| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[७९] ९. खरस्सरजातकवण्णना
[79] 9. Kharassarajātakavaṇṇanā
यतो विलुत्ता च हता च गावोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं अमच्चं आरब्भ कथेसि। कोसलरञ्ञो किर एको अमच्चो राजानं आराधेत्वा पच्चन्तगामे राजबलिं लभित्वा चोरेहि सद्धिं एकतो हुत्वा ‘‘अहं मनुस्से आदाय अरञ्ञं पविसिस्सामि, तुम्हे गामं विलुम्पित्वा उपड्ढं मय्हं ददेय्याथा’’ति वत्वा पगेव मनुस्से सन्निपातेत्वा अरञ्ञं गन्त्वा चोरेसु आगन्त्वा गावियो घातेत्वा मंसं खादित्वा गामं विलुम्पित्वा गतेसु सायन्हसमये महाजनपरिवुतो आगच्छति। तस्स न चिरस्सेव तं कम्मं पाकटं जातं। मनुस्सा रञ्ञो आरोचेसुं। राजा तं पक्कोसापेत्वा दोसं पतिट्ठापेत्वा सुनिग्गहितं निग्गहेत्वा अञ्ञं गामभोजकं पेसेत्वा जेतवनं गन्त्वा भगवतो एतमत्थं आरोचेसि। भगवा ‘‘न, महाराज, इदानेव एस एवंसीलो, पुब्बेपि एवंसीलोयेवा’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Yato viluttā ca hatā ca gāvoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ amaccaṃ ārabbha kathesi. Kosalarañño kira eko amacco rājānaṃ ārādhetvā paccantagāme rājabaliṃ labhitvā corehi saddhiṃ ekato hutvā ‘‘ahaṃ manusse ādāya araññaṃ pavisissāmi, tumhe gāmaṃ vilumpitvā upaḍḍhaṃ mayhaṃ dadeyyāthā’’ti vatvā pageva manusse sannipātetvā araññaṃ gantvā coresu āgantvā gāviyo ghātetvā maṃsaṃ khāditvā gāmaṃ vilumpitvā gatesu sāyanhasamaye mahājanaparivuto āgacchati. Tassa na cirasseva taṃ kammaṃ pākaṭaṃ jātaṃ. Manussā rañño ārocesuṃ. Rājā taṃ pakkosāpetvā dosaṃ patiṭṭhāpetvā suniggahitaṃ niggahetvā aññaṃ gāmabhojakaṃ pesetvā jetavanaṃ gantvā bhagavato etamatthaṃ ārocesi. Bhagavā ‘‘na, mahārāja, idāneva esa evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते एकस्स अमच्चस्स पच्चन्तगामं अदासि। सब्बं पुरिमसदिसमेव। तदा पन बोधिसत्तो वणिज्जाय पच्चन्ते विचरन्तो तस्मिं गामके निवासं कप्पेसि। सो तस्मिं गामभोजके सायन्हसमये महाजनपरिवारेन भेरिया वज्जमानाय आगच्छन्ते ‘‘अयं दुट्ठगामभोजको चोरेहि सद्धिं एकतो हुत्वा गामं विलुम्पापेत्वा चोरेसु पलायित्वा अटविं पविट्ठेसु इदानि उपसन्तूपसन्तो विय भेरिया वज्जमानाय आगच्छती’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekassa amaccassa paccantagāmaṃ adāsi. Sabbaṃ purimasadisameva. Tadā pana bodhisatto vaṇijjāya paccante vicaranto tasmiṃ gāmake nivāsaṃ kappesi. So tasmiṃ gāmabhojake sāyanhasamaye mahājanaparivārena bheriyā vajjamānāya āgacchante ‘‘ayaṃ duṭṭhagāmabhojako corehi saddhiṃ ekato hutvā gāmaṃ vilumpāpetvā coresu palāyitvā aṭaviṃ paviṭṭhesu idāni upasantūpasanto viya bheriyā vajjamānāya āgacchatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
७९.
79.
‘‘यतो विलुत्ता च हता च गावो, दड्ढानि गेहानि जनो च नीतो।
‘‘Yato viluttā ca hatā ca gāvo, daḍḍhāni gehāni jano ca nīto;
अथागमा पुत्तहताय पुत्तो, खरस्सरं डिण्डिमं वादयन्तो’’ति॥
Athāgamā puttahatāya putto, kharassaraṃ ḍiṇḍimaṃ vādayanto’’ti.
तत्थ यतोति यदा। विलुत्ता च हता चाति विलुम्पित्वा बन्धित्वा च नीता, मंसं खादनत्थाय च हता। गावोति गोरूपानि। दड्ढानीति अग्गिं दत्वा झापितानि। जनो च नीतोति करमरग्गाहं गहेत्वा नीतो। पुत्तहताय पुत्तोति हतपुत्ताय पुत्तो, निल्लज्जोति अत्थो। छिन्नहिरोत्तप्पस्स हि माता नाम नत्थि, इति सो तस्सा जीवन्तोपि हतपुत्तट्ठाने तिट्ठतीति हतपुत्ताय पुत्तो नाम होति। खरस्सरन्ति थद्धसद्दं। डिण्डिमन्ति पटहभेरिं।
Tattha yatoti yadā. Viluttā ca hatā cāti vilumpitvā bandhitvā ca nītā, maṃsaṃ khādanatthāya ca hatā. Gāvoti gorūpāni. Daḍḍhānīti aggiṃ datvā jhāpitāni. Jano ca nītoti karamaraggāhaṃ gahetvā nīto. Puttahatāya puttoti hataputtāya putto, nillajjoti attho. Chinnahirottappassa hi mātā nāma natthi, iti so tassā jīvantopi hataputtaṭṭhāne tiṭṭhatīti hataputtāya putto nāma hoti. Kharassaranti thaddhasaddaṃ. Ḍiṇḍimanti paṭahabheriṃ.
एवं बोधिसत्तो इमाय गाथाय तं परिभासि। न चिरेनेव च तस्स तं कम्मं पाकटं जातं, अथस्स राजा दोसानुरूपं निग्गहं अकासि।
Evaṃ bodhisatto imāya gāthāya taṃ paribhāsi. Na cireneva ca tassa taṃ kammaṃ pākaṭaṃ jātaṃ, athassa rājā dosānurūpaṃ niggahaṃ akāsi.
सत्था ‘‘न, महाराज, इदानेवेस एवंसीलो, पुब्बेपि एवंसीलोयेवा’’ति वत्वा इमं धम्मदेसनं आहरित्वा अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा अमच्चो इदानि अमच्चोयेव, गाथाय उदाहारकपण्डितमनुस्सो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā ‘‘na, mahārāja, idānevesa evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā amacco idāni amaccoyeva, gāthāya udāhārakapaṇḍitamanusso pana ahameva ahosi’’nti.
खरस्सरजातकवण्णना नवमा।
Kharassarajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ७९. खरस्सरजातकं • 79. Kharassarajātakaṃ
