Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā

॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕੇ

Abhidhammapiṭake

વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ

Vibhaṅga-mūlaṭīkā

੧. ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ

1. Khandhavibhaṅgo

੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ

1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਮਾਹਟਾਨਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਂ, ਚਤੁਸਚ੍ਚਂ ਪਸ੍ਸੀਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸੋ। ਸਤਿਪਿ ਸਾવਕਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਭਾવੇ ਅਨਞ੍ਞਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਾ ਭਗવਤੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਦਸਬਲੇਸੁ ਚ વਸੀਭਾવਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਚ ਪਸਾਰਿਤਭਾવੇਨ ਸੁਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਭਗવਾવ વਿਸੇਸੇਨ ‘‘ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸੋ’’ਤਿ ਥੋਮਨਂ ਅਰਹਤੀਤਿ । ਨਾਥਤੀਤਿ ਨਾਥੋ, વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਹਿਤਸੁਖਂ ਆਸੀਸਤਿ ਪਤ੍ਥੇਤਿ, ਪਰਸਨ੍ਤਾਨਗਤਂ વਾ ਕਿਲੇਸਬ੍ਯਸਨਂ ਉਪਤਾਪੇਤਿ, ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੭) વਾ ਤਂ ਤਂ ਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਯਾਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤਿਸ੍ਸਰਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ વਾ ਗੁਣੇਹਿ ਈਸਤਿ ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਪਰਮਿਸ੍ਸਰੋ ਭਗવਾ ‘‘ਨਾਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਗਾਰવਂ ਕਤ੍વਾ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸੋਤਬ੍ਬਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਸવਨੇ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਤਂ ਸੁਣਾਥ ਸਮਾਹਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਨਯਂ વਿਗਾਹਿਤ੍વਾ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਾ ਏਤੇਨ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਸવਨੇ ਚ ਕਾਰਣਂ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਗਾਰવਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਸੁਣਾਥਾ’’ਤਿ।

Catusaccadasoti cattāri saccāni samāhaṭāni catusaccaṃ, catusaccaṃ passīti catusaccadaso. Satipi sāvakānaṃ paccekabuddhānañca catusaccadassanabhāve anaññapubbakattā bhagavato catusaccadassanassa tattha ca sabbaññutāya dasabalesu ca vasībhāvassa pattito parasantānesu ca pasāritabhāvena supākaṭattā bhagavāva visesena ‘‘catusaccadaso’’ti thomanaṃ arahatīti . Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsati pattheti, parasantānagataṃ vā kilesabyasanaṃ upatāpeti, ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkhitā’’tiādinā (a. ni. 8.7) vā taṃ taṃ hitapaṭipattiṃ yācatīti attho. Paramena cittissariyena samannāgato, sabbasatte vā guṇehi īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. ‘‘Saddhamme gāravaṃ katvā karissāmī’’ti sotabbabhāve kāraṇaṃ vatvā puna savane niyojento āha ‘‘taṃ suṇātha samāhitā’’ti. ‘‘Porāṇaṭṭhakathānayaṃ vigāhitvā karissāmī’’ti vā etena sakkaccasavane ca kāraṇaṃ vatvā tattha niyojento āha ‘‘saddhamme gāravaṃ katvā taṃ suṇāthā’’ti.

ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸੋ’’ਤਿ વਚਨਂ ਥੋਮਨਮੇવ ਚਤੁਪ੍ਪਭੇਦਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਸਮਾਨਗਣਨਦਸ੍ਸਨਗੁਣੇਨ, ‘‘ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮੇਹਿ ਉਪੇਤੋ’’ਤਿ ਚ ਅਟ੍ਠਾਰਸਪ੍ਪਭੇਦਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਸਮਾਨਗਣਨਗੁਣੇਹੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ વਾ ਨਿਰਤਿਸਯੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨੇਨ ਭਗવਾ ਚਤੁਧਾ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਅਹੋਸਿ, ਅਟ੍ਠਾਰਸਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਮੇਨ ਅਟ੍ਠਾਰਸਧਾ વਿਭਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਸਮਤ੍ਥਤਾਸਮ੍ਪਾਦਕਗੁਣਨਿਦਸ੍ਸਨਮੇਤਂ ‘‘ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸੋ ਉਪੇਤੋ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਪਰੀਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤੇ ਉਗ੍ਗਹਾਦੀਸੁ ਨਿਯੋਜੇਤਿ, ਨਿਟ੍ਠਾਨਗਮਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਯਾਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸવਨੇ ਚ ਆਦਰਂ ਉਪ੍ਪਾਦਯਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਗੁਣਰਹਿਤੇਨ ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨਾ ਦੇਸੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਂ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀવਿਭਙ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤਦਟ੍ਠਕਥਾਯ ਚ ਸਾਤਿਸਯਂ ਗਾਰવਂ ਜਨਯਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਞ੍ਚ ਰਤਨਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤਾਦਿਗੁਣੇ વਿਭਾવੇਤਿ।

Ettha ca ‘‘catusaccadaso’’ti vacanaṃ thomanameva catuppabhedāya desanāya samānagaṇanadassanaguṇena, ‘‘aṭṭhārasahi buddhadhammehi upeto’’ti ca aṭṭhārasappabhedāya desanāya samānagaṇanaguṇehīti daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttena vā niratisayena catusaccadassanena bhagavā catudhā dhammasaṅgaṇiṃ desetuṃ samattho ahosi, aṭṭhārasabuddhadhammasamannāgamena aṭṭhārasadhā vibhaṅganti yathāvuttadesanāsamatthatāsampādakaguṇanidassanametaṃ ‘‘catusaccadaso upeto buddhadhammehi aṭṭhārasahī’’ti. Tena yathāvuttāya desanāya sabbaññubhāsitattā aviparītataṃ dassento tattha satte uggahādīsu niyojeti, niṭṭhānagamanañca attano vāyāmaṃ dassento aṭṭhakathāsavane ca ādaraṃ uppādayati, yathāvuttaguṇarahitena asabbaññunā desetuṃ asakkuṇeyyataṃ dhammasaṅgaṇīvibhaṅgappakaraṇānaṃ dassento tattha tadaṭṭhakathāya ca sātisayaṃ gāravaṃ janayati, buddhādīnañca ratanānaṃ sammāsambuddhatādiguṇe vibhāveti.

ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਾਕਟਾਨੇવ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ‘‘ਅਤੀਤਂਸੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਅਨਾਗਤਂਸੇ…ਪੇ॰… ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂਸੇ…ਪੇ॰… ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਂ, ਸਬ੍ਬਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ…ਪੇ॰ … ਸਬ੍ਬਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ…ਪੇ॰… ਇਮੇਹਿ ਛਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਹਾਨਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ, ਨਤ੍ਥਿ વੀਰਿਯਸ੍ਸ, ਨਤ੍ਥਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ, ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਯ, ਨਤ੍ਥਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਹਾਨਿ। ਇਮੇਹਿ ਦ੍વਾਦਸਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਦવਾ, ਨਤ੍ਥਿ ਰવਾ, ਨਤ੍ਥਿ ਅਫੁਟਂ, ਨਤ੍ਥਿ વੇਗਾਯਿਤਤ੍ਤਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਅਬ੍ਯਾવਟਮਨੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾ’’ਤਿ।

Tattha cattāri saccāni pākaṭāneva, aṭṭhārasa pana buddhadhammā evaṃ veditabbā – ‘‘atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgataṃse…pe… paccuppannaṃse…pe… imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattaṃ, sabbaṃ vacīkammaṃ…pe. … sabbaṃ manokammaṃ…pe… imehi chahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi chandassa hāni, natthi dhammadesanāya, natthi vīriyassa, natthi samādhissa, natthi paññāya, natthi vimuttiyā hāni. Imehi dvādasahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi davā, natthi ravā, natthi aphuṭaṃ, natthi vegāyitattaṃ, natthi abyāvaṭamano, natthi appaṭisaṅkhānupekkhā’’ti.

ਤਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ ਦવਾਤਿ ਖਿਡ੍ਡਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਕਿਰਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਰવਾਤਿ ਸਹਸਾ ਕਿਰਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਅਫੁਟਨ੍ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਅਫੁਸਿਤਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿ વੇਗਾਯਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤੁਰਿਤਕਿਰਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਅਬ੍ਯਾવਟਮਨੋਤਿ ਨਿਰਤ੍ਥਕੋ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਦਾਚਾਰੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਅਞ੍ਞਾਣੁਪੇਕ੍ਖਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਨ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਹਾਨੀ’’ਤਿ ਅਲਿਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਹਾਨਿ, ਨਤ੍ਥਿ વੀਰਿਯਸ੍ਸ, ਨਤ੍ਥਿ ਸਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ ਲਿਖਨ੍ਤਿ।

Tattha natthi davāti khiḍḍādhippāyena kiriyā natthi. Natthi ravāti sahasā kiriyā natthi. Natthi aphuṭanti ñāṇena aphusitaṃ natthi. Natthi vegāyitattanti turitakiriyā natthi. Natthi abyāvaṭamanoti niratthako cittasamudācāro natthi. Natthi appaṭisaṅkhānupekkhāti aññāṇupekkhā natthi. Katthaci pana ‘‘natthi dhammadesanāya hānī’’ti alikhitvā ‘‘natthi chandassa hāni, natthi vīriyassa, natthi sattiyā’’ti likhanti.

੧. ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕੁਸਲਾਦਿਕੇ ਤਿਕਦੁਕੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤੇ ਏવ ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਖਨ੍ਧਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੇ વਿਭਜਿਤੁਂ વਿਭਙ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ વਿਭਜਨਂ વਿਭਙ੍ਗੋ। ਸੋ ਸੋ વਿਭਙ੍ਗੋ ਪਕਤੋ ਅਧਿਕਤੋ ਯਸ੍ਸਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ, ਸਾ ‘‘વਿਭਙ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਧਿਕਤੋਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ વਿਭਙ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਆਦਿਭੂਤੇ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ ਨਾਮ। ਨਨੁ ਨ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਨ੍ਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ, ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਜੋਤਕੇਨ ਪਕਾਰਤ੍ਥਜੋਤਕੇਨ વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਏવਂਪਕਾਰਂ વਾ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਏਕਦੇਸੇਨ ਸਮੁਦਾਯਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ ਪਬ੍ਬਤਸਮੁਦ੍ਦਾਦਿਨਿਦਸ੍ਸਕੋ વਿਯ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨવਜ੍ਜਾਨਂ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕੇਹਿ ਚ ਆਯਤਨਾਦੀਹਿ ਅਪ੍ਪਕਤਰਪਦਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ ਆਦਿਮ੍ਹਿ વੁਤ੍ਤੋ।

1. Dhammasaṅgahe dhamme kusalādike tikadukehi saṅgahetvā te eva dhamme suttante khandhādivasena vutte vibhajituṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ vuttaṃ. Tattha saṅkhepena vuttānaṃ khandhādīnaṃ vibhajanaṃ vibhaṅgo. So so vibhaṅgo pakato adhikato yassā pāḷiyā, sā ‘‘vibhaṅgappakaraṇa’’nti vuccati. Adhikatoti ca vattabbabhāvena pariggahitoti attho. Tattha vibhaṅgappakaraṇassa ādibhūte khandhavibhaṅge ‘‘pañcakkhandhā rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti idaṃ suttantabhājanīyaṃ nāma. Nanu na ettakameva suttantabhājanīyanti? Saccaṃ, iti-saddena pana ādi-saddatthajotakena pakāratthajotakena vā sabbaṃ suttantabhājanīyaṃ saṅgahetvā viññāṇakkhandhoti evamādi evaṃpakāraṃ vā idaṃ suttantabhājanīyanti veditabbaṃ. Atha vā ekadesena samudāyaṃ nidasseti pabbatasamuddādinidassako viya. Tattha nibbānavajjānaṃ sabbadhammānaṃ saṅgāhakattā sabbasaṅgāhakehi ca āyatanādīhi appakatarapadattā khandhānaṃ khandhavibhaṅgo ādimhi vutto.

ਨ ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ વੇਦਯਿਤਾਦਿਸਭਾવਤ੍ਤਾਭਾવਾ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਭਾવੇ ਅਤੀਤਾਦਯੋ ਰਾਸੀ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਸ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਭਾવਾ ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਣਨੇਸੁ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਾવਸੇਸਭਾવਂ, ਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਣਨਮਤ੍ਤਾਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਛਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪਨ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ‘‘ਨ ਉਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਨ ਹਿ ਸવਿਭਾਗਧਮ੍ਮੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਟਸ੍ਸ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવਰਹਿਤਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਰਾਸਟ੍ਠੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ‘‘ਰਾਸਿਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਸਹਿਤਂ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਸਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਗੁਣੇ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਯਂ ਰੁਲ਼੍ਹਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸਯਮੇવ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਂ। ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਭੇਦਞ੍ਹਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਂ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਰਾਸਟ੍ਠਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਗੁਣਟ੍ਠੋ ਏਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਨ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੇ વਤ੍ਤਤਿ, ਤਾਦਿਸੇ ਪਨ ਪੁਥੁਲਾਯਤੇ ਦਾਰੁਮ੍ਹਿ ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ ਨਿਪਤਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਏਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਪવਤ੍ਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਨ ਰੁਲ਼੍ਹੀ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ, ਸਮੁਦਾਯੇ ਪਨ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਤਦੇਕਦੇਸੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਤਾਯ ਏવ ਰੁਲ਼੍ਹਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਰੁਲ਼੍ਹਿਯਂ ਨਿਪਤਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

Na tato heṭṭhāti rūpādīnaṃ vedayitādisabhāvattābhāvā yasmiṃ sabhāve atītādayo rāsī katvā vattabbā, tassa ruppanādito aññassābhāvā ca heṭṭhā gaṇanesu saṅkhatadhammānaṃ aniṭṭhānaṃ sāvasesabhāvaṃ, na heṭṭhā gaṇanamattābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Chaṭṭhassa pana khandhassa abhāvā ‘‘na uddha’’nti āha. Na hi savibhāgadhammehi nissaṭassa atītādibhāvarahitassa ekassa nibbānassa rāsaṭṭho atthīti. ‘‘Rāsimhī’’ti saddatthasahitaṃ khandha-saddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Guṇe paṇṇattiyaṃ ruḷhiya’’nti visayameva khandha-saddassa dasseti, na saddatthaṃ. Lokiyalokuttarabhedañhi sīlādiguṇaṃ nippadesena gahetvā pavattamāno khandha-saddo sīlādiguṇavisiṭṭhaṃ rāsaṭṭhaṃ dīpetīti. Keci pana ‘‘guṇaṭṭho ettha khandhaṭṭho’’ti vadanti. Dārukkhandhoti ettha pana na khandha-saddo paññatti-saddassa atthe vattati, tādise pana puthulāyate dārumhi dārukkhandhoti paññatti hotīti paññattiyaṃ nipatatīti vuttaṃ. Tathā ekasmimpi viññāṇe pavatto viññāṇakkhandhoti khandha-saddo na ruḷhī-saddassa atthaṃ vadati, samudāye pana niruḷho khandha-saddo tadekadese pavattamāno tāya eva ruḷhiyā pavattatīti khandha-saddo ruḷhiyaṃ nipatatīti vuttaṃ.

ਰਾਸਿਤੋ ਗੁਣਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ વਿਸਯਸ੍ਸੇવ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਰਾਸਿਤੋ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥવਸੇਨਪਿ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਯਞ੍ਹਿ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਪਿਣ੍ਡਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕੋਟ੍ਠਾਸਟ੍ਠੇ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੇ ਛਟ੍ਠੇਨਪਿ ਖਨ੍ਧੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਛਟ੍ਠੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਰਾਸਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਸਂ વਾ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਭੇਦੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਸਂ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਤਂਤਂਕੋਟ੍ਠਾਸਤਾ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਭੇਦਰਹਿਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਕੋਟ੍ਠਾਸਟ੍ਠੇਨ ਚ ਖਨ੍ਧਭਾવੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

Rāsito guṇatoti sabbattha nissakkavacanaṃ visayasseva khandha-saddappavattiyā kāraṇabhāvaṃ sandhāya katanti veditabbaṃ. ‘‘Rāsito’’ti imamatthaṃ saddatthavasenapi niyametvā dassetuṃ ‘‘ayañhi khandhaṭṭho nāma piṇḍaṭṭho’’tiādimāha. Koṭṭhāsaṭṭhe khandhaṭṭhe chaṭṭhenapi khandhena bhavitabbaṃ. Nibbānampi hi chaṭṭho koṭṭhāsoti. Tasmā ‘‘khandhaṭṭho nāma rāsaṭṭho’’ti yuttaṃ. Yesaṃ vā atītādivasena bhedo atthi, tesaṃ ruppanādilakkhaṇavasena taṃtaṃkoṭṭhāsatā vuccatīti bhedarahitassa nibbānassa koṭṭhāsaṭṭhena ca khandhabhāvo na vuttoti veditabbo.

ਏਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਮਹਾਭੂਤਾ…ਪੇ॰… ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਿਭਤ੍ਤੋ। ਕਤ੍ਥਾਤਿ ਚੇ? ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇਨ ਸਬ੍ਬੋ વਿਭਜਨਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਇਦਞ੍ਚ વਿਭਜਨਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਦੀਸੁ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨ੍ਤਿਆਦਿવਿਭਜਨਞ੍ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਏવਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁਪਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਨ ਏਕਾਦਸੋਕਾਸੇਸੁ ਪੁਰਿਮੇ ਓਕਾਸਪਞ੍ਚਕੇ ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਛવਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯવਿਸੇਸੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਮਨੋਧਾਤੁ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਤਿ વਿਭਜਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਂ ਪਨ ਦ੍વਯਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਮਨੋਧਾਤੁ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

Ettāvatāti uddesamattenāti attho. Cattāro ca mahābhūtā…pe… rūpanti evaṃ vibhatto. Katthāti ce? Ekādasasu okāsesu. Iti-saddena nidassanatthena sabbo vibhajananayo dassito. Idañca vibhajanaṃ oḷārikādīsu cakkhāyatanantiādivibhajanañca yathāsambhavaṃ ekādasasu okāsesu yojetabbaṃ, evaṃ vedanākkhandhādīsupi. Viññāṇakkhandho pana ekādasokāsesu purime okāsapañcake ‘‘cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇa’’nti chaviññāṇakāyavisesena vibhatto, na tattha manodhātu manoviññāṇadhātūti vibhajanaṃ atthi. Taṃ pana dvayaṃ manoviññāṇanti vuttanti imamatthaṃ dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘manodhātu manoviññāṇadhātū’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

ਏવਂ ਪਾਲ਼ਿਨਯੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਧਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੇ।

Evaṃ pāḷinayena pañcasu khandhesu dhammaparicchedaṃ dassetvā puna aññena pakārena dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Etthāti etasmiṃ khandhaniddese.

੧. ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

1. Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā

੨. ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਅਨਿਯਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ, ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰਭੇਦਂ ਆਮਸਿਤ੍વਾ ਅਨਿਯਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਉਭਯੇਨਪਿ ਅਤੀਤਂ વਾ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਅਪ੍ਪਂ વਾ ਬਹੁਂ વਾ ਯਾਦਿਸਂ વਾ ਤਾਦਿਸਂ વਾ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸਾਰਹਂ ਸਬ੍ਬਂ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸਾਰਹੇਸੁ ਪਸਙ੍ਗਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਂ ਅਤਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਅਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਯਮਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਯਂਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਸਨਿਪਾਤਂ ਯਂ-ਸਦ੍ਦਂ ਕਿਂ-ਸਦ੍ਦਞ੍ਚ ਅਨਿਯਮੇਕਤ੍ਥਦੀਪਨવਸੇਨ ਏਕਂ ਪਦਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਦਦ੍વਯੇਨਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

2. Yaṃ kiñcīti ettha yanti sāmaññena aniyamanidassanaṃ, kiñcīti pakārantarabhedaṃ āmasitvā aniyamanidassanaṃ. Ubhayenapi atītaṃ vā…pe… santike vā appaṃ vā bahuṃ vā yādisaṃ vā tādisaṃ vā yaṃ kiñcīti napuṃsakaniddesārahaṃ sabbaṃ byāpetvā saṅgaṇhātīti aññesupi napuṃsakaniddesārahesu pasaṅgaṃ disvā tassa adhippetatthaṃ aticca pavattito atippasaṅgassa niyamanatthaṃ ‘‘rūpa’’nti āha. Yaṃkiñcīti sanipātaṃ yaṃ-saddaṃ kiṃ-saddañca aniyamekatthadīpanavasena ekaṃ padanti gahetvā ‘‘padadvayenapī’’ti vuttaṃ.

ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ વਦੇਥਾਤਿ ਤੁਮ੍ਹੇਪਿ ਰੂਪਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વਦੇਥ, ਤਂ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ વਦੇਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਥ વਾ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਰੂਪਂ, ਤਂ ਕਾਰਣਂ વਦੇਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥੇਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤੇਸੁ ਭਗવਾ ਆਹ ‘‘ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿ।

Kiñca, bhikkhave, rūpaṃ vadethāti tumhepi rūpaṃ rūpanti vadetha, taṃ kena kāraṇena vadethāti attho, atha vā kena kāraṇena rūpaṃ, taṃ kāraṇaṃ vadethāti attho. Athetesu bhikkhūsu tuṇhībhūtesu bhagavā āha ‘‘ruppatīti kho’’tiādi.

ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸੀਤਾਦਿਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ વਿਸਦਿਸਸਨ੍ਤਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪੁਰਿਮਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਭੇਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਭੇਦੋ ਚ વਿਸਦਿਸਤਾવਿਕਾਰਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ વਿਕਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਕਾਰਾਪਤ੍ਤਿ ਚ ਸੀਤਾਦਿਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ વਿਸਦਿਸਰੂਪੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ। ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਨ ਅਤਿਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਤੋ ਯਥਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਸੀਤਾਦੀਹਿ ਸਮਾਗਮੋ ਹੋਤਿ, ਯੇਨ ਤਤ੍ਥ ਉਤੁਨੋ ਠਿਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਸਨ੍ਤਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਨ ਹੋਤਿ ਆਹਾਰਾਦਿਕਸ੍ਸ વਾ, ਏવਂ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਸਮਾਗਮੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨੇਨ ਚ વਿਕਾਰਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਰੁਪ੍ਪਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਯ ਪਾਕਟਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਰੁਪ੍ਪਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ‘‘ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ ਚ ਨ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਜਿਘਚ੍ਛਾਪਿਪਾਸਾਹਿ ਰੁਪ੍ਪਨਞ੍ਚ ਉਦਰਗ੍ਗਿਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੇ ਰੂਪਪਦਸਿਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਘਟ੍ਟੀਯਤਿ ਪੀਲ਼ੀਯਤੀਤਿ ਏਤੇਹਿ ਕਮ੍ਮਤ੍ਥੇ। ਕੋਪਾਦਿਕਿਰਿਯਾਯੇવ ਹਿ ਰੁਪ੍ਪਨਕਿਰਿਯਾਤਿ। ਸੋ ਪਨ ਕਤ੍ਤੁਭੂਤੋ ਕਮ੍ਮਭੂਤੋ ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੋ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਕਤ੍ਤੁਤ੍ਥੇ ਰੂਪਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਕਾਰੋ ਹਿ ਰੁਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਕਮ੍ਮਕਤ੍ਤੁਤ੍ਥੇਨ ਭਿਜ੍ਜਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਰੁਪ੍ਪਤਿ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਯਸ੍ਮਾ ਕੁਪ੍ਪਤਿ ਘਟ੍ਟੀਯਤਿ ਪੀਲ਼ੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤੇਹਿ ਚ ਪਦੇਹਿ ਪਦਤ੍ਥੋ ਪਾਕਟੋ ਕਤੋਤਿ। ‘‘ਕੇਨਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਸਭਾਗવਸੇਨ ‘‘ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਕੇવਲਂ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋਯੇવ ਰੁਪ੍ਪਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ‘‘ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਰੂਪਨ੍ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਆਹ।

Bhijjatīti sītādisannipāte visadisasantānuppattidassanato purimasantānassa bhedaṃ sandhāyāha. Bhedo ca visadisatāvikārāpattīti bhijjatīti vikāraṃ āpajjatīti attho. Vikārāpatti ca sītādisannipāte visadisarūpuppattiyeva. Arūpakkhandhānaṃ pana atilahuparivattito yathā rūpadhammānaṃ ṭhitikkhaṇe sītādīhi samāgamo hoti, yena tattha utuno ṭhitippattassa purimasadisasantānuppādanasamatthatā na hoti āhārādikassa vā, evaṃ aññehi samāgamo natthi. Saṅghaṭṭanena ca vikārāpattiyaṃ ruppana-saddo niruḷho, tasmā arūpadhammānaṃ saṅghaṭṭanavirahitattā rūpadhammānaṃ viya pākaṭassa vikārassa abhāvato ca ‘‘ruppantī’’ti ‘‘ruppanalakkhaṇā’’ti ca na vuccanti. Jighacchāpipāsāhi ruppanañca udaraggisannipātena hotīti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca kuppatīti etena kattuatthe rūpapadasiddhiṃ dasseti, ghaṭṭīyati pīḷīyatīti etehi kammatthe. Kopādikiriyāyeva hi ruppanakiriyāti. So pana kattubhūto kammabhūto ca attho bhijjamāno hotīti imassatthassa dassanatthaṃ ‘‘bhijjatīti attho’’ti vuttaṃ. Atha vā ruppatīti rūpanti kammakattutthe rūpapadasiddhi vuttā. Vikāro hi ruppananti. Teneva ‘‘bhijjatīti attho’’ti kammakattutthena bhijjati-saddena atthaṃ dasseti. Yaṃ pana ruppati bhijjati, taṃ yasmā kuppati ghaṭṭīyati pīḷīyati, tasmā etehi ca padehi padattho pākaṭo katoti. ‘‘Kenaṭṭhenā’’ti pucchāsabhāgavasena ‘‘ruppanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Na kevalaṃ saddatthoyeva ruppanaṃ, tassa panatthassa lakkhaṇañca hotīti atthalakkhaṇavasena ‘‘ruppanalakkhaṇena rūpantipi vattuṃ vaṭṭatī’’ti āha.

ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਮੁਚ੍ਛਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਂ ਛੇਦਨવਸੇਨ વਾ ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਖਾਰੇਨ ਸੀਤੋਦਕੇਨਾਤਿ ਅਤਿਸੀਤਭਾવਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਖਾਰਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਕਪ੍ਪਸਣ੍ਠਾਨਂ ਉਦਕਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਰਂ ਪਥવੀਸਨ੍ਧਾਰਕਂ ਕਪ੍ਪવਿਨਾਸਉਦਕਂ વਿਯ ਖਾਰਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤਿ ਪਥવੀ વਿਲੀਯੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਅવੀਚਿਮਹਾਨਿਰਯੇਤਿ ਸਉਸ੍ਸਦਂ ਅવੀਚਿਨਿਰਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੇਤ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂવਿਧਾਪਿ ਸਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਏવਂવਿਧਾਯੇવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਯਮਾਭਾવਤੋ। ਏવਂ ਕਾਲਕਞ੍ਜਿਕਾਦੀਸੁਪੀਤਿ। ਸਰਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਸਰੀਸਪ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ।

Chijjitvāti mucchāpattiyā muccitvā aṅgapaccaṅgānaṃ chedanavasena vā chijjitvā. Accantakhārena sītodakenāti atisītabhāvameva sandhāya accantakhāratā vuttā siyā. Na hi taṃ kappasaṇṭhānaṃ udakaṃ sampattikaraṃ pathavīsandhārakaṃ kappavināsaudakaṃ viya khāraṃ bhavituṃ arahati. Tathā hi sati pathavī vilīyeyyāti. Avīcimahānirayeti saussadaṃ avīcinirayaṃ vuttaṃ. Teneva ‘‘tattha hī’’tiādi vuttaṃ. Petti…pe… na hontīti evaṃvidhāpi sattā atthīti adhippāyo evaṃvidhāyeva hontīti niyamābhāvato. Evaṃ kālakañjikādīsupīti. Sarantā gacchantīti sarīsapa-saddassa atthaṃ vadati.

ਅਭਿਸਞ੍ਞੂਹਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮੂਹਂ ਕਤ੍વਾਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਸਮਾਸਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਰੂਪਤੋ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ।

Abhisaññūhitvāti ettha samūhaṃ katvātipi attho. Etena sabbaṃ rūpaṃ…pe… dassitaṃ hotīti etena rūpakkhandha-saddassa samānādhikaraṇasamāsabhāvaṃ dasseti. Tenevāha ‘‘na hi rūpato…pe… atthī’’ti.

੩. ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਕਾਦਸੋਕਾਸੇਸੁ ਰੂਪਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਮਾਤਿਕਂਯੇવ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਮਾਤਿਕਾ ਠਪਿਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਪਕਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ।

3. Pakkhipitvāti ettha ekādasokāsesu rūpaṃ pakkhipitvāti attho. Na hi tattha mātikaṃyeva pakkhipitvā mātikā ṭhapitā, atha kho pakaraṇappattaṃ rūpanti.

ਅਪਰੋ ਨਯੋ…ਪੇ॰… ਏਤ੍ਥੇવ ਗਣਨਂ ਗਤਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਤੀਤਂਸੇਨਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਗਣਨਂ ਗਤਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਮਹਾਭੂਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ਮਹਾਭੂਤੁਪਾਦਾਯਰੂਪਭਾવੋ ਅਤੀਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਗਣਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਤੀਤਂਸਾਨਂ વੇਦਨਾਦੀਨਂ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਇਦਂ વਚਨਂ ‘‘ਯਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨੇવ ਤੇਸਂ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ, ਨਾਪਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਪ੍ਪਕਾਰਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਗਣਿਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਅਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਕਾਰਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਅਤੀਤਂਸવਚਨੇਨ ਤਂਨਿવਤ੍ਤਨਤੋਤਿ। ਅਥ ਪਨ ਯਂ ਅਤੀਤਂਸੇਨ ਗਣਿਤਂ, ਤਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ…ਪੇ॰… ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਗਣਿਤਨ੍ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਏવਂ ਸਤਿ ਗਣਨਨ੍ਤਰਦਸ੍ਸਨਂ ਇਦਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਅਤੀਤਂਸੇਨ ਗਣਿਤਪ੍ਪਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ, ਤਂਦਸ੍ਸਨੇ ਪਨ ਸਤਿ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਰੂਪਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਅਤੀਤਂਸੇ ਗਣਿਤਂ ਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾਤਿ ਆਪਨ੍ਨਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਏવਂਸਭਾવਤਾ ਅਤੀਤਂਸੇ ਗਣਿਤਤਾਯ ਕਾਰਣਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤਿ ਏવਂਸਭਾવਸ੍ਸੇવ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਾਗਤੇਸੁ ਗਣਿਤਤ੍ਤਾ ਸੁਖਾਦਿਸਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਅਤੀਤਂਸੇ ਗਣਿਤਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਮਨਯੋ ਏવ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁਪਿ ਤਾਦਿਸੋ ਏવਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ।

Aparo nayo…pe… ettheva gaṇanaṃ gatanti etena atītaṃsenāti bhummatthe karaṇavacananti dasseti. Yena pakārena gaṇanaṃ gataṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘cattāro ca mahābhūtā’’tiādi vuttanti imasmiṃ atthe sati mahābhūtupādāyarūpabhāvo atītakoṭṭhāse gaṇanassa kāraṇanti āpajjati. Na hi atītaṃsānaṃ vedanādīnaṃ nivattanatthaṃ idaṃ vacanaṃ ‘‘yaṃ rūpa’’nti eteneva tesaṃ nivattitattā, nāpi rūpassa aññappakāranivattanatthaṃ sabbappakārassa tattha gaṇitattā, na ca anāgatapaccuppannākāranivattanatthaṃ atītaṃsavacanena taṃnivattanatoti. Atha pana yaṃ atītaṃsena gaṇitaṃ, taṃ cattāro ca…pe… rūpanti evaṃ gaṇitanti ayamattho adhippeto, evaṃ sati gaṇanantaradassanaṃ idaṃ siyā, na atītaṃsena gaṇitappakāradassanaṃ, taṃdassane pana sati bhūtupādāyarūpappakārena atītaṃse gaṇitaṃ taṃsabhāvattāti āpannameva hoti, na ca evaṃsabhāvatā atītaṃse gaṇitatāya kāraṇaṃ bhavituṃ arahati evaṃsabhāvasseva paccuppannānāgatesu gaṇitattā sukhādisabhāvassa ca atītaṃse gaṇitattā, tasmā purimanayo eva yutto. Ajjhattabahiddhāniddesesupi tādiso evattho labbhatīti.

ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯਤੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸਤੋਤਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਤ੍ਤਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਯੇਨ ਦੇਸੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ‘‘ਅਤੀਤਂ ਨਨ੍વਾਗਮੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਦ੍ਧਾਨવਸੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੋવ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਥਾ ਇਧਾਪਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬੋ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੭੨, ੨੭੫; ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੫.੨੪੪) ਸਿਯਾ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਮ੍ਪਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯੇવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ વਿਚਿਨਿਤ੍વਾ વਿਭਜਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨੇવ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ।

Suttantapariyāyatoti pariyāyadesanattā suttassa vuttaṃ. Abhidhammaniddesatoti nippariyāyadesanattā abhidhammassa nicchayena deso niddesoti katvā vuttaṃ. Kiñcāpītiādīsu ayamadhippāyo – suttantabhājanīyattā yathā ‘‘atītaṃ nanvāgameyyā’’tiādīsu addhānavasena atītādibhāvova vutto, tathā idhāpi niddisitabbo (ma. ni. 3.272, 275; apa. thera 2.55.244) siyā. Evaṃ santepi suttantabhājanīyampi abhidhammadesanāyeva suttante vuttadhamme vicinitvā vibhajanavasena pavattāti abhidhammaniddeseneva atītādibhāvo niddiṭṭhoti.

ਅਦ੍ਧਾਸਨ੍ਤਤਿਸਮਯਖਣવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਕਾਲੇ ਅਦ੍ਧਾ-ਸਦ੍ਦੋ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਮਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦) વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ‘‘ਤਯੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਦ੍ਧਾ। ਕਤਮੇ ਤਯੋ? ਅਤੀਤੋ ਅਦ੍ਧਾ, ਅਨਾਗਤੋ ਅਦ੍ਧਾ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਦ੍ਧਾ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੬੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੫) ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਦ੍ਧਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਥਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੨) ਖਣਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਜਾਤਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੨) વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਚ੍ਛਾ ਚ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਨ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੫; ਇਤਿવੁ॰ ੬੩) ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਤੀਤਾਦਿਕੋ ਅਦ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸੋ ਏવ ਇਧਾਪਿ ‘‘ਅਦ੍ਧਾવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੀਤਂ ਸੀਤਸ੍ਸ ਸਭਾਗੋ, ਤਥਾ ਉਣ੍ਹਂ ਉਣ੍ਹਸ੍ਸ। ਯਂ ਪਨ ਸੀਤਂ ਉਣ੍ਹਂ વਾ ਸਰੀਰੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਂ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਅਨੂਨਂ ਅਨਧਿਕਂ ਏਕਾਕਾਰਂ, ਤਂ ਏਕੋ ਉਤੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਭਾਗਉਤੁਨੋ ਅਨੇਕਨ੍ਤਸਭਾવਤੋ ਏਕਗਹਣਂ ਕਤਂ, ਏવਂ ਆਹਾਰੇਪਿ। ਏਕવੀਥਿਏਕਜવਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਛਟ੍ਠਦ੍વਾਰવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਨ੍ਤਤਿਸਮਯਕਥਾ વਿਪਸ੍ਸਕਾਨਂ ਉਪਕਾਰਤ੍ਥਾਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਕਥਿਤਾ।

Addhāsantatisamayakhaṇavasenāti ettha cutipaṭisandhiparicchinne kāle addhā-saddo vattatīti ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādisuttavasena (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) viññāyati. ‘‘Tayome, bhikkhave, addhā. Katame tayo? Atīto addhā, anāgato addhā, paccuppanno addhā’’ti (itivu. 63; dī. ni. 3.305) ettha pana paramatthato paricchijjamāno addhā niruttipathasuttavasena (saṃ. ni. 3.62) khaṇaparicchinno yutto. Tattha hi ‘‘yaṃ, bhikkhave, rūpaṃ jātaṃ pātubhūtaṃ, ‘atthī’ti tassa saṅkhā’’ti (saṃ. ni. 3.62) vijjamānassa paccuppannatā tato pubbe pacchā ca atītānāgatatā vuttāti. Yebhuyyena pana cutipaṭisandhiparicchinno (dī. ni. 3.305; itivu. 63) suttesu atītādiko addhā vuttoti so eva idhāpi ‘‘addhāvasenā’’ti vutto. Sītaṃ sītassa sabhāgo, tathā uṇhaṃ uṇhassa. Yaṃ pana sītaṃ uṇhaṃ vā sarīre sannipatitaṃ santānavasena pavattamānaṃ anūnaṃ anadhikaṃ ekākāraṃ, taṃ eko utūti vuccati. Sabhāgautuno anekantasabhāvato ekagahaṇaṃ kataṃ, evaṃ āhārepi. Ekavīthiekajavanasamuṭṭhānanti pañcachaṭṭhadvāravasena vuttaṃ. Santatisamayakathā vipassakānaṃ upakāratthāya aṭṭhakathāsu kathitā.

ਨਿਟ੍ਠਿਤਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਕਿਚ੍ਚਂ, ਨਿਟ੍ਠਿਤਹੇਤੁਕਿਚ੍ਚਮਨਿਟ੍ਠਿਤਪਚ੍ਚਯਕਿਚ੍ਚਂ, ਉਭਯਕਿਚ੍ਚਮਸਮ੍ਪਤ੍ਤਂ, ਸਕਿਚ੍ਚਕ੍ਖਣੇ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਜਨਕੋ ਹੇਤੁ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਞ੍ਚ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਯਥਾ ਬੀਜਸ੍ਸ ਅਙ੍ਕੁਰੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪਥવੀਆਦੀਨਞ੍ਚ ਤਦੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਂ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪવਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਆਹਾਰਾਦੀਨਂ ਤਦੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਂ, ਏવਂ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਕਲਾਪਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਚ ਜਨਕਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਨਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਾਨਞ੍ਚ ਸਹਜਾਤਪੁਰੇਜਾਤਪਚ੍ਛਾਜਾਤਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਹੇਤੁਕਿਚ੍ਚਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤੀਸੁਪਿ ਖਣੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯਕਿਚ੍ਚਂ। ਪਥવੀਆਦੀਨਂ ਸਨ੍ਧਾਰਣਾਦਿਕਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਫੁਸਨਾਦਿਕਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਕਿਚ੍ਚਂ, ਤਸ੍ਸ ਕਰਣਕ੍ਖਣੋ ਸਕਿਚ੍ਚਕ੍ਖਣੋ। ਸਹ વਾ ਕਿਚ੍ਚੇਨ ਸਕਿਚ੍ਚਂ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸਕਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਂ વਾ ਅਰੂਪਂ વਾ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਸਕਿਚ੍ਚਕ੍ਖਣੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ।

Niṭṭhitahetupaccayakiccaṃ, niṭṭhitahetukiccamaniṭṭhitapaccayakiccaṃ, ubhayakiccamasampattaṃ, sakiccakkhaṇe paccuppannaṃ. Janako hetu, upatthambhako paccayo, tesaṃ uppādanaṃ upatthambhanañca kiccaṃ. Yathā bījassa aṅkuruppādanaṃ pathavīādīnañca tadupatthambhanaṃ kammassa kaṭattārūpavipākuppādanaṃ āhārādīnaṃ tadupatthambhanaṃ, evaṃ ekekassa kalāpassa cittuppādassa ca janakānaṃ kammānantarādipaccayabhūtānaṃ upatthambhakānañca sahajātapurejātapacchājātānaṃ kiccaṃ yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Tattha uppādakkhaṇe hetukiccaṃ daṭṭhabbaṃ, tīsupi khaṇesu paccayakiccaṃ. Pathavīādīnaṃ sandhāraṇādikaṃ phassādīnaṃ phusanādikañca attano attano kiccaṃ sakiccaṃ, tassa karaṇakkhaṇo sakiccakkhaṇo. Saha vā kiccena sakiccaṃ, yasmiṃ khaṇe sakiccaṃ rūpaṃ vā arūpaṃ vā hoti, so sakiccakkhaṇo, tasmiṃ khaṇe paccuppannaṃ.

੬. ਏਤ੍ਤਕਮੇવਾਤਿ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਮੇਡਿਤવਚਨੇਨ ਅਭਿਬ੍ਯਾਪਨਤ੍ਥੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ‘‘ਅਪਰਸ੍ਸ ਅਪਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਦੀਪਨਂ ਅਪਰਦੀਪਨਂ। ਪਰਿਯੇਸਤੂਤਿ ਏਤੇਨ ਪਰਿਯੇਸਨਾਯ ਅਨਿਟ੍ਠਨਾਮਨਿવਤ੍ਤਨਸ੍ਸ ਅਕਾਰਣਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਮ੍ਮਦੋਸੇਨ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸਦੋਸੇਨ ਚ ਗੂਥਭਕ੍ਖਪਾਣਾਦਯੋ ਉਮ੍ਮਤ੍ਤਕਾਦਯੋ ਚ ਪਰਿਯੇਸੇਯ੍ਯੁਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਚ ਯੋਨਕਾਦਯੋ ਨ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਅਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਪਨ ਏਤਸ੍ਸ ਅਨਿਟ੍ਠਮਿਚ੍ਚੇવ ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

6. Ettakamevāti ‘‘tesaṃ tesa’’nti iminā āmeḍitavacanena abhibyāpanatthena vuttatthameva. ‘‘Aparassa aparassā’’ti dīpanaṃ aparadīpanaṃ. Pariyesatūti etena pariyesanāya aniṭṭhanāmanivattanassa akāraṇabhāvaṃ dasseti. Kammadosena hi cittavipallāsadosena ca gūthabhakkhapāṇādayo ummattakādayo ca pariyeseyyuṃ diṭṭhivipallāsena ca yonakādayo na ārammaṇassa pariyesitabbasabhāvattā, apariyesitabbasabhāvattā pana etassa aniṭṭhamicceva nāmanti attho.

ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਰਹਤੋਤਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਫਲਤਾ ਸਮਿਦ੍ਧਸੋਭਨਤਾ ਚ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਤਬ੍ਬਿਰਹਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਏવ ਤਂ ਨ ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਸੋਭਨਾਨਿ ਚ ਕਾਨਿਚਿ ਹਤ੍ਥਿਰੂਪਾਦੀਨਿ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ ਨ ਤੇਸਂਯੇવ ਹਤ੍ਥਿਆਦੀਨਂ ਸੁਖਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਹਿ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤੇਨ ਕੁਸਲੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਸੁਖਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਕੁਸਲੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਜਾਨਂ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਤਾ ਕਮ੍ਮਕਾਰਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਯੋਜਨਾਰਹਾ ਸਿਯਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਇਦਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਂ ਇਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਮ੍ਪਿ ਸੋਭਨਂ ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਇਟ੍ਠਮੇવਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਨਂ ਪਨ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਰੂਪਂ ਅਮਨਾਪਂ, ਯਤੋ ਤੇ ਦਿਸ੍વਾવ ਪਲਾਯਨ੍ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਦੇવਤਾਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਭਾਯਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਮ੍ਪਿ વਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਪਨ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਨ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਰਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸਾਭਾવੋ વਿਯ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਸ੍ਸ ਸੋਭਨਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਹਤ੍ਥਿਆਦੀਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਂ ਪਨ ਪવਤ੍ਤੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ। ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇਨ ਪਨ વੋਮਿਸ੍ਸਕਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਕਂ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਂ ਬਹੁਲਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ। વਿਪਾਕਂ ਪਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਞ੍ਚੇਤੁਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕવਸੇਨ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣવવਤ੍ਥਾਨਂ ਸੁਟ੍ਠੁ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।

Sampattivirahatoti rūpādīnaṃ devamanussasampattibhave kusalakammaphalatā samiddhasobhanatā ca sampatti, tabbirahatoti attho. Tato eva taṃ na pariyesitabbanti. Sobhanāni ca kānici hatthirūpādīni akusalakammanibbattāni na tesaṃyeva hatthiādīnaṃ sukhassa hetubhāvaṃ gacchantīti tesaṃ saṅgaṇhanatthaṃ ‘‘akanta’’nti vuttaṃ. Tassa tasseva hi sattassa attanā katena kusalena nibbattaṃ sukhassa paccayo hoti, akusalena nibbattaṃ dukkhassa. Tasmā kammajānaṃ iṭṭhāniṭṭhatā kammakārakasattassa vasena yojanārahā siyā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kusalakammajaṃ aniṭṭhaṃ nāma natthī’’ti idameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘akusalakammajaṃ iṭṭhaṃ nāma natthī’’ti. Tena akusalakammajampi sobhanaṃ parasattānaṃ iṭṭhanti anuññātaṃ bhavissati. Kusalakammajaṃ pana sabbesaṃ iṭṭhamevāti vadanti. Tiracchānagatānaṃ pana kesañci manussarūpaṃ amanāpaṃ, yato te disvāva palāyanti. Manussā ca devatārūpaṃ disvā bhāyanti, tesampi vipākaviññāṇaṃ taṃ rūpaṃ ārabbha kusalavipākaṃ uppajjati, tādisassa pana puññassa abhāvā na tesaṃ tattha abhirati hotīti adhippāyo. Kusalakammajassa pana aniṭṭhassābhāvo viya akusalakammajassa sobhanassa iṭṭhassa abhāvo vattabbo. Hatthiādīnampi hi akusalakammajaṃ manussānaṃ akusalavipākasseva ārammaṇaṃ, kusalakammajaṃ pana pavatte samuṭṭhitaṃ kusalavipākassa. Iṭṭhārammaṇena pana vomissakattā appakaṃ akusalakammajaṃ bahulaṃ akusalavipākuppattiyā kāraṇaṃ na bhavissatīti sakkā vattunti. Vipākaṃ pana katthaci na sakkā vañcetunti vipākavasena iṭṭhāniṭṭhārammaṇavavatthānaṃ suṭṭhu vuttaṃ. Tasmā taṃ anugantvā sabbattha iṭṭhāniṭṭhatā yojetabbā.

ਅਨਿਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਨਿ ਰੂਪਾਨਿ ਇਟ੍ਠਾਨੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੬; ੨.੧੫੫; ੩.੧੯੦; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੦) ਏવਮਾਦਿਨਾ ਇਟ੍ਠਾਨੇવ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ‘‘ਕਾਮਗੁਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ? ਕਾਮਗੁਣਸਦਿਸੇਸੁ ਕਾਮਗੁਣવੋਹਾਰਤੋ, ਸਦਿਸਤਾ ਚ ਰੂਪਾਦਿਭਾવੋਯੇવ , ਨ ਇਟ੍ਠਤਾ। ‘‘ਅਨਿਟ੍ਠਾ’’ਤਿ વਾ વਚਨੇਨ ਅਕਾਮਗੁਣਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਕਾਮਗੁਣવਿਸਭਾਗਾ ਰੂਪਾਦਯੋ ‘‘ਕਾਮਗੁਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਅਸਿવੇ ‘‘ਸਿવਾ’’ਤਿ વੋਹਾਰੋ વਿਯ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ વਾ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਕਾਮਗੁਣਾਯੇવ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਰੂਪਾ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੩; વਿਭ॰ ੨੦੩)। ਅਤਿਸਯੇਨ ਪਨ ਕਾਮਨੀਯਤ੍ਤਾ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ‘‘ਕਾਮਗੁਣਾ’’ਤਿ ਇਟ੍ਠਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ।

Aniṭṭhā pañca kāmaguṇāti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘cakkhuviññeyyāni rūpāni iṭṭhānī’’ti (ma. ni. 1.166; 2.155; 3.190; saṃ. ni. 5.30) evamādinā iṭṭhāneva rūpādīni ‘‘kāmaguṇā’’ti vuttānīti? Kāmaguṇasadisesu kāmaguṇavohārato, sadisatā ca rūpādibhāvoyeva , na iṭṭhatā. ‘‘Aniṭṭhā’’ti vā vacanena akāmaguṇatā dassitāti kāmaguṇavisabhāgā rūpādayo ‘‘kāmaguṇā’’ti vuttā asive ‘‘sivā’’ti vohāro viya. Sabbāni vā iṭṭhāniṭṭhāni rūpādīni taṇhāvatthubhāvato kāmaguṇāyeva. Vuttañhi ‘‘rūpā loke piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Atisayena pana kāmanīyattā suttesu ‘‘kāmaguṇā’’ti iṭṭhāni rūpādīni vuttānīti.

ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਹੀਨਪਣੀਤਪਦੇਸੁ ‘‘ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜવਸੇਨ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜવਸੇਨਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤવਸੇਨ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ વਿਭਜਿਤਤ੍ਤਾ, ਅਯਞ੍ਚਤ੍ਥੋ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਯવਯੋਗੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਮ੍ਮਜਂ વਿਸਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਮ੍ਮਜવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਪਨ ਤੇਹਿ ਤੇਹੀਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਤੇਸਂ ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸਾਮਿવਚਨਂ, વਿਸਯવਿਸਯੀਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ વਾ, ਨ ਕਮ੍ਮਜવਸੇਨੇવ ਰੂਪਾਦੀਨਿ વਿਭਤ੍ਤਾਨਿ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਾਨਂ વਸੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਾਕਟੇਹਿ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁਪਿ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।

Dvīsupi hīnapaṇītapadesu ‘‘akusalakammajavasena kusalakammajavasenā’’ti vacanaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattāna’’nti sattavasena niyametvā vibhajitattā, ayañcattho ‘‘tesaṃ tesa’’nti avayavayoge sāmivacanaṃ katvā vuttoti veditabbo. Sattasantānapariyāpannesu kammajaṃ visiṭṭhanti ‘‘kammajavasenā’’ti vuttaṃ. Yadi pana tehi tehīti etasmiṃ atthe tesaṃ tesanti sāmivacanaṃ, visayavisayīsambandhe vā, na kammajavaseneva rūpādīni vibhattāni, sabbesaṃ pana indriyabaddhānaṃ vasena vibhattānīti viññāyanti. Ettha ca pākaṭehi rūpādīhi nayo dassitoti cakkhādīsupi hīnapaṇītatā yojetabbā.

ਮਨਾਪਪਰਿਯਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਨਾਪਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਮਰਿਯਾਦਾਭੂਤਂ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ વਦਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ? ਯਸ੍ਮਾ ਤੇ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਮਨਾਪਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਮਨਾਪਾ, ਯਸ੍ਸ ਯੇવ ਮਨਾਪਾ, ਤਸ੍ਸ ਤੇવ ਪਰਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਕਾਮਗੁਣਾਨਂ ਪਰਮਤਾ ਹੋਤਿ, ਨ ਤੇਸਂਯੇવ ਸਭਾવਤੋ।

Manāpapariyantanti manāpaṃ pariyantaṃ mariyādābhūtaṃ pañcasu kāmaguṇesu vadāmīti attho. Kiṃ kāraṇanti? Yasmā te ekaccassa manāpā honti, ekaccassa amanāpā, yassa yeva manāpā, tassa teva paramā, tasmā tassa tassa ajjhāsayavasena kāmaguṇānaṃ paramatā hoti, na tesaṃyeva sabhāvato.

ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਸ੍ਸਾਦਨਕੁਜ੍ਝਨਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਸਭਾવਸ੍ਸੇવ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਭਾવਤੋ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ‘‘ਇਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹਣਤੋ ਚ, ਇਟ੍ਠਂ ‘‘ਅਨਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹਣਤੋ ਚ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਚਾਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ વਿਯ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤਿ। ਪਿਤ੍ਤੁਮ੍ਮਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਖੀਰਸਕ੍ਕਰਾਦੀਸੁ ਦੋਸੁਸ੍ਸਦਸਮੁਟ੍ਠਿਤਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਤਿਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ વਿਯਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਮਨਾਪਪਰਿਯਨ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

Evanti imasmiṃ sutte vuttanayena. Ekasmiṃyeva assādanakujjhanato ārammaṇasabhāvasseva iṭṭhāniṭṭhābhāvato aniṭṭhaṃ ‘‘iṭṭha’’nti gahaṇato ca, iṭṭhaṃ ‘‘aniṭṭha’’nti gahaṇato ca iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ natthīti attho. Saññāvipallāsena cātiādinā nibbāne viya aññesu ārammaṇesu saññāvipallāsena iṭṭhāniṭṭhaggahaṇaṃ hoti. Pittummattādīnaṃ khīrasakkarādīsu dosussadasamuṭṭhitasaññāvipallāsavasena tittaggahaṇaṃ viyāti imamatthaṃ sandhāya manāpapariyantatā vuttāti dasseti.

વਿਭਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਚ વવਤ੍ਥਿਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤਂ ਪਕਾਸਿਤਨ੍ਤਿ વਾ। ਤਞ੍ਚ ਮਜ੍ਝਿਮਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ વવਤ੍ਥਿਤਂ ਪਕਾਸਿਤਞ੍ਚ, ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਇਦਂ ਇਟ੍ਠਂ ਅਨਿਟ੍ਠਞ੍ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏવਂ વવਤ੍ਥਿਤਸ੍ਸ ਪਨਿਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਚ ਗਹਣੇ ਨ ਕੇવਲਂ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋવ ਕਾਰਣਂ, ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭવਸੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਕਾਰਾਪਤ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਪਾਕੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવੋਪੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੀਤੁਦਕਂ ਘਮ੍ਮਾਭਿਤਤ੍ਤਾਨਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ, ਸੀਤਾਭਿਭੂਤਾਨਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ। ਤੂਲਪਿਚੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ વਣੇ ਦੁਕ੍ਖੋ ਨਿવਣੇ ਸੁਖੋ, ਮੁਦੁਤਰੁਣਹਤ੍ਥਸਮ੍ਬਾਹਨਞ੍ਚ ਸੁਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਤੇਨੇવ ਹਤ੍ਥੇਨ ਪਹਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਪਾਕવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣવવਤ੍ਥਾਨਂ ਯੁਤ੍ਤਂ।

Vibhattaṃatthīti ca vavatthitaṃ atthīti attho, aṭṭhakathācariyehi vibhattaṃ pakāsitanti vā. Tañca majjhimakasattassa vasena vavatthitaṃ pakāsitañca, aññesañca vipallāsavasena idaṃ iṭṭhaṃ aniṭṭhañca hotīti adhippāyo. Evaṃ vavatthitassa paniṭṭhāniṭṭhassa aniṭṭhaṃ iṭṭhanti ca gahaṇe na kevalaṃ saññāvipallāsova kāraṇaṃ, dhātukkhobhavasena indriyavikārāpattiādinā kusalākusalavipākuppattihetubhāvopīti sakkā vattuṃ. Tathā hi sītudakaṃ ghammābhitattānaṃ kusalavipākassa kāyaviññāṇassa hetu hoti, sītābhibhūtānaṃ akusalavipākassa. Tūlapicusamphasso vaṇe dukkho nivaṇe sukho, mudutaruṇahatthasambāhanañca sukhaṃ uppādeti, teneva hatthena paharaṇaṃ dukkhaṃ, tasmā vipākavasena ārammaṇavavatthānaṃ yuttaṃ.

ਕਿਞ੍ਚਾਪੀਤਿਆਦਿਨਾ ਸਤਿਪਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੇ ਬੁਦ੍ਧਰੂਪਦਸ੍ਸਨਾਦੀਸੁ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸੇવ ਗੂਥਦਸ੍ਸਨਾਦੀਸੁ ਚ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤੇਨ વਿਪਾਕੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ વਿਪਾਕਨਿਯਮਦਸ੍ਸਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਨਿਯਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਕਤਨ੍ਤਿ।

Kiñcāpītiādinā satipi saññāvipallāse buddharūpadassanādīsu kusalavipākasseva gūthadassanādīsu ca akusalavipākassa uppattiṃ dassento tena vipākena ārammaṇassa iṭṭhāniṭṭhataṃ dasseti. Vijjamānepi saññāvipallāse ārammaṇena vipākaniyamadassanaṃ ārammaṇaniyamadassanatthameva katanti.

ਅਪਿਚ ਦ੍વਾਰવਸੇਨਪੀਤਿਆਦਿਨਾ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰੇ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰੇ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ વਿਪਾਕੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਨਿਯਮਦਸ੍ਸਨੇਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚ ਦ੍વਾਰੇ ਸਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਮਣਿਰਤਨਾਦਿਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਣਿਕਂ ਫੁਸਨੇ ਪੋਥਨੇ ਚ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ વਿਪਾਕવਸੇਨ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ।

Apica dvāravasenapītiādinā dvārantare dukkhassa sukhassa ca paccayabhūtassa dvārantare sukhadukkhavipākuppādanato vipākena ārammaṇaniyamadassanena ekasmiṃyeva ca dvāre samānasseva maṇiratanādiphoṭṭhabbassa saṇikaṃ phusane pothane ca sukhadukkhuppādanato vipākavasena iṭṭhāniṭṭhatā dassitāti viññāyati.

ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ વવਤ੍ਥਿਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਞ੍ਞਾਤ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੬) ਚ ਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੋ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਨਾਪਨ੍ਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਸਮ੍ਮਤਂ વવਤ੍ਥਿਤਂ ਮਨਾਪਂ, ਤਂ ਪਨ ਸਭਾવੇਨੇવ વવਤ੍ਥਿਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਤੋવ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਨੇਰਯਿਕਾਦੀਹਿਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ ਮਨਾਪਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਮਨਾਪਂ ‘‘ਤਂ ਤਂ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। વੇਮਾਨਿਕਪੇਤਰੂਪਮ੍ਪਿ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾਦਿਦੁਕ੍ਖવਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਰੂਪਤੋ ਹੀਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

Heṭṭhimanayoti majjhimakasattassa vipākassa ca vasena vavatthitaṃ ārammaṇaṃ gahetvā ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ uññāta’’nti (vibha. 6) ca ādinā vuttanayo. Sammutimanāpanti majjhimakasattassa vipākassa ca vasena sammataṃ vavatthitaṃ manāpaṃ, taṃ pana sabhāveneva vavatthitanti abhinditabbatova na bhindatīti adhippāyo. Saññāvipallāsena nerayikādīhipi puggalehi manāpanti gahitaṃ puggalamanāpaṃ ‘‘taṃ taṃ vā panā’’tiādinā bhindati. Vemānikapetarūpampi akusalakammajattā kammakāraṇādidukkhavatthubhāvato ca ‘‘manussarūpato hīna’’nti vuttaṃ.

੭. ਓਲ਼ਾਰਿਕਰੂਪਾਨਂ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਪਟਿਘਾਤવਸੇਨ ਸੁਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤਾ, ਸੁਖੁਮਾਨਂ ਤਥਾ ਅਭਾવਤੋ ਦੁਪ੍ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤਾ ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਦੁਪ੍ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੇਨੇવ ਲਕ੍ਖਣਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਦਸવਿਧਨ੍ਤਿ ‘‘ਦੂਰੇ’’ਤਿ ਅવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਨ ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰੇ ਹੋਤਿਯੇવ।

7. Oḷārikarūpānaṃ vatthārammaṇapaṭighātavasena supariggahitatā, sukhumānaṃ tathā abhāvato duppariggahitatā ca yojetabbā. Duppariggahaṭṭheneva lakkhaṇaduppaṭivijjhanatā daṭṭhabbā. Dasavidhanti ‘‘dūre’’ti avuttassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Vuttampi pana okāsato dūre hotiyeva.

ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋਤਿ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ…ਪੇ॰… ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭) ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦ੍વਾਦਸਹਤ੍ਥવਸੇਨ વવਤ੍ਥਿਤਓਕਾਸਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿਤਨਯੋ। ਸੋ ਲਕ੍ਖਣੋਕਾਸવਸੇਨ ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕੇਨ ਸਹ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿਤਤ੍ਤਾ ਭਿਨ੍ਦਮਾਨੋ ਮਿਸ੍ਸਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਗਤੋ। ਅਥ વਾ ਭਿਨ੍ਦਮਾਨੋਤਿ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਯੇવਾਪਨਕੇਨ ਓਕਾਸਤੋਤਿ ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਓਕਾਸਤੋ ਚ વਿਸੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਦੂਰਾਨਂ ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕਭਾવਕਰਣੇਨ ਸਨ੍ਤਿਕਭਾવਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦੂਰਭਾવਂ, ਦੂਰਭਾવਞ੍ਚ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਿਕਭਾવਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਭਿਨ੍ਦਮਾਨੋ ਗਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨਾਤਿ ‘‘ਤਂ ਤਂ વਾ ਪਨ ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ ਇਧ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦੂਰਂ ਓਕਾਸਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਭਾવਕਰਣੇਨ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਭਗવਾ, ਨ ਚ ਓਕਾਸਦੂਰਤੋ વਿਸੁਂ ਕਰਣੇਨ, ਨਾਪਿ ਓਕਾਸਦੂਰੇਨ વੋਮਿਸ੍ਸਕਕਰਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਂ ਪਨ ਕਰੋਤੀਤਿ? ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰਮੇવ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤਿਧਾ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਕਰੋਤਿ, ਲਕ੍ਖਣਤੋ વਾ વਿਸੁਂ ਤੇਨ વਾ વੋਮਿਸ੍ਸਕਨ੍ਤਿ। ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰਸ੍ਸ ਪਨ ਓਕਾਸਤੋવ ਸਨ੍ਤਿਕਭਾવਕਰਣਂ ਇਧ ‘‘ਭੇਦਨ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਧ ਪਨ ਨ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦੂਰਂ ਭਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વਾ ਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤਿਧਾ ਭੇਦਸ੍ਸ ਅਕਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਦੂਰਾਨਂ ਪਨ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦੂਰਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਤੋવ ਸਨ੍ਤਿਕਭਾવਾਕਰਣਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦੂਰਸ੍ਸ ਅਭੇਦਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪੁਰਿਮਨਯੋ વਿਯ ਅਯਂ ਨਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਭਿਨ੍ਦਮਾਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਞ੍ਞਥਾ ਭੇਦਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਭੇਦਨਂ ਇਧ ਚ ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।

Heṭṭhimanayoti ‘‘itthindriyaṃ…pe… idaṃ vuccati rūpaṃ santike’’ti (vibha. 7) evaṃ lakkhaṇato dvādasahatthavasena vavatthitaokāsato ca dassetvā niyyātitanayo. So lakkhaṇokāsavasena dūrasantikena saha gahetvā niyyātitattā bhindamāno missakaṃ karonto gato. Atha vā bhindamānoti sarūpadassanena lakkhaṇato yevāpanakena okāsatoti evaṃ lakkhaṇato okāsato ca visuṃ karonto gatoti attho. Atha vā lakkhaṇato santikadūrānaṃ okāsato dūrasantikabhāvakaraṇena santikabhāvaṃ bhinditvā dūrabhāvaṃ, dūrabhāvañca bhinditvā santikabhāvaṃ karonto pavattoti ‘‘bhindamāno gato’’ti vuttaṃ. Idha panāti ‘‘taṃ taṃ vā pana rūpaṃ upādāya upādāyā’’ti idha purimanayena lakkhaṇato dūraṃ okāsato santikabhāvakaraṇena na bhindati bhagavā, na ca okāsadūrato visuṃ karaṇena, nāpi okāsadūrena vomissakakaraṇenāti attho. Kiṃ pana karotīti? Okāsato dūrameva bhindati. Ettha pana na pubbe vuttanayena tidhā attho daṭṭhabbo. Na hi okāsato dūraṃ lakkhaṇato santikaṃ karoti, lakkhaṇato vā visuṃ tena vā vomissakanti. Okāsato dūrassa pana okāsatova santikabhāvakaraṇaṃ idha ‘‘bhedana’’nti veditabbaṃ. Idha pana na lakkhaṇato dūraṃ bhindatīti etthāpi vā na pubbe vuttanayena tidhā bhedassa akaraṇaṃ vuttaṃ, lakkhaṇato santikadūrānaṃ pana lakkhaṇato upādāyupādāya dūrasantikabhāvo natthīti lakkhaṇato dūrassa lakkhaṇatova santikabhāvākaraṇaṃ lakkhaṇato dūrassa abhedananti daṭṭhabbaṃ. Purimanayo viya ayaṃ nayo na hotīti ettakameva hi ettha dassetīti bhindamānoti ettha ca aññathā bhedanaṃ vuttaṃ, bhedanaṃ idha ca aññathā vuttanti.

ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Rūpakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

੨. વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

2. Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā

੮. ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਪਸਾਦਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਮਨੋਮਯਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਕਾਯવੋਹਾਰਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਤਬ੍ਬਤ੍ਥੁਕਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ‘‘ਕਾਯਿਕਾ’’ਤਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਕਾਯਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਕਾਯਪਸਾਦਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਖਣਾਦਿવਸੇਨ ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਦ੍ਧਾਸਮਯવਸੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવਸ੍ਸ ਅવਚਨਂ ਸੁਖਾਦਿવਸੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਯ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવવਚਨਤੋ। ਨ ਹਿ ਸੁਖਾਯੇવ ਅਦ੍ਧਾવਸੇਨ ਸਮਯવਸੇਨ ਚ ਅਤੀਤਾਦਿਕਾ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਚ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਾਦਿਭਾવੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾ। ਤੇਨ વੇਦਨਾਸਮੁਦਯੋ ਅਦ੍ਧਾਸਮਯવਸੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਤੇਹਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, વੇਦਨੇਕਦੇਸਾ ਪਨ ਏਤ੍ਥ ਗਹਿਤਾਤਿ ਤੇ ਸਨ੍ਤਤਿਖਣੇਹਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਤਿ। ਏਕਸਨ੍ਤਤਿਯਂ ਪਨ ਸੁਖਾਦਿਅਨੇਕਭੇਦਸਬ੍ਭਾવੇਨ ਤੇਸੁ ਯੋ ਭੇਦੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਗਹਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਏਕਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਪਾਕਟਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਿਕਾ ਤਂਸਹਿਤਦ੍વਾਰਾਲਮ੍ਬਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ, ਅવਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਕੇਕવਿਧવਿਸਯਸਮਾਯੋਗਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਚ ਸਨ੍ਤਤਿ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਭੇਦਨ੍ਤਰਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਭਾવੇਨ ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ વਾ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਨੇਨੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਖਣવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤਮਜ੍ਝਗਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

8. Cakkhādayo pasādā oḷārikamanomayattabhāvapariyāpannā kāyavohāraṃ arahantīti tabbatthukā adukkhamasukhā ‘‘kāyikā’’ti pariyāyena vuttā, na kāyapasādavatthukattā. Na hi cakkhādayo kāyapasādā hontīti. Santativasena khaṇādivasena cāti ettha addhāsamayavasena atītādibhāvassa avacanaṃ sukhādivasena bhinnāya atītādibhāvavacanato. Na hi sukhāyeva addhāvasena samayavasena ca atītādikā hoti, tathā dukkhā adukkhamasukhā ca kāyikacetasikādibhāvena bhinnā. Tena vedanāsamudayo addhāsamayavasena atītādibhāvena vattabbataṃ arahati samudāyassa tehi paricchinditabbattā, vedanekadesā pana ettha gahitāti te santatikhaṇehi paricchedaṃ arahanti tattha tathāparicchinditabbānaṃ gahitattāti. Ekasantatiyaṃ pana sukhādianekabhedasabbhāvena tesu yo bhedo paricchinditabbabhāvena gahito, tassa ekappakārassa pākaṭassa paricchedikā taṃsahitadvārālambanappavattā, avicchedena taduppādakekavidhavisayasamāyogappavattā ca santati bhavituṃ arahatīti tassa bhedantaraṃ anāmasitvā paricchedakabhāvena gahaṇaṃ kataṃ. Lahuparivattino vā dhammā parivattaneneva paricchedaṃ arahantīti santatikhaṇavasena paricchedo vutto. Pubbantāparantamajjhagatāti etena hetupaccayakiccavasena vuttanayaṃ dasseti.

੧੧. ਕਿਲੇਸਗ੍ਗਿਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ ਸਦਰਥਾ। ਏਤੇਨ ਸਭਾવਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕવਿਪਾਕਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇਨ ਕਿਚ੍ਚਤੋ। ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਪਟਿਬਦ੍ਧਭੂਤਾ ਚ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਬ੍ਯਾਪਾਰવਿਰਹਤੋ ਨਿਰੁਸ੍ਸਾਹਾ વਿਪਾਕਾ, ਸਉਸ੍ਸਾਹਾ ਚ ਕਿਰਿਯਾ ਅવਿਪਾਕਾ। ਸવਿਪਾਕਾ ਚ ਸਗਬ੍ਭਾ વਿਯ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਤਿ ਤਬ੍ਬਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।

11. Kilesaggisampayogato sadarathā. Etena sabhāvato oḷārikataṃ dasseti, dukkhavipākaṭṭhenāti etena oḷārikavipākanipphādanena kiccato. Kammavegakkhittā kammapaṭibaddhabhūtā ca kāyakammādibyāpāravirahato nirussāhā vipākā, saussāhā ca kiriyā avipākā. Savipākā ca sagabbhā viya oḷārikāti tabbipakkhato avipākā sukhumāti vuttā.

ਅਸਾਤਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਮਧੁਰਟ੍ਠੇਨ। ਤੇਨ ਸਾਤਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਅਨਿਟ੍ਠਸਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਟ੍ਠੇਨ। ਤੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਸਨ੍ਤਾਪਨਕਿਚ੍ਚਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਯਾਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ, ਸਨ੍ਤਸ੍ਮਿਂ ਏਸਾ ਪਣੀਤੇ ਸੁਖੇ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੮੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੬੭) વਚਨਤੋ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਫਰਣਸਭਾવવਿਰਹਤੋ ਅਸਨ੍ਤਾਨਂ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਾਨੁਸਯਾਨਂ ਅਨੁਸਯਨਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤਾ, ਸੁਖੇ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਧਾਨਭਾવਂ ਨੀਤਾਤਿ ਪਣੀਤਾਤਿ। ਤਥਾ ਅਨਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ ਚ ਕਾਮਾવਚਰਜਾਤਿਆਦਿਸਙ੍ਕਰਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਮਾਨਜਾਤਿਯਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਦਿਕੇ ਸਮਾਨਭੇਦੇ ਸੁਖਤੋ ਪਣੀਤਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਉਪਬ੍ਰੂਹਿਤਾਨਂ ਧਾਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਸੁਖਾ ਖੋਭੇਤਿ વਿਬਾਧਿਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾ ਚ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਕਾਯਂ ਬ੍ਯਾਪੇਨ੍ਤਂ વਿਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਫਰਤਿ। ਮਦਯਮਾਨਨ੍ਤਿ ਮਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤਂ। ਛਾਦਯਮਾਨਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਂ, ਅવਤ੍ਥਰਮਾਨਂ વਾ। ਘਮ੍ਮਾਭਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੀਤੋਦਕਘਟੇਨ ਆਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾ ਕਾਯੋ ਉਪਬ੍ਰੂਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸੁਖਸਮਙ੍ਗਿਨੋਪੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਆਸਿਞ੍ਚਮਾਨਂ વਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਤ੍ਤਨਿਮਿਤ੍ਤੇਯੇવਾਤਿ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਕੇ ਏਕਸਭਾવੇ ਏવ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਚਰਤੀਤਿ ਨਾਨਾવਜ੍ਜਨੇ ਜવਨੇ વੇਦਨਾ વਿਯ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸੁਖੁਮਾ।

Asātaṭṭhenāti amadhuraṭṭhena. Tena sātapaṭipakkhaṃ aniṭṭhasabhāvaṃ dasseti. Dukkhaṭṭhenāti dukkhamaṭṭhena. Tena dukkhānaṃ santāpanakiccaṃ dasseti. ‘‘Yāyaṃ, bhante, adukkhamasukhā vedanā, santasmiṃ esā paṇīte sukhe vuttā bhagavatā’’ti (ma. ni. 2.88; saṃ. ni. 4.267) vacanato adukkhamasukhā pharaṇasabhāvavirahato asantānaṃ kāmarāgapaṭighānusayānaṃ anusayanassa aṭṭhānattā santā, sukhe nikantiṃ pariyādāya adhigantabbattā padhānabhāvaṃ nītāti paṇītāti. Tathā anadhigantabbā ca kāmāvacarajātiādisaṅkaraṃ akatvā samānajātiyaṃ ñāṇasampayuttavippayuttādike samānabhede sukhato paṇītāti yojetabbā. Upabrūhitānaṃ dhātūnaṃ paccayabhāvena sukhā khobheti vibādhitānaṃ paccayabhāvena dukkhā ca. Ubhayampi kāyaṃ byāpentaṃ viya uppajjatīti pharati. Madayamānanti madaṃ karontaṃ. Chādayamānanti icchaṃ uppādentaṃ, avattharamānaṃ vā. Ghammābhitattassa sītodakaghaṭena āsittassa yathā kāyo upabrūhito hoti, evaṃ sukhasamaṅginopīti katvā ‘‘āsiñcamānaṃ viyā’’ti vuttaṃ. Ekattanimitteyevāti pathavīkasiṇādike ekasabhāve eva nimitte. Caratīti nānāvajjane javane vedanā viya vipphandanarahitattā sukhumā.

ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਅਕੁਸਲਤਾਯ ਅਕੋવਿਦੋ। ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ…ਪੇ॰… ਆਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ વੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ વੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ। ਭੂਮਨ੍ਤਰਭੇਦੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਸੁਖਤੋ ਕਾਮਾવਚਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਸੁਖੁਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਭਾવਾਦਿਭੇਦੇਨ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਭਾવਂ ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰੇવ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

Adhippāye akusalatāya akovido. Kusalattike…pe… āgatattāti ‘‘kusalākusalā vedanā oḷārikā, abyākatā vedanā sukhumā’’ti evaṃ āgatattā. Bhūmantarabhede dassetuṃ ‘‘yampī’’tiādi āraddhaṃ. Iminā nīhārenāti etena ‘‘kāmāvacarasukhato kāmāvacarupekkhā sukhumā’’tiādinā sabhāvādibhedena ca oḷārikasukhumabhāvaṃ tatra tatreva kathento na bhindatīti nayaṃ dasseti.

ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾ ਕਥਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਨ੍ਤਪਣੀਤੇ ਹੀਨਪਣੀਤਾਨਂ ਉਦ੍ਧਟਤ੍ਤਾ ਏવਮੇવ ਏਕਨ੍ਤਹੀਨੇ ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥ ਤਦੁਦ੍ਧਰਣੇ ਨ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਯਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

Lokiyalokuttaramissakā kathitā, tasmā ekantapaṇīte hīnapaṇītānaṃ uddhaṭattā evameva ekantahīne ca yathāsambhavaṃ hīnapaṇītatā uddharitabbāti anuññātaṃ hotīti ubhayattha taduddharaṇe na kukkuccāyitabbanti attho.

ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਕੁਸਲਾਦੀਹਿ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਆਗਤਸ੍ਸ ਅਪਰਿવਤ੍ਤਨੀਯਭਾવੇਨ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋ ਨ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂਤਂવਾਪਨવਸੇਨ ਕਥਨੇਪਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋ ਨ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯਸ੍ਸ ਪਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅવੁਤ੍ਤਨਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਂ ਤਂ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋ ਨ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਬਹੁવਿਪਾਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਦੋਸੁਸ੍ਸਨ੍ਨਤਾਯ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਤਥਾ ਅਪ੍ਪવਿਪਾਕਾ ਕੁਸਲਾ। ਮਨ੍ਦਦੋਸਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪવਿਪਾਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਸੁਖੁਮਾ, ਤਥਾ ਬਹੁવਿਪਾਕਾ ਕੁਸਲਾ ਚ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਨਿਕਨ੍ਤਿવਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਕਾਮਾવਚਰਾਦੀਨਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਾ । ਸਾਪੀਤਿ ਭਾવਨਾਮਯਾਯ ਭੇਦਨੇਨ ਦਾਨਮਯਸੀਲਮਯਾਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਭੇਦਨਂ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਾਪੀਤਿ વਾ ਤਿવਿਧਾਪੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

Akusalānaṃ kusalādīhi sukhumattābhāvato pāḷiyā āgatassa aparivattanīyabhāvena ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttanti vadanti, taṃtaṃvāpanavasena kathanepi parivattanaṃ natthīti na parivattanaṃ sandhāya ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttaṃ, heṭṭhimanayassa pana vuttattā avuttanayaṃ gahetvā ‘‘taṃ taṃ vā panā’’ti vattuṃ yuttanti ‘‘heṭṭhimanayo na oloketabbo’’ti vuttanti veditabbo. Bahuvipākā akusalā dosussannatāya oḷārikā, tathā appavipākā kusalā. Mandadosattā appavipākā akusalā sukhumā, tathā bahuvipākā kusalā ca. Oḷārikasukhumanikantivatthubhāvato kāmāvacarādīnaṃ oḷārikasukhumatā. Sāpīti bhāvanāmayāya bhedanena dānamayasīlamayānañca paccekaṃ bhedanaṃ nayato dassitanti veditabbaṃ. Sāpīti vā tividhāpīti yojetabbaṃ.

੧੩. ਜਾਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਅਸਮਾਨਕੋਟ੍ਠਾਸਤਾ વਿਸਭਾਗਟ੍ਠੋ। ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਤਾਦਿવਸੇਨ ਅਸਦਿਸਕਿਚ੍ਚਤਾ, ਅਸਦਿਸਸਭਾવਤਾ વਾ વਿਸਂਸਟ੍ਠੋ, ਨ ਅਸਮ੍ਪਯੋਗੋ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਦੂਰવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਂਸਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਸਨ੍ਤਿਕਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਚ વੇਦਨਾਯ વੇਦਨਾਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਸਨ੍ਤਿਕਪਦવਣ੍ਣਨਾਯ ਚ ‘‘ਸਭਾਗਟ੍ਠੇਨ ਸਰਿਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨ ਚਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

13. Jātiādivasena asamānakoṭṭhāsatā visabhāgaṭṭho. Dukkhavipākatādivasena asadisakiccatā, asadisasabhāvatā vā visaṃsaṭṭho, na asampayogo. Yadi siyā, dūravipariyāyena santikaṃ hotīti saṃsaṭṭhaṭṭhena santikatā āpajjati, na ca vedanāya vedanāsampayogo atthi. Santikapadavaṇṇanāya ca ‘‘sabhāgaṭṭhena sarikkhaṭṭhena cā’’ti vakkhatīti vuttanayeneva attho veditabbo.

ਨ ਦੂਰਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਿਂ ਯਥਾ ਸਨ੍ਤਿਕਤੋ ਅਕੁਸਲਤੋ ਅਕੁਸਲਾ ਦੂਰੇਤਿ ਉਦ੍ਧਰੀਯਤਿ, ਤਥਾ ਤਤੋ ਦੂਰਤੋ ਕੁਸਲਤੋ ਕੁਸਲਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ? ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤਿ ਕੁਸਲਾ ਕੁਸਲਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਕਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਿਕਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਤਾ ਏવ ਉਦ੍ਧਰਿਤਾ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਸਨ੍ਤਿਕਸਨ੍ਤਿਕਤਰਤਾવਚਨਮੇવ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕਤਾવ ਇਧ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੂਰਤੋ ਦੂਰੁਦ੍ਧਰਣਂ વਿਯ ਸਨ੍ਤਿਕਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੁਦ੍ਧਰਣਞ੍ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ ਦੂਰਦੂਰਤਰਤਾਯ વਿਯ ਸਨ੍ਤਿਕਸਨ੍ਤਿਕਤਰਤਾਯ ਚ ਅਨਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਅਥ ਪਨ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਨ ਕੁਸਲਾ ਕੁਸਲਾਯ ਏવ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਥ ਖੋ ਯਤੋ ਸਾ ਦੂਰੇ, ਤਸ੍ਸਾ ਅਕੁਸਲਾਯਾ’’ਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਨਤ੍ਥਿ। ਨ ਹਿ ਅਕੁਸਲਾਯ ਕੁਸਲਾ ਕਦਾਚਿ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਅਥਾਪਿ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਯਾ ਅਕੁਸਲਾ ਕੁਸਲਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕੇ, ਸਾ ਤਤੋ ਦੂਰਤੋ ਕੁਸਲਤੋ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ, ਤਦਪਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਨ ਹਿ ਕੁਸਲੇ ਅਕੁਸਲਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਾ ਤਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਉਦ੍ਧਰਿਯੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੂਰਸ੍ਸ ਦੂਰਤੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਦੂਰਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ, ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਨਿਧ વੁਤ੍ਤੇ ਭਿਨ੍ਨੇ ਤਤ੍ਥੇવ ਦੂਰਂ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਨ੍ਤਿਕਤੋ ਪਨ ਦੂਰਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।

Nadūrato santikaṃ uddharitabbanti kasmā vuttaṃ, kiṃ yathā santikato akusalato akusalā dūreti uddharīyati, tathā tato dūrato kusalato kusalā santiketi uddharituṃ na sakkāti? Na sakkā. Tathā hi sati kusalā kusalāya santiketi katvā santikato santikatā eva uddharitā siyā, tathā ca sati santikasantikataratāvacanameva āpajjati, upādāyupādāya dūrasantikatāva idha vuccati, tasmā dūrato dūruddharaṇaṃ viya santikato santikuddharaṇañca na sakkā kātuṃ dūradūrataratāya viya santikasantikataratāya ca anadhippetattā. Atha pana vadeyya ‘‘na kusalā kusalāya eva santiketi uddharitabbā, atha kho yato sā dūre, tassā akusalāyā’’ti, tañca natthi. Na hi akusalāya kusalā kadāci santike atthīti. Athāpi vadeyya ‘‘yā akusalā kusalāya santike, sā tato dūrato kusalato uddharitabbā’’ti, tadapi natthi. Na hi kusale akusalā atthi, yā tato santiketi uddhariyeyya, tasmā idha vuttassa dūrassa dūrato accantavisabhāgattā dūre santikaṃ natthīti na sakkā dūrato santikaṃ uddharituṃ, santike panidha vutte bhinne tattheva dūraṃ labbhatīti āha ‘‘santikato pana dūraṃ uddharitabba’’nti.

ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਦੂਰਤੋ ਚ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ। ਲੋਭਸਹਗਤਾਯ ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਦੂਰੇ ਲੋਭਸਹਗਤਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਸਨ੍ਤਿਕਤੋવ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਦੋਸਸਹਗਤਾਯ ਲੋਭਸਹਗਤਾ ਦੂਰੇ ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਸਭਾਗਤੋ ਸਭਾਗਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਟਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਸਕ੍ਕਾ ‘‘ਲੋਭਸਹਗਤਾਯ ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਦੂਰੇ ਸਾ ਏવ ਚ ਸਨ੍ਤਿਕੇ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਦੋਸਸਹਗਤਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕਭਾવਸ੍ਸ ਅਕਾਰਣਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਸਭਾਗਤਾ ਭੇਦਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਨ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਭਾਗਾਬ੍ਯਾਪਕਤ੍ਤਾ ਦੂਰਤਾਯ ਦੂਰਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੁਦ੍ਧਰਣਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ। ਨ ਹਿ ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਅਕੁਸਲਸਭਾਗਂ ਸਬ੍ਬਂ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ। ਸਭਾਗਤਾ ਪਨ ਭੇਦਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ વਿਸਭਾਗਬ੍ਯਾਪਕਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤਿਕਤਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕਤੋ ਦੂਰੁਦ੍ਧਰਣਂ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ। ਅਕੁਸਲਤਾ ਹਿ ਲੋਭਸਹਗਤਾਦਿਸਬ੍ਬવਿਸਭਾਗਬ੍ਯਾਪਿਕਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਦੂਰਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

Upādāyupādāya dūrato ca santikaṃ na sakkā uddharituṃ. Lobhasahagatāya dosasahagatā dūre lobhasahagatā santiketi hi vuccamāne santikatova santikaṃ uddharitaṃ hoti. Tathā dosasahagatāya lobhasahagatā dūre dosasahagatā santiketi etthāpi sabhāgato sabhāgantarassa uddhaṭattā, na ca sakkā ‘‘lobhasahagatāya dosasahagatā dūre sā eva ca santike’’ti vattuṃ dosasahagatāya santikabhāvassa akāraṇattā, tasmā visabhāgatā bhedaṃ aggahetvā na pavattatīti sabhāgābyāpakattā dūratāya dūrato santikuddharaṇaṃ na sakkā kātuṃ. Na hi dosasahagatā akusalasabhāgaṃ sabbaṃ byāpetvā pavattatīti. Sabhāgatā pana bhedaṃ antogadhaṃ katvā pavattatīti visabhāgabyāpakattā santikatāya santikato dūruddharaṇaṃ sakkā kātuṃ. Akusalatā hi lobhasahagatādisabbavisabhāgabyāpikāti. Tenāha ‘‘na dūrato santikaṃ uddharitabba’’ntiādi.

વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Vedanākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

੩. ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

3. Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā

੧੭. ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦਿਪਿ વਤ੍ਥੁਤੋ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਫਸ੍ਸਤੋ ਚ ਸਞ੍ਞਾਯ, વਤ੍ਥੁવਿਸਿਟ੍ਠਫਸ੍ਸੇਨ ਪਨ વਿਸਿਟ੍ਠਸਞ੍ਞਾ વਤ੍ਥੁਨਾ ਚ વਿਸਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ વਿਯ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਤਬ੍ਬਤ੍ਥੁਕਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘વਤ੍ਥੁਤੋ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਯਥਾ ਫਸ੍ਸੋ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਪਟਿਘਟ੍ਟਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਥਾ ਤਤੋ ਜਾਤਸਞ੍ਞਾਪੀਤਿ ‘‘વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਟਿਘਜੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਪਟਿਘવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ વਾ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

17. Cakkhusamphassajāsaññāti ettha yadipi vatthuto phassassa nāmaṃ phassato ca saññāya, vatthuvisiṭṭhaphassena pana visiṭṭhasaññā vatthunā ca visiṭṭhā hoti phassassa viya tassāpi tabbatthukattāti ‘‘vatthuto nāma’’nti vuttaṃ. Paṭighasamphassajā saññāti etthāpi yathā phasso vatthārammaṇapaṭighaṭṭanena uppanno, tathā tato jātasaññāpīti ‘‘vatthārammaṇato nāma’’nti vuttaṃ. Ettha ca paṭighajo samphasso, paṭighaviññeyyo vā samphasso paṭighasamphassoti uttarapadalopaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ.

વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવੇ વਚਨਂ ਅਧਿਕਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਾ, વਚਨਾਧੀਨਾ વਾ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਅਧਿવਚਨਂ વਾ ਏਤੇਸਂ ਪਕਾਸਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਅਧਿવਚਨਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਤੋਜੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਯੇવ વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਥੇਹਿ ਅਧਿવਚਨੋ ਚ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਚਾਤਿ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਧਿવਚਨવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ વਾ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਤਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਜਾਤਾ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ। ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਤੋਜਾਪਿ ਸਞ੍ਞਾ ‘‘ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਞ੍ਞਪ੍ਪਕਾਰਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ‘‘ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਏવਂ ਅਯਂ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਆવੇਣਿਕਪ੍ਪਕਾਰਨ੍ਤਰਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

Viññeyyabhāve vacanaṃ adhikicca pavattā, vacanādhīnā vā arūpakkhandhā, adhivacanaṃ vā etesaṃ pakāsanaṃ atthīti ‘‘adhivacanā’’ti vuccanti, tatojo samphasso adhivacanasamphasso, samphassoyeva vā yathāvuttehi atthehi adhivacano ca samphasso cāti adhivacanasamphasso, adhivacanaviññeyyo vā samphasso adhivacanasamphasso, tato tasmiṃ vā jātā adhivacanasamphassajā. Pañcadvārikasamphassepi yathāvutto attho sambhavatīti tena pariyāyena tatojāpi saññā ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuttā. Yathā pana aññappakārāsambhavato manosamphassajā nippariyāyena ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vuccati, na evaṃ ayaṃ paṭighasamphassajā āveṇikappakārantarasambhavatoti adhippāyo.

ਯਦਿ ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਤੋ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਸਞ੍ਞਾવ ਕਸ੍ਮਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਤਿਣ੍ਣਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨਾਮਂ ਯਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਤਾਯ ਧਮ੍ਮਾਭਿਲਾਪੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਞ੍ਞਾਯ ਏવ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ ਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਯੋ ਹਿ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਥ વਾ ਸਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ વਿਸਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਨਾਮਂ ਤਿਣ੍ਣਂਯੇવ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਮਂ ਸਞ੍ਞਾਯ ਦਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਯੋ ਹਿ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਸਞ੍ਞਾ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾਪਿ ਜਾਨਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਇਦਂ ਤੇਨ ਤੇਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਹਤ੍ਥવਿਕਾਰਾਦਿਕਰਣੇ ਤਦਧਿਪ੍ਪਾਯવਿਜਾਨਨਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વਿਯ ਰਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕਨਾਦੀਸੁ ਰਤ੍ਤਤਾਦਿવਿਜਾਨਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਓਲੋਕਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣવਿਸਯਸਮਾਗਮੇ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ ਤਥਾਪਾਕਟਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।

Yadi evaṃ cattāro khandhāpi yathāvuttasamphassato jātattā ‘‘adhivacanasamphassajā’’ti vattuṃ yuttā, saññāva kasmā evaṃ vuttāti? Tiṇṇaṃ khandhānaṃ atthavasena attano pattampi nāmaṃ yattha pavattamāno adhivacanasamphassaja-saddo niruḷhatāya dhammābhilāpo hoti, tassā saññāya eva āropetvā sayaṃ nivattanaṃ hoti. Tenāha ‘‘tayo hi arūpino khandhā’’tiādi. Atha vā saññāya paṭighasamphassajāti aññampi visiṭṭhaṃ nāmaṃ atthīti adhivacanasamphassajānāmaṃ tiṇṇaṃyeva khandhānaṃ bhavituṃ arahati. Te pana attano nāmaṃ saññāya datvā nivattāti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘tayo hi arūpino khandhā’’tiādi. Pañcadvārikasaññā oloketvāpi jānituṃ sakkāti idaṃ tena tenādhippāyena hatthavikārādikaraṇe tadadhippāyavijānananimittabhūtā viññatti viya rajjitvā olokanādīsu rattatādivijānananimittaṃ olokanaṃ cakkhuviññāṇavisayasamāgame pākaṭaṃ hotīti taṃsampayuttāya saññāyapi tathāpākaṭabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.

ਰਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਾਕਟਾ ਜવਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਆਸਙ੍ਕਾਯ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕਾ ਏવਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਞ੍ਞਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਤੇਨ ਚਿਨ੍ਤਿਤਂ ਞਾਤਂ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

Rajjitvā olokanādivasena pākaṭā javanappavattā bhavituṃ arahatīti etissā āsaṅkāya nivattanatthaṃ ‘‘pasādavatthukā evā’’ti āha. Aññaṃ cintentanti yaṃ pubbe tena cintitaṃ ñātaṃ, tato aññaṃ cintentanti attho.

ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Saññākkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

੪. ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

4. Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā

੨੦. ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋવ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਪਧਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਉਪਰਿਮਕੋਟਿਯਾ ਤਂ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪਰਿਮਕੋਟਿਗਤਭਾવੇਨ વਿਨਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਗਤਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿ ਹਿ ਸਬ੍ਬਬ੍ਯਾਪਿਕਾਤਿ। ਦੁਤਿਯੇ ਕਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾ ਆਗਤਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪੁਰਿਮੇਪਿ વਾ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾ’’ਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਰਣੇਨ ਕਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋવ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਏਕੂਨਪਞ੍ਞਾਸਪ੍ਪਭੇਦੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਆਹ। ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ।

20. Heṭṭhimakoṭiyāti ettha bhummaniddesova. Tattha hi padhānaṃ dassitanti. Yadi evaṃ uparimakoṭiyā taṃ na dassitanti āpajjatīti? Nāpajjati, uparimakoṭigatabhāvena vinā heṭṭhimakoṭigatabhāvābhāvato. Heṭṭhimakoṭi hi sabbabyāpikāti. Dutiye karaṇaniddeso, heṭṭhimakoṭiyā āgatāti sambandho. Purimepi vā ‘‘heṭṭhimakoṭiyā’’ti yaṃ vuttaṃ, tañca padhānasaṅkhāradassanavasenāti sambandhakaraṇena karaṇaniddesova. Taṃsampayuttā saṅkhārāti ekūnapaññāsappabhede saṅkhāre āha. Gahitāva honti tappaṭibaddhattā.

ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Saṅkhārakkhandhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā

ਸਮੁਗ੍ਗਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਞ੍ਜਾਤਿਯਂ ਆਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ। ਤਂਤਂਪਚ੍ਚਯਸਮਾਯੋਗੇ ਹਿ ਪੁਰਿਮਭવਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪੁਰਿਮਨ੍ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਙ੍ਗਮਨਂ ਸਮੁਗ੍ਗਮੋ, ਸਨ੍ਧਿਯਂ વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਉਗ੍ਗਮੋ ਸਮੁਗ੍ਗਮੋ। ਸੋ ਪਨ ਯਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਸਮੁਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥੇવ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਏਤੇਨ ਨਯੇਨ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਖਨ੍ਧਸਮੁਗ੍ਗਮੋ ਏਕવੋਕਾਰਚਤੁવੋਕਾਰੇਸੁ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਯਥਾਧਿਗਤਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਹ ਉਗ੍ਗਮੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸਮੁਗ੍ਗਮੋ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ વਿਕਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਹਿਮવਨ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਜਾਤਿਮਨ੍ਤਏਲ਼ਕਲੋਮਂ ਜਾਤਿਉਣ੍ਣਾ। ਸਪ੍ਪਿਮਣ੍ਡਬਿਨ੍ਦੂਤਿ ਏવਂ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਬਿਨ੍ਦੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂવਣ੍ਣਪ੍ਪਟਿਭਾਗਨ੍ਤਿ ਏવਂવਣ੍ਣਂ ਏવਂਸਣ੍ਠਾਨਞ੍ਚ। ਪਟਿਭਜਨਂ વਾ ਪਟਿਭਾਗੋ, ਸਦਿਸਤਾਭਜਨਂ ਸਦਿਸਤਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂવਿਧੋ વਣ੍ਣਪ੍ਪਟਿਭਾਗੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏવਂવਣ੍ਣਪ੍ਪਟਿਭਾਗਂ।

Samuggama-saddo sañjātiyaṃ ādiuppattiyaṃ niruḷho. Taṃtaṃpaccayasamāyoge hi purimabhavasaṅkhātā purimantato uddhaṅgamanaṃ samuggamo, sandhiyaṃ vā paṭisandhiyaṃ uggamo samuggamo. So pana yattha pañcakkhandhā paripuṇṇā samuggacchanti, tattheva dassito. Etena nayena aparipuṇṇakhandhasamuggamo ekavokāracatuvokāresu sakkā viññātunti. Atha vā yathādhigatānaṃ pañcannampi khandhānaṃ saha uggamo uppatti samuggamo. Etasmiṃ atthe vikaluppatti asaṅgahitā hoti. Himavantappadese jātimantaeḷakalomaṃ jātiuṇṇā. Sappimaṇḍabindūti evaṃ etthāpi bindu-saddo yojetabbo. Evaṃvaṇṇappaṭibhāganti evaṃvaṇṇaṃ evaṃsaṇṭhānañca. Paṭibhajanaṃ vā paṭibhāgo, sadisatābhajanaṃ sadisatāpattīti attho. Evaṃvidho vaṇṇappaṭibhāgo etassāti evaṃvaṇṇappaṭibhāgaṃ.

ਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਾਨੀਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਮੂਲਾਨਿ, ਸਨ੍ਤਤਿਕੋਟ੍ਠਾਸਾ વਾ। ਅਨੇਕਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਾਹਾਰਭਾવਤੋ ਹਿ ਪਧਾਨਙ੍ਗਂ ‘‘ਸੀਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ વਤ੍ਥੁਦਸਕਾਦਿਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਅਨੇਕਰੂਪਸਮੁਦਾਯਭੂਤਾ ‘‘ਸੀਸਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ।

Santatisīsānīti santatimūlāni, santatikoṭṭhāsā vā. Anekindriyasamāhārabhāvato hi padhānaṅgaṃ ‘‘sīsa’’nti vuccati, evaṃ vatthudasakādikoṭṭhāsā anekarūpasamudāyabhūtā ‘‘sīsānī’’ti vuttānīti.

ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਗਣਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਂ। ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਪવੇਣਿਯਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਾਹਾਰਜਪવੇਣੀ ਚ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਪਨ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਕਥੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਜਪવੇਣੀ ਚ ਨ ਸਬ੍ਬਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅવੁਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਓਪਪਾਤਿਕਸਮੁਗ੍ਗਮੋ ਨਾਮ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਏવਂ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ વਸੇਨ ਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਾਨਂ ਰੂਪਾવਚਰਾਨਂ ਪਰਿਹੀਨਾਯਤਨਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਹਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

Pañcakkhandhā paripuṇṇā hontīti gaṇanāpāripūriṃ sandhāya vuttaṃ, na tassa tassa khandhassa paripuṇṇataṃ. Kammasamuṭṭhānapaveṇiyā vuttattā ‘‘utucittāhārajapaveṇī ca ettakaṃ kālaṃ atikkamitvā hotī’’tiādinā vattabbā siyā, taṃ pana ‘‘pubbāparato’’ti ettha vakkhatīti akathetvā kammajapaveṇī ca na sabbā vuttāti avuttaṃ dassetuṃ opapātikasamuggamo nāma dassito. Evaṃ…pe… pañcakkhandhā paripuṇṇā hontīti paripuṇṇāyatanānaṃ vasena nayo dassito, aparipuṇṇāyatanānaṃ pana kāmāvacarānaṃ rūpāvacarānaṃ parihīnāyatanassa vasena santatisīsahāni veditabbā.

ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋਤਿ ਅਯਂ વਿਚਾਰਣਾ ਨ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ, ਅਥ ਖੋ ਤੇਸਂ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਪਚ੍ਛਾਅਪੁਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੂਤਿ ਏਤੇਨ ਸਂਸਯਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਹੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਹਿ ਇਦਮੇવ ਪਠਮਂ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਇਦਂ ਪਚ੍ਛਾਤਿ ਅਦਸ੍ਸਿਤਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋ’’ਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ વਿਚਾਰਣਾਯ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਗਹਿਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ‘‘ਰੂਪਂ ਪਠਮਂ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਕ੍ਖਣੇ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਪਿ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਉਭਯਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾਤਿ। ਰੂਪਾਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਯਂ વਿਚਾਰਣਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਰੂਪਂ ਪਠਮਂ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਏવ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਚਾਰਣਾਯ ਕਰਿਯਮਾਨਾਯ ਅਰੂਪਸ੍ਸ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨવਿਚਾਰਣਾવ ਇਧ ਨ ਉਪਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾਤਿ। વਤ੍ਥੁ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਰੂਪਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਦੁਬ੍ਬਲਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਦਾ ਹਿ ਤਂ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਪਚ੍ਚਯਰਹਿਤਂ ਆਹਾਰਾਦੀਹਿ ਚ ਅਨੁਪਤ੍ਥਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ‘‘ਦੁਬ੍ਬਲ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਇਦਂ ਸਤਿਪਿ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਜਭਾવੇ ਸਾਯਂ વਿਪਾਕਸਨ੍ਤਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਪੁਰਿਮਭવਙ੍ਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਖਿਤ੍ਤਾ વਿਯ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ, ਤਤੋ ਪਰਞ੍ਚ ਸਮਾਨਸਨ੍ਤਤਿਯਂ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਂ ਪੁਰੇਜਾਤਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ਲਭਿਤ੍વਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।

Pubbāparatoti ayaṃ vicāraṇā na pañcannaṃ khandhānaṃ uppattiyaṃ, atha kho tesaṃ rūpasamuṭṭhāpaneti daṭṭhabbā. Taṃ dassento āha ‘‘evaṃ panā’’tiādi. Apacchāapure uppannesūti etena saṃsayakāraṇaṃ dasseti. Sahuppannesu hi idameva paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti, idaṃ pacchāti adassitaṃ na sakkā viññātuṃ. Ettha ca ‘‘pubbāparato’’ti etissā vicāraṇāya vatthubhāvena paṭisandhiyaṃ uppannā pavattā pañcakkhandhā gahitā. Tattha ca niddhāraṇe bhummaniddesoti ‘‘rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti āha. Aññathā bhāvenabhāvalakkhaṇatthe bhummaniddese sati rūpassa rūpasamuṭṭhāpanakkhaṇe kammassapi rūpasamuṭṭhānaṃ vadantīti ubhayanti vattabbaṃ siyāti. Rūpārūpasantatiñca gahetvā ayaṃ vicāraṇā pavattāti ‘‘rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti vuttaṃ. Aññathā paṭisandhikkhaṇe eva vijjamāne gahetvā vicāraṇāya kariyamānāya arūpassa rūpasamuṭṭhāpanameva natthīti pubbāparasamuṭṭhāpanavicāraṇāva idha na upapajjatīti vattabbaṃ siyāti. Vatthu uppādakkhaṇe dubbalaṃ hotīti sabbarūpānaṃ uppādakkhaṇe dubbalataṃ sandhāya vuttaṃ. Tadā hi taṃ pacchājātapaccayarahitaṃ āhārādīhi ca anupatthaddhanti ‘‘dubbala’’nti vuttaṃ. Kammavegakkhittattāti idaṃ satipi bhavaṅgassa kammajabhāve sāyaṃ vipākasantati paṭisandhikkhaṇe purimabhavaṅgasamuṭṭhāpakato aññena kammunā khittā viya appatiṭṭhitā, tato parañca samānasantatiyaṃ anantarapaccayaṃ purejātapaccayañca labhitvā patiṭṭhitāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ.

ਪવੇਣੀ ਘਟਿਯਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿવਤ੍ਥੁਸਨ੍ਤਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਏવ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਘਟਿਯਤਿ, ਨ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਿਸ੍ਸਯવਤ੍ਥੂਨਂ વਿਯ વਿਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਙ੍ਗਤੋਤਿ ਝਾਨਙ੍ਗਤੋ। ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਅਨੁਬਲਦਾਯਕਾਨਿ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਤੇਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ વਿਸੇਸਰੂਪਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਅਥ વਾ ਯਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਙ੍ਗਾਨਿ ਚੇਤਨਾਦੀਨਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇ ਅਙ੍ਗਭਾવਂ ਸਹਾਯਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਬਲਦਾਯਕੇਹਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਦੀਹਿ ਅਪਰਿਹੀਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਪਰਿਹੀਨਤ੍ਤਾ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ। ਯੋ ਪਨ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹਜਾਤવਤ੍ਥੁ ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਚ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚ ਪੁਰੇਜਾਤਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲਾਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣਦ੍વਯੇ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੂ’’ਤਿ, ਤਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਯਦਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਿਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਸੁਪਿ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਤ੍ਥੁ ਪੁਰੇਜਾਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવੇਤਨ੍ਤਿ ਅਨੁਜਾਨਿ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਦੋਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਦਿ ਤਦਾ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ, ਤવ ਮਤੇਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ, ਤਦਾ ਪਨ ਰੂਪੁਪ੍ਪਾਦਨਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਾ ਚ ਰੂਪੁਪ੍ਪਾਦਨਂ, ਤਦਾ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਤવ ਮਤੇਨਪਿ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲਮੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਪੁਰੇਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯਾਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਹਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਸવੇਗਾਨਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਬਲਾਨਮੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ।

Paveṇī ghaṭiyatīti cakkhādivatthusantati ekasmiṃ vijjamāne eva aññassa nirodhuppattivasena ghaṭiyati, na cutipaṭisandhinissayavatthūnaṃ viya vicchedappavattīti attho. Aṅgatoti jhānaṅgato. Jhānaṅgāni hi cittena saha rūpasamuṭṭhāpakāni, tesaṃ anubaladāyakāni maggaṅgādīni tesu vijjamānesu visesarūpappavattidassanato. Atha vā yāni cittaṅgāni cetanādīni cittassa rūpasamuṭṭhāpane aṅgabhāvaṃ sahāyabhāvaṃ gacchanti, tesaṃ baladāyakehi jhānaṅgādīhi aparihīnanti attho. Tato parihīnattā hi cakkhuviññāṇādīni rūpaṃ na samuṭṭhāpentīti. Yo pana vadeyya ‘‘paṭisandhicittena sahajātavatthu tassa ṭhitikkhaṇe ca bhaṅgakkhaṇe ca purejātanti katvā paccayavekallābhāvato tasmiṃ khaṇadvaye rūpaṃ samuṭṭhāpetū’’ti, taṃ nivārento āha ‘‘yadi hi citta’’ntiādi. Tattha ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi tesaṃ dhammānaṃ vatthu purejātaṃ na hotīti na vattabbamevetanti anujāni, tatthāpi dosaṃ dasseti. Yadi tadā rūpaṃ samuṭṭhāpeyya, tava matena paṭisandhicittampi samuṭṭhāpeyya, tadā pana rūpuppādanameva natthi. Yadā ca rūpuppādanaṃ, tadā uppādakkhaṇe tava matenapi paccayavekallameva paṭisandhikkhaṇe purejātanissayābhāvato, tasmā paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpetīti ayamettha adhippāyo. Uppādakkhaṇe aṭṭha rūpāni gahetvā uṭṭhahati. Kasmā? Arūpadhammānaṃ anantarādipaccayavasena savegānaṃ paripuṇṇabalānameva uppattito.

ਅવਿਸਯਤਾਯਾਤਿ ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਆਗਨ੍ਤੁਕਸ੍ਸ ਅવਿਸਯਭਾવਤੋ। ਅਪ੍ਪਹੁਤਤਾਯਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਅਨਿਸ੍ਸਰਭਾવਤੋ। ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨ…ਪੇ॰… ਠਿਤਾਨੀਤਿ ਇਦਂ ਯੇਹਾਕਾਰੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਸਮਤਿਂਸਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।

Avisayatāyāti agatapubbassa gāmassa āgantukassa avisayabhāvato. Appahutatāyāti tattha tassa anissarabhāvato. Cittasamuṭṭhāna…pe… ṭhitānīti idaṃ yehākārehi cittasamuṭṭhānarūpānaṃ cittacetasikā paccayā honti, tehi sabbehi paṭisandhiyaṃ cittacetasikā samatiṃsakammajarūpānaṃ yathāsambhavaṃ paccayā hontīti katvā vuttaṃ.

વਟ੍ਟਮੂਲਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਰੂਪਂ ਤਤੋ ਪੁਰਿਮਤਰੇਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ વਿਯ ਨ ਭવਨ੍ਤਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વਟ੍ਟਮੂਲਸ੍ਸ વੂਪਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਾ।

Vaṭṭamūlanti taṇhā avijjā vuccati. Cuticittena uppajjamānaṃ rūpaṃ tato purimatarehi uppajjamānaṃ viya na bhavantare uppajjatīti vaṭṭamūlassa vūpasantattā anuppatti vicāretabbā.

ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿਤਾਯਾਤਿ ਰੂਪਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤ੍ਤਾ ਅਰੂਪਸ੍ਸ, વਿਰਾਗવਸੇਨ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪੋਕਾਸੇ વਾ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਰੂਪੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਹੋਤਿ, ਅਰੂਪਂ ਪਨ ਰੂਪਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪੇ ਸਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞਂ ਰੂਪਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ, ਤਦੇવ ਤਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਰਿਮਰੂਪਸ੍ਸਪਿ ਹਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਿਤਿਸਦਿਸਤਾਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ।

Rūpassanatthitāyāti rūpānaṃ nissaraṇattā arūpassa, virāgavasena pahīnattā uppādetabbassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpokāse vā rūpaṃ atthīti katvā rūpapaccayānaṃ rūpuppādanaṃ hoti, arūpaṃ pana rūpassa okāso na hotīti yasmiṃ rūpe sati cittaṃ aññaṃ rūpaṃ uppādeyya, tadeva tattha natthīti attho. Purimarūpassapi hi paccayabhāvo atthi puttassa pitisadisatādassanatoti.

ਉਤੁ ਪਨ ਪਠਮਂ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਤੁ ਨਾਮ ਚੇਸ ਦਨ੍ਧਨਿਰੋਧੋਤਿਆਦਿ ਉਤੁਸ੍ਸ ਠਾਨਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਾਦਨੇ ਕਾਰਣਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਰੂਪਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕਾਲਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਨ੍ਧਨਿਰੋਧਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸੋ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਬਲવਾਤਿ ਤਦਾ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਰਨ੍ਤੇ ਏવ ਖਿਪ੍ਪਨਿਰੋਧਤ੍ਤਾ ਸੋਲ਼ਸਸੁ ਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਤੁਨਾ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤੇ ਰੂਪੇ ਪੁਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਰਨ੍ਤੇ ਏવ ਸੋਲ਼ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਪਨ વਚਨੇਨ ਯਦਿ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣਾ ਧਰਮਾਨਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਗਹਿਤਾ, ‘‘ਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਅਥੁਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣੋવ ਗਹਿਤੋ, ‘‘ਸਤ੍ਤਰਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕ’’ਨ੍ਤਿ, ਸਚੇ ਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੋ ਗਹਿਤੋ, ‘‘ਅਧਿਕਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕ’’ਨ੍ਤਿ, ਯਦਿ ਪਨ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣਾ ਧਰਮਾਨਕ੍ਖਣੇ ਨ ਗਹਿਤਾ, ‘‘ਅਧਿਕਸਤ੍ਤਰਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘ਤੇਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਨਨ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਿ ਤਸ੍ਸ ਧਰਮਾਨਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਗਹਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੋ ਧਰਮਾਨਕ੍ਖਣੇ ਗਹਿਤੋਤਿ ਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣੇ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇ ਅਧਿਕਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕਤਾ વਕ੍ਖਮਾਨਾ, ਗਹਿਤੇ વਾ ਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕਤਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

Utu pana paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe samuṭṭhāpanatoti adhippāyo. Utu nāma cesa dandhanirodhotiādi utussa ṭhānakkhaṇe uppādane kāraṇadassanatthaṃ arūpānaṃ uppādakāladassanatthañca vuttaṃ. Dandhanirodhattā hi so ṭhitikkhaṇe balavāti tadā rūpaṃ samuṭṭhāpeti, tasmiṃ dharante eva khippanirodhattā soḷasasu cittesu uppannesu paṭisandhianantaraṃ cittaṃ utunā samuṭṭhite rūpe puna samuṭṭhāpetīti adhippāyo. Tasmiṃ dharante eva soḷasa cittāni uppajjitvā nirujjhantīti etena pana vacanena yadi uppādanirodhakkhaṇā dharamānakkhaṇe eva gahitā, ‘‘soḷasacittakkhaṇāyukaṃ rūpa’’nti vuttaṃ hoti, athuppādakkhaṇaṃ aggahetvā nirodhakkhaṇova gahito, ‘‘sattarasacittakkhaṇāyuka’’nti, sace nirodhakkhaṇaṃ aggahetvā uppādakkhaṇo gahito, ‘‘adhikasoḷasacittakkhaṇāyuka’’nti, yadi pana uppādanirodhakkhaṇā dharamānakkhaṇe na gahitā, ‘‘adhikasattarasacittakkhaṇāyuka’’nti. Yasmā pana ‘‘tesu paṭisandhianantara’’nti paṭisandhipi tassa dharamānakkhaṇe uppannesu gahitā, tasmā uppādakkhaṇo dharamānakkhaṇe gahitoti nirodhakkhaṇe aggahite adhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā vakkhamānā, gahite vā soḷasacittakkhaṇāyukatā adhippetāti veditabbā.

ਓਜਾ ਖਰਾਤਿ ਸવਤ੍ਥੁਕਂ ਓਜਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਸਭਾવਤੋ ਸੁਖੁਮਾਯ ਹਿ ਓਜਾਯ વਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਾਤਿ।

Ojā kharāti savatthukaṃ ojaṃ sandhāyāha. Sabhāvato sukhumāya hi ojāya vatthuvasena atthi oḷārikasukhumatāti.

ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚੇવਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਪਿ ਪਨ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਹੇਤੂ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਞ੍ਚ ਰੂਪਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੧)। ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਨ ਕਮ੍ਮਚੇਤਨਂ વਿਯ ਏਕਧਮ੍ਮਮੇવ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਂ। ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਹਿਪਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਹੋਤੂਤਿ ਚੇ? ਨ, ਤੇਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਅવਚਨਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਾਭਾવਤੋ।

Cittañcevāti cittassa pubbaṅgamatāya vuttaṃ, taṃsampayuttakāpi pana rūpasamuṭṭhāpakā hontīti. Yathāha ‘‘hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’tiādi (paṭṭhā. 1.1.1). Cittanti vā cittuppādaṃ gaṇhāti, na kammacetanaṃ viya ekadhammameva avijjamānaṃ. Kammasamuṭṭhānañca taṃsampayuttehipi samuṭṭhitaṃ hotūti ce? Na, tehi samuṭṭhitabhāvassa avuttattā, avacanañca tesaṃ kenaci paccayena paccayabhāvābhāvato.

ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋਤਿ ਕਾਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਤ੍ਤਰਸ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਦ੍ਧਾ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਰਸਮੋ ਭਾਗੋ ਅਰੂਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏਸੋ ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇਤਿ ਇਦਂ ਨਯਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਰੂਪਾਰੂਪਾਨਂ ਸਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ, ਨ ਪਨੇਤਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਅਸਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਸੁਪਿ ਰੂਪੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਸਯਮੇવ વਕ੍ਖਤੀਤਿ। ਫਲਪ੍ਪਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚ ਰੂਪਾਰੂਪਾਨਂ ਅਸਮਾਨਕਾਲਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨ ਸਹੁਪ੍ਪਾਦਂ ਤਦਤ੍ਥਂ ਅਨਾਰਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਸਹੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ਪਨ ਅਸਮਾਨਕਾਲਤਾ ਸੁਖਦੀਪਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂਦੀਪਨਤ੍ਥਮੇવ ਸਹੁਪ੍ਪਾਦਗ੍ਗਹਣਂ।

Addhānaparicchedatoti kālaparicchedato. Tattha ‘‘sattarasa cittakkhaṇā rūpassa addhā, rūpassa sattarasamo bhāgo arūpassā’’ti eso addhānaparicchedo adhippeto. Paṭisandhikkhaṇeti idaṃ nayadassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ tato parampi rūpārūpānaṃ sahuppattisabbhāvato, na panetaṃ paṭisandhikkhaṇe asahuppattiabhāvaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ, paṭisandhicittassa ṭhitibhaṅgakkhaṇesupi rūpuppattiṃ sayameva vakkhatīti. Phalappattanidassanena ca rūpārūpānaṃ asamānakālataṃ nidasseti, na sahuppādaṃ tadatthaṃ anāraddhattā. Sahuppādena pana asamānakālatā sukhadīpanā hotīti taṃdīpanatthameva sahuppādaggahaṇaṃ.

ਯਦਿ ਏવਂ ਰੂਪਾਰੂਪਾਨਂ ਅਸਮਾਨਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਰੂਪਂ ਓਹਾਯ ਰੂਪਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤਸ੍ਸਾ ਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਕਪ੍ਪਮਾਣਾવਾਤਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਚ੍ਛਿਦ੍ਦੇਸੁ ਅਰੂਪਰਹਿਤਂ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਰਹਿਤਂ વਾ ਅਰੂਪਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਚ ਕਥਾ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਟਿਭਾਗਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਰਹਿਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਕਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਪਦੇ ਪਦਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਦੇ ਏવ ਪਦਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ વਿਯ ਲਹੁਂ ਲਹੁਂ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੋਹਾਯਾਤਿ ਯਾવ ਚੁਤਿ, ਤਾવ ਅવਿਜਹਿਤ੍વਾ, ਚੁਤਿਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਸਹੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚਦ੍ਧਾਨੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨੋਹਾਯ ਪવਤ੍ਤਿ, ਸੋ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚੁਤਿਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਉਕ੍ਕਂਸਤੋ ਏਤੇਸਂ ਅਦ੍ਧਾਤਿ। ਏવਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ ਅવਕਂਸਤੋ ਅਦ੍ਧਾਪਕਾਰਂ ਇਮਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

Yadi evaṃ rūpārūpānaṃ asamānaddhattā arūpaṃ ohāya rūpassa pavatti āpajjatīti etassā nivāraṇatthamāha ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi. Ekappamāṇāvāti nirantaraṃ pavattamānesu rūpārūpadhammesu nicchiddesu arūparahitaṃ rūpaṃ, rūparahitaṃ vā arūpaṃ natthīti katvā vuttaṃ. Ayañca kathā pañcavokāre kammajarūpappavattiṃ nibbānapaṭibhāganirodhasamāpattirahitaṃ sandhāya katāti daṭṭhabbā. Pade padanti attano pade eva padaṃ nikkhipanto viya lahuṃ lahuṃ akkamitvāti attho. Anohāyāti yāva cuti, tāva avijahitvā, cutikkhaṇe pana saheva nirujjhantīti. Yasmiñcaddhāne aññamaññaṃ anohāya pavatti, so ca paṭisandhicutiparicchinno ukkaṃsato etesaṃ addhāti. Evanti etena pubbe vuttaṃ avakaṃsato addhāpakāraṃ imañca saṅgaṇhātīti daṭṭhabbaṃ.

ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋਤਿ ਏਤਂ ਦ੍વਯਮਪਿ ਸਹ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰੂਪਾਰੂਪਾਨਂ ‘‘ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋ’’ਤਿ ਏਕੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਕਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ। ਪਚ੍ਛਿਮਕਮ੍ਮਜਂ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ ਨਾਨਾਨਿਰੋਧੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸੋਲ਼ਸਕੇ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਚਨਤੋ। ਯਦਿ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਾ ਦ੍વੇਪਿ ਨ ਸਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਕਮ੍ਮਜਸ੍ਸ ਪਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਰਤੋ ਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ વਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਤਦਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮਕਮ੍ਮਜਂ ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਨ ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸਕਮ੍ਮਜਰੂਪਪવੇਣੀ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ‘‘ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਿਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪਾਨਿ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਏવਂ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਰੂਪਂ ਅਰੂਪੇਨ, ਅਰੂਪਞ੍ਚ ਤੇਨ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਲਿਕਸ੍ਸ વਿਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਪવੇਣੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸਕਮ੍ਮਜਿਯવਚਨਂ ਕਤਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਏਕੂਨਪਞ੍ਞਾਸਕਮ੍ਮਜਿਯવਚਨਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ।

Ekuppādanānānirodhatoti etaṃ dvayamapi saha gahetvā rūpārūpānaṃ ‘‘ekuppādanānānirodhato’’ti eko daṭṭhabbākāro vuttoti daṭṭhabbo. Evaṃ ito paresupi. Pacchimakammajaṃ ṭhapetvāti tassa cuticittena saha nirujjhanato nānānirodho natthīti katvā vuttanti vadanti. Tassa pana ekuppādopi natthi heṭṭhā soḷasake pacchimassa bhaṅgakkhaṇe uppattivacanato. Yadi pana yassa ekuppādanānānirodhā dvepi na santi, taṃ ṭhapetabbaṃ. Sabbampi cittassa bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ ṭhapetabbaṃ siyā, pacchimakammajassa pana uppattito parato cittesu pavattamānesu kammajarūpassa anuppattito vajjetabbaṃ gahetabbañca tadā natthīti ‘‘pacchimakammajaṃ ṭhapetvā’’ti vuttanti veditabbaṃ. Tato pubbe pana aṭṭhacattālīsakammajarūpapaveṇī atthīti tattha yaṃ cittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ, taṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhatīti ‘‘ekuppādanānānirodha’’nti gahetvā ṭhitibhaṅgakkhaṇesu uppannarūpāni vajjetvā evaṃ ekuppādanānānirodhato veditabbāti yojanā katāti daṭṭhabbā. Tañhi rūpaṃ arūpena, arūpañca tena ekuppādanānānirodhanti. Tattha saṅkhalikassa viya sambandho paveṇīti katvā aṭṭhacattālīsakammajiyavacanaṃ kataṃ, aññathā ekūnapaññāsakammajiyavacanaṃ kattabbaṃ siyā.

ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦ…ਪੇ॰… ਪਚ੍ਛਿਮਕਮ੍ਮਜੇਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਤੇਨ ਸੁਦੀਪਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤੇਨ ਹਿ ਨਯੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਏਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਪਿ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਤਂ ਅਰੂਪੇਨ, ਅਰੂਪਞ੍ਚ ਤੇਨ ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਂ ਏਕਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ। ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਪਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਰੂਪਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ, ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਕਂ ਅਰੂਪਞ੍ਚ ਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ, ਤਂ ‘‘ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਤੋ ਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥੇવ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਚਤੁਸਨ੍ਤਤਿਕਰੂਪੇਨ ਹਿ ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤਾਦੀਪਨਾ ਏਤ੍ਥ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਦਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਨਯਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਸਮਤਿਂਸਕਮ੍ਮਜਰੂਪੇਸੁ ਏવ ਠਿਤਸ੍ਸਪਿ ਗਬ੍ਭੇ ਗਤਸ੍ਸ ਮਰਣਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤੇਸਂ ਏવ વਸੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਕਮ੍ਪਿ ਯੋਜਿਤਂ। ਅਮਰਾ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਕਸ੍ਮਾ? ਯਥਾ ਛਨ੍ਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ , ਏવਂ ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਕਕਮ੍ਮੇਨੇવ ਭવਙ੍ਗਾਦੀਨਞ੍ਚ ਤਬ੍ਬਤ੍ਥੁਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਯੇਨ ਤਂ ਕਮ੍ਮਜੇਸੁ ਏਕਚ੍ਚਂ ਪવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਏਕਚ੍ਚਂ ਨ ਪવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਆਯੁਉਸ੍ਮਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਜੀવਿਤਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨੂਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਮਰਾ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ।

Nānuppāda…pe… pacchimakammajena dīpetabbāti tena sudīpanattā vuttaṃ. Etena hi nayena sakkā tato pubbepi ekassa cittassa bhaṅgakkhaṇe uppannarūpaṃ aññassapi bhaṅgakkhaṇe eva nirujjhatīti taṃ arūpena, arūpañca tena nānuppādaṃ ekanirodhanti viññātunti. Ubhayatthāpi pana aññassa cittassa ṭhitikkhaṇe uppannaṃ rūpaṃ aññassa ṭhitikkhaṇe, tassa ṭhitikkhaṇe uppajjitvā ṭhitikkhaṇe eva nirujjhanakaṃ arūpañca na saṅgahitaṃ, taṃ ‘‘nānuppādato nānānirodhato’’ti ettheva saṅgahaṃ gacchatīti veditabbaṃ. Catusantatikarūpena hi nānuppādanānānirodhatādīpanā ettha ṭhitikkhaṇe uppannassa dassitattā adassitassa vasena nayadassanaṃ hotīti. Samatiṃsakammajarūpesu eva ṭhitassapi gabbhe gatassa maraṇaṃ atthīti tesaṃ eva vasena pacchimakampi yojitaṃ. Amarā nāma bhaveyyuṃ, kasmā? Yathā channaṃ vatthūnaṃ pavatti , evaṃ taduppādakakammeneva bhavaṅgādīnañca tabbatthukānaṃ pavattiyā bhavitabbanti. Na hi taṃ kāraṇaṃ atthi, yena taṃ kammajesu ekaccaṃ pavatteyya, ekaccaṃ na pavatteyyāti. Tasmā āyuusmāviññāṇādīnaṃ jīvitasaṅkhārānaṃ anūnattā vuttaṃ ‘‘amarā nāma bhaveyyu’’nti.

‘‘ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ, ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣੇ, ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ, ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿਯੇવ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ‘‘ਤਂ ਪਨ ਸਤ੍ਤਰਸਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੬ ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾ) વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਕਸ੍ਮਾ? ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਸ੍ਸਪਿ ਸਮਾਨਾਯੁਕਤਾਯ ਭવਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਏਤੇਹਿ ਯੋਜਿਤਂ, ਤਥਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤਾ ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦੇਕਨਿਰੋਧਤਾ ਚ ਨਤ੍ਥਿਯੇવ।

‘‘Uppādakkhaṇe uppannaṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhati, ṭhitikkhaṇe uppannaṃ aññassa ṭhitikkhaṇe, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ aññassa bhaṅgakkhaṇe nirujjhatī’’ti idaṃ aṭṭhakathāyaṃ āgatattā vuttanti adhippāyo. Attano panādhippāyaṃ uppādakkhaṇe uppannaṃ nirodhakkhaṇe, ṭhitikkhaṇe uppannañca uppādakkhaṇe, bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ ṭhitikkhaṇe nirujjhatīti dīpetiyeva. Evañca katvā addhānaparicchede ‘‘taṃ pana sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhatī’’ti (vibha. aṭṭha. 26 pakiṇṇakakathā) vuttaṃ. Imāya pāḷiyā virujjhati, kasmā? Catusamuṭṭhānikarūpassapi samānāyukatāya bhavitabbattāti adhippāyo. Yathā pana etehi yojitaṃ, tathā rūpassa ekuppādanānānirodhatā nānuppādekanirodhatā ca natthiyeva.

ਯਾ ਪਨ ਏਤੇਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਰਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਯਾ ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਤਤਿਯਭਾਗਾਧਿਕਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕਤਾ, ਸਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੭) ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਚੁਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਏਕਾਦਸ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾ ਅਤੀਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਪਞ੍ਚਦਸ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾ ਅਤੀਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਥਾવਸੇਸਪਞ੍ਚਚਿਤ੍ਤਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਯੇવਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤੇਨ ਸੋਲ਼ਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕਭਾવੇਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ‘‘ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਰੂਪਂ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤਿ ਨ ਰੂਪਸ੍ਸ ਏਕਾਦਸ વਾ ਪਞ੍ਚਦਸੇવ વਾ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾ ਅਤੀਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਅਤਿਰੇਕਏਕਾਦਸਪਞ੍ਚਦਸਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਦਿਪਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤਮੇવ ਰੂਪਂ ਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟੇਤੀਤਿ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਪਨ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਪਿ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ। ਨ ਹਿ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਅਤੀਤਾਦੀਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਪਾਥਂ ਨਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ। ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਚ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਕਾਦਸ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾ ਅਤੀਤਾ, ਅਥਾવਸੇਸਪਞ੍ਚਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕੇ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੭)।

Yā pana etehi rūpassa sattarasacittakkhaṇāyukatā vuttā, yā ca aṭṭhakathāyaṃ tatiyabhāgādhikasoḷasacittakkhaṇāyukatā, sā paṭiccasamuppādavibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 227) atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇaṃ paṭisandhiṃ dassetuṃ ‘‘ettāvatā ekādasa cittakkhaṇā atītā honti, tathā pañcadasa cittakkhaṇā atītā honti, athāvasesapañcacittaekacittakkhaṇāyuke tasmiṃ yevārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjatī’’ti dassitena soḷasacittakkhaṇāyukabhāvena virujjhati. Na hi sakkā ‘‘ṭhitikkhaṇe eva rūpaṃ āpāthamāgacchatī’’ti vattuṃ. Tathā hi sati na rūpassa ekādasa vā pañcadaseva vā cittakkhaṇā atītā, atha kho atirekaekādasapañcadasacittakkhaṇā. Tasmā yadipi pañcadvāre ṭhitippattameva rūpaṃ pasādaṃ ghaṭṭetīti yujjeyya, manodvāre pana uppādakkhaṇepi āpāthamāgacchatīti icchitabbametaṃ. Na hi manodvāre atītādīsu kiñci āpāthaṃ nāgacchatīti. Manodvāre ca evaṃ vuttaṃ ‘‘ekādasa cittakkhaṇā atītā, athāvasesapañcacittakkhaṇāyuke’’ti (vibha. aṭṭha. 227).

ਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਚ ਅਤ੍ਥਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ਚਿਤ੍ਤਯਮਕੇ (ਯਮ॰ ੨.ਚਿਤ੍ਤਯਮਕ.੧੦੨) ਹਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ? ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਨੋ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚਾ’’ਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ? ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ, ਨੋ ਚ ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ‘‘ਨ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਂ, ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਂ ਨ ਨਿਰੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਅਨਾਗਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿ ਅવਚਨਂ, ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲવਾਰੇ ਚ ‘‘ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਂ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿ ਅવਚਨਂ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣਾਭਾવਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੀਪੇਤਿ। ਸੁਤ੍ਤੇਸੁਪਿ ਹਿ ‘‘ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੭) ਏਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ‘‘ਯਸ੍ਸਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਸਾ ਸਨ੍ਤਤਿਠਿਤੀ’’ਤਿ ਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ, વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ વਾ ਖਣਦ੍વਯਸਮਙ੍ਗਿਂ ਠਿਤਨ੍ਤਿ।

Yo cettha cittassa ṭhitikkhaṇo vutto, so ca atthi natthīti vicāretabbo. Cittayamake (yama. 2.cittayamaka.102) hi ‘‘uppannaṃ uppajjamānanti? Bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ, no ca uppajjamāna’’nti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe cā’’ti. Tathā ‘‘nuppajjamānaṃ nuppannanti? Bhaṅgakkhaṇe nuppajjamānaṃ, no ca nuppanna’’nti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘ṭhitikkhaṇe bhaṅgakkhaṇe cā’’ti. Evaṃ ‘‘na niruddhaṃ na nirujjhamānaṃ, na nirujjhamānaṃ na niruddha’’nti etesaṃ paripuṇṇavissajjane ‘‘uppādakkhaṇe anāgatañcā’’ti vatvā ‘‘ṭhitikkhaṇe’’ti avacanaṃ, atikkantakālavāre ca ‘‘bhaṅgakkhaṇe cittaṃ uppādakkhaṇaṃ vītikkanta’’nti vatvā ‘‘ṭhitikkhaṇe’’ti avacanaṃ ṭhitikkhaṇābhāvaṃ cittassa dīpeti. Suttesupi hi ‘‘ṭhitassa aññathattaṃ paññāyatī’’ti tasseva (saṃ. ni. 3.38; a. ni. 3.47) ekassa aññathattābhāvato ‘‘yassā aññathattaṃ paññāyati, sā santatiṭhitī’’ti na na sakkā vattunti, vijjamānaṃ vā khaṇadvayasamaṅgiṃ ṭhitanti.

ਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਚ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਯਸ੍ਸ વਾ ਪਨ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਯਮ॰ ੧.ਸਚ੍ਚਯਮਕ.੧੩੬)। ਯੋ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਨਿਰੋਧੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਚ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ? ਨੋਤਿਆਦਿ (ਯਮ॰ ੩.ਧਮ੍ਮਯਮਕ.੧੬੩) વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਨ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਕਤੋਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਾਧਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪੇਸ੍વੇવ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ। ਯਦਿ ਸਙ੍ਖਾਰਯਮਕੇ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਸਹੁਪ੍ਪਾਦੇਕਨਿਰੋਧવਚਨਤੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮੇવੇਤ੍ਥ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਂ વਦੇਯ੍ਯ, ਤਮ੍ਪਿ ਅਕਾਰਣਂ। ਨ ਹਿ ਤੇਨ વਚਨੇਨ ਅਞ੍ਞਰੂਪਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹੁਪ੍ਪਾਦਸਹਨਿਰੋਧਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਕਤੋ, ਨਾਪਿ ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਾਨੁਜਾਨਨਂ, ਨੇવ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਬ੍ਯਾਕਤਭਾવਨਿવਾਰਣਞ੍ਚ ਕਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਾਨੁਞ੍ਞਾਤਾਨਿવਾਰਿਤਾਬ੍ਯਾਕਤਭਾવਾਨਂ ਸਹੁਪ੍ਪਾਦਸਹਨਿਰੋਧਾਦਿਕਾਨਂ ਕਮ੍ਮਜਾਦੀਨਂ ਏਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੋਧੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਮ੍ਮਜਾਦੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੋਧਂ વਤ੍ਤੁਂ। ਯਮਕਪਾਲ਼ਿਅਨੁਸ੍ਸਰਣੇ ਚ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਾਨਨ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਚ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ વਿਨਸ੍ਸਮਾਨਤ੍ਤਾ, ਨਾਪਿ ਚ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਸ੍ਸ ਸਹਾਯਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਉਤੁ ਤਦਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ। ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਾਨਂ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਸਹ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਤਿਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਸਹੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਮੇવਾਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਤਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਅਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਨ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਤਂ ਠਿਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯੋਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ? ਨੋ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਸਙ੍ਖਾਰਯਮਕ.੧੨੮), વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨ, ਚਿਤ੍ਤਨਿਰੋਧਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪੁਪ੍ਪਾਦਾਰਮ੍ਭਾਭਾવਤੋਤਿ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਰੂਪਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਅવੀਤਿવਤ੍ਤੇ ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਪੁਰੇਜਾਤਪਚ੍ਚਯਕਿਚ੍ਚਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਅਰੂਪਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਠਿਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਸੇਸਾਲਾਭਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।

Yo cettha cittanirodhakkhaṇe rūpuppādo vutto, so ca vicāretabbo ‘‘yassa vā pana samudayasaccaṃ nirujjhati, tassa dukkhasaccaṃ uppajjatīti? Noti vutta’’nti (yama. 1.saccayamaka.136). Yo ca cittassa uppādakkhaṇe rūpanirodho vutto, so ca vicāretabbo ‘‘yassa kusalā dhammā uppajjanti, tassa abyākatā dhammā nirujjhantīti? Notiādi (yama. 3.dhammayamaka.163) vutta’’nti. Na ca cittasamuṭṭhānarūpameva sandhāya paṭikkhepo katoti sakkā vattuṃ cittasamuṭṭhānarūpādhikārassa abhāvā, abyākatasaddassa ca cittasamuṭṭhānarūpesveva appavattito. Yadi saṅkhārayamake kāyasaṅkhārassa cittasaṅkhārena sahuppādekanirodhavacanato abyākata-saddena cittasamuṭṭhānamevettha gahitanti kāraṇaṃ vadeyya, tampi akāraṇaṃ. Na hi tena vacanena aññarūpānaṃ cittena sahuppādasahanirodhapaṭikkhepo kato, nāpi nānuppādanānānirodhānujānanaṃ, neva cittasamuṭṭhānato aññassa abyākatabhāvanivāraṇañca kataṃ, tasmā tathā appaṭikkhittānānuññātānivāritābyākatabhāvānaṃ sahuppādasahanirodhādikānaṃ kammajādīnaṃ etena cittassa uppādakkhaṇe nirodho paṭikkhittoti na sakkā kammajādīnaṃ cittassa uppādakkhaṇe nirodhaṃ vattuṃ. Yamakapāḷianussaraṇe ca sati uppādānantaraṃ cittassa bhijjamānatāti tasmiṃ khaṇe cittaṃ na ca rūpaṃ samuṭṭhāpeti vinassamānattā, nāpi ca aññassa rūpasamuṭṭhāpakassa sahāyabhāvaṃ gacchatīti paṭisandhicittena sahuppanno utu tadanantarassa cittassa uppādakkhaṇe rūpaṃ samuṭṭhāpeyya. Evañca sati rūpārūpānaṃ ādimhi saha rūpasamuṭṭhāpanato pubbāparatoti idampi natthi, atilahuparivattañca cittanti yena sahuppajjati, taṃ cittakkhaṇe rūpaṃ uppajjamānamevāti sakkā vattuṃ. Teneva hi taṃ paṭisandhito uddhaṃ acittasamuṭṭhānānaṃ attanā saha uppajjamānānaṃ na kenaci paccayena paccayo hoti, tadanantarañca taṃ ṭhitippattanti tadanantaraṃ cittaṃ tassa pacchājātapaccayo hoti, na sahajātapaccayoti. Yadi evaṃ ‘‘yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhatīti? No’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.128), vattabbanti ce? Na, cittanirodhakkhaṇe rūpuppādārambhābhāvatoti. Nippariyāyena hi cittassa uppādakkhaṇe eva rūpaṃ uppajjamānaṃ hoti, cittakkhaṇe pana avītivatte taṃ attano rūpasamuṭṭhāpanapurejātapaccayakiccaṃ na karoti, arūpañca tassa pacchājātapaccayo na hotīti ṭhitippattivisesālābhaṃ sandhāya pariyāyena idaṃ vuttanti.

ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਨਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਯਦੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾਯਪਿ ਸਙ੍ਗਹਕਥਾਯ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾਯ ਪੁਰਿਮਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਤੋ ‘‘ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਪવੇਣੀ ਨ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਹ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋਤਿ ਚੁਤਿਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

Tato paraṃ panāti etassa ‘‘ettha pana yadeta’’ntiādikāyapi saṅgahakathāya niṭṭhitāya purimakathāya sanniṭṭhānato ‘‘tato paṭṭhāya kammajarūpapaveṇī na pavattatī’’ti etena saha sambandhoti cutito paranti attho.

ਰੂਪਂ ਪਨ ਰੂਪੇਨ ਸਹਾਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦੇਕਨਿਰੋਧਤਾ ਰੂਪਾਨਂ ਅਰੂਪੇਹਿ, ਅਰੂਪਾਨਂ ਰੂਪੇਹਿ ਚ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਾਨਂ ਰੂਪੇਹੇવ, ਅਰੂਪਾਨਞ੍ਚ ਅਰੂਪੇਹਿ ਯੋਜਿਤਾ।

Rūpaṃ pana rūpena sahātiādinā yathā aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, tathā ekuppādekanirodhatā rūpānaṃ arūpehi, arūpānaṃ rūpehi ca natthīti katvā rūpānaṃ rūpeheva, arūpānañca arūpehi yojitā.

ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਅવਯવਭੂਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਘਨਭੂਤੋ ਪੁਞ੍ਜਭਾવੋ ਘਨਪੁਞ੍ਜਭਾવੋ, ਨ ਤਿਲਮੁਗ੍ਗਾਦਿਪੁਞ੍ਜਾ વਿਯ ਸਿਥਿਲਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨਾਨਂ ਪੁਞ੍ਜੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਤਯੋ ਪਕਾਰੇ ਆਹ।

Sarīrassarūpaṃ avayavabhūtanti attho, ghanabhūto puñjabhāvo ghanapuñjabhāvo, na tilamuggādipuñjā viya sithilasambandhanānaṃ puñjoti attho. Ekuppādāditāti yathāvutte tayo pakāre āha.

ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਰੂਪਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾਯਂ। ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વਿਕਾਰਰੂਪਾਦੀਨਞ੍ਚ ਰੂਪਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਾਪਰਿਯਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਂ ਕੋ વਿਸੇਸੋਤਿ? ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤੋ ਤਿਲਕ੍ਖਣਾਹਤੋ ਸਭਾવਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋ, ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋ ਪਨ ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮੋਪਿ ਹੋਤਿ ਨਾਮਗ੍ਗਹਣਸਮਾਪਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਯਮਾਨੋਤਿ। ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਪਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਤਦੇਕਦੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

Heṭṭhāti rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ. Parinipphannāva hontīti vikārarūpādīnañca rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ parinipphannatāpariyāyo vuttoti katvā vuttaṃ. Parinipphannanipphannānaṃ ko visesoti? Pubbantāparantaparicchinno paccayehi nipphādito tilakkhaṇāhato sabhāvadhammo parinipphanno, nipphanno pana asabhāvadhammopi hoti nāmaggahaṇasamāpajjanādivasena nipphādiyamānoti. Nirodhasamāpatti panāti etena sabbampi upādāpaññattiṃ tadekadesena dassetīti veditabbaṃ.

ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

ਕਮਾਦਿવਿਨਿਚ੍ਛਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā

ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿਆਦਿਨਾ ਪਠਮਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਾ, ਦੁਤਿਯਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਦੁਤਿਯਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋ। ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਪਣੀਤਾ ਭੂਮਿਯੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ વવਤ੍ਥਿਤਾਤਿ ਤਾਸਂ વਸੇਨ ਦੇਸਨਾਯ ਭੂਮਿਕ੍ਕਮੋ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕੋ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭੨, ੩੮੨, ੩੮੩; વਿਭ॰ ੩੫੫) ਏਕਕ੍ਖਣੇਪਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਸਮ੍ਭવਤੋ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋવ। ਦਾਨਕਥਾਦਯੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੁਕ੍ਕਂਸਤੋ ਕਥਿਤਾ, ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਆਦਿવવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋ ਪਨ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਇਧ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮવਚਨਂ। ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋਤਿ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋ ਅਨੇਕੇਸਂ વਚਨਾਨਂ ਸਹ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਿਯੇਨ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਨ ਤੇਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਦੇਸਨਾਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਕਮੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਭੇਦੇਨ ਹੀਤਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਭੇਦਂ ਅਕਤ੍વਾ ਪਿਣ੍ਡਗ੍ਗਹਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੁਆਦੀਨਮ੍ਪਿ વਿਸਯਭੂਤਨ੍ਤਿ ਏਕਦੇਸੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਸਮੁਦਾਯਭੂਤਂ વਦਤਿ। ਏવਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਛਦ੍વਾਰਾਧਿਪਤਿ ਰਾਜਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਏਰਕਪਤ੍ਤਨਾਗਰਾਜવਤ੍ਥੁ) ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧-੨) ਚ વਚਨਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਧਿਪਤਿ।

Dassanenapahātabbātiādinā paṭhamaṃ pahātabbā paṭhamaṃ vuttā, dutiyaṃ pahātabbā dutiyanti ayaṃ pahānakkamo. Anupubbapaṇītā bhūmiyo anupubbena vavatthitāti tāsaṃ vasena desanāya bhūmikkamo. ‘‘Cattāro satipaṭṭhānā’’tiādiko (saṃ. ni. 5.372, 382, 383; vibha. 355) ekakkhaṇepi satipaṭṭhānādisambhavato desanākkamova. Dānakathādayo anupubbukkaṃsato kathitā, uppattiādivavatthānābhāvato pana dānādīnaṃ idha desanākkamavacanaṃ. Desanākkamoti ca yathāvuttavavatthānābhāvato anekesaṃ vacanānaṃ saha pavattiyā asambhavato yena kenaci pubbāpariyena desetabbattā tena tenādhippāyena desanāmattasseva kamo vuccati. Abhedena hīti rūpādīnaṃ bhedaṃ akatvā piṇḍaggahaṇenāti attho. Cakkhuādīnampi visayabhūtanti ekadesena rūpakkhandhaṃ samudāyabhūtaṃ vadati. Evanti ettha vuttanayenāti adhippāyo. ‘‘Chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.erakapattanāgarājavatthu) ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1-2) ca vacanato viññāṇaṃ adhipati.

ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ‘‘ਸਾਸવਂ ਉਪਾਦਾਨਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਅਨਾਸવਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਤਂਸਭਾવਤਾਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ, ਨ ਅਨਾਸવਰੂਪਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ। ਅਨਾਸવਾવ ਖਨ੍ਧੇਸੁ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਏવ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਅਨਾਸવਾ ਖਨ੍ਧੇਸ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

Rūpakkhandhe ‘‘sāsavaṃ upādāniya’’nti vacanaṃ anāsavānaṃ dhammānaṃ sabbhāvato rūpakkhandhassa taṃsabhāvatānivattanatthaṃ, na anāsavarūpanivattanatthanti. Anāsavāva khandhesu vuttāti ettha aṭṭhānappayutto eva-saddo daṭṭhabbo, anāsavā khandhesveva vuttāti attho.

ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾਨਂ ਸਭਾਗੇਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਸਭਾਗੇਕਸਙ੍ਗਹੋ। ਸਭਾਗਸਭਾਗੇਨ ਹਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਮਾਨਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ‘‘ਸਭਾਗਾ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਸੁ ਸਙ੍ਖਤਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣਕਿਚ੍ਚਂ ਆਯੂਹਨਰਸਾਯ ਚੇਤਨਾਯ ਬਲવਨ੍ਤਿ ਸਾ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿવਿਸੇਸਲਕ੍ਖਣਰਹਿਤਾ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਸਙ੍ਖਤਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣਸਾਮਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਫੁਸਨਾਦਯੋ ਪਨ ਸਭਾવਾ વਿਸੁਂ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦવਚਨੀਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਸਭਾવવਿਞ੍ਞੁਨਾ ਤਥਾਗਤੇਨ ਫਸ੍ਸਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਤਿ। ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ ਸਸ੍ਸਤਂ ਲੋਕਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਯੇવ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਏਤੇਸਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ વਸੇਨ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਗਾਹવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਏਤਪਰਮਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਏਤੇਨ ਚ વਕ੍ਖਮਾਨਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ ਚ ਖਨ੍ਧੇ ਏવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿવਸੇਨ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਖਨ੍ਧਨਿਬ੍ਬਾਨવਜ੍ਜਸ੍ਸ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦવਚਨੀਯਾਨਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਨ ਪਞ੍ਚੇવਾਤਿ ਏਤਂ ਚੋਦਨਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤੁਮਾਹ ‘‘ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਤਦવਰੋਧਤੋ’’ਤਿ।

Sabbasaṅkhatānaṃ sabhāgena ekajjhaṃ saṅgaho sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgaho. Sabhāgasabhāgena hi saṅgayhamānā sabbasaṅkhatā phassādayo pañcakkhandhā honti. Tattha ruppanādisāmaññena samānakoṭṭhāsā ‘‘sabhāgā’’ti veditabbā. Tesu saṅkhatābhisaṅkharaṇakiccaṃ āyūhanarasāya cetanāya balavanti sā ‘‘saṅkhārakkhandho’’ti vuttā, aññe ca ruppanādivisesalakkhaṇarahitā phassādayo saṅkhatābhisaṅkharaṇasāmaññenāti daṭṭhabbā. Phusanādayo pana sabhāvā visuṃ khandha-saddavacanīyā na hontīti dhammasabhāvaviññunā tathāgatena phassakhandhādayo na vuttāti daṭṭhabbāti. ‘‘Ye keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā sassatavādā sassataṃ lokañca paññapenti attānañca, sabbe te imeyeva pañcupādānakkhandhe nissāya paṭicca, etesaṃ vā aññatara’’ntiādīnañca suttānaṃ vasena attattaniyagāhavatthussa etaparamatā daṭṭhabbā, etena ca vakkhamānasuttavasena ca khandhe eva nissāya parittārammaṇādivasena na vattabbā ca diṭṭhi uppajjati, khandhanibbānavajjassa sabhāvadhammassa abhāvatoti vuttaṃ hoti. Aññesañca khandha-saddavacanīyānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ sabbhāvato na pañcevāti etaṃ codanaṃ nivattetumāha ‘‘aññesañca tadavarodhato’’ti.

ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾવਸੇਨ વੇਦਨਾਯ ਆਬਾਧਕਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਰਾਗਾਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਾਦਿਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿਆਕਾਰਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਤਂਤਂਸਙ੍ਕਪ੍ਪਮੂਲਭੂਤਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਰੋਗਸ੍ਸ ਪਿਤ੍ਤਾਦੀਨਿ વਿਯ ਆਸਨ੍ਨਕਾਰਣਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਉਤੁਭੋਜਨવੇਸਮਾਦੀਨਿ વਿਯ ਮੂਲਕਾਰਣਂ ਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਙ੍ਗਭੂਤਾ ਚੇਤਸਿਕਾ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਗਿਲਾਨੂਪਮਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਦਿવਸੇਨ વੇਦਨਾਕਾਰਣਾਯ ਹੇਤੁਭਾવਤੋ વੇਦਨਾਭੋਜਨਸ੍ਸ ਛਾਦਾਪਨਤੋ ਚ ਸਞ੍ਞਾ ਅਪਰਾਧੂਪਮਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੂਪਮਾ ਚ, ‘‘ਪਞ੍ਚ વਧਕਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨੇਤਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਸਿવਿਸੂਪਮੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩੮) વਧਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ‘‘ਭਾਰੋਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨੇਤਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਭਾਰਸੁਤ੍ਤੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੨) ਭਾਰਾਤਿ, ‘‘ਅਤੀਤਂਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜਿਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਾਹਂ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜਾਮਿ, ਅਹਞ੍ਚੇવ ਖੋ ਪਨ ਅਨਾਗਤਂ ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੇਯ੍ਯਂ, ਅਨਾਗਤੇਨਪਾਹਂ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜੇਯ੍ਯਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੇਤਰਹਿ ਖਜ੍ਜਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਖਜ੍ਜਨੀਯਪਰਿਯਾਯੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯) ਖਾਦਕਾਤਿ , ‘‘ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਮਕਸੁਤ੍ਤੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੫) ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਕਾਤਿ। ਯਦਿਪਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਿਭਙ੍ਗੇ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਬਾਹੁਲ੍ਲੇਨ ਪਨ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ।

Dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhatāvasena vedanāya ābādhakattaṃ daṭṭhabbaṃ. Rāgādisampayuttassa vipariṇāmādidukkhassa itthipurisādiākāraggāhikā taṃtaṃsaṅkappamūlabhūtā saññā samuṭṭhānaṃ. Rogassa pittādīni viya āsannakāraṇaṃ samuṭṭhānaṃ, utubhojanavesamādīni viya mūlakāraṇaṃ nidānaṃ. ‘‘Cittassaṅgabhūtā cetasikā’’ti cittaṃ gilānūpamaṃ vuttaṃ, sukhasaññādivasena vedanākāraṇāya hetubhāvato vedanābhojanassa chādāpanato ca saññā aparādhūpamā byañjanūpamā ca, ‘‘pañca vadhakā paccatthikāti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti āsivisūpame (saṃ. ni. 4.238) vadhakāti vuttā, ‘‘bhāroti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti bhārasutte (saṃ. ni. 3.22) bhārāti, ‘‘atītaṃpāhaṃ addhānaṃ rūpena khajjiṃ, seyyathāpāhaṃ etarahi paccuppannena rūpena khajjāmi, ahañceva kho pana anāgataṃ rūpaṃ abhinandeyyaṃ, anāgatenapāhaṃ rūpena khajjeyyaṃ. Seyyathāpetarahi khajjāmī’’tiādinā khajjanīyapariyāyena (saṃ. ni. 3.79) khādakāti , ‘‘so aniccaṃ rūpaṃ ‘aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānātī’’tiādinā yamakasutte (saṃ. ni. 3.85) aniccādikāti. Yadipi imasmiṃ vibhaṅge avisesena khandhā vuttā, bāhullena pana upādānakkhandhānaṃ tadantogadhānaṃ daṭṭhabbatā vuttāti veditabbāti.

ਦੇਸਿਤਾਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਨਾਤਿ ਦੇਸਿਤਂ ਆਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਨਾ, ਦੇਸਿਤਾਨਿ વਾ। ਗਾਥਾਸੁਖਤ੍ਥਂ ਅਨੁਨਾਸਿਕਲੋਪੋ, ਨਿਕਾਰਲੋਪੋ વਾ ਕਤੋ।

Desitādiccabandhunāti desitaṃ ādiccabandhunā, desitāni vā. Gāthāsukhatthaṃ anunāsikalopo, nikāralopo vā kato.

ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

Gahetuṃ na sakkāti niccādivasena gahetuṃ na yuttanti attho.

ਰੂਪੇਨ ਸਣ੍ਠਾਨੇਨ ਫਲਕਸਦਿਸੋ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨੋ ਖਰਭਾવਾਭਾવਾ ਫਲਕਕਿਚ੍ਚਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਫਲਕਂ વਾ ਆਸਨਂ વਾ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਨ ਤਥਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਕਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹਿ વਾ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਭਿਜ੍ਜਨਤੋ ਗਹਿਤਾਕਾਰਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖ੍ਯਾਤਿ ਇਦਂ ਨ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਂ, ਬਹੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਮੇવ ਪਨੇਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਉਦਕਜਲ੍ਲਕਨ੍ਤਿ ਉਦਕਲਸਿਕਂ। ਯਥਾ ਉਦਕਤਲੇ ਬਿਨ੍ਦੁਨਿਪਾਤਜਨਿਤੋ વਾਤੋ ਉਦਕਜਲ੍ਲਕਂ ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਪੁਟਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫੁਲ਼ਂ ਨਾਮ ਕਰੋਤਿ, ਏવਂ વਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਪਾਥਗਮਨਜਨਿਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸਜਲ੍ਲਂ ਸਹਕਾਰੀਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਭਾવੇਨ ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ વੇਦਨਂ ਨਾਮ ਕਰੋਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਮੂਲਕਾਰਣਭੂਤੇਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸਾਦਨਭੂਤੇਹਿ ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ વਟ੍ਟਗਤવੇਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਊਨੇਹਿਪਿ ਪਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੇવ।

Rūpena saṇṭhānena phalakasadiso dissamāno kharabhāvābhāvā phalakakiccaṃ na karotīti ‘‘na sakkā taṃ gahetvā phalakaṃ vā āsanaṃ vā kātu’’nti āha. Na tathā tiṭṭhatīti niccādikā na hotīti attho, taṇhādiṭṭhīhi vā niccādiggahaṇavasena uppādādianantaraṃ bhijjanato gahitākārā hutvā na tiṭṭhatīti attho. Koṭisatasahassasaṅkhyāti idaṃ na gaṇanaparicchedadassanaṃ, bahubhāvadassanameva panetaṃ daṭṭhabbaṃ. Udakajallakanti udakalasikaṃ. Yathā udakatale bindunipātajanito vāto udakajallakaṃ saṅkaḍḍhitvā puṭaṃ katvā pupphuḷaṃ nāma karoti, evaṃ vatthumhi ārammaṇāpāthagamanajanito phasso anupacchinnaṃ kilesajallaṃ sahakārīpaccayantarabhāvena saṅkaḍḍhitvā vedanaṃ nāma karoti. Idañca kilesehi mūlakāraṇabhūtehi ārammaṇassādanabhūtehi ca nibbattaṃ vaṭṭagatavedanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Ukkaṭṭhaparicchedena vā cattāro paccayā vuttā, ūnehipi pana uppajjateva.

ਨਾਨਾਲਕ੍ਖਣੋਤਿ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸਫਸ੍ਸਾਦੀਹਿ ਨਾਨਾਸਭਾવੋ। ਮਾਯਾਯ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਰੂਪਂ ‘‘ਮਾਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਪਞ੍ਚਪਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਸੁਭਾਦਿਸਭਾવਾ ਏવ ਕਿਲੇਸਾਸੁਚਿવਤ੍ਥੁਭਾવਾਦਿਤੋਤਿ ਅਸੁਭਾਦਿਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਏવ। ਤਥਾਪਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕੋਚਿ વਿਸੇਸੋ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣੀਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਸੇਸਤੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਚਤੁવਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨਕਰਾਤਿ ਤੇਸਂ ਗੋਚਰਭਾવੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਅਸੁਭਾਦਿવਸੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।

Nānālakkhaṇoti vaṇṇagandharasaphassādīhi nānāsabhāvo. Māyāya dassitaṃ rūpaṃ ‘‘māyā’’ti āha. Pañcapi upādānakkhandhā asubhādisabhāvā eva kilesāsucivatthubhāvāditoti asubhādito daṭṭhabbā eva. Tathāpi katthaci koci viseso sukhaggahaṇīyo hotīti āha ‘‘visesato cā’’tiādi. Tattha cattāro satipaṭṭhānā catuvipallāsappahānakarāti tesaṃ gocarabhāvena rūpakkhandhādīsu asubhādivasena daṭṭhabbatā vuttā.

ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਨ વਿਹਞ੍ਞਤਿ ਪਰਿવਿਦਿਤਸਭਾવਤ੍ਤਾ। વਿਪਸ੍ਸਕੋਪਿ ਹਿ ਤੇਸਂ વਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਖੀਣਾਸવੇਸੁ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇ ਹਿ ਆਯਤਿਮ੍ਪਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਨ ਬਾਧੀਯਨ੍ਤੀਤਿ । ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ‘‘ਆਹਾਰਸਮੁਦਯਾ ਰੂਪਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੬-੫੭) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਰੂਪੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਭੂਤੇ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੇਪਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਯਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਰੂਪਂ ਪਨ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਉਦਯવਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਹੋਤੀਤਿ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਕਾਮਰਾਗਭੂਤਂ ਅਭਿਜ੍ਝਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਸੁਭਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਹਿ ਕਾਮਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਕਾਮਰਾਗਮੁਖੇਨ વਾ ਸਬ੍ਬਲੋਭਪ੍ਪਹਾਨਂ વਦਤਿ। ‘‘ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰਪਰਿਜਾਨਨੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਫਸ੍ਸਪਰਿਜਾਨਨਞ੍ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

Khandhehi na vihaññati parividitasabhāvattā. Vipassakopi hi tesaṃ vipattiyaṃ na dukkhamāpajjati, khīṇāsavesu pana vattabbameva natthi. Te hi āyatimpi khandhehi na bādhīyantīti . Kabaḷīkārāhāraṃ parijānātīti ‘‘āhārasamudayā rūpasamudayo’’ti (saṃ. ni. 3.56-57) vuttattā ajjhattikarūpe chandarāgaṃ pajahanto tassa samudayabhūte kabaḷīkārāhārepi chandarāgaṃ pajahatīti attho, ayaṃ pahānapariññā. Ajjhattikarūpaṃ pana pariggaṇhanto tassa paccayabhūtaṃ kabaḷīkārāhārampi pariggaṇhātīti ñātapariññā. Tassa ca udayavayānupassī hotīti tīraṇapariññā ca yojetabbā. Kāmarāgabhūtaṃ abhijjhaṃ sandhāya ‘‘abhijjhākāyagantha’’nti āha. Asubhānupassanāya hi kāmarāgappahānaṃ hotīti. Kāmarāgamukhena vā sabbalobhappahānaṃ vadati. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti vuttattā āhāraparijānane vuttanayena phassaparijānanañca yojetabbaṃ.

ਸੁਖਤ੍ਥਮੇવ ਭવਪਤ੍ਥਨਾ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਨਾਯ ਤਣ੍ਹਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਭવੋਘਂ ਉਤ੍ਤਰਤਿ। ਸਬ੍ਬਂ વੇਦਨਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰੇਨ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਂ, ਸੁਖਂ વਾ વਿਨਾਸਿਤਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਤੋ ‘‘ਅਨਤ੍ਥਂ ਮੇ ਅਚਰੀ’’ਤਿਆਦਿਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦਕਾਯਗਨ੍ਥਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ‘‘ਸੁਖਬਹੁਲੇ ਸੁਗਤਿਭવੇ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗੋਸੀਲਗੋવਤਾਦੀਹਿ ਸੁਦ੍ਧਿਂ ਪਰਾਮਸਨ੍ਤੋ ਸੁਖਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨੇવ ਪਰਾਮਸਤੀਤਿ વੇਦਨਾਯ ਤਣ੍ਹਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋવ, ਸਞ੍ਞਾ ਪਨ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਤਿ ਏવ, ਤਞ੍ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਤੀਰੇਤਿ ਚਾਤਿ ‘‘ਸਞ੍ਞਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ…ਪੇ॰… ਪਰਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

Sukhatthameva bhavapatthanā hotīti vedanāya taṇhaṃ pajahanto bhavoghaṃ uttarati. Sabbaṃ vedanaṃ dukkhato passanto attano parena apubbaṃ dukkhaṃ uppāditaṃ, sukhaṃ vā vināsitaṃ na passati, tato ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādiāghātavatthuppahānato byāpādakāyaganthaṃ bhindati. ‘‘Sukhabahule sugatibhave suddhī’’ti gahetvā gosīlagovatādīhi suddhiṃ parāmasanto sukhapatthanāvaseneva parāmasatīti vedanāya taṇhaṃ pajahanto sīlabbatupādānaṃ na upādiyati. Manosañcetanā saṅkhārakkhandhova, saññā pana taṃsampayuttāti saññāsaṅkhāre anattato passanto manosañcetanāya chandarāgaṃ pajahati eva, tañca pariggaṇhāti tīreti cāti ‘‘saññaṃ saṅkhāre…pe… parijānātī’’ti vuttaṃ.

ਅવਿਜ੍ਜਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਘਨਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅવਿਜ੍ਜੋਘਂ ਉਤ੍ਤਰਤਿ। ਮੋਹਬਲੇਨੇવ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਂ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਕਾਯਗਨ੍ਥਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ।

Avijjāya viññāṇe ghanaggahaṇaṃ hotīti ghanavinibbhogaṃ katvā taṃ aniccato passanto avijjoghaṃ uttarati. Mohabaleneva sīlabbataparāmāsaṃ hotīti taṃ pajahanto sīlabbataparāmāsakāyaganthaṃ bhindati.

‘‘ਯਞ੍ਚ ਖੋ ਏਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਇਤਿਪਿ ਮਨੋ ਇਤਿਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਇਤਿਪਿ, ਤਤ੍ਰਾਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਨਾਲਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਤੁਂ, ਨਾਲਂ વਿਰਜ੍ਜਿਤੁਂ, ਨਾਲਂ વਿਮੁਚ੍ਚਿਤੁਂ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਦੀਘਰਤ੍ਤਂਹੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਂ ਮਮਾਯਿਤਂ ਪਰਾਮਟ੍ਠਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੧) –

‘‘Yañca kho etaṃ, bhikkhave, vuccati cittaṃ itipi mano itipi viññāṇaṃ itipi, tatrāssutavā puthujjano nālaṃ nibbindituṃ, nālaṃ virajjituṃ, nālaṃ vimuccituṃ. Taṃ kissa hetu? Dīgharattaṃhetaṃ, bhikkhave, assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (saṃ. ni. 2.61) –

વਚਨਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਤਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ।

Vacanato viññāṇaṃ niccato passanto diṭṭhupādānaṃ upādiyatīti aniccato passanto taṃ na upādiyatīti.

ਕਮਾਦਿવਿਨਿਚ੍ਛਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Kamādivinicchayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ

2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

੩੪. ਏવਂ ਯਾ ਏਕવਿਧਾਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤવੇਦਨਾਨਂ ਭੂਮਿવਸੇਨ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤਾ, ਤਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਤਾਦਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਂ વਤ੍ਤੁਮਾਹ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਟ੍ਠવਿਧੇਨ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਤ੍ਥ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤવਿਧਭੇਦੇਨੇવ ਯੋਜਨਾ ਛਬ੍ਬਿਧਭੇਦੇਨ ਯੋਜਨਾਯ ਸਤਿ ਅਟ੍ਠવਿਧਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ।

34. Evaṃ yā ekavidhādinā vuttavedanānaṃ bhūmivasena jānitabbatā, taṃ vatvā puna sampayuttato dassitatādijānitabbappakāraṃ vattumāha ‘‘apicā’’tiādi. Aṭṭhavidhena tatthāti tattha-saddassa sattavidhabhedeneva yojanā chabbidhabhedena yojanāya sati aṭṭhavidhattābhāvato.

ਪੂਰਣਤ੍ਥਮੇવ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸવਿਧਤਾਪੂਰਣਤ੍ਥਮੇવ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਨવવਿਧਭੇਦੇ વਿਯ ਨਯਦਾਨਤ੍ਥਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਤਤ੍ਥ ਨਯਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਭਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਹਿ ਭੇਦਨਂ ਨਯਦਾਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ ਕਤਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੋ, ਏવਂ ‘‘ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਅਤ੍ਥਿ ਸੁਖਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਪੂਰਣਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ ਅਟ੍ਠવਿਧਭੇਦੇ ਨਯਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ।

Pūraṇatthameva vuttoti dasavidhatāpūraṇatthameva vutto, na navavidhabhede viya nayadānatthaṃ. Kasmā? Tattha nayassa dinnattā. Bhinditabbassa hi bhedanaṃ nayadānaṃ, tañca tattha katanti. Yathā ca kusalattiko, evaṃ ‘‘kāyasamphassajā vedanā atthi sukhā, atthi dukkhā’’ti idampi pūraṇatthamevāti dīpitaṃ hoti aṭṭhavidhabhede nayassa dinnattā.

ਪੁਬ੍ਬੇ ਗਹਿਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਗਹਣਂ વਡ੍ਢਨਂ ਗਹਣવਡ੍ਢਨવਸੇਨ, ਨ ਪੁਰਿਮਗਹਿਤੇ ਠਿਤੇ ਅਞ੍ਞੁਪਚਯવਸੇਨ। વਡ੍ਢਨ-ਸਦ੍ਦੋ વਾ ਛੇਦਨਤ੍ਥੋ ਕੇਸવਡ੍ਢਨਾਦੀਸੁ વਿਯਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਹਣਂ ਛਿਨ੍ਦਨਂ વਡ੍ਢਨਂ, ਦੁਕਤਿਕਾਨਂ ਉਭਯੇਸਂ વਡ੍ਢਨਂ ਉਭਯવਡ੍ਢਨਂ, ਉਭਯਤੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਂ વਡ੍ਢਨਂ ਉਭਯવਡ੍ਢਨਂ, ਤਦੇવ ਉਭਤੋવਡ੍ਢਨਕਂ, ਤੇਨ ਨਯਨੀਹਰਣਂ ਉਭਤੋવਡ੍ਢਨਕਨੀਹਾਰੋ। વਡ੍ਢਨਕਨਯੋ વਾ વਡ੍ਢਨਕਨੀਹਾਰੋ, ਉਭਯਤੋ ਪવਤ੍ਤੋ વਡ੍ਢਨਕਨੀਹਾਰੋ ਉਭਤੋવਡ੍ਢਨਕਨੀਹਾਰੋ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕਮੂਲਕਤਿਕਮੂਲਕਉਭਤੋવਡ੍ਢਨਕੇਸੁ ਦੁવਿਧਤਿવਿਧਭੇਦਾਨਂਯੇવ ਹਿ વਿਸੇਸੋ। ਅਞ੍ਞੇ ਭੇਦਾ ਅવਿਸਿਟ੍ਠਾ, ਤਥਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪ੍ਪਭੇਦਜਨਨਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕੇਨ ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਨਿਰਤ੍ਥਕવਿਤਕ੍ਕਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ਇਮਞ੍ਚ ਪਾਲ਼ਿਂ વਿਤਕ੍ਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮੁਪਸਂਹਿਤਪਾਮੋਜ੍ਜਜਨਨਤ੍ਥਂ ਏਕੇਕਸ੍ਸ વਾਰਸ੍ਸ ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਮੁਖਭਾવਤੋ ਚ ਦੁવਿਧਤਿવਿਧਭੇਦਨਾਨਤ੍ਤવਸੇਨ ਇਤਰੇਪਿ ਭੇਦਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਪੇਕ੍ਖੇਸੁ ਏਕਸ੍ਸ વਿਸੇਸੇਨ ਇਤਰੇਸਮ੍ਪਿ વਿਸਿਟ੍ਠਭਾવਤੋ। ਨ ਕੇવਲਂ ਏਕવਿਧੋવ, ਅਥ ਖੋ ਦੁવਿਧੋ ਚ। ਨ ਚ ਏਕਦੁવਿਧੋવ, ਅਥ ਖੋ ਤਿવਿਧੋਪਿ। ਨਾਪਿ ਏਕ…ਪੇ॰… ਨવવਿਧੋવ, ਅਥ ਖੋ ਦਸવਿਧੋਪੀਤਿ ਹਿ ਏવਞ੍ਚ ਤੇ ਭੇਦਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਪੇਕ੍ਖਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕੋ ਭੇਦੋ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਪੇਕ੍ਖਿਯਮਾਨੇ, ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨੇ ਅਞ੍ਞਭੇਦੇ વਿਸੇਸੇਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤੇਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

Pubbe gahitato aññassa gahaṇaṃ vaḍḍhanaṃ gahaṇavaḍḍhanavasena, na purimagahite ṭhite aññupacayavasena. Vaḍḍhana-saddo vā chedanattho kesavaḍḍhanādīsu viyāti pubbe gahitassa aggahaṇaṃ chindanaṃ vaḍḍhanaṃ, dukatikānaṃ ubhayesaṃ vaḍḍhanaṃ ubhayavaḍḍhanaṃ, ubhayato vā pavattaṃ vaḍḍhanaṃ ubhayavaḍḍhanaṃ, tadeva ubhatovaḍḍhanakaṃ, tena nayanīharaṇaṃ ubhatovaḍḍhanakanīhāro. Vaḍḍhanakanayo vā vaḍḍhanakanīhāro, ubhayato pavatto vaḍḍhanakanīhāro ubhatovaḍḍhanakanīhāro. Tattha dukamūlakatikamūlakaubhatovaḍḍhanakesu duvidhatividhabhedānaṃyeva hi viseso. Aññe bhedā avisiṭṭhā, tathāpi paññāppabhedajananatthaṃ dhammavitakkena ñātivitakkādiniratthakavitakkanivāraṇatthaṃ imañca pāḷiṃ vitakkentassa dhammupasaṃhitapāmojjajananatthaṃ ekekassa vārassa gahitassa niyyānamukhabhāvato ca duvidhatividhabhedanānattavasena itarepi bhedā vuttāti veditabbā aññamaññāpekkhesu ekassa visesena itaresampi visiṭṭhabhāvato. Na kevalaṃ ekavidhova, atha kho duvidho ca. Na ca ekaduvidhova, atha kho tividhopi. Nāpi eka…pe… navavidhova, atha kho dasavidhopīti hi evañca te bhedā aññamaññāpekkhā, tasmā eko bhedo visiṭṭho attanā apekkhiyamāne, attānañca apekkhamāne aññabhede visesetīti tassa vasena tepi vattabbataṃ arahantīti vuttāti daṭṭhabbā.

ਸਤ੍ਤવਿਧੇਨਾਤਿਆਦਯੋ ਅਞ੍ਞਪ੍ਪਭੇਦਨਿਰਪੇਕ੍ਖਾ ਕੇવਲਂ ਬਹੁਪ੍ਪਕਾਰਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਤੇਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ‘‘ਬਹੁવਿਧੇਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਦਸ੍ਸੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਹਾવਿਸਯੋ ਰਾਜਾ વਿਯ ਸવਿਸਯੇ ਭਗવਾਪਿ ਮਹਾવਿਸਯਤਾਯ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤੋ ਯਥਾ ਯਥਾ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਦੇਸੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਨਾવਰਣਞਾਣਯੋਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕੇ વਤ੍વਾ ਤਿਕਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤਿਕਾ ਦੁਕੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਦੁਕਾ ਪਨ ਕਥਂ ਤਿਕੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ? ਪਰਤੋ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕੇ ਅਪੇਕ੍ਖਕਾਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬવਸੇਨ ਦੁਕਾਨਂ ਯੋਜਿਤਤ੍ਤਾ।

Sattavidhenātiādayo aññappabhedanirapekkhā kevalaṃ bahuppakāratādassanatthaṃ vuttāti sabbehi tehi pakārehi ‘‘bahuvidhena vedanākkhandhaṃ dassesī’’ti vuttaṃ. Mahāvisayo rājā viya savisaye bhagavāpi mahāvisayatāya appaṭihato yathā yathā icchati, tathā tathā desetuṃ sakkoti sabbaññutānāvaraṇañāṇayogatoti attho. Duke vatvā tikā vuttāti tikā dukesu pakkhittāti yuttaṃ, dukā pana kathaṃ tikesu pakkhittāti? Parato vuttepi tasmiṃ tasmiṃ tike apekkhakāpekkhitabbavasena dukānaṃ yojitattā.

ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁ ਆવਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਆવਜ੍ਜਨਾ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਮਾਨવੀਥਿਯਂ ਪਚ੍ਛਿਮੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਕੋਚਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਆવਜ੍ਜਨવੇਦਨਾવ ਚਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਪਟਿਘਾਤੋ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸੁਤ੍ਤੇ વਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਸੋ ਚ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਸਿਯਾ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਹਜਾਤਾਪਿ વੇਦਨਾ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਸਾ ਇਧ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਨ વਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ। ਪਾਲ਼ਿਯਞ੍ਚ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ ਅਤ੍ਥਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਪੁਨ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾਤਿ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਆવਜ੍ਜਨવੇਦਨਂ વਿਨਾ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਿਕਾ ਸਾ ਤਪ੍ਪਯੋਜਨਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਰਤੋવ વੇਦਨਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ।

Kiriyamanodhātu āvajjanavasena labbhatīti vuttaṃ, āvajjanā pana cakkhusamphassapaccayā na hoti. Na hi samānavīthiyaṃ pacchimo dhammo purimassa koci paccayo hoti. Ye ca vadanti ‘‘āvajjanavedanāva cakkhusaṅghaṭṭanāya uppannattā evaṃ vuttā’’ti, tañca na yuttaṃ. Na hi ‘‘cakkhurūpapaṭighāto cakkhusamphasso’’ti katthaci sutte vā aṭṭhakathāyaṃ vā vuttaṃ. Yadi so ca cakkhusamphasso siyā, cakkhuviññāṇasahajātāpi vedanā cakkhusamphassapaccayāti sā idha aṭṭhakathāyaṃ na vajjetabbā siyā. Pāḷiyañca ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanā atthi abyākatā’’ti ettha saṅgahitattā puna ‘‘cakkhusamphassajā vedanā’’ti na vattabbaṃ siyāti. Ayaṃ panetthādhippāyo – āvajjanavedanaṃ vinā cakkhusamphassassa uppatti natthīti taduppādikā sā tappayojanattā pariyāyena cakkhusamphassapaccayāti vattuṃ yuttāti, nippariyāyena pana cakkhusamphassassa paratova vedanā labbhanti.

ਚਤੁਤ੍ਤਿਂਸਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਾਨਂ ਅਗ੍ਗਹਣਂ ਤੇਸਂ ਸਯਮੇવ ਮਨੋਦ੍વਾਰਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਭવਙ੍ਗਮਨੋ ਹਿ ਮਨੋਦ੍વਾਰਂ, ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋ ਚ ਤਤੋ ਅਨਞ੍ਞਾਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਚਤੁવੀਸਤਿવਿਧਭੇਦੇ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਦਿਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਸਮਾਨવੀਥਿਯਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾ, ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਚਤੁવੀਸਤਿਕਾ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਆਗਤਾਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਅਤ੍ਥਿ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਅਨੁਪਾਦਾਨਿਯੋ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਅਸਂਕਿਲੇਸਿਕੋ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਾਨਾવੀਥਿਗਤਾਨਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾਯ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸਪਿ ਨਾਨਾવੀਥਿਯਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਸਮਾਨવੀਥਿਯਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਦਿਕਤਾ ਏਕਨ੍ਤਿਕਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਏਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਨ ਪਨ ਅਸਮਾਨવੀਥਿਯਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤવਿਧਾਦੀਸੁ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਠਤ੍વਾ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਨ ਹਿ ਸਮਾਨવੀਥਿਯਂਯੇવ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਸਮਤਿਕ੍ਕਮਭਾવਨਾਹਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਿਧਾਪਿ ਚ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਠਤ੍વਾ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

Catuttiṃsacittuppādavasenāti ettha rūpārūpāvacarānaṃ aggahaṇaṃ tesaṃ sayameva manodvārabhūtattā. Sabbabhavaṅgamano hi manodvāraṃ, cutipaṭisandhiyo ca tato anaññāti. Imasmiṃ pana catuvīsatividhabhede cakkhusamphassapaccayādikusalādīnaṃ samānavīthiyaṃ labbhamānatā aṭṭhakathāyaṃ vuttā, pāḷiyaṃ pana ekūnavīsaticatuvīsatikā saṅkhipitvā āgatāti ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanākkhandho atthi anupādinnaanupādāniyo asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesiko avitakkaavicāro’’tiādinā nānāvīthigatānaṃ labbhamānatāya vuttattā kusalattikassapi nānāvīthiyaṃ labbhamānatā yojetabbā. Aṭṭhakathāyaṃ pana samānavīthiyaṃ cakkhusamphassapaccayādikatā ekantikāti katvā ettha labbhamānatā dassitā, na pana asamānavīthiyaṃ labbhamānatā paṭikkhittā. Teneva ‘‘tāni sattavidhādīsu yattha katthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti āha. Na hi samānavīthiyaṃyeva upanissayakoṭisamatikkamabhāvanāhi labbhamānatā hoti. Tidhāpi ca labbhamānataṃ sandhāya ‘‘yattha katthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti vuccati.

ਏਤਾਨੀਤਿ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਕੁਸਲਾਦੀਨਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ વਦਤਿ, વੇਦਨਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਚ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਕਥੇਤੁਂ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਕਤੋ। ਤੇਨੇવ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤવਿਧਭੇਦੇ ਤਿਕਭੂਮਿવਸੇਨ, ਚਤੁવੀਸਤਿવਿਧਭੇਦੇ ਦ੍વਾਰਤਿਕવਸੇਨ, ਤਿਂਸવਿਧਭੇਦੇ ਦ੍વਾਰਭੂਮਿવਸੇਨ, ਬਹੁવਿਧਭੇਦੇ ਦ੍વਾਰਤਿਕਭੂਮਿવਸੇਨ ਦੀਪਿਤਾਨੀਤਿ ‘‘ਤੇਸੁ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਠਤ੍વਾ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਦੀਪਨਾ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੂਮਿવਸੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਤਾ ਚ ਭੂਮਿਯੋ ਤਿਂਸવਿਧਭੇਦੇ ਸਯਮੇવਾਗਤਾ, ਨ ਚ ਸਤ੍ਤવਿਧਭੇਦੇ વਿਯ ਦ੍વਾਰਂ ਅਨਾਮਟ੍ਠਂ, ਅਤਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾ ਚ ਏਤ੍ਥ ਸਮਾਨਾਸਮਾਨવੀਥੀਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾਤਿ ਤਿਂਸવਿਧੇ…ਪੇ॰… ਸੁਖਦੀਪਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਿਂਸવਿਧਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਤ੍વਾ ਦੀਪਯਿਂਸੁ, ਨਨੁ ਦ੍વਾਰਤਿਕਭੂਮੀਨਂ ਆਮਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਬਹੁવਿਧਭੇਦੇ ਠਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ? ਨ, ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਾਤਿਕ੍ਕਮਤੋ। ਸਤ੍ਤવਿਧਭੇਦੋ ਹਿ ਦ੍વਾਰਸ੍ਸ ਅਨਾਮਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਦੀਪਨਾਯ ਅਟ੍ਠਾਨਂ, ਚਤੁવੀਸਤਿવਿਧਭੇਦੇ ਆਮਟ੍ਠਦ੍વਾਰਤਿਕਾ ਨ ਭੂਮਿਯੋ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ, ਤਿਂਸવਿਧਭੇਦੇ ਆਮਟ੍ਠਦ੍વਾਰਭੂਮਿਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਚ ਠਪਿਤਾ, ਤੇ ਚੇਤ੍ਥ ਤਿਕਾ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਰਹਿਤਾ ਕੇવਲਂ ਭੂਮੀਹਿ ਸਹ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾવ। ਤੇਨੇਦਂ ਦੀਪਨਾਯ ਠਾਨਂ, ਤਦਤਿਕ੍ਕਮੇ ਪਨ ਠਾਨਾਤਿਕ੍ਕਮੋ ਹੋਤੀਤਿ।

Etānīti yathādassitāni kusalādīni cittāni vadati, vedanāniddesepi ca etasmiṃ pubbaṅgamassa cittassa vasena kathetuṃ sukhanti cittasambandho kato. Teneva pana cittāni sattavidhabhede tikabhūmivasena, catuvīsatividhabhede dvāratikavasena, tiṃsavidhabhede dvārabhūmivasena, bahuvidhabhede dvāratikabhūmivasena dīpitānīti ‘‘tesu yatthakatthaci ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭantī’’ti vuttaṃ. Kusalādīnaṃ dīpanā kāmāvacarādibhūmivasena kātabbā, tā ca bhūmiyo tiṃsavidhabhede sayamevāgatā, na ca sattavidhabhede viya dvāraṃ anāmaṭṭhaṃ, atibyattā ca ettha samānāsamānavīthīsu labbhamānatāti tiṃsavidhe…pe… sukhadīpanāni hontī’’ti vuttaṃ. Kasmā pana tiṃsavidhasmiṃyeva ṭhatvā dīpayiṃsu, nanu dvāratikabhūmīnaṃ āmaṭṭhattā bahuvidhabhede ṭhatvā dīpetabbānīti? Na, dīpetabbaṭṭhānātikkamato. Sattavidhabhedo hi dvārassa anāmaṭṭhattā dīpanāya aṭṭhānaṃ, catuvīsatividhabhede āmaṭṭhadvāratikā na bhūmiyo apekkhitvā ṭhapitā, tiṃsavidhabhede āmaṭṭhadvārabhūmiyo vuttā. Ye ca ṭhapitā, te cettha tikā apekkhitabbarahitā kevalaṃ bhūmīhi saha dīpetabbāva. Tenedaṃ dīpanāya ṭhānaṃ, tadatikkame pana ṭhānātikkamo hotīti.

ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਸਦ੍ਧਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦਾਨਂ ਦੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੨੩) ਨਾਨਾવੀਥਿਯਂ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏਕવੀਥਿਯਂ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਤਦਭਾવੇ ਅਭਾવਤੋ ਜਾਤਿ વਿਯ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਲੇਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਇਧ ਪਨ ‘‘ਕਸਿਣਰੂਪਦਸ੍ਸਨਹੇਤੁਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦਿવੇਦਨਾ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਨਾવੀਥਿਯਂ ਗਤਾਨਿ ਏਤਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾਨੀਤਿ ਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਲੇਸੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿ, ਬਲવਬਲવਾਨਂ ਪਨ ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਆਦਿਭੂਤੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿ। ‘‘વਾਲਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਹਿ ਆਦਿ, ਅવਯવੋ વਾ ਕੋਟਿ। ਕਸਿਣਰੂਪਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਚ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਾਦੀਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿ। ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦੀਨਿ વਿਯ વਾ ਨ ਬਲવਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਨ੍ਤਭਾવੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਘਾਨਾਦਿਦ੍વਾਰੇਸੁ ਤੀਸੁ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾਭਾવਂ વਦਨ੍ਤੋ ਇਧ ਸਮਾਨવੀਥਿ ਨ ਗਹਿਤਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਦਸ੍ਸਨਸવਨਾਨਿ વਿਯ ਹਿ ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਘਾਯਨਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਦਲਾਭੋ ਦੀਪਿਤੋਤਿ। ਯਦਿਪਿ વਾਯੋਕਸਿਣਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾਪਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਪੁਰਿਮੇਨ ਪਨ ਸવਨੇਨ વਿਨਾ ਤਂ ਫੁਸਨਂ ਸਯਮੇવ ਮੂਲੁਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ।

Upanissayakoṭiyāti ettha ‘‘saddhaṃ upanissāya dānaṃ detī’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.423) nānāvīthiyaṃ pakatūpanissayo vuttoti ekavīthiyaṃ kusalādīnaṃ cakkhusamphassādayo tadabhāve abhāvato jāti viya jarāmaraṇassa upanissayalesena paccayoti vattuṃ yujjeyya, idha pana ‘‘kasiṇarūpadassanahetuuppannā parikammādivedanā cakkhusamphassapaccayā’’ti vakkhati, tasmā nānāvīthiyaṃ gatāni etāni cittāni cakkhusamphassapaccayā labbhamānānīti na upanissayaleso upanissayakoṭi, balavabalavānaṃ pana parikammādīnaṃ upanissayānaṃ sabbesaṃ ādibhūto upanissayo upanissayakoṭi. ‘‘Vālakoṭi na paññāyatī’’tiādīsu viya hi ādi, avayavo vā koṭi. Kasiṇarūpadassanato pabhuti ca kāmāvacarakusalādīnaṃ vedanānaṃ upanissayo pavattoti taṃ dassanaṃ upanissayakoṭi. Parikammādīni viya vā na balavaupanissayo dassananti tassa upanissayantabhāvena upanissayakoṭitā vuttā. Ghānādidvāresu tīsu upanissayakoṭiyā labbhamānattābhāvaṃ vadanto idha samānavīthi na gahitāti dīpeti. Dassanasavanāni viya hi kasiṇaparikammādīnaṃ ghāyanādīni upanissayā na hontīti tadalābho dīpitoti. Yadipi vāyokasiṇaṃ phusitvāpi gahetabbaṃ, purimena pana savanena vinā taṃ phusanaṃ sayameva mūlupanissayo yebhuyyena na hotīti tassa upanissayakoṭitā na vuttā.

ਅਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਗਤੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਜ੍ਝਾਸਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਞ੍ਚੇવ ਮਹਨ੍ਤਞ੍ਚ વਤ੍ਤਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ વਾ ਕਤਂ વਤ੍ਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਕਤਂ ਪਟਿવਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਆਹ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿਪਿ ਪਨ ਕਸਿਣਰੂਪਦਸ੍ਸਨਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁਦਸ੍ਸਨਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿਯੇવਾਤਿ। ਤੇਨ ਤਦੁਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

Ajjhāsayena sampattigato ajjhāsayasampanno, sampannajjhāsayoti vuttaṃ hoti. Vattappaṭivattanti khuddakañceva mahantañca vattaṃ, pubbe vā kataṃ vattaṃ, pacchā kataṃ paṭivattaṃ. Evaṃ cakkhuviññāṇanti ādimhi uppannaṃ āha, tato paraṃ uppannānipi pana kasiṇarūpadassanakalyāṇamittadassanasaṃvegavatthudassanādīni upanissayapaccayā hontiyevāti. Tena tadupanissayaṃ cakkhuviññāṇaṃ dassetīti veditabbaṃ.

ਯਥਾਭੂਤਸਭਾવਾਦਸ੍ਸਨਂ ਅਸਮਪੇਕ੍ਖਨਾ। ‘‘ਅਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ વਿਨਿਬਨ੍ਧਸ੍ਸ। ਸਭਾવਨ੍ਤਰਾਮਸਨવਸੇਨ ਪਰਾਮਟ੍ਠਸ੍ਸ, ਪਰਾਮਟ੍ਠવਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਗਹਣવਸੇਨ ਅਨੁ ਅਨੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਧਮ੍ਮਤਾਯ ਥਿਰਭਾવਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਥਾਮਗਤਸ੍ਸ, ਅਪ੍ਪਹੀਨਕਾਮਰਾਗਾਦਿਕਸ੍ਸ વਾ। ਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਠਿਤੋਤਿ વੀਮਂਸਾਯ ਠਿਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਸਮਪੇਕ੍ਖਨਾਯਾਤਿਆਦਿਨਾ ਮੋਹਾਦੀਨਂ ਕਿਚ੍ਚੇਨ ਪਾਕਟੇਨ ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ વਿਚਾਰਣਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਸਮਤਿਕ੍ਕਮવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਹੇਤੁਕਾ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਚਤੁਭੂਮਿਕવੇਦਨਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋ ਏવ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ ਕਥਿਤੋ, ਤਥਾ ‘‘ਭਾવਨਾવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ।

Yathābhūtasabhāvādassanaṃ asamapekkhanā. ‘‘Asmī’’ti rūpādīsu vinibandhassa. Sabhāvantarāmasanavasena parāmaṭṭhassa, parāmaṭṭhavatoti attho. Ārammaṇādhigahaṇavasena anu anu uppajjanadhammatāya thirabhāvakilesassa thāmagatassa, appahīnakāmarāgādikassa vā. Pariggahe ṭhitoti vīmaṃsāya ṭhito. Ettha ca asamapekkhanāyātiādinā mohādīnaṃ kiccena pākaṭena tesaṃ uppattivasena vicāraṇā daṭṭhabbā. Rūpadassanena uppannakilesasamatikkamavasena pavattā rūpadassanahetukā hotīti ‘‘cakkhusamphassapaccayā nāma jātā’’ti āha. Ettha ca cakkhusamphassassa catubhūmikavedanāya upanissayabhāvo eva pakārantarena kathito, tathā ‘‘bhāvanāvasenā’’ti ettha ca.

ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨੇਨ ਤੀਣਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਕਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ, ਤਂਮੂਲਕਂ વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਸਮ੍ਮਸਨਂ ਆਦਿਭੂਤੇ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਾਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਸਮ੍ਮਸਨਂ ਭਾવਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾਤਿ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ। ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ। ਏવਂ ‘‘ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

Kalāpasammasanena tīṇi lakkhaṇāni āropetvā udayabbayānupassanādikāya vipassanāpaṭipāṭiyā ādimhi rūpārammaṇapariggahena rūpārammaṇaṃ sammasitvā, taṃmūlakaṃ vā sabbaṃ sammasanaṃ ādibhūte rūpārammaṇe pavattatīti katvā āha ‘‘rūpārammaṇaṃ sammasitvā’’ti. Ettha ca nāmarūpapariggahādi sabbaṃ sammasanaṃ bhāvanāti veditabbā. Rūpārammaṇaṃ sammasitvāti ca yathāvuttacakkhuviññāṇassa ārammaṇabhūtaṃ rūpārammaṇaṃ vuttaṃ, na yaṃ kiñci. Ārammaṇena hi cakkhusamphassaṃ dassetīti. Evaṃ ‘‘rūpārammaṇe uppannaṃ kilesa’’nti etthāpi veditabbaṃ.

ਇਦਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਕਿਂਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ વਿਯ ਯੋਜਨਾਯ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਆਪੋਧਾਤੁਯਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਮਹਾਭੂਤਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।

Idaṃ phoṭṭhabbaṃ kiṃnissitanti cakkhudvāre viya yojanāya yathāsambhavaṃ āpodhātuyā aññamaññassa ca vasena mahābhūtanissitatā yojetabbā.

ਜਾਤਿ…ਪੇ॰… ਬਲવਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਤੋ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਾਨਂ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਬਲવਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਭਯਤੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਹਜਾਤਸ੍ਸ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਭੂਤਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਬਲવਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

Jāti…pe… balavapaccayo hotīti yathāvuttānaṃ bhayato dissamānānaṃ jātiādīnaṃ balavapaccayabhāvena tesaṃ bhayato dassanena sahajātassa manosamphassassa, tassa vā dassanassa dvārabhūtassa bhavaṅgamanosamphassassa balavapaccayabhāvaṃ dasseti.

ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੇ ਜਾਤਿਆਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇવ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਰਾਗਾਦਿવਤ੍ਥੁਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣੇ। વਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੇਦਨਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣੇਕਦੇਸਸ੍ਸ ਪਰਿਗ੍ਗਹਮੁਖੇਨ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਪਰਿਗ੍ਗਹਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

Dhammārammaṇeti na pubbe vutte jātiādiārammaṇeva, atha kho sabbasmiṃ rāgādivatthubhūte dhammārammaṇe. Vatthunissitanti ettha vedanādisaṅkhātassa dhammārammaṇekadesassa pariggahamukhena dhammārammaṇapariggahaṃ dasseti.

ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਂ, ਤਦੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਸ੍ਸੇવ ਫਲਭਾવੇਨ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ ਕਾਰਣਫਲਸਙ੍ਕਰਭਾવੇਨ ਸੋਤੂਨਂ ਸਮ੍ਮੋਹਜਨਕਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨ ਸਹਜਾਤਭਾવਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਯਥਾ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੪; ੩.੪੨੦, ੪੨੫-੪੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੬੦) વਚਨਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਸਯਾ વਿਯ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਨ ਤਥਾ ਫਸ੍ਸੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਸਯਾ વਿਯ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦਿવਚਨਂ ਨ ਅਰਹਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦਿਭਾવੋ ਨ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

Manosamphassoti viññāṇaṃ samphassassa kāraṇabhāvena gahitaṃ, tadeva attano phalasseva phalabhāvena vattuṃ na yuttaṃ kāraṇaphalasaṅkarabhāvena sotūnaṃ sammohajanakattāti āha ‘‘na hi sakkā viññāṇaṃ manosamphassajanti niddisitu’’nti, na pana viññāṇassa manosamphassena sahajātabhāvassa abhāvā. Yasmā vā yathā ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (ma. ni. 1.204; 3.420, 425-426; saṃ. ni. 4.60) vacanato indriyavisayā viya viññāṇampi phassassa visesapaccayo, na tathā phasso viññāṇassa, tasmā indriyavisayā viya viññāṇampi cakkhusamphassajādivacanaṃ na arahatīti cakkhusamphassajādibhāvo na katoti veditabbo.

ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

੩. ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ

3. Pañhapucchakavaṇṇanā

੧੫੦. ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਰੂਪવਸੇਨ ਤਂ ਤਂ ਸਮੁਦਾਯਂ ਏਕੇਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਪਣ੍ਣਾਸ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿਆਦੀਸੁ ਰਾਗਾਦਯੋ ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸੀਲਾਦਯੋ ਚ ਪਞ੍ਚ ਸਂવਰਾ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ, ਸਮ੍ਮਸਨਂ ਪਨ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਏવ। ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਾਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਤੋ ਸਤਿਸਂવਰੋ ਞਾਣવੀਰਿਯਸਂવਰਾ ਚ ਯਥਾਯੋਗਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਪਰਿਗ੍ਗਹવਚਨੇਨ ਸਮ੍ਮਸਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤੇਯੇવਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ।

150. Cittuppādarūpavasena taṃ taṃ samudāyaṃ ekekaṃ dhammaṃ katvā ‘‘pañcapaṇṇāsa kāmāvacaradhamme’’ti āha. Rajjantassātiādīsu rāgādayo chasu dvāresu sīlādayo ca pañca saṃvarā yathāsambhavaṃ yojetabbā, sammasanaṃ pana manodvāre eva. Rūpārūpāvacaradhammesu abhijjhādomanassādiuppatti atthīti tato satisaṃvaro ñāṇavīriyasaṃvarā ca yathāyogaṃ yojetabbā. Pariggahavacanena sammasanapaccavekkhaṇāni saṅgaṇhāti. Teyevāti cattāro khandhā vuttā.

ਸਮਾਨੇ ਦੇਸਿਤਬ੍ਬੇ ਦੇਸਨਾਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿવਟ੍ਟਨਂ ਪਰਿવਟ੍ਟੋ। ਤੀਸੁਪਿ ਪਰਿવਟ੍ਟੇਸੁ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਊਨਂ ਅਧਿਕਂ વਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਏਕੋવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ’’ਤਿ।

Samāne desitabbe desanāmattassa parivaṭṭanaṃ parivaṭṭo. Tīsupi parivaṭṭesu katthaci kiñci ūnaṃ adhikaṃ vā natthīti katvā āha ‘‘ekova paricchedo’’ti.

ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

Khandhavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ੨. ਆਯਤਨવਿਭਙ੍ਗੋ • 2. Āyatanavibhaṅgo

Related texts:

ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੧. ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ • 1. Khandhavibhaṅgo

ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
੩. ਪਞ੍ਹਾਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ੧. ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ • 1. Khandhavibhaṅgo

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact