitā, khaṇaparicchinnāva te gahetabbā, na santatiparicchinnāti āha ‘‘ekasantatiyaṃ panā’’tiādi. Tesūti sukhādibhedesu. Bhedoti viseso. Tassāti sukhādivisesassa. Yathā cettha, evaṃ ‘‘taṃsahitataduppādakā’’ti etthāpi taṃ-saddena sukhādiviseso paccāmaṭṭhoti veditabbo. Santati paricchedikā bhavituṃ arahatīti sambandho. Santatikhaṇavaseneva paricchedo vutto, na addhāsamayavasenāti adhippāyo.

    ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಮಜ್ಝಗತಾ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಿತಹೇತುಕಿಚ್ಚಾ ಅನಿಟ್ಠಿತಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಾ, ತಂ ಪನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಹೇತುಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಮಜ್ಝಗತಾತಿ ಏತೇನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವುತ್ತನಯಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯವೇದನಾನಂ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಯ, ವಿಪಾಕಾನಂ ವಿಯ ಚ ಅಯಂ ನಾಮ ಜನಕಹೇತೂತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಹೇತೂತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ।

    ‘‘Pubbantāparantamajjhagatā’’ti niṭṭhitahetukiccā aniṭṭhitapaccayakiccāti vuttā, taṃ pana atikkantahetupaccayakiccanti evaṃ vuttassa nayassa upalakkhaṇanti āha ‘‘pubbantāparantamajjhagatāti etena hetupaccayakiccavasena vuttanayaṃ dassetī’’ti. Ettha kusalākusalakiriyavedanānaṃ rūpassa viya, vipākānaṃ viya ca ayaṃ nāma janakahetūti nippariyāyena na sakkā vattuṃ, pariyāyena pana anantarapaccayabhūto hetūti vattabbo.

    ೧೧. ಸನ್ತಾಪನಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪರಿಡಹನಕಿಚ್ಚಂ। ಜಾತಿಆದಿಸಙ್ಕರನ್ತಿ ಜಾತಿಸಭಾವಪುಗ್ಗಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರತೋ ಸಙ್ಕರಂ ಸಮ್ಭೇದಂ ಅಕತ್ವಾ। ಸಮಾನಜಾತಿಯನ್ತಿ ಏಕಜಾತಿಯಂ। ಸುಖತೋ ತಜ್ಜಾತಿಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ಪಣೀತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಮಾನಭೇದೇತಿ ಭೂಮನ್ತರಾದಿಸಮಾನವಿಭಾಗೇ। ಉಪಬ್ರೂಹಿತಾನಂ ಧಾತೂನನ್ತಿ ಉಳಾರರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಪಣೀತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ। ವಿಬಾಧಿತಾನನ್ತಿ ನಿಪ್ಪೀಳಿತಾನಂ ಮಿಲಾಪಿತಾನಂ। ಉಭಯನ್ತಿ ಸುಖಾದಿದ್ವಯಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಖೋಭನಾ, ಆಲುಳನಾ ಚ ಕಾಯಿಕಸುಖಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಭಿಸನ್ದನಾ ಝಾನಸುಖಸ್ಸ। ಮದಯನಾ ಕಾಮಸುಖಸ್ಸ। ತಥಾ ಛಾದನಾ। ಆಸಿಞ್ಚನಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ। ಛಾದನಾ ಆಸಿಞ್ಚನಾ ವಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    11. Santāpanakiccanti pariḍahanakiccaṃ. Jātiādisaṅkaranti jātisabhāvapuggalalokiyalokuttarato saṅkaraṃ sambhedaṃ akatvā. Samānajātiyanti ekajātiyaṃ. Sukhato tajjātiyā adukkhamasukhā paṇītāti yojetabbāti sambandho. Samānabhedeti bhūmantarādisamānavibhāge. Upabrūhitānaṃ dhātūnanti uḷārarūpasamuṭṭhāpanena paṇītānaṃ rūpadhammānaṃ. Vibādhitānanti nippīḷitānaṃ milāpitānaṃ. Ubhayanti sukhādidvayaṃ. Ettha ca khobhanā, āluḷanā ca kāyikasukhassa vasena veditabbā. Abhisandanā jhānasukhassa. Madayanā kāmasukhassa. Tathā chādanā. Āsiñcanā sabbassa. Chādanā āsiñcanā vā sabbassa vasena veditabbā.

    ಸಭಾವಾದಿಭೇದೇನ ಚಾತಿ ಸಭಾವಪುಗ್ಗಲಲೋಕಿಯಾದಿಭೇದೇನ ಚ। ಏಕನ್ತಪಣೀತೇ ಲೋಕುತ್ತರೇ ಹೀನಪಣೀತಾನಂ ಪಟಿಪದಾನಂ ವಸೇನ ಹೀನಪಣೀತತಾ। ಏಕನ್ತಹೀನೇ ಅಕುಸಲೇ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಹೀನಪಣೀತತಾ, ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಸಾ ಹೀನಾ। ಯಾ ಸುಖುಮಾ, ಸಾ ಪಣೀತಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧)। ಅಕುಸಲಾದೀಸು ದೋಸಸಹಗತಾದಿಅನ್ತರಭೇದವಸೇನ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ತಂತಂವಾಪನವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಂತಂವಾಪನವಸೇನ ಕಥನೇಪಿ ಪರಿವತ್ತನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ದೋಸುಸ್ಸನ್ನತಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಾಧಿಕತಾಯ। ತಥಾತಿ ದೋಸುಸ್ಸನ್ನತಾಯ। ಕಥಂ ಪನ ಕುಸಲೇಸು ದೋಸುಸ್ಸನ್ನತಾ? ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ, ಕಿಲೇಸಾಧಿಕೇಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಬಾಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಿಣಾದೀಹಿ ಸಮ್ಬಾಧಪ್ಪತ್ತಾನಿ ವಿಯ ಸಸ್ಸಾನಿ ವಿಪುಲಫಲಉಳಾರಫಲಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ। ತಥಾತಿ ಮನ್ದದೋಸತಾಯ। ಕುಸಲಾನಂ ಮನ್ದದೋಸತಾಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮನಿಕನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತೋಗಧವಿಸೇಸಂ ನಿಕನ್ತಿಯಾ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾಸಾಮಞ್ಞಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹೇತ್ಥ ಓಳಾರಿಕಸಾಮಞ್ಞೇನ ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕತರೋಳಾರಿಕತಮಾ ನಿಕನ್ತಿಯೋ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತಥಾ ಸುಖುಮಸುಖುಮತರಸುಖುಮತಮಾ ಸುಖುಮತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ। ಸುಖುಮತಮನಿಕನ್ತಿವತ್ಥುನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Sabhāvādibhedena cāti sabhāvapuggalalokiyādibhedena ca. Ekantapaṇīte lokuttare hīnapaṇītānaṃ paṭipadānaṃ vasena hīnapaṇītatā. Ekantahīne akusale chandādivasena hīnapaṇītatā, oḷārikasukhumatā ca. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yā oḷārikā, sā hīnā. Yā sukhumā, sā paṇītā’’ti (vibha. aṭṭha. 11). Akusalādīsu dosasahagatādiantarabhedavasena upādāyupādāya oḷārikasukhumatā taṃtaṃvāpanavasena vuccati, na kusalākusalādivasenāti āha ‘‘taṃtaṃvāpanavasena kathanepi parivattanaṃ natthī’’ti. Dosussannatāyāti kilesādhikatāya. Tathāti dosussannatāya. Kathaṃ pana kusalesu dosussannatā? Upanissayavasena, kilesādhikehi santāne pavattamānā kusalā dhammā kilesehi sambādhappattiyā tiṇādīhi sambādhappattāni viya sassāni vipulaphalauḷāraphalā na hontīti. Tathāti mandadosatāya. Kusalānaṃ mandadosatāpi vuttanayānusārena veditabbā. Oḷārikasukhumanikantīti ettha antogadhavisesaṃ nikantiyā oḷārikasukhumatāsāmaññaṃ vuttaṃ. Yathā hettha oḷārikasāmaññena oḷārikoḷārikataroḷārikatamā nikantiyo gayhanti, tathā sukhumasukhumatarasukhumatamā sukhumatāsāmaññena gayhantīti. Sukhumatamanikantivatthunti cettha yāva bhavaggaṃ vipassanāñāṇañca veditabbaṃ.

    ೧೩. ಯದಿ ಸಿಯಾತಿ ಯದಿ ಅಸಮ್ಪಯೋಗೋ ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಸಿಯಾ।

    13. Yadi siyāti yadi asampayogo visaṃsaṭṭho siyā.

    ಸನ್ತಿಕತೋ ಅಕುಸಲತೋತಿ ಅಕುಸಲಭಾವೇನ ಸನ್ತಿಕತೋ ಲೋಭಸಹಗತಾದಿಅಕುಸಲವೇದಯಿತತೋ। ಅಕುಸಲಾತಿ ದೋಸಸಹಗತಾದಿಅಕುಸಲವೇದನಾ ದೂರೇತಿ ಯಥಾ ಉದ್ಧರೀಯತಿ। ತತೋ ದೂರತೋ ಕುಸಲತೋತಿ ತತೋ ಅಕುಸಲತೋ ದೂರತೋ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಕುಸಲವೇದಯಿತತೋ ಕುಸಲಾ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಕುಸಲವೇದನಾ। ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಉದ್ಧರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಂ ‘‘ತಥಾ ಹಿ ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವರತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕುದ್ಧರಣಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಸನ್ತಿಕತೋ ಸನ್ತಿಕುದ್ಧರಣಮೇವ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಸತಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ದೂರಸನ್ತಿಕತಾ ಇಧ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸನ್ತಿಕತೋ ಸನ್ತಿಕುದ್ಧರಣಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ, ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Santikatoakusalatoti akusalabhāvena santikato lobhasahagatādiakusalavedayitato. Akusalāti dosasahagatādiakusalavedanā dūreti yathā uddharīyati. Tato dūrato kusalatoti tato akusalato dūrato kāmāvacarādikusalavedayitato kusalā kāmāvacarādikusalavedanā. ‘‘Na sakkā’’ti vuttaṃ uddharituṃ asakkuṇeyyataṃ ‘‘tathā hi satī’’tiādinā vivarati. Tasmāti yasmā dūrato santikuddharaṇaṃ vuttanayena santikato santikuddharaṇameva hoti, tathā sati atthaviseso na hoti, upādāyupādāya dūrasantikatā idha vuccati. Tasmā santikato santikuddharaṇañca na sakkā kātuṃ atthavisesābhāvato, anadhippetattā cāti adhippāyo.

    ನನು ಚ ಅತಿಸಯವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಅತ್ಥೇವ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ದೂರದೂರತರತಾಯ ವಿಯ ಸನ್ತಿಕಸನ್ತಿಕತರತಾಯ ಚ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ’’ತಿ। ಯಾತಿ ಅಕುಸಲವೇದನಾ। ತತೋತಿ ಕುಸಲವೇದಯಿತತೋ। ಇಧ ವುತ್ತಸ್ಸ ದೂರಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾಹಿ ವೇದನಾಹಿ ದೂರೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೧೩) ವುತ್ತಸ್ಸ ದೂರಸ್ಸ। ದೂರತೋ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸಭಾಗತ್ತಾತಿ ಯತೋ ಯಂ ‘‘ದೂರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತೋ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸದಿಸತ್ತಾ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿತುಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಹೇಟ್ಠಾ ಯಾ ವೇದನಾ ಯಾಯ ವೇದನಾಯ ದೂರೇತಿ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಏವ ತಸ್ಸಾ ಕೇನಚಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ನ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾತಿ। ಸನ್ತಿಕೇತಿ ವುತ್ತವೇದನಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಭಿನ್ನೇತಿ ಲೋಭಸಹಗತಾದಿವಸೇನ ವಿಭತ್ತೇ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ‘‘ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಅತ್ಥೇ ಏವ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಅಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಅಕುಸಲಾಯ ವೇದನಾಯ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಅಕುಸಲಾಯ ವೇದನಾಯಮೇವ ಲೋಭಸಹಗತಾದಿವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾಯ ದೂರಭಾವೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ।

    Nanu ca atisayavacanicchāvasena attheva atthavisesoti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘dūradūrataratāya viya santikasantikataratāya ca anadhippetattā’’ti. Yāti akusalavedanā. Tatoti kusalavedayitato. Idha vuttassa dūrassāti imasmiṃ vedanākkhandhavibhaṅge ‘‘akusalā vedanā kusalābyākatāhi vedanāhi dūre’’tiādinā (vibha. 13) vuttassa dūrassa. Dūrato accantavisabhāgattāti yato yaṃ ‘‘dūre’’ti vuttaṃ, tato accantavisadisattā tassa vasena dūre santikaṃ natthīti na sakkā dūrato santikaṃ uddharituṃ. Ayañhettha adhippāyo – heṭṭhā yā vedanā yāya vedanāya dūreti vuttā, sā eva tassā kenacipi pariyāyena santiketi na uddharitabbāti. Santiketi vuttavedanaṃyeva sandhāya vadati. Bhinneti lobhasahagatādivasena vibhatte. Tatthevāti ‘‘santike’’ti vuttaatthe eva. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘akusalā vedanā akusalāya vedanāya santike’’ti evaṃ vuttaakusalāya vedanāyameva lobhasahagatādivasena vibhattāya dūrabhāvopi labbhati. Evaṃ sesesupīti.

