| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๒๕] ๕. ขนฺติวณฺณชาตกวณฺณนา
[225] 5. Khantivaṇṇajātakavaṇṇanā
อตฺถิ เม ปุริโส, เทวาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต โกสลราชานํ อารพฺภ กเถสิฯ ตสฺส กิเรโก พหูปกาโร อมโจฺจ อเนฺตปุเร ปทุสฺสิฯ ราชา ‘‘อุปการโก เม’’ติ ญตฺวาปิ อธิวาเสตฺวา สตฺถุ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘โปราณกราชาโนปิ, มหาราช, เอวํ อธิวาเสสุํเยวา’’ติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริฯ
Atthi me puriso, devāti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarājānaṃ ārabbha kathesi. Tassa kireko bahūpakāro amacco antepure padussi. Rājā ‘‘upakārako me’’ti ñatvāpi adhivāsetvā satthu ārocesi. Satthā ‘‘porāṇakarājānopi, mahārāja, evaṃ adhivāsesuṃyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต เอโก อมโจฺจ ตสฺส อเนฺตปุเร ปทุสฺสิ, อมจฺจสฺสาปิ เสวโก ตสฺส เคเห ปทุสฺสิฯ โส ตสฺส อปราธํ อธิวาเสตุํ อสโกฺกโนฺต ตํ อาทาย รโญฺญ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘เทว, เอโก เม อุปฎฺฐาโก สพฺพกิจฺจการโก , โส มยฺหํ เคเห ปทุสฺสิ, ตสฺส กิํ กาตุํ วฎฺฎตี’’ติ ปุจฺฉโนฺต ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko amacco tassa antepure padussi, amaccassāpi sevako tassa gehe padussi. So tassa aparādhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto taṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, eko me upaṭṭhāko sabbakiccakārako , so mayhaṃ gehe padussi, tassa kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
๑๔๙.
149.
‘‘อตฺถิ เม ปุริโส เทว, สพฺพกิเจฺจสุ พฺยาวโฎ;
‘‘Atthi me puriso deva, sabbakiccesu byāvaṭo;
ตสฺส เจโกปราธตฺถิ, ตตฺถ ตฺวํ กินฺติ มญฺญสี’’ติฯ
Tassa cekoparādhatthi, tattha tvaṃ kinti maññasī’’ti.
ตตฺถ ตสฺส เจโกปราธตฺถีติ ตสฺส จ ปุริสสฺส เอโก อปราโธ อตฺถิฯ ตตฺถ ตฺวํ กินฺติ มญฺญสีติ ตตฺถ ตสฺส ปุริสสฺส อปราเธ ตฺวํ ‘‘กิํ กาตพฺพ’’นฺติ มญฺญสิ, ยถา เต จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ตทนุรูปมสฺส ทณฺฑํ ปเณหีติ ทีเปติฯ
Tattha tassa cekoparādhatthīti tassa ca purisassa eko aparādho atthi. Tattha tvaṃ kinti maññasīti tattha tassa purisassa aparādhe tvaṃ ‘‘kiṃ kātabba’’nti maññasi, yathā te cittaṃ uppajjati, tadanurūpamassa daṇḍaṃ paṇehīti dīpeti.
ตํ สุตฺวา ราชา ทุติยํ คาถมาห –
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gāthamāha –
๑๕๐.
150.
‘‘อมฺหากมฺปตฺถิ ปุริโส, เอทิโส อิธ วิชฺชติ;
‘‘Amhākampatthi puriso, ediso idha vijjati;
ทุลฺลโภ องฺคสมฺปโนฺน, ขนฺติรสฺมาก รุจฺจตี’’ติฯ
Dullabho aṅgasampanno, khantirasmāka ruccatī’’ti.
ตสฺสโตฺถ – อมฺหากมฺปิ ราชูนํ สตํ เอทิโส พหูปกาโร อคาเร ทุสฺสนกปุริโส อตฺถิ, โส จ โข อิธ วิชฺชติ, อิทานิปิ อิเธว สํวิชฺชติ, มยํ ราชาโนปิ สมานา ตสฺส พหูปการตํ สนฺธาย อธิวาเสม, ตุยฺหํ ปน อรโญฺญปิ สโต อธิวาสนภาโร ชาโตฯ องฺคสมฺปโนฺน หิ สเพฺพหิ คุณโกฎฺฐาเสหิ สมนฺนาคโต ปุริโส นาม ทุลฺลโภ, เตน การเณน อสฺมากํ เอวรูเปสุ ฐาเนสุ อธิวาสนขนฺติเยว รุจฺจตีติฯ
Tassattho – amhākampi rājūnaṃ sataṃ ediso bahūpakāro agāre dussanakapuriso atthi, so ca kho idha vijjati, idānipi idheva saṃvijjati, mayaṃ rājānopi samānā tassa bahūpakārataṃ sandhāya adhivāsema, tuyhaṃ pana araññopi sato adhivāsanabhāro jāto. Aṅgasampanno hi sabbehi guṇakoṭṭhāsehi samannāgato puriso nāma dullabho, tena kāraṇena asmākaṃ evarūpesu ṭhānesu adhivāsanakhantiyeva ruccatīti.
อมโจฺจ อตฺตานํ สนฺธาย รโญฺญ วุตฺตภาวํ ญตฺวา ตโต ปฎฺฐาย อเนฺตปุเร ปทุสฺสิตุํ น วิสหิ, โสปิสฺส เสวโก รโญฺญ อาโรจิตภาวํ ญตฺวา ตโต ปฎฺฐาย ตํ กมฺมํ กาตุํ น วิสหิฯ
Amacco attānaṃ sandhāya rañño vuttabhāvaṃ ñatvā tato paṭṭhāya antepure padussituṃ na visahi, sopissa sevako rañño ārocitabhāvaṃ ñatvā tato paṭṭhāya taṃ kammaṃ kātuṃ na visahi.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา อหเมว พาราณสิราชา อโหสิ’’นฺติฯ โสปิ อมโจฺจ รโญฺญ สตฺถุ กถิตภาวํ ญตฺวา ตโต ปฎฺฐาย ตํ กมฺมํ กาตุํ นาสกฺขีติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā ahameva bārāṇasirājā ahosi’’nti. Sopi amacco rañño satthu kathitabhāvaṃ ñatvā tato paṭṭhāya taṃ kammaṃ kātuṃ nāsakkhīti.
ขนฺติวณฺณชาตกวณฺณนา ปญฺจมาฯ
Khantivaṇṇajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๒๕. ขนฺติวณฺณชาตกํ • 225. Khantivaṇṇajātakaṃ
