Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
൨. ഖന്ധയമകം
2. Khandhayamakaṃ
൧. പണ്ണത്തിവാരോ
1. Paṇṇattivāro
ഉദ്ദേസവാരവണ്ണനാ
Uddesavāravaṇṇanā
൨-൩. ഖന്ധയമകേ …പേ॰… പരിഞ്ഞാ ച വത്തബ്ബാതി ഇദം പധാനഭാവേന വത്തബ്ബദസ്സനം. അഭിഞ്ഞേയ്യകഥാ ഹി അഭിധമ്മോ, സാ ച യാവദേവ പരിഞ്ഞത്താതി പരിഞ്ഞാസു ച ന വിനാ തീരണപരിഞ്ഞായ പഹാനപരിഞ്ഞാ, തീരണഞ്ച സമ്പുണ്ണപരാനുഗ്ഗഹസ്സ അധിപ്പേതത്താ കാലപുഗ്ഗലോകാസവിഭാഗമുഖേന ഖന്ധാനം വിസും സഹ ച ഉപ്പാദനിരോധലക്ഖണപരിഗ്ഗഹവസേന സാതിസയം സമ്ഭവതി, നാഞ്ഞഥാതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഛസു കാലഭേദേസു…പേ॰… പരിഞ്ഞാ ച വത്തബ്ബാ’’തി പധാനം വത്തബ്ബം ഉദ്ധരതി. തത്ഥ പന യഥാ ന തീരണപരിഞ്ഞായ വിനാ പഹാനപരിഞ്ഞാ, ഏവം തീരണപരിഞ്ഞാ വിനാ ഞാതപരിഞ്ഞായ. സാ ച സുതമയഞാണമൂലികാതി ദേസനാകുസലോ സത്ഥാ അന്വയതോ ബ്യതിരേകതോ ച സമുദായാവയവപദത്ഥാദിവിഭാഗദസ്സനമുഖേന ഖന്ധേസു പരിഞ്ഞാപ്പഭേദം പകാസേതുകാമോ ‘‘പഞ്ചക്ഖന്ധാ’’തിആദിനാ ദേസനം ആരഭീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘തേ പന ഖന്ധാ’’തിആദിമാഹ. പഞ്ചഹി പദേഹീതി പഞ്ചഹി സമുദായപദേഹി.
2-3. Khandhayamake…pe… pariññā ca vattabbāti idaṃ padhānabhāvena vattabbadassanaṃ. Abhiññeyyakathā hi abhidhammo, sā ca yāvadeva pariññattāti pariññāsu ca na vinā tīraṇapariññāya pahānapariññā, tīraṇañca sampuṇṇaparānuggahassa adhippetattā kālapuggalokāsavibhāgamukhena khandhānaṃ visuṃ saha ca uppādanirodhalakkhaṇapariggahavasena sātisayaṃ sambhavati, nāññathāti imamatthaṃ dassento ‘‘chasu kālabhedesu…pe… pariññā ca vattabbā’’ti padhānaṃ vattabbaṃ uddharati. Tattha pana yathā na tīraṇapariññāya vinā pahānapariññā, evaṃ tīraṇapariññā vinā ñātapariññāya. Sā ca sutamayañāṇamūlikāti desanākusalo satthā anvayato byatirekato ca samudāyāvayavapadatthādivibhāgadassanamukhena khandhesu pariññāppabhedaṃ pakāsetukāmo ‘‘pañcakkhandhā’’tiādinā desanaṃ ārabhīti dassento ‘‘te pana khandhā’’tiādimāha. Pañcahi padehīti pañcahi samudāyapadehi.
തത്ഥാതി തേസു സമുദായാവയവപദേസു. ധമ്മോതി രുപ്പനാദികോ ഞേയ്യധമ്മോ. സമുദായപദസ്സാതി രൂപക്ഖന്ധാദിസമുദായപദസ്സ. യദിപി അവയവവിനിമുത്തോ പരമത്ഥതോ സമുദായോ നാമ നത്ഥി, യഥാ പന അവയവോ സമുദായോ ന ഹോതി, ഏവം ന സമുദായോപി അവയവോതി സതിപി സമുദായാവയവാനം ഭേദേ ദ്വിന്നം പദാനം സമാനാധികരണഭാവതോ അത്ഥേവാഭേദോതി പദദ്വയസ്സ സമാനത്ഥതായ സിയാ ആസങ്കാതി ആഹ ‘‘ഏതസ്മിം സംസയട്ഠാനേ’’തി. ‘‘ചക്ഖായതനം രൂപക്ഖന്ധഗണനം ഗച്ഛതി, വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാ മനോവിഞ്ഞാണധാതൂ’’തിആദീസു ഏകദേസോ സമുദായപദത്ഥോ വുത്തോ, ‘‘യം കിഞ്ചി രൂപം…പേ॰… അയം വുച്ചതി രൂപക്ഖന്ധോ’’തിആദീസു (വിഭ॰ ൨) പന സകലോതി ആഹ ‘‘രൂപാദി…പേ॰… അത്ഥോ’’തി. അവയവപദാനഞ്ചേത്ഥ വിസേസനവിസേസിതബ്ബവിസയാനം സമാനാധികരണതായ സമുദായപദത്ഥതാ വുത്താ, തതോ ഏവ സമുദായപദാനമ്പി അവയവപദത്ഥതാ. ന ഹി വിസേസനവിസേസിതബ്ബാനം അത്ഥാനം അച്ചന്തം ഭേദോ അഭേദോ വാ ഇച്ഛിതോ, അഥ ഖോ ഭേദാഭേദോ, തസ്മാ അഭേദദസ്സനവസേന പഠമനയോ വുത്തോ, ഭേദദസ്സനവസേന ദുതിയനയോ. യോ ഹി രുപ്പനാദിസങ്ഖാതോ രാസട്ഠോ അവയവപദേഹി രൂപാദിസദ്ദേഹി ച ഖന്ധസദ്ദേന ച വിസേസനവിസേസിതബ്ബഭാവേന ഭിന്ദിത്വാ വുത്തോ, സ്വായം അത്ഥതോ രാസിഭാവേന അപേക്ഖിതോ രുപ്പനാദിഅത്ഥോ ഏവാതി.
Tatthāti tesu samudāyāvayavapadesu. Dhammoti ruppanādiko ñeyyadhammo. Samudāyapadassāti rūpakkhandhādisamudāyapadassa. Yadipi avayavavinimutto paramatthato samudāyo nāma natthi, yathā pana avayavo samudāyo na hoti, evaṃ na samudāyopi avayavoti satipi samudāyāvayavānaṃ bhede dvinnaṃ padānaṃ samānādhikaraṇabhāvato atthevābhedoti padadvayassa samānatthatāya siyā āsaṅkāti āha ‘‘etasmiṃ saṃsayaṭṭhāne’’ti. ‘‘Cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati, viññāṇakkhandho tajjā manoviññāṇadhātū’’tiādīsu ekadeso samudāyapadattho vutto, ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ…pe… ayaṃ vuccati rūpakkhandho’’tiādīsu (vibha. 2) pana sakaloti āha ‘‘rūpādi…pe… attho’’ti. Avayavapadānañcettha visesanavisesitabbavisayānaṃ samānādhikaraṇatāya samudāyapadatthatā vuttā, tato eva samudāyapadānampi avayavapadatthatā. Na hi visesanavisesitabbānaṃ atthānaṃ accantaṃ bhedo abhedo vā icchito, atha kho bhedābhedo, tasmā abhedadassanavasena paṭhamanayo vutto, bhedadassanavasena dutiyanayo. Yo hi ruppanādisaṅkhāto rāsaṭṭho avayavapadehi rūpādisaddehi ca khandhasaddena ca visesanavisesitabbabhāvena bhinditvā vutto, svāyaṃ atthato rāsibhāvena apekkhito ruppanādiattho evāti.
യഥാ അവയവപദേഹി വുച്ചമാനോപി സമുദായപദസ്സ അത്ഥോ ഹോതി, ഏവം സമുദായപദേഹി വുച്ചമാനോപി അവയവപദസ്സ അത്ഥോതി ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ രൂപഞ്ചേവ രൂപക്ഖന്ധോ ച, രൂപക്ഖന്ധോ രൂപന്തി? ആമന്താ’’തിആദിനാ പദസോധനാ കതാതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘രൂപാദിഅവയവപദേഹി…പേ॰… പദസോധനവാരോ വുത്തോ’’തി. തത്ഥ ഏകച്ചസ്സ അവയവപദസ്സ അഞ്ഞത്ഥ വുത്തിയാ അവയവപദത്ഥസ്സ സമുദായപദത്ഥതായ സിയാ അനേകന്തികതാ, സമുദായപദസ്സ പന തം നത്ഥീതി സമുദായപദത്ഥസ്സ അവയവപദത്ഥതായ ബ്യഭിചാരാഭാവോ ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ രൂപന്തി? ആമന്താ’’തി പാളിയാ പകാസിതോതി വുത്തം ‘‘രൂപാദി…പേ॰… ദസ്സേതു’’ന്തി.
Yathā avayavapadehi vuccamānopi samudāyapadassa attho hoti, evaṃ samudāyapadehi vuccamānopi avayavapadassa atthoti ‘‘rūpakkhandho rūpañceva rūpakkhandho ca, rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’tiādinā padasodhanā katāti dassento āha ‘‘rūpādiavayavapadehi…pe… padasodhanavāro vutto’’ti. Tattha ekaccassa avayavapadassa aññattha vuttiyā avayavapadatthassa samudāyapadatthatāya siyā anekantikatā, samudāyapadassa pana taṃ natthīti samudāyapadatthassa avayavapadatthatāya byabhicārābhāvo ‘‘rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’ti pāḷiyā pakāsitoti vuttaṃ ‘‘rūpādi…pe… dassetu’’nti.
‘‘രൂപക്ഖന്ധോ’’തിആദീസു ഖന്ധത്ഥസ്സ വിസേസിതബ്ബത്താ വുത്തം ‘‘പധാനഭൂതസ്സ ഖന്ധപദസ്സാ’’തി. വേദനാദിഉപപദത്ഥസ്സ ച സമ്ഭവതോ ‘‘വേദനാക്ഖന്ധോ’’തിആദീസു. രൂപാവയവപദേന വുത്തസ്സാതി രൂപസങ്ഖാതേന അവയവപദേന വിസേസനഭാവേന വുത്തസ്സ ഖന്ധത്ഥസ്സ രൂപക്ഖന്ധഭാവോ ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ രൂപന്തി? ആമന്താ’’തി. തത്ഥാതി തസ്മിം രൂപക്ഖന്ധപദേ. പധാനഭൂതേന വിസേസിതബ്ബത്താ ഖന്ധാവയവപദേന വുത്തസ്സ രുപ്പനട്ഠസ്സ കിം വേദനാക്ഖന്ധാദിഭാവോ ഹോതീതി യോജനാ. സമാനേ അവയവപദാഭിധേയ്യഭാവേ അപ്പധാനേന പദേന യോ അത്ഥോ വിഞ്ഞായതി, സോ കസ്മാ പധാനേന ന വിഞ്ഞായതീതി അധിപ്പായോ. ഖന്ധാവയവപദേന വുത്തോ ധമ്മോതി രാസട്ഠമാഹ. തത്ഥ കോചീതി രുപ്പനട്ഠോ. കേനചി സമുദായപദേനാതി രൂപക്ഖന്ധപദേന, ന വേദനാക്ഖന്ധാദിപദേന. തേനാഹ ‘‘ന സബ്ബോ സബ്ബേനാ’’തി. ഏസ നയോ വേദനാക്ഖന്ധാദീസു. രൂപരൂപക്ഖന്ധാദിഅവയവസമുദായപദസോധനമുഖേന തത്ഥ ച ചതുക്ഖന്ധവസേന പവത്താ പാളിഗതി പദസോധനമൂലചക്കവാരോ. ഏവഞ്ച ദസ്സേന്തേനാതി ഇമിനാ യ്വായം രൂപാദിഅവയവപദേഹി രൂപക്ഖന്ധാദിസമുദായപദേഹി ച ദസ്സിതാകാരോ അത്ഥവിസേസോ, തം പച്ചാമസതി. വിസേസനഭാവോ ഭേദകതായ സാമഞ്ഞതോ അവച്ഛേദകത്താ, വിസേസിതബ്ബഭാവോ അഭേദയോഗേന ഭേദന്തരതോ അവിച്ഛിന്ദിതബ്ബത്താ, സമാനാധികരണഭാവോ തേസം ഭേദാഭേദാനം ഏകവത്ഥുസന്നിസ്സയത്താ.
‘‘Rūpakkhandho’’tiādīsu khandhatthassa visesitabbattā vuttaṃ ‘‘padhānabhūtassa khandhapadassā’’ti. Vedanādiupapadatthassa ca sambhavato ‘‘vedanākkhandho’’tiādīsu. Rūpāvayavapadena vuttassāti rūpasaṅkhātena avayavapadena visesanabhāvena vuttassa khandhatthassa rūpakkhandhabhāvo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’ti. Tatthāti tasmiṃ rūpakkhandhapade. Padhānabhūtena visesitabbattā khandhāvayavapadena vuttassa ruppanaṭṭhassa kiṃ vedanākkhandhādibhāvo hotīti yojanā. Samāne avayavapadābhidheyyabhāve appadhānena padena yo attho viññāyati, so kasmā padhānena na viññāyatīti adhippāyo. Khandhāvayavapadena vutto dhammoti rāsaṭṭhamāha. Tattha kocīti ruppanaṭṭho. Kenaci samudāyapadenāti rūpakkhandhapadena, na vedanākkhandhādipadena. Tenāha ‘‘na sabbo sabbenā’’ti. Esa nayo vedanākkhandhādīsu. Rūparūpakkhandhādiavayavasamudāyapadasodhanamukhena tattha ca catukkhandhavasena pavattā pāḷigati padasodhanamūlacakkavāro. Evañca dassentenāti iminā yvāyaṃ rūpādiavayavapadehi rūpakkhandhādisamudāyapadehi ca dassitākāro atthaviseso, taṃ paccāmasati. Visesanabhāvo bhedakatāya sāmaññato avacchedakattā, visesitabbabhāvo abhedayogena bhedantarato avicchinditabbattā, samānādhikaraṇabhāvo tesaṃ bhedābhedānaṃ ekavatthusannissayattā.
തേനാതി യഥാവുത്തേന വിസേസനവിസേസിതബ്ബഭാവേന. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം സമാനാധികരണേ. തേനാതി വാ സമാനാധികരണഭാവേന. ഏത്ഥാതി രൂപക്ഖന്ധപദേ. യഥാ നീലുപ്പലപദേ ഉപ്പലവിസേസനഭൂതം നീലം വിസിട്ഠമേവ ഹോതി, ന യം കിഞ്ചി, ഏവമിധാപി ഖന്ധവിസേസനഭൂതം രൂപമ്പി വിസിട്ഠമേവ സിയാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘കിം ഖന്ധതോ…പേ॰… ഹോതീ’’തി ആഹ. തഥാ ‘‘രൂപഞ്ച തം ഖന്ധോ ചാ’’തി സമാനാധികരണഭാവേനേവ യം രൂപം, സോ ഖന്ധോ. യോ ഖന്ധോ, തം രൂപന്തി അയമ്പി ആപന്നോ ഏവാതി ആഹ ‘‘സബ്ബേവ…പേ॰… വിസേസിതബ്ബാ’’തി. വിസേസനേന ച നാമ നിദ്ധാരിതരൂപേന ഭവിതബ്ബം അവച്ഛേദകത്താ, ന അനിദ്ധാരിതരൂപേനാതി ആഹ ‘‘കിം പന ത’’ന്തിആദി, തസ്സേവ ഗഹിതത്താ ന പിയരൂപസാതരൂപസ്സാതി അധിപ്പായോ. ന ഹി തം ഖന്ധവിസേസനഭാവേന ഗഹിതം, വിസ്സജ്ജനം കതം തസ്സേവാതി യോജനാ. ന ഖന്ധതോ അഞ്ഞം രൂപം അത്ഥീതി ഇദം രുപ്പനട്ഠോ രൂപന്തി കത്വാ വുത്തം, ന ഹി സോ ഖന്ധവിനിമുത്തോ അത്ഥി. തേനേവാതി യഥാവുത്തരൂപസ്സ ഖന്ധവിനിമുത്തസ്സ അഭാവേനേവ. ‘‘പിയരൂപം സാതരൂപം, ദസ്സേന്തേനപ്പക’’ന്തി ച ആദീസു അതദത്ഥസ്സ രൂപസദ്ദസ്സ ലബ്ഭമാനത്താ ‘‘തേന രൂപസദ്ദേനാ’’തി വിസേസേത്വാ വുത്തം. വുച്ചമാനം ഭൂതുപാദായമ്പി ഭേദം ധമ്മജാതം. സുദ്ധേനാതി കേവലേന, രൂപസദ്ദേന വിനാപീതി അത്ഥോ. തയിദം പകരണാദിഅവച്ഛിന്നതം സന്ധായ വുത്തം, സമാനാധികരണതം വാ. യോ ഹി രൂപസദ്ദേന സമാനാധികരണോ ഖന്ധസദ്ദോ, തേന യഥാവുത്തരൂപസദ്ദേന വിയ തദത്ഥോ വുച്ചതേവ. തേനാഹ ‘‘ഖന്ധാ രൂപക്ഖന്ധോ’’തി. യദിപി യഥാവുത്തം രൂപം ഖന്ധോ ഏവ ച, ഖന്ധോ പന ന രൂപമേവാതി ആഹ ‘‘ന ച സബ്ബേ…പേ॰… വിസേസിതബ്ബാ’’തി. തേനേവാതി അരൂപസഭാവസ്സ ഖന്ധസ്സ അത്ഥിഭാവേനേവ. തേതി ഖന്ധാ. വിഭജിതബ്ബാതി ‘‘ഖന്ധാ രൂപക്ഖന്ധോ’’തി പദം ഉദ്ധരിത്വാ ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ ഖന്ധോ ചേവ രൂപക്ഖന്ധോ ച, അവസേസാ ഖന്ധാ ന രൂപക്ഖന്ധോ’’തിആദിനാ വിഭാഗേന ദസ്സേതബ്ബാ.
Tenāti yathāvuttena visesanavisesitabbabhāvena. Etthāti etasmiṃ samānādhikaraṇe. Tenāti vā samānādhikaraṇabhāvena. Etthāti rūpakkhandhapade. Yathā nīluppalapade uppalavisesanabhūtaṃ nīlaṃ visiṭṭhameva hoti, na yaṃ kiñci, evamidhāpi khandhavisesanabhūtaṃ rūpampi visiṭṭhameva siyāti dassento ‘‘kiṃ khandhato…pe… hotī’’ti āha. Tathā ‘‘rūpañca taṃ khandho cā’’ti samānādhikaraṇabhāveneva yaṃ rūpaṃ, so khandho. Yo khandho, taṃ rūpanti ayampi āpanno evāti āha ‘‘sabbeva…pe… visesitabbā’’ti. Visesanena ca nāma niddhāritarūpena bhavitabbaṃ avacchedakattā, na aniddhāritarūpenāti āha ‘‘kiṃ pana ta’’ntiādi, tasseva gahitattā na piyarūpasātarūpassāti adhippāyo. Na hi taṃ khandhavisesanabhāvena gahitaṃ, vissajjanaṃ kataṃ tassevāti yojanā. Na khandhato aññaṃ rūpaṃ atthīti idaṃ ruppanaṭṭho rūpanti katvā vuttaṃ, na hi so khandhavinimutto atthi. Tenevāti yathāvuttarūpassa khandhavinimuttassa abhāveneva. ‘‘Piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dassentenappaka’’nti ca ādīsu atadatthassa rūpasaddassa labbhamānattā ‘‘tena rūpasaddenā’’ti visesetvā vuttaṃ. Vuccamānaṃ bhūtupādāyampi bhedaṃ dhammajātaṃ. Suddhenāti kevalena, rūpasaddena vināpīti attho. Tayidaṃ pakaraṇādiavacchinnataṃ sandhāya vuttaṃ, samānādhikaraṇataṃ vā. Yo hi rūpasaddena samānādhikaraṇo khandhasaddo, tena yathāvuttarūpasaddena viya tadattho vuccateva. Tenāha ‘‘khandhā rūpakkhandho’’ti. Yadipi yathāvuttaṃ rūpaṃ khandho eva ca, khandho pana na rūpamevāti āha ‘‘na ca sabbe…pe… visesitabbā’’ti. Tenevāti arūpasabhāvassa khandhassa atthibhāveneva. Teti khandhā. Vibhajitabbāti ‘‘khandhā rūpakkhandho’’ti padaṃ uddharitvā ‘‘rūpakkhandho khandho ceva rūpakkhandho ca, avasesā khandhā na rūpakkhandho’’tiādinā vibhāgena dassetabbā.
ഖന്ധാനം രൂപവിസേസന…പേ॰… സംസയോ ഹോതീതി ഏത്ഥ കിം ഖന്ധതോ അഞ്ഞാപി വേദനാ അത്ഥി, യതോ വിനിവത്താ വേദനാ ഖന്ധവിസേസനം ഹോതി, സബ്ബേ ച ഖന്ധാ കിം ഖന്ധവിസേസനഭൂതായ വേദനായ വിസേസിതബ്ബാതി ഏവം യോജനാ വേദിതബ്ബാ. കേചീതി അനുഭവനാദിപ്പകാരാ. കേനചി വിസേസനേനാതി വേദനാദിനാ വിസേസനേന.
Khandhānaṃ rūpavisesana…pe… saṃsayo hotīti ettha kiṃ khandhato aññāpi vedanā atthi, yato vinivattā vedanā khandhavisesanaṃ hoti, sabbe ca khandhā kiṃ khandhavisesanabhūtāya vedanāya visesitabbāti evaṃ yojanā veditabbā. Kecīti anubhavanādippakārā. Kenaci visesanenāti vedanādinā visesanena.
ഏത്ഥ ച രൂപാദിപണ്ണത്തി ഖന്ധപണ്ണത്തി ച ‘‘രൂപം ഖന്ധോ, ഖന്ധാ രൂപക്ഖന്ധോ’’തിആദിനാ വിസും സഹ ച രുപ്പനാദികേ അത്ഥേ പവത്തമാനാ കദാചി അവയവഭൂതേ പവത്തതി, കദാചി സമുദായഭൂതേ, തസ്സാ പന തഥാ പവത്തനാകാരേ നിദ്ധാരിതേ യസ്മാ രൂപാദിക്ഖന്ധാ പദതോ അത്ഥതോ ച വിസോധിതാ നാമ ഹോന്തി തബ്ബിസയകങ്ഖാപനോദനതോ, തസ്മാ ‘‘രൂപക്ഖന്ധോ രൂപഞ്ചേവ രൂപക്ഖന്ധോ ച, രൂപക്ഖന്ധോ രൂപന്തി? ആമന്താ’’തിആദിനയപ്പവത്തേന പഠമവാരേന രൂപാദിഅവയവപദേഹി അവയവത്ഥോ വിയ സമുദായത്ഥോപി വുച്ചതി, തഥാ സമുദായപദേഹിപീതി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോ. ‘‘രൂപം രൂപക്ഖന്ധോ, ഖന്ധാ വേദനാക്ഖന്ധോ’’തിആദിനയപ്പവത്തേന പന ദുതിയവാരേന വിസേസവാചീ വിയ രൂപാദിഅവയവപദേഹി സാമഞ്ഞഭൂതേനപി തംതംവിസിട്ഠേന ഖന്ധാവയവപദേന സോ സോ ഏവ സമുദായത്ഥോ വുച്ചതി, ന സബ്ബോതി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോ. ഖന്ധവിനിമുത്തസ്സ യഥാധിപ്പേതസ്സ അഭാവാ യദിപി ഖന്ധോയേവ രൂപം, സോ പന ന സബ്ബോ രൂപം, അഥ ഖോ തദേകദേസോ, തഥാ വേദനാദയോപീതി അയമത്ഥോ ‘‘രൂപം ഖന്ധോ, ഖന്ധാ രൂപ’’ന്തിആദിനയപ്പവത്തേന തതിയവാരേന ദസ്സിതോ. ‘‘രൂപം ഖന്ധോ, ഖന്ധാ വേദനാക്ഖന്ധോ’’തിആദിനയപ്പവത്തേന പന ചതുത്ഥവാരേന ‘‘രൂപം ഖന്ധോ’’തി രൂപസ്സ ഖന്ധഭാവേ നിച്ഛിതേ ഖന്ധോ നാമായം ന കേവലം രൂപമേവ, അഥ ഖോ വേദനാദി ചാതി വേദനാദീനമ്പി ഖന്ധഭാവപ്പകാസനേ ന സബ്ബേ ഖന്ധാ വേദനാദിവിസേസവന്തോ, കേചിദേവ പന തേന തേന വിസേസേന തഥാ വുച്ചന്തീതി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോ. ഏവം ദസ്സേന്തീ ചേസാ പാളി ഖന്ധാനം യഥാവുത്തപണ്ണത്തിസോധനമുഖേന സരൂപാവധാരണായ സംവത്തതി, തഞ്ച തേസം യാവദേവ ഉപ്പാദാദിനിച്ഛയത്ഥന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഏവം യേസം…പേ॰… വേദിതബ്ബോ’’തി ആഹ.
Ettha ca rūpādipaṇṇatti khandhapaṇṇatti ca ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpakkhandho’’tiādinā visuṃ saha ca ruppanādike atthe pavattamānā kadāci avayavabhūte pavattati, kadāci samudāyabhūte, tassā pana tathā pavattanākāre niddhārite yasmā rūpādikkhandhā padato atthato ca visodhitā nāma honti tabbisayakaṅkhāpanodanato, tasmā ‘‘rūpakkhandho rūpañceva rūpakkhandho ca, rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’tiādinayappavattena paṭhamavārena rūpādiavayavapadehi avayavattho viya samudāyatthopi vuccati, tathā samudāyapadehipīti ayamattho dassito. ‘‘Rūpaṃ rūpakkhandho, khandhā vedanākkhandho’’tiādinayappavattena pana dutiyavārena visesavācī viya rūpādiavayavapadehi sāmaññabhūtenapi taṃtaṃvisiṭṭhena khandhāvayavapadena so so eva samudāyattho vuccati, na sabboti ayamattho dassito. Khandhavinimuttassa yathādhippetassa abhāvā yadipi khandhoyeva rūpaṃ, so pana na sabbo rūpaṃ, atha kho tadekadeso, tathā vedanādayopīti ayamattho ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpa’’ntiādinayappavattena tatiyavārena dassito. ‘‘Rūpaṃ khandho, khandhā vedanākkhandho’’tiādinayappavattena pana catutthavārena ‘‘rūpaṃ khandho’’ti rūpassa khandhabhāve nicchite khandho nāmāyaṃ na kevalaṃ rūpameva, atha kho vedanādi cāti vedanādīnampi khandhabhāvappakāsane na sabbe khandhā vedanādivisesavanto, kecideva pana tena tena visesena tathā vuccantīti ayamattho dassito. Evaṃ dassentī cesā pāḷi khandhānaṃ yathāvuttapaṇṇattisodhanamukhena sarūpāvadhāraṇāya saṃvattati, tañca tesaṃ yāvadeva uppādādinicchayatthanti dassento ‘‘evaṃ yesaṃ…pe… veditabbo’’ti āha.
ഏകദേസേപി സമുദായവോഹാരോ ദിസ്സതി യഥാ പടോ ദഡ്ഢോ, സമുദ്ദോ ദിട്ഠോതി ആഹ ‘‘ചക്കാവയവഭാവതോ ചക്കാനീതി യമകാനി വുത്താനീ’’തി. ബന്ധിത്വാതി യമകഭാവേന ബന്ധിത്വാ, യമകമൂലഭാവേനേവ വാ. മൂലഭാവേന ഗഹണം സമ്ബന്ധഭാവോ, തംസമ്ബന്ധതാ ച മൂലപദാദീനം നാഭിആദിസദിസതാ ദട്ഠബ്ബാ. അപുബ്ബസ്സ വത്തബ്ബസ്സ അഭാവതോ നയിധ ദേസനാ മണ്ഡലഭാവേനേവ സമ്ബജ്ഝതീതി ആഹ ‘‘ന മണ്ഡലഭാവേന സമ്ബജ്ഝനതോ’’തി. യദിപി രൂപക്ഖന്ധമൂലകേ അപുബ്ബം നത്ഥി, വേദനാക്ഖന്ധാദിമൂലകേസു പന സഞ്ഞാദിമുഖേന ദേസനപ്പവത്തിയം അപുബ്ബവസേനേവ ഗതോ സിയാ മണ്ഡലഭാവേന സമ്ബന്ധോ, ന തഥാ പാഠോ പവത്തോതി ആഹ ‘‘വേദനാക്ഖന്ധ…പേ॰… സമ്ബന്ധേനാ’’തി. പച്ഛിമസ്സ പുരിമേന അസമ്ബജ്ഝനമേവ ഹി ഹേട്ഠിമസോധനം. സുദ്ധക്ഖന്ധലാഭമത്തമേവ ഗഹേത്വാതി ‘‘ഖന്ധാ രൂപ’’ന്തി ഏത്ഥ ഖന്ധാതി ഖന്ധസദ്ദേന ലബ്ഭമാനം രൂപാദീഹി അസമ്മിസ്സം ഖന്ധട്ഠമത്തമേവ ഉദ്ദേസവസേന ഗഹേത്വാ. യദിപി ഉദ്ദേസേ ഖന്ധവിസേസനം രൂപാദി ‘‘ഖന്ധാ രൂപ’’ന്തി സുദ്ധരൂപാദിമത്തമേവ ഗഹിതം, തഥാപി വിസേസരഹിതസ്സ സാമഞ്ഞസ്സ അഭാവതോ തത്ഥ സുദ്ധരൂപാദിമത്തതായ അട്ഠത്വാ. ഖന്ധവിസേസനഭാവസങ്ഖാതന്തി യഥാധിഗതം ഖന്ധാനം വിസേസനഭാവേന കഥിതം രുപ്പനാദികം വിസേസനത്ഥം ദസ്സേതും. കേവലമേവ തം അഗ്ഗണ്ഹന്തോ ഖന്ധസദ്ദേന സഹ യോജേത്വാ…പേ॰… വിഭത്തത്താ സുദ്ധക്ഖന്ധവാരോതി വുത്തോതി യോജനാ.
Ekadesepi samudāyavohāro dissati yathā paṭo daḍḍho, samuddo diṭṭhoti āha ‘‘cakkāvayavabhāvato cakkānīti yamakāni vuttānī’’ti. Bandhitvāti yamakabhāvena bandhitvā, yamakamūlabhāveneva vā. Mūlabhāvena gahaṇaṃ sambandhabhāvo, taṃsambandhatā ca mūlapadādīnaṃ nābhiādisadisatā daṭṭhabbā. Apubbassa vattabbassa abhāvato nayidha desanā maṇḍalabhāveneva sambajjhatīti āha ‘‘na maṇḍalabhāvena sambajjhanato’’ti. Yadipi rūpakkhandhamūlake apubbaṃ natthi, vedanākkhandhādimūlakesu pana saññādimukhena desanappavattiyaṃ apubbavaseneva gato siyā maṇḍalabhāvena sambandho, na tathā pāṭho pavattoti āha ‘‘vedanākkhandha…pe… sambandhenā’’ti. Pacchimassa purimena asambajjhanameva hi heṭṭhimasodhanaṃ. Suddhakkhandhalābhamattameva gahetvāti ‘‘khandhā rūpa’’nti ettha khandhāti khandhasaddena labbhamānaṃ rūpādīhi asammissaṃ khandhaṭṭhamattameva uddesavasena gahetvā. Yadipi uddese khandhavisesanaṃ rūpādi ‘‘khandhā rūpa’’nti suddharūpādimattameva gahitaṃ, tathāpi visesarahitassa sāmaññassa abhāvato tattha suddharūpādimattatāya aṭṭhatvā. Khandhavisesanabhāvasaṅkhātanti yathādhigataṃ khandhānaṃ visesanabhāvena kathitaṃ ruppanādikaṃ visesanatthaṃ dassetuṃ. Kevalameva taṃ aggaṇhanto khandhasaddena saha yojetvā…pe… vibhattattā suddhakkhandhavāroti vuttoti yojanā.
ഉദ്ദേസവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
൧. പണ്ണത്തിവാരോ
1. Paṇṇattivāro
നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ
Niddesavāravaṇṇanā
൨൬. ഏവം വുത്തന്തി ഏവം ദ്വാരാലമ്ബനേഹി സദ്ധിം ദ്വാരപ്പവത്തധമ്മവിഭാഗവസേന വുത്തം. പിയസഭാവം പിയജാതികം ‘‘കഥം രൂപേന ഖോ, ആവുസോ’’തിആദീസു വിയ പിയസഭാവട്ഠേന രൂപം, ന രുപ്പനട്ഠേനാതി വുത്തം ‘‘പിയരൂപം…പേ॰… രൂപം ന രൂപക്ഖന്ധോ’’തി. രുപ്പനട്ഠേന രൂപക്ഖന്ധപരിയാപന്നമ്പി ചക്ഖാദി പിയസഭാവമത്തവചനിച്ഛാവസേന പിയരൂപമേവ അനുപ്പവിസതി, ന രൂപക്ഖന്ധന്തി ആഹ ‘‘പിയസഭാവ…പേ॰… ന രൂപക്ഖന്ധോതി വുത്ത’’ന്തി. ‘‘യോ പന യത്ഥ വിസേസോ’’തി വുത്തോ വിസേസസദ്ദോ നാനുവത്തതീതി അധിപ്പായേനാഹ ‘‘വചനസേസോ’’തി. ന ഹി അധികാരതോ ലബ്ഭമാനസ്സ അജ്ഝാഹരണകിച്ചം അത്ഥി. ദിട്ഠിസഞ്ഞാതി വാ പദുദ്ധാരോയം വേദിതബ്ബോ. വിസേസതാ പനസ്സാ ‘‘വിസേസം വണ്ണയിസ്സാമാ’’തി പടിഞ്ഞായ ഏവ പാകടാ. ‘‘അവസേസാ സങ്ഖാരാ’’തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. സംയോജനവസേന ജാനാതി അഭിനിവിസതീതി സഞ്ഞാ ദിട്ഠീതി ആഹ ‘‘ദിട്ഠി ഏവ സഞ്ഞാ’’തി. ദിട്ഠി ചാതി ച-സദ്ദേന അവസിട്ഠം പപഞ്ചം സങ്ഗണ്ഹാതി. തഥാ ഹി ‘‘പപഞ്ചസഞ്ഞാസങ്ഖാ’’തി ഏത്ഥ പപഞ്ചസൂദനിയം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൦൧) വുത്തം ‘‘സഞ്ഞാനാമേന വാ പപഞ്ചാ ഏവ വുത്താ’’തി.
26. Evaṃvuttanti evaṃ dvārālambanehi saddhiṃ dvārappavattadhammavibhāgavasena vuttaṃ. Piyasabhāvaṃ piyajātikaṃ ‘‘kathaṃ rūpena kho, āvuso’’tiādīsu viya piyasabhāvaṭṭhena rūpaṃ, na ruppanaṭṭhenāti vuttaṃ ‘‘piyarūpaṃ…pe… rūpaṃ na rūpakkhandho’’ti. Ruppanaṭṭhena rūpakkhandhapariyāpannampi cakkhādi piyasabhāvamattavacanicchāvasena piyarūpameva anuppavisati, na rūpakkhandhanti āha ‘‘piyasabhāva…pe… na rūpakkhandhoti vutta’’nti. ‘‘Yo pana yattha viseso’’ti vutto visesasaddo nānuvattatīti adhippāyenāha ‘‘vacanaseso’’ti. Na hi adhikārato labbhamānassa ajjhāharaṇakiccaṃ atthi. Diṭṭhisaññāti vā paduddhāroyaṃ veditabbo. Visesatā panassā ‘‘visesaṃ vaṇṇayissāmā’’ti paṭiññāya eva pākaṭā. ‘‘Avasesā saṅkhārā’’ti etthāpi eseva nayo. Saṃyojanavasena jānāti abhinivisatīti saññā diṭṭhīti āha ‘‘diṭṭhi eva saññā’’ti. Diṭṭhi cāti ca-saddena avasiṭṭhaṃ papañcaṃ saṅgaṇhāti. Tathā hi ‘‘papañcasaññāsaṅkhā’’ti ettha papañcasūdaniyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.201) vuttaṃ ‘‘saññānāmena vā papañcā eva vuttā’’ti.
൨൮. ‘‘ഖന്ധാ വേദനാക്ഖന്ധോ’’തി ഏതസ്മിം അനുലോമേ യഥാ സരൂപദസ്സനേന വിസ്സജ്ജനം ലബ്ഭതി, ന ഏവം ‘‘ന ഖന്ധാ ന വേദനാക്ഖന്ധോ’’തി പടിലോമേ, ഇധ പന പടിവചനേന വിസ്സജ്ജനന്തി തദത്ഥം വിവരന്തോ ‘‘ഖന്ധസദ്ദപ്പവത്തിയാ ച അഭാവേ വേദനാക്ഖന്ധസദ്ദപ്പവത്തിയാ ച അഭാവോ’’തി ആഹ. തേന സത്താപടിസേധേ അയം ന-കാരോതി ദസ്സേതി. സദ്ദഗ്ഗഹണഞ്ചേത്ഥ സദ്ദനിബന്ധനത്താ പഞ്ഞത്തിയാ സദ്ദസഭാഗതം വാ സന്ധായ കതം. പണ്ണത്തിസോധനഞ്ഹേതം. തേനാഹ ‘‘പണ്ണത്തിസോധനമത്തമേവ കരോതീ’’തി. തേന നിദ്ധാരേതബ്ബസ്സ ധമ്മന്തരസ്സ അഭാവം ദസ്സേതി. യതോ വുത്തം ‘‘ന അഞ്ഞധമ്മസബ്ഭാവോ ഏവേത്ഥ പമാണ’’ന്തി. ഏവഞ്ച കത്വാതിആദിനാ യഥാവുത്തമത്ഥം പാഠന്തരേന സമത്ഥേതി. കാമം കത്ഥചി സതിപി ഖന്ധേ നത്ഥി വേദനാക്ഖന്ധോ, അഖന്ധത്തസഭാവാ പന നത്ഥി വേദനാതി ‘‘ന ഖന്ധാ ന വേദനാക്ഖന്ധോതി? ആമന്താ’’തി വുത്തന്തി ഏവം വാ ഏതം ദട്ഠബ്ബം. തേനാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘പഞ്ഞത്തിനിബ്ബാനസങ്ഖാതാ’’തിആദി.
28. ‘‘Khandhā vedanākkhandho’’ti etasmiṃ anulome yathā sarūpadassanena vissajjanaṃ labbhati, na evaṃ ‘‘na khandhā na vedanākkhandho’’ti paṭilome, idha pana paṭivacanena vissajjananti tadatthaṃ vivaranto ‘‘khandhasaddappavattiyā ca abhāve vedanākkhandhasaddappavattiyā ca abhāvo’’ti āha. Tena sattāpaṭisedhe ayaṃ na-kāroti dasseti. Saddaggahaṇañcettha saddanibandhanattā paññattiyā saddasabhāgataṃ vā sandhāya kataṃ. Paṇṇattisodhanañhetaṃ. Tenāha ‘‘paṇṇattisodhanamattameva karotī’’ti. Tena niddhāretabbassa dhammantarassa abhāvaṃ dasseti. Yato vuttaṃ ‘‘na aññadhammasabbhāvo evettha pamāṇa’’nti. Evañca katvātiādinā yathāvuttamatthaṃ pāṭhantarena samattheti. Kāmaṃ katthaci satipi khandhe natthi vedanākkhandho, akhandhattasabhāvā pana natthi vedanāti ‘‘na khandhā na vedanākkhandhoti? Āmantā’’ti vuttanti evaṃ vā etaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘paññattinibbānasaṅkhātā’’tiādi.
൩൯. ‘‘രൂപതോ അഞ്ഞേ’’തി ഏത്ഥ ഭൂതുപാദായ ധമ്മോ വിയ പിയസഭാവോപി രൂപസദ്ദാഭിധേയ്യതാസാമഞ്ഞേന ഗഹിതോതി ആഹ ‘‘ലോകുത്തരാ വേദനാദയോ ദട്ഠബ്ബാ’’തി. അപ്പവത്തിമത്തമേവാതി ഖന്ധസദ്ദപ്പവത്തിയാ അഭാവേ രൂപസദ്ദപ്പവത്തിയാ ച അഭാവോതി പണ്ണത്തിസോധനമത്തതംയേവ സന്ധായ വദതി, തഥാ ചാഹ ‘‘ഏവഞ്ച കത്വാ’’തിആദി. തേനേതം ദസ്സേതി – യഥാ ചക്ഖുതോ അഞ്ഞസ്സ സബ്ബസ്സപി സഭാവധമ്മസ്സ ആയതനഗ്ഗഹണേന ഗഹിതത്താ തദുഭയവിനിമുത്തം കിഞ്ചി നത്ഥീതി കേവലം പഞ്ഞത്തിസോധനത്ഥം തമേവ അഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ചക്ഖുഞ്ച ആയതനേ ച ഠപേത്വാ അവസേസാ ന ചേവ ചക്ഖു ന ച ആയതന’’ന്തി വുത്തം, ഏവമിധാപി തദത്ഥമേവ ഉഭയവിനിമുത്തസ്സ അഭാവം ദസ്സേതും ‘‘രൂപഞ്ച ഖന്ധേ ച ഠപേത്വാ അവസേസാ ന ചേവ രൂപം ന ച ഖന്ധാ’’തി വുത്തന്തി. വിസമോപഞ്ഞാസോ. ‘‘ചക്ഖുഞ്ച ആയതനേ ച ഠപേത്വാ’’തി ഏത്ഥ ഹി അവസേസഗ്ഗഹണേന ഗയ്ഹമാനം കിഞ്ചി നത്ഥീതി സക്കാ വത്തും ആയതനവിനിമുത്തസ്സ സഭാവധമ്മസ്സ അഭാവാ. തേനാഹ ‘‘യദി സിയാ’’തി. ‘‘രൂപഞ്ച ഖന്ധേ ച ഠപേത്വാ’’തി ഏത്ഥ പന ന തഥാ സക്കാ വത്തും ഖന്ധവിനിമുത്തസ്സ സഭാവധമ്മസ്സ അത്ഥിഭാവതോ. യദി പന താദിസം ഖന്ധഗതം ധമ്മജാതം നത്ഥീതി ഏവമിദം വുത്തം സിയാ, ഏവം സതി യുത്തമേതം സിയാ. തഥാ ഹി ‘‘അട്ഠകഥായം പനാ’’തിആദിനാ പഞ്ഞത്തിഗ്ഗഹണമേവ ഉദ്ധരീയതി. തണ്ഹാവത്ഥു ച ന സിയാ അവസേസഗ്ഗഹണേന ഗയ്ഹമാനന്തി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധോ. ഖന്ധോ ച സിയാതി യോജനാ.
39. ‘‘Rūpato aññe’’ti ettha bhūtupādāya dhammo viya piyasabhāvopi rūpasaddābhidheyyatāsāmaññena gahitoti āha ‘‘lokuttarā vedanādayodaṭṭhabbā’’ti. Appavattimattamevāti khandhasaddappavattiyā abhāve rūpasaddappavattiyā ca abhāvoti paṇṇattisodhanamattataṃyeva sandhāya vadati, tathā cāha ‘‘evañca katvā’’tiādi. Tenetaṃ dasseti – yathā cakkhuto aññassa sabbassapi sabhāvadhammassa āyatanaggahaṇena gahitattā tadubhayavinimuttaṃ kiñci natthīti kevalaṃ paññattisodhanatthaṃ tameva abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘cakkhuñca āyatane ca ṭhapetvā avasesā na ceva cakkhu na ca āyatana’’nti vuttaṃ, evamidhāpi tadatthameva ubhayavinimuttassa abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘rūpañca khandhe ca ṭhapetvā avasesā na ceva rūpaṃ na ca khandhā’’ti vuttanti. Visamopaññāso. ‘‘Cakkhuñca āyatane ca ṭhapetvā’’ti ettha hi avasesaggahaṇena gayhamānaṃ kiñci natthīti sakkā vattuṃ āyatanavinimuttassa sabhāvadhammassa abhāvā. Tenāha ‘‘yadi siyā’’ti. ‘‘Rūpañca khandhe ca ṭhapetvā’’ti ettha pana na tathā sakkā vattuṃ khandhavinimuttassa sabhāvadhammassa atthibhāvato. Yadi pana tādisaṃ khandhagataṃ dhammajātaṃ natthīti evamidaṃ vuttaṃ siyā, evaṃ sati yuttametaṃ siyā. Tathā hi ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādinā paññattiggahaṇameva uddharīyati. Taṇhāvatthu ca na siyā avasesaggahaṇena gayhamānanti ānetvā sambandho. Khandho ca siyāti yojanā.
നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
൨. പവത്തിവാരവണ്ണനാ
2. Pavattivāravaṇṇanā
൫൦-൨൦൫. മിസ്സകകാലഭേദേസു യമകേസു പദാനം ഭിന്നകാലത്താ സിയാ അത്ഥവിസേസോതി ആഹ ‘‘അമിസ്സകകാലഭേദേസു വാരേസു അത്ഥവിസേസാഭാവതോ’’തി. ഇദാനി തമേവത്ഥം ‘‘പുരിമസ്സ ഹീ’’തിആദിനാ വിവരതി. തേനാതി അത്ഥവിസേസാഭാവേന. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം പവത്തിവാരപാഠേ, ഏതിസ്സം വാ പവത്തിവാരവണ്ണനായം. ഛ ഏവ വുത്താ, ന നവാതി അധിപ്പായോ. തേനാഹ ‘‘അതീതേനാ’’തിആദി. ഏതേ പന തയോതി അത്തനാ വിസും അനന്തരം ദസ്സിതേ സന്ധായാഹ. യഥാദസ്സിതാതി അട്ഠകഥായം നിദ്ധാരേത്വാ ദസ്സിതബ്ബാകാരാ പച്ചുപ്പന്നേനാതീതാദയോ യേ പാളിയം ഉജുകമേവ ആഗതാ. ‘‘ന വിസും വിജ്ജന്തീ’’തി വുത്തമേവത്ഥം ‘‘തത്ഥ തത്ഥ ഹീ’’തിആദിനാ പാകടതരം കരോതി. തത്ഥ പടിലോമപുച്ഛാഹീതി ‘‘യസ്സ വാ പന വേദനാക്ഖന്ധോ ഉപ്പജ്ജിത്ഥ, തസ്സ രൂപക്ഖന്ധോ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഏവമാദികാഹി പഠമപദേ വുത്തസ്സ പടിലോമവസേന പവത്താഹി. തേനേവാതി നയതോ യോജേതും സക്കുണേയ്യത്താ ഏവ. മിസ്സകകാലഭേദേസു ചാതി ന കേവലം അമിസ്സകകാലഭേദേസുയേവ, അഥ ഖോ മിസ്സകകാലഭേദേസു ചാതി അത്ഥോ. ന യോജനാസുകരതായ ഏവ പുരിമേ അയോജനാ, അഥ ഖോ സുഖഗ്ഗഹണത്ഥമ്പീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അമിസ്സക…പേ॰… വുത്താനീ’’തി.
50-205. Missakakālabhedesu yamakesu padānaṃ bhinnakālattā siyā atthavisesoti āha ‘‘amissakakālabhedesu vāresu atthavisesābhāvato’’ti. Idāni tamevatthaṃ ‘‘purimassa hī’’tiādinā vivarati. Tenāti atthavisesābhāvena. Etthāti etasmiṃ pavattivārapāṭhe, etissaṃ vā pavattivāravaṇṇanāyaṃ. Cha eva vuttā, na navāti adhippāyo. Tenāha ‘‘atītenā’’tiādi. Ete pana tayoti attanā visuṃ anantaraṃ dassite sandhāyāha. Yathādassitāti aṭṭhakathāyaṃ niddhāretvā dassitabbākārā paccuppannenātītādayo ye pāḷiyaṃ ujukameva āgatā. ‘‘Na visuṃ vijjantī’’ti vuttamevatthaṃ ‘‘tattha tattha hī’’tiādinā pākaṭataraṃ karoti. Tattha paṭilomapucchāhīti ‘‘yassa vā pana vedanākkhandho uppajjittha, tassa rūpakkhandho uppajjatī’’ti evamādikāhi paṭhamapade vuttassa paṭilomavasena pavattāhi. Tenevāti nayato yojetuṃ sakkuṇeyyattā eva. Missakakālabhedesu cāti na kevalaṃ amissakakālabhedesuyeva, atha kho missakakālabhedesu cāti attho. Na yojanāsukaratāya eva purime ayojanā, atha kho sukhaggahaṇatthampīti dassento āha ‘‘amissaka…pe… vuttānī’’ti.
യേന കാരണേനാതി യേന ഏകപദദ്വയസങ്ഗഹിതാനം ഖന്ധാനം ഉപ്പാദസ്സ നിരോധസ്സ ലാഭസങ്ഖാതേന കാരണേന. യഥാക്കമം പുരേപഞ്ഹോ പച്ഛാപഞ്ഹോതി ച നാമം വുത്തം. ച-സദ്ദേന പുരേപച്ഛാപഞ്ഹോതി ച നാമം വുത്തന്തി നിദ്ധാരേത്വാ യോജേതബ്ബം. തത്ഥ പന ‘‘ഏകപദദ്വയസങ്ഗഹിതാന’’ന്തി ഇദം ഏകജ്ഝം കത്വാ ഗഹേതബ്ബം. തമേവത്ഥമ്പി വിവരതി ‘‘യസ്സ ഹീ’’തിആദിനാ. തത്ഥ യസ്സാതി യസ്സ പഞ്ഹസ്സ. ‘‘പഞ്ഹോ’’തി ചേത്ഥ പുച്ഛനവസേന പവത്തം വചനം വേദിതബ്ബം. തേനേവാഹ ‘‘പരിപൂരേത്വാ വിസ്സജ്ജേതബ്ബത്ഥസങ്ഗണ്ഹനതോ’’തി. തം സരൂപദസ്സനേന വിസ്സജ്ജനം തംവിസ്സജ്ജനം, തം വാ യഥാവുത്തം വിസ്സജ്ജനം ഏതസ്സാതി തംവിസ്സജ്ജനോ, തസ്സ തംവിസ്സജ്ജനസ്സ. പുരിമകോട്ഠാസേനാതി പുരിമേന ഉദ്ദേസപദേന. തേന ഹി വിസ്സജ്ജനപദസ്സ സമാനത്ഥതാ ഇധ സദിസത്ഥതാ. ഏകേന പദേനാതി ഏകേന പധാനാപ്പധാനേന യമകപദേന, ന പഠമപദേനേവാതി അത്ഥോ. ഉപ്പാദനിരോധലാഭസാമഞ്ഞമത്തേനാതി ഉപ്പാദസ്സ വാ നിരോധസ്സ വാ ലബ്ഭമാനതായ സമാനതാമത്തേന. സന്നിട്ഠാനപദ…പേ॰… യുത്തന്തി ഇദം അട്ഠകഥായം ‘‘യത്ഥ രൂപക്ഖന്ധോ നുപ്പജ്ജതീ’’തിആദിനാ പുരേപഞ്ഹസ്സ ദസ്സിതത്താ വുത്തം. യദിപി തത്ഥ ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വിസ്സജ്ജിതത്താ വേദനാക്ഖന്ധസ്സ ഉപ്പാദോ ലബ്ഭതീതി വുത്തം, യോ പന സന്നിട്ഠാനപദസങ്ഗഹിതോ രൂപക്ഖന്ധസ്സ അനുപ്പാദോ പാളിയം അനുഞ്ഞാതരൂപേന ഠിതോ, തസ്സ വസേന പുരേപഞ്ഹോ യുത്തോതി അധിപ്പായോ. ഏവഞ്ഹി പുരിമകോട്ഠാസേന സദിസത്ഥതാ ഹോതി.
Yena kāraṇenāti yena ekapadadvayasaṅgahitānaṃ khandhānaṃ uppādassa nirodhassa lābhasaṅkhātena kāraṇena. Yathākkamaṃ purepañho pacchāpañhoti ca nāmaṃ vuttaṃ. Ca-saddena purepacchāpañhoti ca nāmaṃ vuttanti niddhāretvā yojetabbaṃ. Tattha pana ‘‘ekapadadvayasaṅgahitāna’’nti idaṃ ekajjhaṃ katvā gahetabbaṃ. Tamevatthampi vivarati ‘‘yassa hī’’tiādinā. Tattha yassāti yassa pañhassa. ‘‘Pañho’’ti cettha pucchanavasena pavattaṃ vacanaṃ veditabbaṃ. Tenevāha ‘‘paripūretvā vissajjetabbatthasaṅgaṇhanato’’ti. Taṃ sarūpadassanena vissajjanaṃ taṃvissajjanaṃ, taṃ vā yathāvuttaṃ vissajjanaṃ etassāti taṃvissajjano, tassa taṃvissajjanassa. Purimakoṭṭhāsenāti purimena uddesapadena. Tena hi vissajjanapadassa samānatthatā idha sadisatthatā. Ekena padenāti ekena padhānāppadhānena yamakapadena, na paṭhamapadenevāti attho. Uppādanirodhalābhasāmaññamattenāti uppādassa vā nirodhassa vā labbhamānatāya samānatāmattena. Sanniṭṭhānapada…pe… yuttanti idaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yattha rūpakkhandho nuppajjatī’’tiādinā purepañhassa dassitattā vuttaṃ. Yadipi tattha ‘‘uppajjatī’’ti vissajjitattā vedanākkhandhassa uppādo labbhatīti vuttaṃ, yo pana sanniṭṭhānapadasaṅgahito rūpakkhandhassa anuppādo pāḷiyaṃ anuññātarūpena ṭhito, tassa vasena purepañho yuttoti adhippāyo. Evañhi purimakoṭṭhāsena sadisatthatā hoti.
‘‘യസ്സ രൂപക്ഖന്ധോ നുപ്പജ്ജിത്ഥ, തസ്സ വേദനാക്ഖന്ധോ നുപ്പജ്ജിത്ഥാ’’തി ഏത്ഥ രൂപക്ഖന്ധസ്സ അനുപ്പന്നപുബ്ബതാപടിക്ഖേപമുഖേന ഇതരസ്സ പടിക്ഖിപീയതീതി രൂപക്ഖന്ധസ്സേവ യഥാവുത്തപടിക്ഖേപോ പധാനഭാവേന വുത്തോ. ഏസേവ നയോ അഞ്ഞേസുപി ഏദിസേസു ഠാനേസൂതി ആഹ ‘‘സന്നിട്ഠാനത്ഥസ്സേവ പടിക്ഖിപനം പടിക്ഖേപോ’’തി . ‘‘യസ്സ രൂപക്ഖന്ധോ ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ വേദനാക്ഖന്ധോ നിരുജ്ഝതീ’’തി ഏത്ഥ പന രൂപക്ഖന്ധസ്സ ഉപ്പാദലക്ഖണം കത്വാ വേദനാക്ഖന്ധസ്സ നിരോധോ പുച്ഛീയതീതി സോ ഏവ ‘‘നോ’’തി പടിസേധീയതി. ഏസ നയോ അഞ്ഞേസുപി ഏദിസേസു ഠാനേസൂതി വുത്തം ‘‘സംസയത്ഥനിവാരണം പടിസേധോ’’തി. ‘‘ന-കാരവിരഹിത’’ന്തി ഏതേന പടിസേധസ്സ പടിസേധിതമാഹ. യദി ഏവം പാളിഗതിപടിസേധവിസ്സജ്ജനാനം കോ വിസേസോതി ആഹ ‘‘തത്ഥ ഉപ്പത്തീ’’തിആദി.
‘‘Yassa rūpakkhandho nuppajjittha, tassa vedanākkhandho nuppajjitthā’’ti ettha rūpakkhandhassa anuppannapubbatāpaṭikkhepamukhena itarassa paṭikkhipīyatīti rūpakkhandhasseva yathāvuttapaṭikkhepo padhānabhāvena vutto. Eseva nayo aññesupi edisesu ṭhānesūti āha ‘‘sanniṭṭhānatthasseva paṭikkhipanaṃ paṭikkhepo’’ti . ‘‘Yassa rūpakkhandho uppajjati, tassa vedanākkhandho nirujjhatī’’ti ettha pana rūpakkhandhassa uppādalakkhaṇaṃ katvā vedanākkhandhassa nirodho pucchīyatīti so eva ‘‘no’’ti paṭisedhīyati. Esa nayo aññesupi edisesu ṭhānesūti vuttaṃ ‘‘saṃsayatthanivāraṇaṃ paṭisedho’’ti. ‘‘Na-kāravirahita’’nti etena paṭisedhassa paṭisedhitamāha. Yadi evaṃ pāḷigatipaṭisedhavissajjanānaṃ ko visesoti āha ‘‘tattha uppattī’’tiādi.
തദേകദേസപക്ഖേപവസേനാതി തേസം ചതുന്നം പഞ്ഹാനം പഞ്ചന്നഞ്ച വിസ്സജ്ജനാനം ഏകദേസസ്സ പക്ഖിപനവസേന. തേനാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘പഠമേ ഠാനേ പരിപുണ്ണപഞ്ഹസ്സ പുരിമകോട്ഠാസേ സരൂപദസ്സനേനാ’’തിആദി. യോ പനേത്ഥ പഞ്ഹേസു വിസ്സജ്ജനേസു ച സത്തവീസതിയാ ഠാനേസു പക്ഖേപം ലഭതി, തം ദസ്സേതും ‘‘പരിപുണ്ണപഞ്ഹോ ഏവാ’’തിആദി വുത്തം. പാളിവവത്ഥാനദസ്സനാദിതോതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന പുച്ഛാവിഭങ്ഗോ വിസ്സജ്ജനാഠാനാനി ഏകസ്മിം പഞ്ഹേ യോജനാനയോതി ഇമേസം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ.
Tadekadesapakkhepavasenāti tesaṃ catunnaṃ pañhānaṃ pañcannañca vissajjanānaṃ ekadesassa pakkhipanavasena. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘paṭhame ṭhāne paripuṇṇapañhassa purimakoṭṭhāse sarūpadassanenā’’tiādi. Yo panettha pañhesu vissajjanesu ca sattavīsatiyā ṭhānesu pakkhepaṃ labhati, taṃ dassetuṃ ‘‘paripuṇṇapañho evā’’tiādi vuttaṃ. Pāḷivavatthānadassanāditoti ettha ādi-saddena pucchāvibhaṅgo vissajjanāṭhānāni ekasmiṃ pañhe yojanānayoti imesaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
സുദ്ധാവാസാനന്തിആദി പാളിയാ പദം ഉദ്ധരിത്വാ അത്ഥദസ്സനത്ഥം ആരദ്ധം. ‘‘യസ്സ യത്ഥ രൂപക്ഖന്ധോ നുപ്പജ്ജിത്ഥ, തസ്സ തത്ഥ വേദനാക്ഖന്ധോ നുപ്പജ്ജിത്ഥാ’’തി ഇമസ്സ വിസ്സജ്ജനം ഹോതി ‘‘സുദ്ധാവാസാനം തേസം തത്ഥാ’’തി. തത്ഥ ഏകഭൂമിയം ദുതിയാ ഉപപത്തി നത്ഥീതി ഏകിസ്സാ ഭൂമിയാ ഏകസ്സ അരിയപുഗ്ഗലസ്സ ദുതിയവാരം പടിസന്ധിഗ്ഗഹണം നത്ഥീതി അത്ഥോ. തതിയവാരാദീസു വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. സ്വായമത്ഥോ യഥാ ഞാപിതോ ഹോതി, തം ദസ്സേതും ‘‘പടിസന്ധിതോ പഭുതി ഹി…പേ॰… പവത്താ’’തി വുത്തം. തേന അദ്ധാപച്ചുപ്പന്നവസേനായം ദേസനാ പവത്താതി ദസ്സേതി. ആദാനനിക്ഖേപപരിച്ഛിന്നം കമ്മജസന്താനം ഏകത്തേന ഗഹേത്വാ തസ്സ വസേന ഉപ്പാദനിരോധേസു വുച്ചമാനേസു അകമ്മജേസു കുസലാദീസു കഥന്തി ചോദനായം തേപി ഇധ തംനിസ്സിതാ ഏവ കതാതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തസ്മിഞ്ഹി…പേ॰… ദസ്സിതാ’’തി. തേനേവാതി കമ്മജസന്താനേനേവ. തസ്മാതി ഏകകമ്മനിബ്ബത്തസ്സ വിപാകസന്താനസ്സ ഏകത്തേന ഗഹിതത്താ. തസ്സാതി കമ്മജസന്താനസ്സ. പഞ്ചസു സുദ്ധാവാസേസു യഥാ പച്ചേകം ‘‘ഏകിസ്സാ ഭൂമിയാ ദുതിയാ ഉപപത്തി നത്ഥീ’’തി യഥാവുത്തപാളിയാ വിഞ്ഞായതി, ഏവം ‘‘സുദ്ധാവാസാന’’ന്തി അവിസേസവചനതോ സകലേപി സുദ്ധാവാസേ സാ നത്ഥീതി തായ കസ്മാ ന വിഞ്ഞായതീതി ചോദനം സമുട്ഠാപേത്വാ സയമേവ പരിഹരിതും ‘‘കസ്മാ പനാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സുദ്ധാവാസേസു ഹേട്ഠാഭൂമികസ്സ അസതി ഇന്ദ്രിയപരിപാകേ ഉപരിഭൂമിസമുപ്പത്തി ന സക്കാ പടിസേധേതും ഉദ്ധംസോതവചനതോ. ഉദ്ധമസ്സ തണ്ഹാസോതം വട്ടസോതഞ്ചാതി ഹി ഉദ്ധംസോതോ. തേനാഹ ‘‘ഉദ്ധംസോതപാളിസബ്ഭാവാ’’തി. സംസന്ദേതബ്ബാതി യഥാ ന വിരുജ്ഝന്തി, ഏവം നേതബ്ബാ. തഥാ ചേവ സംവണ്ണിതം.
Suddhāvāsānantiādi pāḷiyā padaṃ uddharitvā atthadassanatthaṃ āraddhaṃ. ‘‘Yassa yattha rūpakkhandho nuppajjittha, tassa tattha vedanākkhandho nuppajjitthā’’ti imassa vissajjanaṃ hoti ‘‘suddhāvāsānaṃ tesaṃ tatthā’’ti. Tattha ekabhūmiyaṃ dutiyā upapatti natthīti ekissā bhūmiyā ekassa ariyapuggalassa dutiyavāraṃ paṭisandhiggahaṇaṃ natthīti attho. Tatiyavārādīsu vattabbameva natthi. Svāyamattho yathā ñāpito hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘paṭisandhito pabhuti hi…pe… pavattā’’ti vuttaṃ. Tena addhāpaccuppannavasenāyaṃ desanā pavattāti dasseti. Ādānanikkhepaparicchinnaṃ kammajasantānaṃ ekattena gahetvā tassa vasena uppādanirodhesu vuccamānesu akammajesu kusalādīsu kathanti codanāyaṃ tepi idha taṃnissitā eva katāti dassento āha ‘‘tasmiñhi…pe… dassitā’’ti. Tenevāti kammajasantāneneva. Tasmāti ekakammanibbattassa vipākasantānassa ekattena gahitattā. Tassāti kammajasantānassa. Pañcasu suddhāvāsesu yathā paccekaṃ ‘‘ekissā bhūmiyā dutiyā upapatti natthī’’ti yathāvuttapāḷiyā viññāyati, evaṃ ‘‘suddhāvāsāna’’nti avisesavacanato sakalepi suddhāvāse sā natthīti tāya kasmā na viññāyatīti codanaṃ samuṭṭhāpetvā sayameva pariharituṃ ‘‘kasmā panā’’tiādimāha. Tattha suddhāvāsesu heṭṭhābhūmikassa asati indriyaparipāke uparibhūmisamuppatti na sakkā paṭisedhetuṃ uddhaṃsotavacanato. Uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotañcāti hi uddhaṃsoto. Tenāha ‘‘uddhaṃsotapāḷisabbhāvā’’ti. Saṃsandetabbāti yathā na virujjhanti, evaṃ netabbā. Tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ.
ഏതേന സന്നിട്ഠാനേനാതി അങ്കിതോകാസഭാവിരൂപുപ്പാദസന്നിസ്സയേന നിച്ഛയേന. വിസേസിതാ തഥാഭാവിരൂപഭാവിനോ. അസഞ്ഞസത്താപീതി ന കേവലം പഞ്ചവോകാരാ ഏവ, അഥ ഖോ അസഞ്ഞസത്താപി. തേ ഏവ അസഞ്ഞസത്തേ ഏവ ഗഹേത്വാ പുരിമകോട്ഠാസേതി അധിപ്പായോ. തേന യേ സന്നിട്ഠാനേന വജ്ജിതാതി തേന യഥാവുത്തസന്നിട്ഠാനേന യേ വിരഹിതാ, തേ തഥാ ന വത്തബ്ബാതി അത്ഥോ. ഇദാനി ‘‘തേ തതോ’’തിആദിനാ ദസ്സേതി. തതോതി അസഞ്ഞാഭവതോ. പച്ഛിമഭവികാനന്തി ഏത്ഥ പച്ഛിമഭവം സരൂപതോ ദസ്സേതും ‘‘കിം പഞ്ചവോകാരാദീ’’തിആദി വുത്തം. അപച്ഛിമഭവികാനമ്പി അരൂപാനം അരൂപഭവേ യഥാ രൂപക്ഖന്ധോ നുപ്പാദി, ഏവം തത്ഥ പച്ഛിമഭവികാനം വേദനാക്ഖന്ധോപീതി ആഹ ‘‘ഏതേന സന്നിട്ഠാനേന സങ്ഗഹിതത്താ’’തി. തേനാഹ ‘‘തേസം…പേ॰… ആഹാ’’തി. തത്ഥ തേസന്തി പച്ഛിമഭവികാനം. തത്ഥാതി അരൂപഭവേ. ഇതരാനുപ്പത്തിഭാവഞ്ചാതി ഇതരസ്സ വേദനാക്ഖന്ധസ്സ അനുപ്പജ്ജനസബ്ഭാവമ്പി. സപ്പടിസന്ധികാനമ്പി സുദ്ധാവാസാനം ഖന്ധഭേദസ്സ പരിനിബ്ബാനപരിയായോ ഓളാരികദോസപ്പഹാനതോ കിലേസൂപസമസാമഞ്ഞേന വുത്തോതി വേദിതബ്ബം.
Etena sanniṭṭhānenāti aṅkitokāsabhāvirūpuppādasannissayena nicchayena. Visesitā tathābhāvirūpabhāvino. Asaññasattāpīti na kevalaṃ pañcavokārā eva, atha kho asaññasattāpi. Te eva asaññasatte eva gahetvā purimakoṭṭhāseti adhippāyo. Tena ye sanniṭṭhānena vajjitāti tena yathāvuttasanniṭṭhānena ye virahitā, te tathā na vattabbāti attho. Idāni ‘‘te tato’’tiādinā dasseti. Tatoti asaññābhavato. Pacchimabhavikānanti ettha pacchimabhavaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘kiṃ pañcavokārādī’’tiādi vuttaṃ. Apacchimabhavikānampi arūpānaṃ arūpabhave yathā rūpakkhandho nuppādi, evaṃ tattha pacchimabhavikānaṃ vedanākkhandhopīti āha ‘‘etena sanniṭṭhānena saṅgahitattā’’ti. Tenāha ‘‘tesaṃ…pe… āhā’’ti. Tattha tesanti pacchimabhavikānaṃ. Tatthāti arūpabhave. Itarānuppattibhāvañcāti itarassa vedanākkhandhassa anuppajjanasabbhāvampi. Sappaṭisandhikānampi suddhāvāsānaṃ khandhabhedassa parinibbānapariyāyo oḷārikadosappahānato kilesūpasamasāmaññena vuttoti veditabbaṃ.
സബ്ബേസഞ്ഹി തേസന്തി തംതംഭൂമിയം ഠിതാനം സബ്ബേസം സുദ്ധാവാസാനം. യഥാ പനാതിആദിനാ വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കരോതി. അനന്താ ലോകധാതുയോതി ഇദം ഓകാസസ്സ പരിച്ഛേദാഭാവംയേവ ദസ്സേതും വുത്തം. പുഗ്ഗലവസേന സമാനാധാരതായ സമാനകാലത്തേന അസമ്ഭവന്തോ ഓകാസവസേന പന സമ്ഭവന്തോ സംകിണ്ണാ വിയ ഹോന്തീതി ആഹ ‘‘സംകിണ്ണതാ ഹോതീ’’തി.
Sabbesañhi tesanti taṃtaṃbhūmiyaṃ ṭhitānaṃ sabbesaṃ suddhāvāsānaṃ. Yathā panātiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Anantā lokadhātuyoti idaṃ okāsassa paricchedābhāvaṃyeva dassetuṃ vuttaṃ. Puggalavasena samānādhāratāya samānakālattena asambhavanto okāsavasena pana sambhavanto saṃkiṇṇā viya hontīti āha ‘‘saṃkiṇṇatā hotī’’ti.
പവത്തിവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
൩. പരിഞ്ഞാവാരവണ്ണനാ
3. Pariññāvāravaṇṇanā
൨൦൬-൨൦൮. തസ്സാപീതി പുഗ്ഗലോകാസവാരസ്സപി. ഓകാസേ പുഗ്ഗലസ്സേവാതി യഥാഗഹിതേ ഓകാസേ യോ പുഗ്ഗലോ, തസ്സേവ ഓകാസവിസിട്ഠപുഗ്ഗലസ്സേവാതി അത്ഥോ. യഥാ പന പുഗ്ഗലവാരേ ലബ്ഭമാനേ പുഗ്ഗലോകാസവാരോപി ലബ്ഭതി, ഏവം ഓകാസവാരോപി ലബ്ഭേയ്യാതി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘ഓകാസവാരോപി ചാ’’തി. തസ്മാതി യസ്മാ വുച്ചമാനോപി ഓകാസോ പുഗ്ഗലസ്സ വിസേസഭാവേനേവ വുച്ചേയ്യ, ന വിസും, തസ്മാ.
206-208. Tassāpīti puggalokāsavārassapi. Okāse puggalassevāti yathāgahite okāse yo puggalo, tasseva okāsavisiṭṭhapuggalassevāti attho. Yathā pana puggalavāre labbhamāne puggalokāsavāropi labbhati, evaṃ okāsavāropi labbheyyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘okāsavāropi cā’’ti. Tasmāti yasmā vuccamānopi okāso puggalassa visesabhāveneva vucceyya, na visuṃ, tasmā.
അഞ്ഞഥാതി പവത്തിവാരേ വിയ ആദാനനിക്ഖേപപരിച്ഛിന്നം കമ്മജസന്താനം ഏകത്തേന ഗഹേത്വാ തസ്സ ഉപ്പാദനിരോധവസേന പരിഞ്ഞാവചനേ. ‘‘യോ രൂപക്ഖന്ധം പരിജാനാതീ’’തി സന്നിട്ഠാനപദസങ്ഗഹിതത്ഥാഭാവദസ്സനമുഖേന ഇതരസ്സപി അഭാവം ദസ്സേതും ‘‘രുപക്ഖന്ധപരിജാനനസ്സ അഭാവാ’’തി വുത്തം. ‘‘ആമന്താ’’തി ച കതം, തസ്മാ പവത്തേ ചിത്തക്ഖണവസേനേവേത്ഥ തയോ അദ്ധോ ലബ്ഭന്തീതി അത്ഥോ. ‘‘അഗ്ഗമഗ്ഗസമങ്ഗിഞ്ച അരഹന്തഞ്ചാ’’തി ദ്വിന്നം പദാനം ‘‘രൂപക്ഖന്ധഞ്ച ന പരിജാനന്തി വേദനാക്ഖന്ധഞ്ച ന പരിജാനിത്ഥാ’’തി ദ്വീഹി പദേഹി യഥാക്കമം സമ്ബന്ധോ. ‘‘ഠപേത്വാ അവസേസാ പുഗ്ഗലാ’’തി പന പച്ചേകം യോജേതബ്ബം. അഗ്ഗമഗ്ഗ…പേ॰… നത്ഥീതി ഇമിനാ അരഹത്തമഗ്ഗഞാണസ്സേവ പരിഞ്ഞാമത്ഥകപ്പത്തിയാ പരിഞ്ഞാകിച്ചം സാതിസയം, തദഭാവാ ന ഇതരേസന്തി ദസ്സേതി. യതോ തസ്സേവ വജിരൂപമതാ വുത്താ, സേസാനഞ്ച വിജ്ജൂപമതാ. തേനാതി തേന യഥാവുത്തേന വചനേന. തദവസേസസബ്ബപുഗ്ഗലേതി തതോ അഗ്ഗമഗ്ഗസമങ്ഗിതോ അവസേസസബ്ബപുഗ്ഗലേ. ഇമം പന യഥാവുത്തദോസം പരിഹരന്താ ‘‘പുഥുജ്ജനാദയോ സന്ധായാ’’തി വദന്തി.
Aññathāti pavattivāre viya ādānanikkhepaparicchinnaṃ kammajasantānaṃ ekattena gahetvā tassa uppādanirodhavasena pariññāvacane. ‘‘Yo rūpakkhandhaṃ parijānātī’’ti sanniṭṭhānapadasaṅgahitatthābhāvadassanamukhena itarassapi abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘rupakkhandhaparijānanassa abhāvā’’ti vuttaṃ. ‘‘Āmantā’’ti ca kataṃ, tasmā pavatte cittakkhaṇavasenevettha tayo addho labbhantīti attho. ‘‘Aggamaggasamaṅgiñca arahantañcā’’ti dvinnaṃ padānaṃ ‘‘rūpakkhandhañca na parijānanti vedanākkhandhañca na parijānitthā’’ti dvīhi padehi yathākkamaṃ sambandho. ‘‘Ṭhapetvā avasesā puggalā’’ti pana paccekaṃ yojetabbaṃ. Aggamagga…pe… natthīti iminā arahattamaggañāṇasseva pariññāmatthakappattiyā pariññākiccaṃ sātisayaṃ, tadabhāvā na itaresanti dasseti. Yato tasseva vajirūpamatā vuttā, sesānañca vijjūpamatā. Tenāti tena yathāvuttena vacanena. Tadavasesasabbapuggaleti tato aggamaggasamaṅgito avasesasabbapuggale. Imaṃ pana yathāvuttadosaṃ pariharantā ‘‘puthujjanādayo sandhāyā’’ti vadanti.
പരിഞ്ഞാവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pariññāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ഖന്ധയമകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Khandhayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / യമകപാളി • Yamakapāḷi / ൨. ഖന്ധയമകം • 2. Khandhayamakaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ൨. ഖന്ധയമകം • 2. Khandhayamakaṃ
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ൨. ഖന്ധയമകം • 2. Khandhayamakaṃ