    ಯದಿ ಸನ್ತಿಕತೋ ದೂರಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಯದಗ್ಗೇನ ದೂರಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧರಿಯೇಯ್ಯಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ದೂರತೋ ಚ ಸನ್ತಿಕಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಉದ್ಧರಿತು’’ನ್ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಂ ಸನ್ತಿಕತೋ ದೂರಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಯದಿಪಿ ತಂ ವಿಸಭಾಗಟ್ಠೇನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾಪಿ ಯಂ ತತ್ಥ ಸನ್ತಿಕಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಸಭಾಗಟ್ಠೇನೇವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸನ್ತಿಕತೋವ ಸನ್ತಿಕಂ ಉದ್ಧಟಂ ಸಿಯಾತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ವಿಸಭಾಗಟ್ಠೇನ ದೂರತಾ, ಸಭಾಗಟ್ಠೇನ ಚ ಸನ್ತಿಕತಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತಸ್ಮಾ। ಲೋಭಸಹಗತಾಯ ದೋಸಸಹಗತಾ ವಿಸಭಾಗತಾಯ ದೂರೇ ಸಮಾನಾ ಕಥಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನನು ತಾಸಂ ಅಕುಸಲಸಭಾಗತಾ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ತತ್ಥ ಉತ್ತರಮಾಹ ‘‘ವಿಸಭಾಗತಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಭೇದಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಭೇದಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಸದಿಸತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವ ಪವತ್ತತಿ ವಿಸಭಾಗತಾ। ದೂರತಾಯಾತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾಯ ದೂರತಾಯ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಪಕತ್ತಾ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕುದ್ಧರಣಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ। ಸತಿ ಹಿ ಸಭಾಗಬ್ಯಾಪಕತ್ತೇ ಸಿಯಾ ಸನ್ತಿಕತಾತಿ ದೂರತೋ ಸನ್ತಿಕುದ್ಧರಣಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ಸಭಾಗತಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞಂ। ಭೇದನ್ತಿ ವಿಸೇಸಂ। ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾವಾತಿ ಅಭಿಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾವ। ವಿಸಭಾಗಬ್ಯಾಪಕತ್ತಾ ಸನ್ತಿಕತಾಯಾತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತವಿಸಭಾಗಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸನ್ತಿಕತಾಯ ಸನ್ತಿಕತೋ ದೂರುದ್ಧರಣಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ। ತಮೇವತ್ಥಂ ‘‘ಅಕುಸಲತಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ।

    Yadi santikato dūraṃ labbhati, yadaggena dūraṃ labbhati, tadaggena dūrato santikaṃ uddhariyeyyāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘upādāyupādāya dūrato ca santikaṃ na sakkā uddharitu’’ntiādi. Tassattho – yaṃ santikato dūraṃ labbhati, yadipi taṃ visabhāgaṭṭhena labbhati, tathāpi yaṃ tattha santikaṃ labbhati, taṃ sabhāgaṭṭheneva labbhatīti santikatova santikaṃ uddhaṭaṃ siyāti. Tasmāti yasmā visabhāgaṭṭhena dūratā, sabhāgaṭṭhena ca santikatā icchitā, tasmā. Lobhasahagatāya dosasahagatā visabhāgatāya dūre samānā kathaṃ santike bhaveyyāti adhippāyo. Nanu tāsaṃ akusalasabhāgatā labbhatevāti tattha uttaramāha ‘‘visabhāgatā’’tiādi. Tattha bhedaṃ aggahetvā na pavattatīti bhedaṃ visesaṃ asadisataṃ gahetvā eva pavattati visabhāgatā. Dūratāyāti idhādhippetāya dūratāya sabhāgassa abyāpakattā dūrato santikuddharaṇaṃ na sakkā kātuṃ. Sati hi sabhāgabyāpakatte siyā santikatāti dūrato santikuddharaṇaṃ sakkā kātunti adhippāyo. ‘‘Na hī’’tiādinā tamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Sabhāgatāti sāmaññaṃ. Bhedanti visesaṃ. Antogadhaṃ katvāvāti abhibyāpetvāva. Visabhāgabyāpakattā santikatāyāti idhādhippetavisabhāgaṃ byāpetvā pavattanato heṭṭhā vuttasantikatāya santikato dūruddharaṇaṃ sakkā kātuṃ. Tamevatthaṃ ‘‘akusalatā hī’’tiādinā pākaṭaṃ karoti.

    ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೩. ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    3. Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā

    ೧೭. ತಸ್ಸಾಪೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯಪಿ। ತಬ್ಬತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖುವತ್ಥುಕತ್ತಾ। ಪಟಿಘವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಘತೋ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬೋ ಪಟಿಘವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ।

    17. Tassāpīti saññāyapi. Tabbatthukattāti cakkhuvatthukattā. Paṭighaviññeyyoti yathāvuttapaṭighato vijānitabbo paṭighavasena gahetabbo. Uttarapadalopaṃ katvāti purimapade uttarapadalopaṃ katvā.

    ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇ, ನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಚನನ್ತಿ ಸದ್ದೋ, ನಾಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಚನಾಧೀನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ಪತಿ ಸದ್ದಾಧೀನಾ, ನಾಮಾಯತ್ತಗಹಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ನಾಮರೂಪದುಕೇ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೧೦೧-೧೦೮) ವುತ್ತಮೇವ। ಅಧಿವಚನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಕಾಸಕಂ ಞಾಪಕಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿವಚನಾ ಯಥಾ ಅರಿಸಸೋತಿ। ತತೋಜೋತಿ ಅಧಿವಚನಸಙ್ಖಾತತೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧತೋ ಜಾತೋ। ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಫಸ್ಸೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಫಸ್ಸೋಯೇವ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನ ಕೇವಲಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಫಸ್ಸೇ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಫಸ್ಸೇಪಿ ‘‘ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇ ವಚನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಾ ಅಧಿವಚನಾ’’ತಿಆದಿವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಇತೀತಿ ತಸ್ಮಾ। ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಜಪರಿಯಾಯೇನ। ತತೋಜಾಪೀತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಫಸ್ಸಜಾತಾಪಿ। ಅಞ್ಞಪ್ಪಕಾರಾಸಮ್ಭವತೋತಿ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಜಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಆವೇಣಿಕಂ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಜತಾ। ಪಕಾರನ್ತರಂ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜತಾ।

    Viññeyyabhāve, na uppattiyanti adhippāyo. Vacananti saddo, nāmanti attho. Vacanādhīnāti gahetabbataṃ pati saddādhīnā, nāmāyattagahaṇāti attho. Yadettha vattabbaṃ, taṃ nāmarūpaduke (dha. sa. mūlaṭī. 101-108) vuttameva. Adhivacanaṃ paññattipakāsakaṃ ñāpakaṃ etesaṃ atthīti adhivacanā yathā arisasoti. Tatojoti adhivacanasaṅkhātato arūpakkhandhato jāto. Arūpakkhandhapariyāpannattā phassepi yathāvutto attho sambhavatīti dassetuṃ ‘‘samphassoyeva vā’’tiādimāha. Na kevalaṃ manodvārikaphasse eva, atha kho pañcadvārikaphassepi ‘‘viññeyyabhāve vacanaṃ adhikicca pavattā adhivacanā’’tiādivuttappakāro attho sambhavati. Itīti tasmā. Tena pariyāyenāti manosamphassajapariyāyena. Tatojāpīti pañcadvārikaphassajātāpi. Aññappakārāsambhavatoti paṭighasamphassajapariyāyassa asambhavato. Āveṇikaṃ paṭighasamphassajatā. Pakārantaraṃ adhivacanasamphassajatā.

    ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಯದಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಫಸ್ಸೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ ಪರಿಯಾಯತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಞ್ಞಾವ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ವೇದನಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಾನಂ। ಅತ್ಥವಸೇನಾತಿ ‘‘ವಚನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಾ ಅಧಿವಚನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಅತ್ಥವಸೇನ ಅನ್ವತ್ಥತಾವಸೇನ। ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮನ್ತಿ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮಂ। ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಸಾಧಾರಣೋಪಿ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜವೋಹಾರೋ ರುಳ್ಹಿವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಯ ಏವ ಪವತ್ತೋತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸೋ ತದಞ್ಞಾರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸಾಧಾರಣೋ ಸಞ್ಞಾಯ ನಿವೇಸಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ರಜ್ಜಿತ್ವಾ ಓಲೋಕನಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಓಲೋಕನಾದಿ ವಿಯ ರಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸವನಾದಿಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಥಾಸೋತಾವಧಾನಾದಿನೋಪಿ ರತ್ತತಾದಿವಿಜಾನನನಿಮಿತ್ತತಾಸಮ್ಭವತೋ। ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾಸಞ್ಞಾಯ ಪನ ಪಾಕಟಭಾವಂ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಓಲೋಕನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವಿಸಯಸಮಾಗಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Yadievanti yadi pañcadvārikaphassehi uppannasaññā pariyāyato nippariyāyato ca ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuccanti, evaṃ cattāropi arūpino khandhā evaṃ vattuṃ yuttā. Evaṃ sante saññāva kasmā ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuttāti āha ‘‘tiṇṇaṃ khandhāna’’ntiādi. Tattha tiṇṇaṃ khandhānanti vedanāsaṅkhāraviññāṇakkhandhānaṃ. Atthavasenāti ‘‘vacanaṃ adhikicca pavattā adhivacanā’’tiādinā vuttaatthavasena anvatthatāvasena. Attano pattampi nāmanti ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti evaṃ attano anuppattampi nāmaṃ. Dhammābhilāpoti sabhāvanirutti. Pubbe catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ sādhāraṇopi adhivacanasamphassajavohāro ruḷhivasena saññāya eva pavattoti vatvā idāni so tadaññārūpakkhandhasādhāraṇo saññāya nivesitoti dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādimāha. Rajjitvā olokanādīsūti ettha ādi-saddena kujjhitvā olokanādi viya rajjitvā savanādipi saṅgayhatīti veditabbaṃ, tathāsotāvadhānādinopi rattatādivijānananimittatāsambhavato. Cakkhusamphassajāsaññāya pana pākaṭabhāvaṃ nidassanavasena dassetuṃ ‘‘olokanaṃ cakkhuviññāṇavisayasamāgame’’tiādimāha.

    ಓಲೋಕನಸ್ಸ ಅಪಾಕಟಭಾವೇ ರತ್ತತಾದಿವಿಜಾನನಂ ನ ಹೋತಿ, ಪಾಕಟಭಾವೇ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಸಾದವತ್ಥುಕಾ ಏವಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತ’’ನ್ತಿ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ತೇನ ಕಥಿತಂ, ಕಾಯೇನ ವಾ ಪಕಾಸಿತಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಞಾತ’’ನ್ತಿ।

    Olokanassa apākaṭabhāve rattatādivijānanaṃ na hoti, pākaṭabhāve ca hotīti āha ‘‘pasādavatthukā evā’’ti. ‘‘Aññaṃ cintenta’’nti yaṃ pubbe tena kathitaṃ, kāyena vā pakāsitaṃ, tato aññaṃ kiñci atthaṃ cintentaṃ. Tenevāha ‘‘ñāta’’nti.

    ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೪. ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    4. Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā

    ೨೦. ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾತಿ ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಠಮಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಭುಮ್ಮವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಹಿ ಪಧಾನಂ ದಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ। ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾವ ಪಧಾನಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಯದಿ ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚೋದೇತಿ। ಇತರೋ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಪಧಾನಮೇವ ದಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪರಿಮಕೋಟಿಗತಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ಪರಿಹರತಿ। ಪಧಾನಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನಂ। ಪಧಾನೇ ಹಿ ದಸ್ಸಿತೇ ಅಪ್ಪಧಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ಪನ ತಾಯ ಗಹಿತಾಯ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಯಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಬ್ಯಾಪಿಕಾ’’ತಿ। ದುತಿಯೇ ಕರಣನಿದ್ದೇಸತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆಗತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ಆಹ। ಆಗಮನಕಿರಿಯಾ ಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಕರಣಭಾವೇನ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾತಿ। ಯಥಾ ಚ ಆಗಮನಕಿರಿಯಾಯ, ಏವಂ ವಚನಕಿರಿಯಾಯಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಕರಣಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುರಿಮೇಪಿ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಪ್ಪಭೇದೇ’’ತಿ ಇದಂ ಲೋಕಿಯಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಪಾಳಿಆಗತಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಯೇವಾಪನಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ಗಯ್ಹಮಾನಾಯ ‘‘ತೇಪಞ್ಞಾಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಪನ ‘‘ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಾ’’ತಿ।

    20. ‘‘Heṭṭhimakoṭiyātietthā’’ti idaṃ paṭhamaṃ ‘‘heṭṭhimakoṭiyā’’ti vacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tassa hi bhummavasena attho gahetabbo. Tenāha ‘‘tattha hi padhānaṃ dassita’’nti. Heṭṭhimakoṭiyāva padhānaṃ dassitanti imamatthaṃ gahetvā ‘‘yadi eva’’ntiādinā codeti. Itaro ‘‘heṭṭhimakoṭiyā padhānameva dassita’’nti evamettha niyamo gahetabboti dassento ‘‘uparimakoṭigatabhāvenā’’tiādinā taṃ pariharati. Padhānasseva dassanaṃ. Padhāne hi dassite appadhānampi atthato dassitameva hotīti. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘taṃsampayuttasaṅkhārā pana tāya gahitāya gahitāva hontī’’ti. Yaṃ heṭṭhimakoṭiyaṃ labbhati, taṃ uparimakoṭiyampi labbhati evāti āha ‘‘heṭṭhimakoṭi hi sabbabyāpikā’’ti. Dutiye karaṇaniddesataṃ dassetuṃ ‘‘āgatāti sambandho’’ti āha. Āgamanakiriyā hi heṭṭhimakoṭiyā karaṇabhāvena tattha vuttāti. Yathā ca āgamanakiriyāya, evaṃ vacanakiriyāyapi heṭṭhimakoṭiyā karaṇabhāvo sambhavatīti dassetuṃ ‘‘purimepi vā’’tiādimāha. ‘‘Ekūnapaññāsappabhede’’ti idaṃ lokiyacittuppāde pāḷiāgatānaṃ saṅkhārakkhandhadhammānaṃ uparimakoṭiṃ sandhāya vuttaṃ. Yevāpanakadhammehi saddhiṃ uparimakoṭiyā gayhamānāya ‘‘tepaññāsā’’ti vattabbaṃ siyā, lokuttaracittuppādavasena pana ‘‘sattapaññāsā’’ti.

    ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā

    ಸಮುಗ್ಗಮ-ಪದಸ್ಸ ತತ್ವತೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಞ್ಜಾತಿಯಂ ಆದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಭೇದತೋ ಪನ ಸಮಾಯೋಗೇ ಉಗ್ಗಮನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕೇನ ಸಮಾಯೋಗೇ, ಕುತೋ, ಕಥಞ್ಚ ಉಗ್ಗಮನನ್ತಿ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ಆಹ ‘‘ತಂತಂಪಚ್ಚಯಸಮಾಯೋಗೇ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಏವ। ತತ್ಥ ಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸಮುಗ್ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಯಥಾಧಿಗತಾನಂ ಅಧಿಗತಪ್ಪಕಾರಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಪಪಾತಿಕಸಮುಗ್ಗಮೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಂಸೇದಜಸಮುಗ್ಗಮೋಪಿ ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ತದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ತತ್ಥ ಸಂಸೇದಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಇತರೇ ನ ವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಇದಮೇತೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ। ಸುಖುಮಜಾತಿಯಲೋಮಾ ಏವ ಕಿರ ಕೇಚಿ ಏಳಕಾ ಹಿಮವನ್ತೇ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಲೋಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಜಾತಿಮನ್ತಏಳಕಲೋಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಅತಿಸುಖುಮತ್ತಾ ತೇಸಂ ಲೋಮಾನಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಜಪಾಕತಿಕೇಳಕಾದೀಹಿ ಸಙ್ಕರರಹಿತಾನಂ ತೇಸಂ ಏಳಕವಿಸೇಸಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಳಕಸ್ಸ ಲೋಮಂ ಜಾತಿಉಣ್ಣಾ, ತಮ್ಪಿ ತಙ್ಖಣನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಗಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಅಪರೇ। ಏವಂಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ಜಾತಿಉಣ್ಣಂಸುನೋ ಪಗ್ಘರಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗೇ ಠಿತತೇಲಬಿನ್ದುಸಣ್ಠಾನಂ। ವಣ್ಣಪ್ಪಟಿಭಾಗೋತಿ ರೂಪಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಸಣ್ಠಾನಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಚ।

    Samuggama-padassa tatvato pariyāyato ca atthaṃ dasseti ‘‘sañjātiyaṃ ādiuppattiya’’nti. Bhedato pana samāyoge uggamananti. Tattha kena samāyoge, kuto, kathañca uggamananti vicāraṇāyaṃ āha ‘‘taṃtaṃpaccayasamāyoge’’tiādi. Tatthevāti pañcavokārabhave eva. Tattha hi pañcakkhandhā paripuṇṇā samuggacchanti. Yathādhigatānaṃ adhigatappakārānaṃ, paṭisandhikānanti attho. Opapātikasamuggameneva cettha saṃsedajasamuggamopi gahitoti daṭṭhabbo pañcakkhandhapariyāpannānaṃ tadā uppajjanārahānaṃ uppajjanato. Tattha saṃsedajā uppajjitvā vaḍḍhanti, itare na vaḍḍhantīti idametesaṃ nānākaraṇaṃ. Sukhumajātiyalomā eva kira keci eḷakā himavante vijjanti, tesaṃ lomaṃ sandhāya ‘‘jātimantaeḷakaloma’’nti vuttaṃ atisukhumattā tesaṃ lomānaṃ. Keci pana ‘‘ajapākatikeḷakādīhi saṅkararahitānaṃ tesaṃ eḷakavisesānaṃ nibbatteḷakassa lomaṃ jātiuṇṇā, tampi taṅkhaṇanibbattassā’’ti vadanti. Gabbhaṃ phāletvā gahitassāti apare. Evaṃsaṇṭhānanti jātiuṇṇaṃsuno paggharitvā agge ṭhitatelabindusaṇṭhānaṃ. Vaṇṇappaṭibhāgoti rūpapaṭicchanno saṇṭhānapaṭicchanno ca.

    ಸನ್ತತಿಮೂಲಾನೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ರೂಪಸನ್ತತಿಯಾ ಮೂಲಭೂತಾನಿ। ಅನೇಕಿನ್ದ್ರಿಯಸಮಾಹಾರಭಾವತೋತಿ ಯಥಾರಹಂ ಚಕ್ಖಾದಿಅನೇಕಿನ್ದ್ರಿಯಸಙ್ಘಾತಭಾವತೋ। ಪಧಾನಙ್ಗನ್ತಿ ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ ಸಿರೋ।

    Santatimūlānīti tasmiṃ bhave rūpasantatiyā mūlabhūtāni. Anekindriyasamāhārabhāvatoti yathārahaṃ cakkhādianekindriyasaṅghātabhāvato. Padhānaṅganti uttamaṅgaṃ siro.

    ನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣತಂ, ತಂತಂಖನ್ಧೇಕದೇಸಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಾಮಾವಚರಾನನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರಸತ್ತಾನಂ। ಪರಿಹೀನಾಯತನಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಹೀನಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದಿಆಯತನಸ್ಸ ವಸೇನ। ತತ್ಥ ದುಗ್ಗತಿಯಂ ಅನ್ಧಸ್ಸ ಚಕ್ಖುದಸಕವಸೇನ, ಬಧಿರಸ್ಸ ಸೋತದಸಕವಸೇನ, ಅನ್ಧಬಧಿರಸ್ಸ ಉಭಯವಸೇನ ಸನ್ತತಿಸೀಸಹಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಪುಂಸಕಸ್ಸ ಪನ ಭಾವಹಾನಿ ವುತ್ತಾ ಏವ। ತಥಾ ಅನ್ಧಬಧಿರಾಘಾನಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನವಸೇನ। ತಂ ಪನ ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ತಂ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ರೂಪಾವಚರಾನಂ ಪನ ಚಕ್ಖುಸೋತವತ್ಥುಜೀವಿತವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಸನ್ತತಿಸೀಸಾನೀತಿ ಇತರೇಸಂ ವಸೇನ ಸನ್ತತಿಸೀಸಹಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Na tassa tassa khandhassa paripuṇṇataṃ, taṃtaṃkhandhekadesasseva vuttattāti adhippāyo. Kāmāvacarānanti kāmāvacarasattānaṃ. Parihīnāyatanassāti parihīnassa cakkhādiāyatanassa vasena. Tattha duggatiyaṃ andhassa cakkhudasakavasena, badhirassa sotadasakavasena, andhabadhirassa ubhayavasena santatisīsahāni veditabbā. Napuṃsakassa pana bhāvahāni vuttā eva. Tathā andhabadhirāghānakassa cakkhusotaghānavasena. Taṃ pana dhammahadayavibhaṅgapāḷiyā virujjhati. Taṃ parato āvi bhavissati. Rūpāvacarānaṃ pana cakkhusotavatthujīvitavasena cattāri santatisīsānīti itaresaṃ vasena santatisīsahāni veditabbā.

    ತೇಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ। ವತ್ಥುಭಾವೇನಾತಿ ವಿಚಾರಣಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪವತ್ತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಚ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸೂ’’ತಿ ಅಯಂ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಅನಧಿಪ್ಪೇತೇ। ‘‘ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣತ್ಥೇ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಸಯಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಇಧಾಸಮ್ಭವತೋ ವುತ್ತಂ। ಉಭಯನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಂ। ರೂಪಾರೂಪಸನ್ತತಿನ್ತಿ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಂ ರೂಪಸನ್ತತಿಂ ಅರೂಪಸನ್ತತಿಞ್ಚ। ‘‘ವತ್ಥು ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ದುಬ್ಬಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣಂ ಏವ, ನಾಪಿ ವತ್ಥುರೂಪಂ ಏವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬರೂಪಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ದುಬ್ಬಲತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ತದಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ರೂಪಂ। ‘‘ಕಮ್ಮಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ನ ಕಮ್ಮಜತಾಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಅಪತಿಟ್ಠಿತತಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸತಿಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತೋ ಪರನ್ತಿ ತತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪರಂ। ಸದಿಸಸನ್ತಾನೇ ಯಥಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ನ ತಥಾ ವಿಸದಿಸಸನ್ತಾನೇತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನಸನ್ತತಿಯ’’ನ್ತಿ।

    Tesanti pañcannaṃ khandhānaṃ. Vatthubhāvenāti vicāraṇāya adhiṭṭhānabhāvena. Paṭisandhiyaṃ uppannā pavattā pañcakkhandhāti paṭisandhikkhaṇe pavattikkhaṇe ca pañcakkhandhe dasseti. Bhummaniddesoti ‘‘pañcasu khandhesū’’ti ayaṃ bhummaniddeso. Aññathāti niddhāraṇe anadhippete. ‘‘Bhāvenabhāvalakkhaṇatthe’’ti idaṃ visayādiatthānaṃ idhāsambhavato vuttaṃ. Ubhayanti rūpārūpaṃ. Rūpārūpasantatinti rūpasamuṭṭhāpakaṃ rūpasantatiṃ arūpasantatiñca. ‘‘Vatthu uppādakkhaṇe dubbalaṃ hotī’’ti idaṃ na paṭisandhikkhaṇaṃ eva, nāpi vatthurūpaṃ eva sandhāya vuttanti dassento āha ‘‘sabbarūpānaṃ uppādakkhaṇe dubbalataṃ sandhāya vutta’’nti. ‘‘Tadā hī’’tiādi yathāvuttassa atthassa kāraṇavacanaṃ. Tattha tanti rūpaṃ. ‘‘Kammakkhittattā’’ti idaṃ na kammajatāmattaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho kammajassa paṭhamuppattiyaṃ apatiṭṭhitataṃ sandhāyāti dassento ‘‘satipī’’tiādimāha. Tato paranti tato paṭisandhito paraṃ. Sadisasantāne yathā patiṭṭhitaṃ, na tathā visadisasantāneti āha ‘‘samānasantatiya’’nti.

    ಅಙ್ಗಭಾವನ್ತಿ ಕಾರಣಭಾವಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಹಾಯಭಾವ’’ನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತೇಸಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮಾನಂ। ತದಾತಿ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ ರೂಪುಪ್ಪಾದನಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಏವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ, ನ ಇತರತ್ರ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯದಾ ಚ ರೂಪುಪ್ಪಾದನಂ, ತದಾ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ’’ತಿ।

    Aṅgabhāvanti kāraṇabhāvaṃ. Tenevāha ‘‘sahāyabhāva’’nti. Tesaṃ dhammānanti yehi saddhiṃ uppannaṃ, tesaṃ paṭisandhiyaṃ cittacetasikadhammānaṃ. Tadāti ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe ca rūpuppādanameva natthi. Anantarādipaccayalābhena uppādakkhaṇe eva cittassa balavabhāvo, na itaratra. Tenāha ‘‘yadā ca rūpuppādanaṃ, tadā uppādakkhaṇe’’ti.

    ಯೇಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾದಿಆಕಾರೇಹಿ। ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಆಹಾರಾದಿವಸೇನ ಯಥಾರಹಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಆಹಾರಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೨೯)।

    Yehākārehīti āhārindriyapaccayādiākārehi. Yathāsambhavaṃ paccayā hontīti phassādayo āhārādivasena yathārahaṃ paccayā honti. Vuttañhetaṃ paṭṭhāne ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā āhārā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ, kaṭattā ca rūpānaṃ āhārapaccayena paccayo’’tiādi (paṭṭhā. 1.1.429).

    ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ, ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ವಾ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ। ತತೋ ಪುರಿಮತರೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಚುತಿಚಿತ್ತತೋ ಆಸನ್ನೇಹಿ ಪುರಿಮತರೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಂ ಭವನ್ತರೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನೇಪಿ ವಟ್ಟಮೂಲೇತಿ ಅಕಾರಣಂ ವಟ್ಟಮೂಲಾವೂಪಸಮೋ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ರೂಪುಪ್ಪಾದನೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Cuticittena saddhiṃ uppajjamānaṃ, cuticittena vā kāraṇabhūtena uppajjamānaṃ. Tato purimatarehi uppajjamānaṃ viyāti yathā cuticittato āsannehi purimatarehi uppajjamānaṃ rūpaṃ bhavantare na uppajjati, evaṃ cuticittena uppajjamānampi anupacchinnepi vaṭṭamūleti akāraṇaṃ vaṭṭamūlāvūpasamo cuticittassa rūpuppādaneti dasseti.

    ಅರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಆರುಪ್ಪಸ್ಸ।

    Arūpassāti āruppassa.

    ಉತುನಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಉತುನಾ। ಸಮುಟ್ಠಿತೇ ರೂಪೇತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ರೂಪೇ ಸಮುಟ್ಠಿತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಅನನ್ತರಂ ಪಠಮಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಕ್ಖಣಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಸೋಳಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಆದಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ, ಸೋಳಸಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೋ ಚಾತಿ ವದನ್ತಿ, ರೂಪಸ್ಸೇವ ಪನ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಕ್ಖಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Utunāti paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe uppannena utunā. Samuṭṭhite rūpeti paṭisandhicittassa bhaṅgakkhaṇe rūpe samuṭṭhite paṭisandhianantaraṃ paṭhamabhavaṅgacittaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Uppādanirodhakkhaṇāti yathāvuttesu soḷasasu cittesu ādicittassa uppādakkhaṇo, soḷasamacittassa nirodhakkhaṇo cāti vadanti, rūpasseva pana uppādanirodhakkhaṇā veditabbā.

    ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಏವಾತಿ ತಸ್ಸ ಉತುನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇ ಏವ ಯದಿ ಗಹಿತಾ, ‘‘ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಸೋಳಸಹೇವ ಚಿತ್ತೇಹಿ ತಸ್ಸ ಧರಮಾನತಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಉತುನೋ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೋ ಅಥ ಗಹಿತೋ, ‘‘ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಹಿತೇನ ಚ ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ। ‘‘ಅಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಸ್ಸ ಬಹಿಕತತ್ತಾ।

    Dharamānakkhaṇe evāti tassa utuno vijjamānakkhaṇe eva yadi gahitā, ‘‘soḷasacittakkhaṇāyukaṃ rūpa’’nti vuttaṃ hoti soḷasaheva cittehi tassa dharamānatāya paricchinnattā. Uppādakkhaṇaṃ aggahetvāti utuno dharamānakkhaṇe uppādakkhaṇaṃ aggahetvā nirodhakkhaṇo atha gahito, ‘‘sattarasacittakkhaṇāyukaṃrūpa’’nti vuttaṃ hoti uppādakkhaṇasahitena ca ekassa cittakkhaṇassa gahitattā. ‘‘Adhikasoḷasacittakkhaṇāyuka’’nti vuttaṃ hoti nirodhakkhaṇassa bahikatattā.

    ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಕ್ಖಣೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತೇಸು ಚ ಸೋಳಸಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ, ತತೋ ಅಧಿಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ಚ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ಠಿತಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸೂತಿ ತಸ್ಸ ಉತುನೋ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಸೋಳಸಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಗಹಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಉತುನೋ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ಧರಮಾನಕ್ಖಣೇ ಗಹಿತೋತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ‘‘ರೂಪೇ ಧರನ್ತೇಯೇವ ಸೋಳಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಸತ್ತರಸಮೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ಏವಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಕ್ಖಮಾನಾ ಅಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಗಹಿತೇ ವಾ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ ಗಹಿತೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ದ್ವೇ ಭವಙ್ಗಾನಿ, ಆವಜ್ಜನಂ, ದಸ್ಸನಂ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ, ಸನ್ತೀರಣಂ, ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ, ಪಞ್ಚ ಜವನಾನಿ, ದ್ವೇ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಿ, ಏಕಂ ಚುತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪಞ್ಚದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥಾವಸೇಸಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕೇ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೭), ತಥಾ ತದಾರಮ್ಮಣಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ, ‘‘ಏಕಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ, ತದವಸಾನೇ ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಟ್ಠಿತಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೭) ಚ ವಕ್ಖತಿ। ತಸ್ಮಾ ರೂಪಸ್ಸ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾಯಪಿ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ। ತಥಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಚಲನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮೇವಾತಿ ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Evaṃ uppādanirodhakkhaṇesu gahitesu aggahitesu ca soḷasasattarasacittakkhaṇāyukatā, tato adhikacittakkhaṇāyukatā ca siyāti dassetvā idāni tattha ṭhitapakkhaṃ dassento ‘‘yasmā panā’’tiādimāha. Tattha tassa dharamānakkhaṇe uppannesūti tassa utuno dharamānakkhaṇe uppannesu soḷasasu cittesu paṭisandhipi yasmā gahitā, tasmā utuno uppādakkhaṇo dharamānakkhaṇe gahitotinirodhakkhaṇe aggahite ‘‘rūpe dharanteyeva soḷasa cittāni uppajjitvā nirujjhanti, taṃ pana sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhatī’’ti (vibha. aṭṭha. 26 pakiṇṇakakathā) evaṃ aṭṭhakathāyaṃ vakkhamānā adhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā adhippetā. Gahite vā nirodhakkhaṇe soḷasacittakkhaṇāyukatā adhippetāti sambandho. Ettha ca ‘‘adhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā’’ti idaṃ paṭisandhicittassa uppādakkhaṇo gahitoti katvā vuttaṃ. Yasmā pana paṭiccasamuppādavibhaṅgavaṇṇanāyaṃ ‘‘dve bhavaṅgāni, āvajjanaṃ, dassanaṃ, sampaṭicchanaṃ, santīraṇaṃ, voṭṭhabbanaṃ, pañca javanāni, dve tadārammaṇāni, ekaṃ cuticittanti pañcadasa cittakkhaṇā atītā honti, athāvasesaekacittakkhaṇāyuke’’ti (vibha. aṭṭha. 227), tathā tadārammaṇapariyosānāni, ‘‘ekaṃ cuticittaṃ, tadavasāne tasmiññeva ekacittakkhaṇaṭṭhitike ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjatī’’ti (vibha. aṭṭha. 227) ca vakkhati. Tasmā rūpassa soḷasacittakkhaṇāyukatāyapi atthasiddhi hotiyeva. Tenāha ‘‘soḷasacittakkhaṇāyukatā adhippetā’’ti. Tathāpi uppajjitvā bhavaṅgacalanassa paccayo hoti, na uppajjamānamevāti sattarasacittakkhaṇāyukatā veditabbā.

    ಓಜಾಯ ಸಭಾವಸುಖುಮತಾ ಉಪಾದಾರೂಪಭಾವತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಮಾತರಾ ಅಜ್ಝೋಹಟಾ ಓಜಾ ಬಾಹಿರಬ್ಭಞ್ಜನಂ ವಿಯ ಗಬ್ಭಮಲ್ಲಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಪವೇಣಿಯಾ ಓಜಾಯ ವಿಯ ಸೇಸತಿಸನ್ತತಿಓಜಾಯ ರೂಪುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಉದರಿಯೇ ಓಜಾ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಉಪಾದಿನ್ನಕಟ್ಠಾನೇ ಏವ ಪನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ರಸಹರಣೀಹಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಯಾನುಸಟನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Ojāya sabhāvasukhumatā upādārūpabhāvato. Ettha ca mātarā ajjhohaṭā ojā bāhirabbhañjanaṃ viya gabbhamallinā tasmiṃ santāne ojaṭṭhamakarūpuppattiyā paccayo hoti. Āhārasamuṭṭhānarūpapaveṇiyā ojāya viya sesatisantatiojāya rūpuppādananti udariye ojā rūpaṃ na samuṭṭhāpeti utusamuṭṭhānabhāvato, upādinnakaṭṭhāne eva pana samuṭṭhāpeti, rasaharaṇīhi gantvā kāyānusaṭanti veditabbaṃ.

    ಚಿತ್ತಞ್ಚೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಪಟಿಯೋಗೀನಂ ಕಮ್ಮಮೇವ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ, ನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ‘ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ವಿಯ, ನ ಕಮ್ಮಚೇತನಂ ವಿಯ ಏಕಧಮ್ಮಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಯಥಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಹೇತುಆದಯೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾವ, ಏವಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ ಚೋದನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪರಿಹಾರಂ ವತ್ತುಂ ‘‘ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Cittañcevāti ettha ca-saddena paṭiyogīnaṃ kammameva samuccinoti, na cittena sampayuttadhammeti katvā āha ‘‘cittassa pubbaṅgamatāya vutta’’nti. ‘‘Cittuppādaṃ gaṇhāti ‘cittaṃ uppannaṃ hotī’tiādīsu (dha. sa. 1) viya, na kammacetanaṃ viya ekadhammamevā’’ti vutte ‘‘yathā cittasamuṭṭhānarūpassa hetuādayo cittasampayuttadhammāpi samuṭṭhāpakāva, evaṃ kammasamuṭṭhānarūpassa kammasampayuttāpī’’ti codanaṃ samuṭṭhāpetvā tassa parihāraṃ vattuṃ ‘‘kammasamuṭṭhānañcā’’tiādimāha.

    ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಕ್ಖಣಸ್ಸ, ರೂಪಸ್ಸ ವಾ ಅದ್ಧುನೋ। ನಯದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಏವಾ’’ತಿ ನಿಯಮೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ‘‘ಏಕಕ್ಖಣೇ ಏವ ಪಾತುಭಾವೋ’’ತಿಪಿ ನಿಯಮೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂದೀಪನತ್ಥಮೇವಾತಿ ಅಸಮಾನಕಾಲತಾದೀಪನತ್ಥಮೇವ, ನ ಸಹುಪ್ಪಾದದೀಪನತ್ಥಂ। ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾ ಹಿ ಅಯನ್ತಿ।

    Rūpassāti rūpakkhaṇassa, rūpassa vā addhuno. Nayadassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ paṭisandhikkhaṇe eva rūpārūpadhammānaṃ ekakkhaṇe pātubhāvoti imassa atthassa anadhippetattā. Tenevāha ‘‘tato parampi rūpārūpānaṃ sahuppattisabbhāvato’’ti. Yathā ca ‘‘paṭisandhikkhaṇe evā’’ti niyamo na gahetabbo, evaṃ ‘‘ekakkhaṇe eva pātubhāvo’’tipi niyamo na gahetabboti dassento ‘‘na paneta’’ntiādimāha. Taṃdīpanatthamevāti asamānakālatādīpanatthameva, na sahuppādadīpanatthaṃ. Addhānaparicchedakathā hi ayanti.

    ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಫಲಪತ್ತಾನಿ, ಏವಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಯದಿ ದನ್ಧಲಹುಪರಿವತ್ತಿನೋ। ಅಸಮಾನದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅತುಲ್ಯಕಾಲತ್ತಾ। ನಿಚ್ಛಿದ್ದೇಸೂತಿ ನಿಬ್ಬಿವರೇಸು। ತೇನ ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಏವ ವಿಭಾವೇತಿ। ಅಯನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾ। ಚಿತ್ತಜರೂಪಾದೀನಂ ನ ತಥಾ ನಿರನ್ತರಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿ, ಯಥಾ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಜರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಂ ವಾ ಇತರೇಸಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ಪಧಾನನ್ತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಜರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝತಾಯ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಭಾಗತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪದೇ ಪದಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಲಕುಣ್ಡಕಪಾದತಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅಕ್ಕನ್ತಪದಸಮೀಪೇ ಪದಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಯೋ ಹಿ ಸೀಘಪದವಿಕ್ಕಮೋ ಲಕುಣ್ಡಕಪಾದೋ, ಸೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಲಹುಂ ಲಹುಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸಹೇವ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ರೂಪಂ ಕಮ್ಮಜಮಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಉತುಜಂ ಪನ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ಪವತ್ತತಿ ಏವ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ, ಅರೂಪಸ್ಸ ತತೋ ಏಕಭಾಗೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೨೦ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅದ್ಧಾನಪ್ಪಕಾರಂ।

    Yadi evanti yathā phalapattāni, evaṃ rūpārūpadhammā yadi dandhalahuparivattino. Asamānaddhattāti atulyakālattā. Nicchiddesūti nibbivaresu. Tena nirantarappavattiṃ eva vibhāveti. Ayanti addhānaparicchedakathā. Cittajarūpādīnaṃ na tathā nirantarabhāvena pavatti, yathā kammajarūpānanti āha ‘‘kammajarūpappavattiṃ sandhāyā’’ti. Kammajarūpānaṃ vā itaresaṃ mūlabhāvato padhānanti ‘‘kammajarūpappavattiṃ sandhāyā’’ti vuttaṃ. Acittuppādakattā abyābajjhatāya nirodhasamāpattiyā nibbānapaṭibhāgatā veditabbā. Pade padaṃ akkamitvāti lakuṇḍakapādatāya attano akkantapadasamīpe padaṃ nikkhipitvā. Yo hi sīghapadavikkamo lakuṇḍakapādo, so idhādhippetoti āha ‘‘lahuṃ lahuṃ akkamitvāti attho’’ti. Saheva nirujjhantīti rūpaṃ kammajamidhādhippetanti katvā vuttaṃ. Utujaṃ pana cutito uddhampi pavattati eva. Pubbe vuttanti ‘‘rūpassa sattarasacittakkhaṇā, arūpassa tato ekabhāgo’’ti (vibha. mūlaṭī. 20 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) evaṃ vuttaṃ addhānappakāraṃ.

    ಏಕುಪ್ಪಾದತೋತಿ ಸಮಾನುಪ್ಪಾದತೋ। ಸಮಾನತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಏಕ-ಸದ್ದೋ। ಏಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾಕಾರೋತಿ ಏಕೋ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾಕಾರೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಸೋಳಸಾಕಾರಾ ಸಿಯುಂ, ಇತರಥಾ ವೀಸತಿ, ತತೋ ಅಧಿಕಾ ವಾ ಏತೇ ಆಕಾರಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜಸ್ಸ। ಹೇಟ್ಠಾ ಸೋಳಸಕೇತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಸೋಳಸಕಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾತೀತಸೋಳಸಕೇ। ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸಾತಿ ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ। ನಾನಾನಿರೋಧಭಾವಂ ವಿಯ ಏಕುಪ್ಪಾದಭಾವಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಠಪನೇ ಕಾರಣಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಯದಿ ಪನಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಂ ನಾನುಪ್ಪಾದಂ ಏಕನಿರೋಧಂ। ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧಂ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ತದಾ ನತ್ಥಿ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಜರೂಪಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ’’ತಿ। ತತೋ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜರೂಪುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಓರಂ। ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಏಕುಪ್ಪಾದತಾ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನಾನಾನಿರೋಧತಾ ಚ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನರೂಪಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ರೂಪೇನ। ‘‘ಸಙ್ಖಲಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಇಧ ‘‘ಪವೇಣೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ವಿಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪವೇಣೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ। ನ ಹಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನರೂಪಧಮ್ಮೇ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಂ ಪನ ಗಹಣೇ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಾವ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಕಮ್ಮಜಿಯವಚನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ।

    Ekuppādatoti samānuppādato. Samānattho hi ayaṃ eka-saddo. Eko daṭṭhabbākāroti eko ñātapariññāya passitabbākāro. Evañhi soḷasākārā siyuṃ, itarathā vīsati, tato adhikā vā ete ākārā bhaveyyuṃ. Tassāti pacchimakammajassa. Heṭṭhā soḷasaketi pariyosānasoḷasakassa anantarātītasoḷasake. Pacchimassāti tattha pacchimacittassa. Nānānirodhabhāvaṃ viya ekuppādabhāvampi pacchimakammajassa ṭhapane kāraṇaṃ anicchanto ‘‘yadi panā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. ‘‘Sabbampī’’tiādinā tattha atippasaṅgaṃ dasseti. Vajjetabbaṃ nānuppādaṃ ekanirodhaṃ. Gahetabbaṃ ekuppādanānānirodhaṃ. Ubhayampi tadā natthi anuppajjanato. Tenevāha ‘‘kammajarūpassa anuppattito’’ti. Tato pubbeti pacchimakammajarūpuppajjanato oraṃ. Aññassāti yassa cittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ, tato aññassa cittassa. Ṭhitikkhaṇe uppannassa ekuppādatā, bhaṅgakkhaṇe uppannassa nānānirodhatā ca natthīti āha ‘‘ṭhitibhaṅgakkhaṇesuuppannarūpāni vajjetvā’’ti. Tenāti rūpena. ‘‘Saṅkhalikassa viya sambandho’’ti etena avicchinnasambandho idha ‘‘paveṇī’’ti adhippetoti dasseti. Aññathāti vicchijjamānampi gahetvā ‘‘paveṇī’’ti vuccamāne. Na hi rūpadhammānaṃ arūpadhammānaṃ viya anantarapaccayabhāvo atthīti rūpadhammānaṃ bhaṅgakkhaṇe uppannarūpadhamme aggahetvā ‘‘aṭṭhacattālīsā’’ti vuttaṃ. Tesaṃ pana gahaṇe ekūnapaññāsāva siyāti āha ‘‘ekūnapaññāsakammajiyavacanaṃ kattabbaṃ siyā’’ti.

    ಸುದೀಪನತ್ತಾತಿ ಸುಖದೀಪನತ್ತಾ, ನಯದಸ್ಸನಭಾವೇನ ವಾ ಸುಟ್ಠು ದೀಪನತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏತೇನ ಹಿ ನಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ರೂಪಂ। ತೇನಾತಿ ರೂಪೇನ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಚ। ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ। ತಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ನಿರುಜ್ಝನಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ತತೋ ಪುರೇತರಪ್ಪವತ್ತಂ ರೂಪಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚತುಸನ್ತತಿಕರೂಪೇನಾತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಙ್ಗಹಗಮನದಸ್ಸನಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಾನುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧತಾದೀಪನೇ। ಠಿತಿಕ್ಖಣೇತಿ ಅರೂಪಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ಅರೂಪಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಅದಸ್ಸಿತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಏವ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ತತ್ಥ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅದಸ್ಸಿತಸ್ಸ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮಕಮ್ಮಜೇನ ದೀಪನಾಯಂ ಸಮತಿಂಸಕಮ್ಮಜರೂಪಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮತಿಂಸ…ಪೇ॰… ಯೋಜಿತ’’ನ್ತಿ। ತತೋ ಕಮ್ಮತೋ ಜಾತಾ ತಂಕಮ್ಮಜಾ, ತೇಸು। ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಜೀವಿತಞ್ಚ ತಂ ಸಙ್ಖಾರೋ ಚಾತಿ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರೋ, ಆಯು। ಜೀವಿತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಜೀವಿತಸಙ್ಖಾರಾ, ಉಸ್ಮಾದಯೋ।

    Sudīpanattāti sukhadīpanattā, nayadassanabhāvena vā suṭṭhu dīpanattā. Tenevāha ‘‘etena hi nayenā’’tiādi. Tattha tanti rūpaṃ. Tenāti rūpena. Ubhayatthāti pacchimakammajarūpappavattiyaṃ, tato pubbe ca. Aññassāti ekassa cittassa ṭhitikkhaṇe uppajjitvā tato aññassa cittassa. Tassāti rūpassa. Ettha ca pacchimakammajarūpappavattiyaṃ nirujjhanakanti vuttaṃ tato puretarappavattaṃ rūpaṃ veditabbaṃ. Catusantatikarūpenātiādi yathāvuttasaṅgahagamanadassanaṃ. Etthāti etasmiṃ nānuppādekanirodhatādīpane. Ṭhitikkhaṇeti arūpassa rūpassa ca ṭhitikkhaṇe uppannassa rūpassa ca arūpassa ca dassitattā. Adassitassāti yathā eva ettha, evaṃ tattha vibhajitvā adassitassa. Kasmā panettha pacchimakammajena dīpanāyaṃ samatiṃsakammajarūpaggahaṇaṃ katanti āha ‘‘samatiṃsa…pe… yojita’’nti. Tato kammato jātā taṃkammajā, tesu. Saṅkharotīti saṅkhāro, jīvitañca taṃ saṅkhāro cāti jīvitasaṅkhāro, āyu. Jīvitena saṅkharīyantīti jīvitasaṅkhārā, usmādayo.

    ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತತೋ ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ, ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝನ್ತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಕಮ್ಮಜರೂಪನ್ತಿ ಸಾ ತಾಯ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತು…ಪೇ॰… ಭವಿತಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ, ನಿಪ್ಫನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯೋ ಚಾಯಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಕಮ್ಮಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಖಣನಿಯಮೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ)। ಏತೇಹೀತಿ ಯಥಾನೀತೋ ಯಮಕಪಾಠೋ, ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೋ’’ತಿಆದಿಕೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಪದೇಸೋತಿ ಏತೇಹಿ । ನತ್ಥಿಯೇವ ಏಕುಪ್ಪಾದಏಕನಿರೋಧದೀಪನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತರಸಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿಆದಿ।

    Aññassauppādakkhaṇeti yassa cittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ rūpaṃ aññassa tato sattarasamassa uppādakkhaṇe, ṭhitikkhaṇe uppannaṃ aññassa ṭhitikkhaṇeti sambandho. ‘‘Vuttanti adhippāyo’’ti idaṃ pāḷiyā virujjhantampi aṭṭhakathāyaṃ āgatabhāvadassanatthaṃ vuttanti ayamettha adhippāyoti attho. Kasmāti cittasamuṭṭhānarūpaṃ sandhāya pāḷi pavattā, aṭṭhakathāyaṃ pana kammajarūpanti sā tāya kena kāraṇena virujjhatīti āha ‘‘catu…pe… bhavitabbattā’’ti, nipphannassāti adhippāyo. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yo cāyaṃ cittasamuṭṭhānassa…pe… kammādisamuṭṭhānassāpi ayameva khaṇaniyamo’’ti (vibha. aṭṭha. 26 pakiṇṇakakathā). Etehīti yathānīto yamakapāṭho, ‘‘kāyasaṅkhāro cittasamuṭṭhāno’’tiādiko aṭṭhakathāpadesoti etehi . Natthiyeva ekuppādaekanirodhadīpanatoti adhippāyo. Tena hi vuttaṃ ‘‘yena cittena saddhiṃ uppajjati, tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhatī’’tiādi.

    ಪುನ ‘‘ಏತೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಏಕುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧನಾನುಪ್ಪಾದಏಕನಿರೋಧದೀಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಪದೇಸಾ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ವಾ ಏತೇಹಿ ಆಚರಿಯೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತಿಯೋ ಭಾಗೋ, ತೇನ ಅಧಿಕಾ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ತತಿಯ…ಪೇ॰… ಯುಕತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತಿಯ ಭಾಗೋತಿ ಚ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪಾದಾಯ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಏಕಾದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾ, ಅವಸೇಸಪಞ್ಚಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾ, ಅವಸೇಸಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಉಭಯಞ್ಚೇತಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಚ ಆಪಾಥಗತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನ ಖೋ ಪನೇವಂ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾತೀತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೭) ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಞ್ಚದಸಾತಿ ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚದಸ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾ ಅತೀತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯತ್ಥ ಖಣೇಕದೇಸಂ ಅಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ತಾವ ನ ರೂಪಂ ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಂ, ನಾಪಿ ತತಿಯಭಾಗಾಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಂ, ಅಥ ಖೋ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ।

    Puna ‘‘etehī’’ti iminā ekuppādanānānirodhanānuppādaekanirodhadīpanavasena pavattā aṭṭhakathāpadesā gahitāti veditabbaṃ, ubhayatthāpi vā etehi ācariyehīti attho. Tatiyo bhāgo, tena adhikā soḷasacittakkhaṇāyukatā tatiya…pe… yukatā vuttāti sambandho. Tatiya bhāgoti ca uppādaṭṭhitikkhaṇe upādāya bhaṅgakkhaṇo adhippeto. Yasmiṃ ekādasa cittakkhaṇā atītā, avasesapañcacittakkhaṇāyuke, yasmiṃ pañcadasa cittakkhaṇā atītā, avasesaekacittakkhaṇāyuke tasmiṃyeva ārammaṇeti yojetabbaṃ. Ubhayañcetaṃ yathākkamaṃ manodvāre pañcadvāre ca āpāthagataṃ veditabbaṃ. Na kho panevaṃ sakkā viññātuṃ ekacittakkhaṇātītaṃ ārammaṇaṃ sandhāya paṭiccasamuppādavibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 227) tathā vuttanti dassento ‘‘na hi sakkā’’tiādimāha. Pañcadasāti atirekapañcadasa cittakkhaṇā atītāti sambandho. ‘‘Tasmā’’tiādinā yattha khaṇekadesaṃ aggahitanti na sakkā vattuṃ, tameva dasseti. Evaṃ tāva na rūpaṃ sattarasacittakkhaṇāyukaṃ, nāpi tatiyabhāgādhikasoḷasacittakkhaṇāyukaṃ, atha kho soḷasacittakkhaṇāyukamevāti dassitaṃ hoti.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ರೂಪಮೇವ ಸಮಾನೇಪಿ ಅನಿಚ್ಚಸಙ್ಖತಾದಿಭಾವೇ ಚಿರಾಯುಕಂ ಜಾತನ್ತಿ? ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿಭಾವತೋ। ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಮಣಾ ಚಿತ್ತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ, ತೇ ಯಥಾಬಲಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾವನವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ತದತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ನಿರುಜ್ಝನತೋ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿನೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ, ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ಯದಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮)। ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪನ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ, ತೇ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ವೋಹಾರಾನುಗುಣಾ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬತಾ ಅತ್ತನೋ ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿತಾಯ, ತೇಸಞ್ಚ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾಯ ಸೋಳಸಹಿ ಸತ್ತರಸಹಿ ವಾ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇಹಿ ನಿಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ರೂಪಮೇವೇತ್ಥ ಚಿರಾಯುಕಂ ಜಾತಂ। ಕಿಞ್ಚ – ಲಹುವಿಞ್ಞಾಣವಿಸಯಸನ್ತತಿಮತ್ತಾಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ಆರಮ್ಮಣೂಪಲದ್ಧಿಮತ್ತಭಾವತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾ, ದನ್ಧಮಹಾಭೂತಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪನ ರೂಪಸ್ಸ ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿತಾ। ನಾನಾಧಾತೂಸು ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ, ತೇನ ಚ ರೂಪಮೇವ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಚ ತಸ್ಸೇವಾತಿ ನ ಏತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಸಙ್ಖತಾದಿಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ರೂಪಾರೂಪಂ ಸಮಾನಾಯುಕಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತನಯೇನ ರೂಪಮೇವ ಚಿರಾಯುಕನ್ತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।

    Kasmā panettha rūpameva samānepi aniccasaṅkhatādibhāve cirāyukaṃ jātanti? Dandhaparivattibhāvato. Arūpadhammā hi sārammaṇā cittapubbaṅgamā, te yathābalaṃ attano ārammaṇavibhāvanavasena pavattantīti tadatthanipphattisamanantarameva nirujjhanato lahuparivattino. Tenāha bhagavā, ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi evaṃ lahuparivattaṃ, yadidaṃ, bhikkhave, citta’’nti (a. ni. 1.48). Rūpadhammā pana anārammaṇā, te ārammaṇavasena arūpadhammehi vibhāvetabbā. Sā ca nesaṃ vohārānuguṇā vibhāvetabbatā attano dandhaparivattitāya, tesañca lahuparivattitāya soḷasahi sattarasahi vā cittakkhaṇehi nippajjatīti rūpamevettha cirāyukaṃ jātaṃ. Kiñca – lahuviññāṇavisayasantatimattādhīnavuttitāya tiṇṇaṃ khandhānaṃ, ārammaṇūpaladdhimattabhāvato viññāṇassa ca lahuparivattitā, dandhamahābhūtappaccayatāya pana rūpassa dandhaparivattitā. Nānādhātūsu tathāgatasseva yathābhūtañāṇaṃ, tena ca rūpameva purejātapaccayo vutto, pacchājātapaccayo ca tassevāti na ettha aniccasaṅkhatādibhāvasāmaññena rūpārūpaṃ samānāyukaṃ parikappetabbaṃ. Vuttanayena rūpameva cirāyukanti niṭṭhamettha gantabbaṃ.

    ಯಥಾ ಚ ರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತರಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ, ತತಿಯಭಾಗಾಧಿಕಸೋಳಸಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕತಾ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯ್ವಾಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ರೂಪುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಠಿತಿಕ್ಖಣಮೇವ ತಾವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಚೇತ್ಥ…ಪೇ॰… ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಮಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನವಾರಾದಿಪಾಳಿಂ ಆಹರನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಯಮಕೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪರಿಪುಣ್ಣವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಯಮಕಪದಂ ಅಹಾಪೇತ್ವಾ ಕತವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ। ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಅನಾಗತಞ್ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಚ ಚಿತ್ತಂ, ಅನಾಗತಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಿರುದ್ಧಂ, ನಿರುಜ್ಝಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಠಿತಿಕ್ಖಣಾಭಾವಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ದೀಪೇತೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನವಾರಾದೀಸು ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ಅವಚನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ಬೋಧೇತಿ। ನ ಹಿ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನೇ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ಅವಚನೇ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಕೇವಲಮಭಿಧಮ್ಮೇ ಅವಚನಮೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣಾಭಾವಜೋತಕಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸುತ್ತನ್ತಪಾಳಿಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುತ್ತೇಸುಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿಸೇಸೋ। ಖಣದ್ವಯಸಮಙ್ಗಿಂ ಠಿತನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಠಿತಭಾವಮಾಹ। ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಪನ ಸನ್ತಾನೇಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Yathā ca rūpassa sattarasacittakkhaṇāyukatā, tatiyabhāgādhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā vā na hoti, taṃ dassetvā yvāyaṃ aṭṭhakathāyaṃ cittassa ṭhitikkhaṇe rūpuppādo vutto, tattha ṭhitikkhaṇameva tāva cittassa ananujānanto ‘‘yo cettha…pe… vicāretabbo’’ti vatvā yamake uppannauppajjamānavārādipāḷiṃ āharanto ‘‘cittayamake’’tiādimāha. Tattha paripuṇṇavissajjaneti ubhayampi yamakapadaṃ ahāpetvā katavissajjane. Uppādakkhaṇe anāgatañcāti uppādakkhaṇe ca cittaṃ, anāgatañca cittaṃ na niruddhaṃ, nirujjhamānanti attho. Ṭhitikkhaṇābhāvaṃ cittassa dīpetīti uppannauppajjamānavārādīsu ‘‘ṭhitikkhaṇe’’ti avacanaṃ cittassa ṭhitikkhaṇaṃ nāma natthīti imamatthaṃ dīpeti bodheti. Na hi yathādhammasāsane abhidhamme labbhamānassa avacane kāraṇaṃ dissatīti adhippāyo. Na kevalamabhidhamme avacanameva cittassa ṭhitikkhaṇābhāvajotakaṃ, apica kho suttantapāḷipīti dassento ‘‘suttesupī’’tiādimāha. Tattha aññathattaṃ nāma pubbāparaviseso. Khaṇadvayasamaṅgiṃ ṭhitanti paccuppannassa ṭhitabhāvamāha. Aññathattaṃ pana santāneyeva veditabbaṃ.

    ಏತ್ಥ ಚ ಕೇಚಿ ‘‘ಯಥಾಭೂತೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಿಂ ತಥಾಭೂತೋವ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಥಾಭೂತೋ? ಯದಿ ತಥಾಭೂತೋವ ಭಿಜ್ಜತಿ, ನ ಜರತಾಯ ಸಮ್ಭವೋ। ಅಥ ಅಞ್ಞಥಾಭೂತೋ, ಅಞ್ಞೋ ಏವ ಸೋತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಠಿತಿಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಭಾವೋಯೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಏಕಧಮ್ಮಾಧಾರಭಾವೇಪಿ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾನಂ ಅಞ್ಞೋವ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ, ಅಞ್ಞೋ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೋ। ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಞ್ಹಿ ಉಪಾದಾಯ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೋ, ನಿರೋಧಾವತ್ಥಂ ಉಪಾದಾಯ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೋ। ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಚ ಭಿನ್ನಾ ನಿರೋಧಾವತ್ಥಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಭಾವಧಮ್ಮೇ ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಞ್ಞೋವ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮೋ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಂ ನಿರೋಧಾವತ್ಥಾಯ ವಿಯ ನಿರೋಧಾಭಿಮುಖಾವತ್ಥಾಯಪಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಸಾ ಠಿತಿ, ಜರತಾ ಚಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣೋ ನ ವುತ್ತೋತಿ? ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೋಧೇನ ನಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಾಳಿ ಗತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾಪಿ ಹಿ ಕದಾಚಿ ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೋಧೇನ ಪವತ್ತತಿ। ತಥಾ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ‘‘ಉಪಚಯೋ, ಸನ್ತತೀ’’ತಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದೇಸಿತೋ। ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕಾದಿದೇಸನಾ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ।

    Ettha ca keci ‘‘yathābhūto dhammo uppajjati, kiṃ tathābhūtova bhijjati, udāhu aññathābhūto? Yadi tathābhūtova bhijjati, na jaratāya sambhavo. Atha aññathābhūto, añño eva soti sabbathāpi ṭhitikkhaṇassa abhāvoyevā’’ti vadanti. Tattha ekadhammādhārabhāvepi uppādanirodhānaṃ aññova uppādakkhaṇo, añño nirodhakkhaṇo. Uppādāvatthañhi upādāya uppādakkhaṇo, nirodhāvatthaṃ upādāya nirodhakkhaṇo. Uppādāvatthāya ca bhinnā nirodhāvatthāti ekasmiṃyeva sabhāvadhamme yathā icchitabbā, aññathā aññova dhammo uppajjati, añño dhammo nirujjhatīti āpajjeyya, evaṃ nirodhāvatthāya viya nirodhābhimukhāvatthāyapi bhavitabbaṃ. Sā ṭhiti, jaratā cāti sampaṭicchitabbametaṃ. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ ṭhitikkhaṇo na vuttoti? Vineyyajjhāsayānurodhena nayadassanavasena pāḷi gatāti veditabbā. Abhidhammadesanāpi hi kadāci vineyyajjhāsayānurodhena pavattati. Tathā hi rūpassa uppādo ‘‘upacayo, santatī’’ti bhinditvā desito. Hetusampayuttadukādidesanā cettha nidassitabbā.

    ‘‘ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ। ತಸ್ಸ ‘‘ನೋ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ। ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೋ ವುತ್ತೋ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ರೂಪಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ನೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ। ತಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ ರೂಪುಪ್ಪಾದೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ತಯಿದಮಕಾರಣಂ। ಅರೂಪಲೋಕಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ವಾ ‘‘ನೋ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಯಮಕದೇಸನಾಯ ಪಕತಿ, ಯದಿದಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಯೋಜನಾ। ಏತೇನ ‘‘ನ ಚ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಮೇವಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಞಾಯೇನ ಯಂ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತೇನ ಯಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧರೂಪಸಙ್ಖಾತಂ, ತಸ್ಸ ತದಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ನೋ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ನ ಸಬ್ಬಸ್ಸ।

    ‘‘Yassavā panā’’tiādi pucchāvacanaṃ. Tassa ‘‘no’’ti vissajjanaṃ. Samudayasaccaṃ nirujjhatīti cittuppādassa nirodhakkhaṇo vutto. Ayamettha adhippāyo – yadi cittassa bhaṅgakkhaṇe rūpaṃ uppajjeyya, taṃ dukkhasaccanti katvā ‘‘no’’ti vattuṃ na sakkā, vuttañcetaṃ. Tasmā viññāyati ‘‘cittassa nirodhakkhaṇe rūpuppādo natthī’’ti. Tayidamakāraṇaṃ. Arūpalokañhi sandhāya, cittasamuṭṭhānarūpaṃ vā ‘‘no’’ti sakkā vattunti. Ayañhi yamakadesanāya pakati, yadidaṃ yathāsambhavayojanā. Etena ‘‘na ca cittasamuṭṭhānarūpamevā’’tiādivacanaṃ paṭikkhittaṃ daṭṭhabbaṃ. Atha vā paccāsattiñāyena yaṃ samudayasaccaṃ nirujjhati, tena yaṃ dukkhasaccaṃ uppādetabbaṃ cittacetasikatappaṭibaddharūpasaṅkhātaṃ, tassa tadā uppatti natthīti ‘‘no’’ti vissajjanaṃ, na sabbassa.

    ಸಹುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧವಚನತೋತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ? ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೭೯) ಏವಂ ಸಹುಪ್ಪಾದಸಹನಿರೋಧವಚನತೋ। ತೇನ ವಚನೇನಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ। ಅಞ್ಞರೂಪಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಉತುಆಹಾರಜರೂಪಾನಂ। ಸಹುಪ್ಪಾದಸಹನಿರೋಧಾದಿಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಸಹುಪ್ಪಾದಸಹನಿರೋಧಅನನುಞ್ಞಾತನಾನುಪ್ಪಾದನಾನಾನಿರೋಧಅನಿವಾರಿತಅಬ್ಯಾಕತಭಾವಾನಂ ಕಮ್ಮಜಾದೀನನ್ತಿ। ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಕೇನ (ಯಮ॰ ೩.ಧಮ್ಮಯಮಕ.೧೬೩) ಪಾಠೇನ, ‘‘ನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಮೇವಾ’’ತಿ ಯುತ್ತಿವಚನೇನ ಚ। ಯಮಕಪಾಳಿಅನುಸ್ಸರಣೇತಿ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಚಿತ್ತಯಮಕಪಾಳಿಯಾ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ಅನುಸ್ಸರಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ। ಭಿಜ್ಜಮಾನತಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಜ್ಜಮಾನತಾ ನಾಮ ನಿರುಜ್ಝಮಾನತಾ ಠಿತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ। ಸಹಾಯಭಾವಂ ನಾಪಿ ಗಚ್ಛತಿ ನಿಸ್ಸಯತ್ಥಿಭಾವಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವಾಭಾವತೋ। ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಏವ ಹಿ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬಲವತಾ। ಏವಞ್ಚ ಸತೀತಿ ಏವಞ್ಚ ಉತುನಾಪಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಯೇವ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇ ಸತಿ। ತಂಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಖಣೇ, ಖಣದ್ವಯೇಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾತಿ ಅತಿಲಹುಪರಿವತ್ತಿಭಾವೇನೇವ। ಅಥ ವಾ ತೇನೇವಾತಿ ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿಕತಾಯ ರೂಪಸ್ಸ ಸಕಲಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಭಾವೇನೇವ। ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಸಹಜಾತರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನ’’ನ್ತಿ। ತದನನ್ತರನ್ತಿ ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ। ತನ್ತಿ ರೂಪಂ। ತದನನ್ತರಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಚಿತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಯದಿ ಸಕಲಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಂ ರೂಪಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಏವ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾರಮ್ಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ, ಚಿತ್ತನಿರೋಧಕ್ಖಣೇ ರೂಪುಪ್ಪಾದಾರಮ್ಭಾಭಾವತೋ’’ತಿ। ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಖಣೇ। ತನ್ತಿ ರೂಪಂ। ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನಕಿಚ್ಚಞ್ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಞ್ಚ। ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಿವಿಸೇಸಾಲಾಭನ್ತಿ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಬ್ಬೋ ಯೋ ವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಅಲಾಭಂ। ಇದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಯೇನ ಸಹುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ರೂಪಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮೇವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ।

    Sahuppādekanirodhavacanatoti ‘‘yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhatīti? Āmantā’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.79) evaṃ sahuppādasahanirodhavacanato. Tena vacanenāti ‘‘yassa kāyasaṅkhāro’’tiādivacanena. Aññarūpānanti kammautuāhārajarūpānaṃ. Sahuppādasahanirodhādikānanti etthāyaṃ yojanā – appaṭikkhittasahuppādasahanirodhaananuññātanānuppādanānānirodhaanivāritaabyākatabhāvānaṃ kammajādīnanti. Etenāti ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjantī’’tiādikena (yama. 3.dhammayamaka.163) pāṭhena, ‘‘na cittasamuṭṭhānarūpamevā’’ti yuttivacanena ca. Yamakapāḷianussaraṇeti yathādassitacittayamakapāḷiyā yathārutavaseneva anussaraṇe vijjamāne. Bhijjamānatāti cittassa bhijjamānatā nāma nirujjhamānatā ṭhitiyā abhāvato. Sahāyabhāvaṃ nāpi gacchati nissayatthibhāvādinā paccayabhāvābhāvato. Uppādakkhaṇe eva hi anantarādipaccayalābhena cittassa balavatā. Evañca satīti evañca utunāpi bhavaṅgacittassa uppādakkhaṇeyeva rūpasamuṭṭhāpane sati. Taṃcittakkhaṇeti tassa cittassa khaṇe, khaṇadvayepīti attho. Tenevāti atilahuparivattibhāveneva. Atha vā tenevāti dandhaparivattikatāya rūpassa sakalaṃ ekacittakkhaṇaṃ uppajjamānabhāveneva. Tanti cittaṃ. Paṭisandhicittaṃ sampayuttadhammānaṃ viya sahajātarūpadhammānampi sahajātādipaccayena paccayo hotīti āha ‘‘paṭisandhito uddha’’nti. Cittasamuṭṭhānānaṃ cittaṃ sahajātādipaccayo hotiyevāti vuttaṃ ‘‘acittasamuṭṭhānāna’’nti. Tadanantaranti yena cittena sahuppannaṃ, tassa cittassa anantaraṃ. Tanti rūpaṃ. Tadanantaraṃ cittanti sahuppannacittānantaraṃ cittaṃ. Yadi evanti yadi sakalaṃ cittakkhaṇaṃ rūpaṃ uppajjamānameva hoti, cittassa uppādakkhaṇe eva rūpassa uppādārambhoti āha ‘‘na, cittanirodhakkhaṇe rūpuppādārambhābhāvato’’ti. Cittakkhaṇeti attanā sahuppannacittassa khaṇe. Tanti rūpaṃ. Rūpasamuṭṭhāpanapurejātapaccayakiccanti rūpasamuṭṭhāpanakiccañca purejātapaccayakiccañca. Ṭhitippattivisesālābhanti ṭhitippattiyā laddhabbo yo viseso, tassa alābhaṃ. Idaṃ vuttanti ‘‘yena sahuppajjati, taṃcittakkhaṇe rūpaṃ uppajjamānamevā’’ti idaṃ pariyāyena vuttaṃ.

    ಯಂ ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ದೂರೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತೋ ಪರಂ…ಪೇ॰… ಏತೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ತತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತಂಸದ್ದೇನ ಚುತಿಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚುತಿತೋ ಪರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।

    Yaṃ yassa sambandhibhāvena vuttaṃ, taṃ dūre ṭhitampi tena sambandhanīyanti āha ‘‘tato paraṃ…pe… etena saha sambandho’’ti. Tasmā ‘‘tato’’ti ettha taṃsaddena cutiṃ paccāmasatīti vuttaṃ ‘‘cutito paranti attho’’ti.

    ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾತಿ ಯದಿಪಿ ಯಥಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಏಕುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧತಾ ರೂಪಾನಂ ಅರೂಪೇಹಿ, ಅರೂಪಾನಞ್ಚ ರೂಪೇಹಿ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾ ಚ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Natthītikatvāti yadipi yathā aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, tathā ekuppādekanirodhatā rūpānaṃ arūpehi, arūpānañca rūpehi natthi. Yathā ca amhehi vuttaṃ, tathā atthevāti adhippāyo.

    ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಪಕಾರಸ್ಸ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ‘‘ತಯೋ ಪಕಾರೇ ಆಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Catutthassa pakārassa vuccamānattā ‘‘tayo pakāre āhā’’ti vuttaṃ.

    ‘‘ತೇಸಂಯೇವ ರೂಪಾನಂ ಕಾಯವಿಕಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾನಂ ವಿಕಾರಾದಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಸಙ್ಖತಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಾಪರಿಯಾಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಪಾತುಭಾವವಿದ್ಧಂಸಭಾವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ವಾ। ‘‘ಅಯಂ ದತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಾಮಕರಣಂ ನಾಮಗ್ಗಹಣಂ। ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನುಕ್ಕಮೇನ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ನಿರೋಧಮೇವ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸತ್ತಕಸಿಣಾದಿಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ನಿಪ್ಫಾದಿಯಮಾನೋತಿ ಸಾಧಿಯಮಾನೋ।

    ‘‘Tesaṃyeva rūpānaṃ kāyavikāro’’tiādinā parinipphannānaṃ vikārādibhāvaṃ dassetvā ‘‘sabbaṃ parinipphannaṃ saṅkhatamevā’’ti vadantena parinipphannatāpariyāyo dassito. Pubbantāparantaparicchinnoti pātubhāvaviddhaṃsabhāvaparicchinno, udayabbayaparicchinno vā. ‘‘Ayaṃ datto nāma hotū’’tiādinā nāmakaraṇaṃ nāmaggahaṇaṃ. Samāpajjanaṃ nirodhasamāpattiyā samathavipassanānukkamena nāmakāyassa nirodhameva. Ādi-saddena sattakasiṇādipaññattiyā paññāpanaṃ saṅgaṇhāti. Nipphādiyamānoti sādhiyamāno.

    ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಕಮಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā

    ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋಪಿ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿಆದಿಕೋ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನುಪುಬ್ಬುಕ್ಕಂಸತೋತಿ ದಾನಸೀಲಕಾಮಾದೀನವಾದಿದಸ್ಸನನೇಕ್ಖಮ್ಮಕಥಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಭಾವತೋ ಕಥಾನಂ ಅನುಪುಬ್ಬುಕ್ಕಂಸತಾ ವುತ್ತಾ। ತೇನ ಉಕ್ಕಂಸಕ್ಕಮೋ ನಾಮಾಯಂ ವಿಸುಂ ಕಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾಪಿ ದಾನಾದೀನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಾವರೋಧನೇ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪತ್ತಿಆದಿವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಹಾನಪಟಿಪತ್ತಿಭೂಮಿಕ್ಕಮೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಚಕ್ಖುಆದೀನಮ್ಪಿ ವಿಸಯಭೂತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕದೇಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಕದೇಸೇನಾತಿ ಬಾಹಿರೋಳಾರಿಕಾಯತನೇಹಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಯಂ ವೇದಯತಿ, ತಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ವುತ್ತನಯೇನ।

    Uppattikkamādīsu desanākkamopi labbhatevāti ‘‘cattāro satipaṭṭhānātiādiko desanākkamovā’’ti vuttaṃ. Anupubbukkaṃsatoti dānasīlakāmādīnavādidassananekkhammakathānaṃ anukkamena ukkaṭṭhabhāvato kathānaṃ anupubbukkaṃsatā vuttā. Tena ukkaṃsakkamo nāmāyaṃ visuṃ kamoti dasseti. Tathāpi dānādīnaṃ desanākkamāvarodhane kāraṇamāha ‘‘uppattiādivavatthānābhāvato’’ti. Tattha ādi-saddena pahānapaṭipattibhūmikkame saṅgaṇhāti. ‘‘Cakkhuādīnampi visayabhūta’’nti iminā pañcarūpindriyagocaratā adhippetāti āha ‘‘ekadesenā’’tiādi. Ekadesenāti bāhiroḷārikāyatanehi. Etthāti ‘‘yaṃ vedayati, taṃ sañjānātī’’ti etasmiṃ pade vuttanayena.

    ತಂಸಭಾವತಾನಿವತ್ತನತ್ಥನ್ತಿ ಅನಾಸವಧಮ್ಮಸಭಾವತಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ। ಅನಾಸವಾ ಖನ್ಧೇಸ್ವೇವ ವುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧೇಸು ವುತ್ತತ್ತಾ। ನನು ಚ ಅನಾಸವಧಮ್ಮೋ ಖನ್ಧೇಸು ಅವುತ್ತೋಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ಖನ್ಧಾಧಿಕಾರೇ ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವ ಅನಾಸವಾ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ।

    Taṃsabhāvatānivattanatthanti anāsavadhammasabhāvatānivattanatthaṃ. Anāsavā khandhesveva vuttāti attho sāsavānampi khandhesu vuttattā. Nanu ca anāsavadhammo khandhesu avuttopi atthīti? Saccaṃ atthi, khandhādhikāre khandhapariyāpannā eva anāsavā gayhantīti nāyaṃ doso.

    ಯಥಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ವಿಸೇಸತೋ ತದನುಗುಣವುತ್ತಿತಾಯ ಸಙ್ಖತಾಭಿಸಙ್ಖರಣಸಭಾವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಮವರುದ್ಧಾ, ನ ಏವಂ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಾನೀತಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ತಾನಿ ವಿಸುಂ ಖನ್ಧಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಏತೇನ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ವಿಸುಂ ಖನ್ಧಸದ್ದವಚನೀಯತಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಫುಸನಾದಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಇತಿಆದೀನಞ್ಚ ಸುತ್ತಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ ರೂಪಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಸಂಯೋಜನಾಭಿನಿವೇಸವಿನಿಬನ್ಧಾ। ವೇದನಾಯ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಯ… ಸಙ್ಖಾರೇಸು… ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಸತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪಾದಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಸಂಯೋಜನಾಭಿನಿವೇಸವಿನಿಬನ್ಧಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫೮), ತಥಾ ‘‘ಅಹಂ ರೂಪಂ, ಮಮ ರೂಪನ್ತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಟ್ಠಾಯೀ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧) ಚ ಏವಮಾದೀನಂ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ತನಾ ದಸ್ಸಿತಸುತ್ತೇನ। ವಕ್ಖಮಾನಸುತ್ತವಸೇನ ಚಾತಿ ‘‘ರೂಪೇ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೬ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ‘‘ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಏತೇನ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿ ಖನ್ಧೇ ಏವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಗೇವ ಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Yathā phassādayo visesato tadanuguṇavuttitāya saṅkhatābhisaṅkharaṇasabhāvāti saṅkhārakkhandhe samavaruddhā, na evaṃ vedanāsaññāviññāṇānīti rūpadhammā viya tāni visuṃ khandhabhāvena vuttāni. Etena phassādīnaṃ visuṃ khandhasaddavacanīyatābhāvo vuttoti veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘phusanādayo panā’’tiādi. Itiādīnañca suttānanti ettha ādi-saddena ‘‘rūpe kho, bhikkhave, sati rūpaṃ upādāya rūpaṃ abhinivissa uppajjanti saṃyojanābhinivesavinibandhā. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe sati viññāṇaṃ upādāya viññāṇaṃ abhinivissa uppajjanti saṃyojanābhinivesavinibandhā’’ti (saṃ. ni. 3.158), tathā ‘‘ahaṃ rūpaṃ, mama rūpanti pariyuṭṭhaṭṭhāyī hotī’’ti (saṃ. ni. 3.1) ca evamādīnaṃ suttapadānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Etenāti attanā dassitasuttena. Vakkhamānasuttavasena cāti ‘‘rūpe kho, bhikkhave, satī’’tiādikassa aṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 26 pakiṇṇakakathā) vakkhamānassa suttassa vasena. ‘‘Parittārammaṇādivasena na vattabbā’’ti etena navattabbārammaṇāpi diṭṭhi khandhe eva nissāya uppajjati, pageva khandhārammaṇāti dasseti.

    ವೇದನಾಕಾರಣಾಯಾತಿ ವೇದನಾಯಾತನಾಯ। ಛಾದಾಪನತೋತಿ ರೋಚಾಪನತೋ। ಬಾಹುಲ್ಲೇನಾತಿ ಬಹುಲಭಾವೇನ। ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಹಿ ಬಾಹುಲ್ಲಪ್ಪವತ್ತಿಕಾ, ನ ಇತರೇ।

    Vedanākāraṇāyāti vedanāyātanāya. Chādāpanatoti rocāpanato. Bāhullenāti bahulabhāvena. Upādānakkhandhā hi bāhullappavattikā, na itare.

    ಪುಟಂ ಕತ್ವಾತಿ ಚ ಛತ್ತಸದಿಸಂ ಪುಟಂ ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ। ವತ್ಥುಮ್ಹೀತಿ ಚಕ್ಖಾದಿವತ್ಥುಮ್ಹಿ। ವಟ್ಟಗತವೇದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಹಿ ಇಧ ದಟ್ಠಬ್ಬಭಾವೇ ಠಿತಾ। ಊನೇಹೀತಿ ವತ್ಥುನಾ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚ ಊನೇಹಿ।

    Puṭaṃ katvāti ca chattasadisaṃ puṭaṃ bandhaṃ katvā. Vatthumhīti cakkhādivatthumhi. Vaṭṭagatavedanaṃ sandhāya vuttaṃ. Sā hi idha daṭṭhabbabhāve ṭhitā. Ūnehīti vatthunā, kilesehi ca ūnehi.

    ಮಾಯಾಯಾತಿ ಇನ್ದಜಾಲಾದಿಮಾಯಾಯ ಪಯೋಗೋ ಮಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಮಾಯಾಯ ದಸ್ಸಿತಂ ರೂಪಂ ‘ಮಾಯಾ’ತಿ ಆಹಾ’’ತಿ। ವತ್ಥುಭಾವಾದಿತೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕತ್ಥಚೀತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿಕೇ। ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅಸುಭಾದಿಕೋವ।

    Māyāyāti indajālādimāyāya payogo māyāti adhippāyenāha ‘‘māyāya dassitaṃ rūpaṃ ‘māyā’ti āhā’’ti. Vatthubhāvāditoti ādi-saddena ārammaṇasampayuttādike saṅgaṇhāti. Katthacīti rūpakkhandhādike. Koci visesoti asubhādikova.

    ತಸ್ಸಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕರೂಪಸ್ಸ। ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಪ್ಪಹಾನಮುಖೇನ ಸಬ್ಬರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಾಮರಾಗಮುಖೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಭಪ್ಪಹಾನಂ ವದತೀ’’ತಿ। ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವೇದನಾಯ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹನ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಸಮುದಯಭೂತೇ ಫಸ್ಸೇಪಿ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪಜಹತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ। ಪರಿಞ್ಞತ್ತಯಸ್ಸ ಯೋಜನಾ ಪಾಕಟಾ ಏವ।

    Tassāti ajjhattikarūpassa. Yassa kāmarāgappahānamukhena sabbarāgappahānaṃ sambhavati, taṃ sandhāyāha ‘‘kāmarāgamukhena vā sabbalobhappahānaṃ vadatī’’ti. Yojetabbanti vedanāya chandarāgaṃ pajahanto tassā samudayabhūte phassepi chandarāgaṃ pajahatīti yojetabbanti. Pariññattayassa yojanā pākaṭā eva.

    ತತೋತಿ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದನಸುಖವಿನಾಸನಾನಂ ಅದಸ್ಸನತೋ। ಭಿನ್ದತೀತಿ ವಿನಾಸೇತಿ। ತನ್ತಿ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರಂ ಞಾತತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ತೀರೇತಿ।

    Tatoti dukkhuppādanasukhavināsanānaṃ adassanato. Bhindatīti vināseti. Tanti manosañcetanāhāraṃ ñātatīraṇapariññāhi pariggaṇhāti tīreti.

    ತಂ ಪಜಹನ್ತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಂ ಪಜಹನ್ತೋ। ಪರಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ಪರಾಮಾಸಸಙ್ಖಾತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಿತಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ‘‘ತದೇವಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾವತಿ ಸಂಸರತಿ, ಅನಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿಸುತ್ತಪದೇಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೬) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।

    Taṃ pajahantoti avijjaṃ pajahanto. Parāmaṭṭhanti parāmāsasaṅkhātāya diṭṭhiyā niccādivasena gahitaṃ. Viññāṇaṃ niccato passanto diṭṭhupādānaṃ upādiyatīti ayamattho ‘‘tadevidaṃ viññāṇaṃ sandhāvati saṃsarati, anañña’’ntiādisuttapadehi (ma. ni. 1.396) dīpetabbo.

    ಕಮಾದಿವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ೩೪. ತಂ ವತ್ವಾತಿ ತಂ ಭೂಮಿವಸೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಚತುಭೂಮಿಕವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ವಾ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತತೋ ದಸ್ಸಿತತಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹೇತುಜಾತಿಭೂಮಿಇನ್ದ್ರಿಯವತ್ಥುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಭೇದತೋ ದಸ್ಸಿತತಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    34. Taṃvatvāti taṃ bhūmivasena jānitabbataṃ ‘‘sabbāpi catubhūmikavedanā’’tiādinā vatvā. Sampayuttato dassitatādīti ettha ādi-saddena hetujātibhūmiindriyavatthusamphassajabhedato dassitataṃ anavasesato saṅgaṇhāti.

    ಯದಿಪಿ ತಂ-ಸದ್ದೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ, ತಥಾಪಿ ಅನನ್ತರಮೇವ ಪಚ್ಚಾಮಸಿತುಂ ಯುತ್ತೋ ಇತರತ್ಥ ಅಸಮ್ಭವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠ…ಪೇ॰… ಯೋಜನಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಟ್ಠವಿಧತ್ತಾಭಾವತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಂ ಅಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Yadipi taṃ-saddo pubbe vuttassa sāmaññato paṭiniddeso, tathāpi anantarameva paccāmasituṃ yutto itarattha asambhavatoti āha ‘‘aṭṭha…pe… yojanā’’ti. ‘‘Aṭṭhavidhattābhāvato’’ti iminā taṃ asambhavaṃ dasseti.

    ಪೂರಣತ್ಥಮೇವ ವುತ್ತೋ, ಅಪುಬ್ಬತಾಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Pūraṇatthameva vutto, apubbatābhāvatoti attho.

    ಗಹಣವಡ್ಢನವಸೇನಾತಿ ಗಹಣಸ್ಸ ವಡ್ಢನವಸೇನ। ಗಹಣನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಕಥನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ವಡ್ಢನಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅವುತ್ತಸ್ಸ ಕಥನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಗಹಿತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಗಹಣಂ ವಡ್ಢನ’’ನ್ತಿ, ತತೋ ಏವ ಚ ‘‘ಪುರಿಮಗಹಿತೇ ಅಞ್ಞುಪಚಯವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಡ್ಢನಸದ್ದೋ ಛೇದನತ್ಥೋ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ಅಸಿವಾ ‘‘ಸಿವಾ’’ತಿ, ದಿಟ್ಠಞ್ಚ ‘‘ಅದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಯನೀಹರಣನ್ತಿ ನೀಯತೀತಿ ನಯೋ, ದೇಸನಾ, ತಸ್ಸ ನೀಹರಣಂ ಪವತ್ತನಂ। ವಡ್ಢನಕನಯೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಡ್ಢನಕವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ದೇಸನಾನಯೋ। ಅಞ್ಞೇ ಭೇದಾತಿ ಏಕವಿಧಚತುಬ್ಬಿಧಾದಯೋ ಭೇದಾ। ಯದಿ ಅವಿಸಿಟ್ಠಾ, ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಭೇದಜನನತ್ಥನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿಸಯಾಯ ಪಭೇದಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಂ, ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮವಿಭಾಗತಾಯ ಸಮ್ಮಸನವಾರಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕೇಕಸ್ಸ ವಾರಸ್ಸ ಗಹಿತಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಭಾವತೋ’’ತಿ। ಇತರೇಪಿ ಭೇದಾ ವುತ್ತಾತಿ ದುವಿಧತಿವಿಧಭೇದಾನಂ ಯಂ ನಾನತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಇತರೇ ಭೇದಾ ಅನಾನತ್ತಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣತೋ ವುತ್ತಾ। ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಭೇದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪೇಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ವಿಸಿಟ್ಠತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Gahaṇavaḍḍhanavasenāti gahaṇassa vaḍḍhanavasena. Gahaṇanti cettha kathanaṃ daṭṭhabbaṃ, tassa vaḍḍhanaṃ tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne avuttassa kathanaṃ. Tenāha ‘‘pubbe gahitato aññassa gahaṇaṃ vaḍḍhana’’nti, tato eva ca ‘‘purimagahite aññupacayavasenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Vaḍḍhanasaddo chedanattho’’ti idaṃ yathā asivā ‘‘sivā’’ti, diṭṭhañca ‘‘adiṭṭha’’nti vuccati, evaṃ daṭṭhabbaṃ. Nayanīharaṇanti nīyatīti nayo, desanā, tassa nīharaṇaṃ pavattanaṃ. Vaḍḍhanakanayoti yathāvuttavaḍḍhanakavasena pavatto desanānayo. Aññe bhedāti ekavidhacatubbidhādayo bhedā. Yadi avisiṭṭhā, kasmā vuttāti āha ‘‘tathāpī’’tiādi. Tattha paññāppabhedajananatthanti dhammavisayāya pabhedagatāya paññāya vineyyānaṃ nibbattanatthaṃ, vijjāṭṭhānādivasena vineyyānaṃ dhammapaṭisambhidāya uppādanatthanti attho. Abhiññeyyadhammavibhāgatāya sammasanavārassa visayabhāvato vuttaṃ ‘‘ekekassa vārassa gahitassa niyyānamukhabhāvato’’ti. Itarepi bhedā vuttāti duvidhatividhabhedānaṃ yaṃ nānattaṃ, tassa vasena itare bhedā anānattāpi yathāvuttakāraṇato vuttā. ‘‘Na kevala’’ntiādinā bhedānaṃ aññamaññapekkhataṃ dassetvā ‘‘tasmā’’tiādinā tesaṃ visiṭṭhataṃ dasseti.

    ಯಥಾ ದುಕಮೂಲಕಾದೀಸು ಭೇದಾ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಪವತ್ತಾ ಪಭೇದನ್ತರಾಪೇಕ್ಖಾ, ನ ಏವಮೇತೇ। ಏತೇ ಪನ ಸತ್ತವಿಧಾದಿಭೇದಾ ಪಭೇದನ್ತರನಿರಪೇಕ್ಖಾ ಕೇವಲಂ ಬಹುವಿಧಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನೇವ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅಞ್ಞಪ್ಪಭೇದನಿರಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ದುಕತಿಕಪದತ್ಥಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಪೇಕ್ಖಕಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಥಾ ದುಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ ತಿಕಾ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ಏವಂ ತಿಕದುಕಪದತ್ಥಾನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಪೇಕ್ಖಕಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ದುಕೇ ವತ್ವಾ ವುತ್ತೇಸುಪಿ ತಿಕೇಸು ತೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರತೋ…ಪೇ॰… ಯೋಜಿತತ್ತಾ’’ತಿ।

    Yathā dukamūlakādīsu bhedā gaṇanānupubbiyā pavattā pabhedantarāpekkhā, na evamete. Ete pana sattavidhādibhedā pabhedantaranirapekkhā kevalaṃ bahuvidhabhāvasāmaññeneva vuttāti dasseti ‘‘aññappabhedanirapekkhā’’tiādinā. Dukatikapadatthānaṃ yathārahaṃ apekkhitabbāpekkhakabhāvena vuttattā yathā duke ṭhapetvā vuttā tikā tattha pakkhittā nāma jātā, evaṃ tikadukapadatthānaṃ apekkhitabbāpekkhakabhāvena vuttattā duke vatvā vuttesupi tikesu te pakkhittā nāma hontīti āha ‘‘parato…pe… yojitattā’’ti.

    ಸಮಾನವೀಥಿಯನ್ತಿ ಏಕವೀಥಿಯಂ। ಚಕ್ಖುಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಯಾತಿ ಚಕ್ಖುರೂಪಪಟಿಘಾತೇನ। ಸೋತಿ ಚಕ್ಖುರೂಪಪಟಿಘಾತೋ। ತದುಪ್ಪಾದಿಕಾತಿ ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿಕಾ। ಸಾತಿ ಆವಜ್ಜನವೇದನಾ। ನನು ಚ ವೇದನಾಪಚ್ಚಯೋ ಫಸ್ಸೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾತಿ? ನ, ವೇದನಾಸೀಸೇನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾತಿ। ತಪ್ಪಯೋಜನತ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಯೋಜನತ್ತಾ। ಪಯೋಜಯತೀತಿ ಪಯೋಜನಂ, ಫಲಂ।

    Samānavīthiyanti ekavīthiyaṃ. Cakkhusaṅghaṭṭanāyāti cakkhurūpapaṭighātena. Soti cakkhurūpapaṭighāto. Taduppādikāti tassa cakkhusamphassassa uppādikā. Sāti āvajjanavedanā. Nanu ca vedanāpaccayo phasso vutto, na phassapaccayā vedanāti? Na, vedanāsīsena cittuppādassa gahitattāti. Tappayojanattāti cakkhusamphassapayojanattā. Payojayatīti payojanaṃ, phalaṃ.

    ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಾನಂ ವಿಪಾಕಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇ ಹಿ ಇಧ ಅಗ್ಗಹಿತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತೇಸಂ ಸಯಮೇವ ಮನೋದ್ವಾರಭೂತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ತತೋತಿ ಭವಙ್ಗತೋ। ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾದಿಕುಸಲಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುರಿಮೇನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ದುತಿಯೇನ ಅಕುಸಲಾದಯೋ। ‘‘ಕಾಮಾವಚರಅಟ್ಠಕುಸಲಚಿತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಾನಂಯೇವ ಯೋಜಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ’’ತಿ। ವೇದನಾಪೀತಿಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಿಕವಜ್ಜಾನಂ ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ತಿಕಾನಂ ವಸೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿಚತುವೀಸತಿಕಾ। ಯದಿ ಅಸಮಾನವೀಥಿಯಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಮಾನವೀಥಿಯಂಯೇವ ಯೋಜಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇನೇವಾತಿ ಅಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾಯೇವ।

    Rūpāvacarārūpāvacarānaṃ vipākānanti adhippāyo. Te hi idha aggahitā. Tenevāha ‘‘tesaṃ sayameva manodvārabhūtattā’’tiādi. Tatoti bhavaṅgato. Cakkhusamphassapaccayādikusalādīnanti ettha purimena ādi-saddena ‘‘sotasamphassapaccayā’’ti evamādayo saṅgahitā, dutiyena akusalādayo. ‘‘Kāmāvacaraaṭṭhakusalacittavasenā’’tiādinā kusalābyākatānampi kāmāvacarānaṃyeva yojitattā vuttaṃ ‘‘samānavīthiyaṃ labbhamānatāaṭṭhakathāyaṃ vuttā’’ti. Vedanāpītisanidassanattikavajjānaṃ ekūnavīsatiyā tikānaṃ vasena ekūnavīsaticatuvīsatikā. Yadi asamānavīthiyampi kusalādīnaṃ labbhamānatā yojetabbā, atha kasmā samānavīthiyaṃyeva yojitāti āha ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādi. Tenevāti asamānavīthiyaṃ appaṭikkhittattāyeva.

    ಚಿತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ವೇದನಾಯ ಕಥನಂ। ತಿಕಭೂಮಿವಸೇನಾತಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕಾದಿತಿಕವಸೇನ, ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೂಮಿವಸೇನ ಚ। ದ್ವಾರತಿಕವಸೇನಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರವಸೇನ, ಕುಸಲತ್ತಿಕಾದಿತಿಕವಸೇನ ಚ। ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚೀತಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಸತ್ತವಿಧಭೇದಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ। ನ ಚ ದ್ವಾರಂ ಅನಾಮಟ್ಠನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ತೇನ ಸತ್ತವಿಧಭೇದತೋ ತಿಂಸವಿಧಭೇದೇ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯದಿಪಿ ಉಭಯತ್ಥ ಭೂಮಿಯೋ ಆಗತಾ, ರೂಪಾವಚರಾದಿಭೂಮಿಆಮಸನೇನ ಪನ ಅಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿಬ್ಯತ್ತಾ ಚ ಏತ್ಥ ಸಮಾನಾಸಮಾನವೀಥೀಸು ಲಬ್ಭಮಾನತಾ’’ತಿ। ಸುಖದೀಪನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ದ್ವಾರಭೂಮಿಆಮಸನಮುಖೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ। ನ ಭೂಮಿಯೋ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಠಪಿತಾತಿ ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಭೂಮಿಯೋ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನ ಠಪಿತಾ, ಭೂಮಿವಿಭಾಗೇನ ನ ಕಥಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬರಹಿತಾತಿ ದ್ವಾರಭೂಮೀನಂ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಆಕಙ್ಖಿತಬ್ಬದ್ವಾರಾದಿವಿಸೇಸರಹಿತಾ।

    Cittasambandhoti cittena sambandho cittasambandhaṃ katvā cittasīsena vedanāya kathanaṃ. Tikabhūmivasenāti kusalattikāditikavasena, kāmāvacarādibhūmivasena ca. Dvāratikavasenāti cakkhādiuppattidvāravasena, kusalattikāditikavasena ca. Yattha katthacīti dīpetabbassa atthassa visesābhāvato sattavidhabhedādīsu yattha katthaci. Na ca dvāraṃ anāmaṭṭhanti yojanā. Tena sattavidhabhedato tiṃsavidhabhede visesaṃ dasseti. Yadipi ubhayattha bhūmiyo āgatā, rūpāvacarādibhūmiāmasanena pana asamānavīthiyaṃ labbhamānatā dassitāti āha ‘‘atibyattā ca ettha samānāsamānavīthīsu labbhamānatā’’ti. Sukhadīpanāni honti dvārabhūmiāmasanamukhena vedanākkhandhassa vibhattattā. Na bhūmiyo apekkhitvā ṭhapitāti kathetabbabhāvena bhūmiyo apekkhitvā na ṭhapitā, bhūmivibhāgena na kathitāti attho. Apekkhitabbarahitāti dvārabhūmīnaṃ aggahitattā ākaṅkhitabbadvārādivisesarahitā.

    ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾನನ್ತಿ ವೇದನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ। ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಗಹಣಂ। ಉಪನಿಸ್ಸಯನ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಲಾಮಕೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ। ಯದಿ ಘಾಯನಾದೀನಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಾನೇವ ಸಿಯುಂ। ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಚ ನಾನಾವೀಥಿಯಂಯೇವಾತಿ ತದಲಾಭವಚನಂ ಇಧ ನಾನಾವೀಥಿಜೋತಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಘಾನಾದಿದ್ವಾರೇಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ। ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನನ್ತಿ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಸಮಾಪತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತನವಿಪಸ್ಸನಾವಡ್ಢನಾದೀನಂ। ತದಲಾಭೋತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾಲಾಭೋ, ಸೋ ಚ ಘಾಯನಾದೀಹಿ ಪರೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಜಾನಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ। ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಬೋಧಿಸತ್ತಾದೀನಂ ಸವನೇನ ವಿನಾ ತಂಫುಸನಂ ಸಿಯಾ ಮೂಲೂಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    ‘‘Upanissayakoṭiyā’’ti ettha nippariyāyato pariyāyato ca upanissayakoṭidassanamukhena idhādhippetaupanissayakoṭiṃ dassetuṃ ‘‘saddhaṃ upanissāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upanissayānanti vedanāya upanissayabhūtānaṃ. Dassananti cakkhuviññāṇaṃ, disvā vā gahaṇaṃ. Upanissayantabhāvenāti lāmakūpanissayabhāvena. Yadi ghāyanādīni upanissayo bhaveyyuṃ, pakatūpanissayāneva siyuṃ. Pakatūpanissayo ca nānāvīthiyaṃyevāti tadalābhavacanaṃ idha nānāvīthijotakanti dasseti ‘‘ghānādidvāresū’’tiādinā. Kasiṇaparikammādīnanti kasiṇaparikammasamāpattinibbattanavipassanāvaḍḍhanādīnaṃ. Tadalābhoti upanissayālābho, so ca ghāyanādīhi paresaṃ paṭipattiyā jānituṃ asakkuṇeyyattā. Antimabhavikabodhisattādīnaṃ savanena vinā taṃphusanaṃ siyā mūlūpanissayoti ‘‘yebhuyyenā’’ti vuttaṃ.

    ಸಮ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೋ। ತೇನಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ। ತದುಪನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಕಸಿಣರೂಪದಸ್ಸನಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ।

    Sampannajjhāsayoti vivaṭṭūpanissayasampattiyā sampannajjhāsayo. Tenāti ‘‘evaṃ cakkhuviññāṇa’’nti vacanena. Tadupanissayanti tato paraṃ uppannakasiṇarūpadassanādīnaṃ upanissayabhūtaṃ.

    ಥಾಮಗಮನಂ ನಾಮ ಕಾಮರಾಗಾದೀನಂಯೇವ ಆವೇಣಿಕೋ ಸಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಹೀನಕಾಮರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ। ‘‘ರಾಗೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ರಾಗಪಟಿಘಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಿಚಾರಣಾವ ವುತ್ತಾ, ನ ನೇಸಂ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೋತಿ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪವತ್ತಾ ವೇದನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಕಾರನ್ತರೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಕಾರನ್ತರೇನ। ತಥಾ ಭಾವನಾವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ತಥಾ-ಸದ್ದೇನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಚತುಭೂಮಿಕವೇದನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ಏವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ಕಥಿತೋತಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಭಾವನಾಯೇವೇತ್ಥ ಪಕಾರನ್ತರಂ।

    Thāmagamanaṃ nāma kāmarāgādīnaṃyeva āveṇiko sabhāvoti āha ‘‘appahīnakāmarāgādikassa vā’’ti. ‘‘Rāgo uppanno’’tiādinā iṭṭhāniṭṭhārammaṇe rāgapaṭighānaṃ uppattivicāraṇāva vuttā, na nesaṃ kiccavisesoti kiccavisesena vutte dassento ‘‘asamapekkhanāyā’’tiādimāha. Pavattā vedanāti attho. Pakārantarenāti cakkhusamphassapaccayā uppannakilesānaṃ samatikkamanasaṅkhātena pakārantarena. Tathā bhāvanāvasenāti ettha tathā-saddena cakkhusamphassassa catubhūmikavedanāya upanissayabhāvo eva pakārantarena kathitoti imamevatthaṃ ākaḍḍhati. Bhāvanāyevettha pakārantaraṃ.

    ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಮಸನಂ ಭಾವನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾವ।

    Sabbaṃ sammasanaṃ bhāvanāti veditabbā, na nīvaraṇappahānapariññāva.

    ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಚಾತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಮಹಾಭೂತೇಸು ಇತರೀತರಸ್ಸ, ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಚ ವಸೇನ।

    Aññamaññassa cāti phoṭṭhabbamahābhūtesu itarītarassa, āpodhātuyā ca vasena.

    ತೇಸನ್ತಿ ಜಾತಿಆದೀನಂ, ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಬಲವಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಸ್ಸ ವಾ ದಸ್ಸನಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ವಾ ಜಾತಿಆದಿಕೇ ಭಯತೋ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಞಾಣಸ್ಸ।

    Tesanti jātiādīnaṃ, kammatthe cetaṃ sāmivacanaṃ. Sahajātassa manosamphassassa balavapaccayabhāvaṃ dassetīti sambandho. Tassa vā dassanassāti tassa vā jātiādike bhayato dassanavasena pavattassa kāmāvacarañāṇassa.

    ತದೇವ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸೇವ ಫಲಭಾವೇನಾತಿ ‘‘ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತದೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಫಲಭಾವೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಫಲಭಾವೇನ ವತ್ತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ। ‘‘ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಹೇತುಫಲಸಙ್ಕರಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ನ ವುತ್ತೋತಿ ವತ್ವಾ ಯದಿಪಿ ಫಸ್ಸೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸೋ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿತಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Tadeva attano phalasseva phalabhāvenāti ‘‘manosamphasso’’ti phassassa kāraṇabhāvena yaṃ vuttaṃ, tadeva viññāṇaṃ attano phalassa phalabhāvena vuttassa phassassa ‘‘cakkhusamphassaja’’ntiādinā phalabhāvena vattuṃ na yuttaṃ. ‘‘Manosamphasso’’tiādinā labbhamānopi viññāṇaṃ paṭicca phassassa paccayabhāvo hetuphalasaṅkarapariharaṇatthaṃ na vuttoti vatvā yadipi phasso viññāṇassa paccayo hoti, na pana phassassa viya viññāṇaṃ so tassa visesapaccayo hotīti viññāṇassa cakkhusamphassajāditā na vuttāti dassetuṃ ‘‘yasmā vā’’tiādi vuttaṃ.

    ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ೧೫೦. ತಂ ತಂ ಸಮುದಾಯನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತಧಮ್ಮಸಮುದಾಯಂ, ಅನವಸೇಸರೂಪಧಮ್ಮಸಮುದಾಯಞ್ಚ। ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಚೋಪನಂ ಪತ್ತೋ ಸಂವರೋ ಛಟ್ಠದ್ವಾರೇ, ಇತರೋ ಛಸುಪೀತಿ ಏವಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ। ತತೋತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾದಿತೋ। ಯಥಾಯೋಗನ್ತಿ ಯೋ ಸಂವರಿತಬ್ಬೋ, ತದನುರೂಪಂ।

    150. Taṃtaṃ samudāyanti taṃ taṃ cittuppādasaṅkhātadhammasamudāyaṃ, anavasesarūpadhammasamudāyañca. Yathāsambhavanti copanaṃ patto saṃvaro chaṭṭhadvāre, itaro chasupīti evaṃ yathāsambhavaṃ. Tatoti abhijjhādomanassādito. Yathāyoganti yo saṃvaritabbo, tadanurūpaṃ.

    ಕತ್ಥಚೀತಿ ತೇ ಏವ ಪರಿವಟ್ಟೇ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವದತಿ। ಕತ್ಥಚೀತಿ ವಾ ತೇಸು ಪರಿವಟ್ಟೇಸು ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿಪಿ ಪದೇಸೇ। ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ। ಏಕೋವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ನ ಆಯತನವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ವಿಯ ನಾನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Katthacīti te eva parivaṭṭe sāmaññena vadati. Katthacīti vā tesu parivaṭṭesu kismiñcipi padese. Kiñcipi appakampi. Ekova paricchedo, na āyatanavibhaṅgādīsu viya nānāti adhippāyo.

    ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Khandhavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೨. ಆಯತನವಿಭಙ್ಗೋ • 2. Āyatanavibhaṅgo




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧. ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ • 1. Khandhavibhaṅgo

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ೩. ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೧. ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ • 1. Khandhavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact