| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๗๙] ๙. ขรสฺสรชาตกวณฺณนา
[79] 9. Kharassarajātakavaṇṇanā
ยโต วิลุตฺตา จ หตา จ คาโวติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต อญฺญตรํ อมจฺจํ อารพฺภ กเถสิฯ โกสลรโญฺญ กิร เอโก อมโจฺจ ราชานํ อาราเธตฺวา ปจฺจนฺตคาเม ราชพลิํ ลภิตฺวา โจเรหิ สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา ‘‘อหํ มนุเสฺส อาทาย อรญฺญํ ปวิสิสฺสามิ, ตุเมฺห คามํ วิลุมฺปิตฺวา อุปฑฺฒํ มยฺหํ ทเทยฺยาถา’’ติ วตฺวา ปเคว มนุเสฺส สนฺนิปาเตตฺวา อรญฺญํ คนฺตฺวา โจเรสุ อาคนฺตฺวา คาวิโย ฆาเตตฺวา มํสํ ขาทิตฺวา คามํ วิลุมฺปิตฺวา คเตสุ สายนฺหสมเย มหาชนปริวุโต อาคจฺฉติฯ ตสฺส น จิรเสฺสว ตํ กมฺมํ ปากฎํ ชาตํฯ มนุสฺสา รโญฺญ อาโรเจสุํฯ ราชา ตํ ปโกฺกสาเปตฺวา โทสํ ปติฎฺฐาเปตฺวา สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา อญฺญํ คามโภชกํ เปเสตฺวา เชตวนํ คนฺตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ภควา ‘‘น, มหาราช, อิทาเนว เอส เอวํสีโล, ปุเพฺพปิ เอวํสีโลเยวา’’ติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริฯ
Yato viluttā ca hatā ca gāvoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ amaccaṃ ārabbha kathesi. Kosalarañño kira eko amacco rājānaṃ ārādhetvā paccantagāme rājabaliṃ labhitvā corehi saddhiṃ ekato hutvā ‘‘ahaṃ manusse ādāya araññaṃ pavisissāmi, tumhe gāmaṃ vilumpitvā upaḍḍhaṃ mayhaṃ dadeyyāthā’’ti vatvā pageva manusse sannipātetvā araññaṃ gantvā coresu āgantvā gāviyo ghātetvā maṃsaṃ khāditvā gāmaṃ vilumpitvā gatesu sāyanhasamaye mahājanaparivuto āgacchati. Tassa na cirasseva taṃ kammaṃ pākaṭaṃ jātaṃ. Manussā rañño ārocesuṃ. Rājā taṃ pakkosāpetvā dosaṃ patiṭṭhāpetvā suniggahitaṃ niggahetvā aññaṃ gāmabhojakaṃ pesetvā jetavanaṃ gantvā bhagavato etamatthaṃ ārocesi. Bhagavā ‘‘na, mahārāja, idāneva esa evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต เอกสฺส อมจฺจสฺส ปจฺจนฺตคามํ อทาสิฯ สพฺพํ ปุริมสทิสเมวฯ ตทา ปน โพธิสโตฺต วณิชฺชาย ปจฺจเนฺต วิจรโนฺต ตสฺมิํ คามเก นิวาสํ กเปฺปสิฯ โส ตสฺมิํ คามโภชเก สายนฺหสมเย มหาชนปริวาเรน เภริยา วชฺชมานาย อาคจฺฉเนฺต ‘‘อยํ ทุฎฺฐคามโภชโก โจเรหิ สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา คามํ วิลุมฺปาเปตฺวา โจเรสุ ปลายิตฺวา อฎวิํ ปวิเฎฺฐสุ อิทานิ อุปสนฺตูปสโนฺต วิย เภริยา วชฺชมานาย อาคจฺฉตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekassa amaccassa paccantagāmaṃ adāsi. Sabbaṃ purimasadisameva. Tadā pana bodhisatto vaṇijjāya paccante vicaranto tasmiṃ gāmake nivāsaṃ kappesi. So tasmiṃ gāmabhojake sāyanhasamaye mahājanaparivārena bheriyā vajjamānāya āgacchante ‘‘ayaṃ duṭṭhagāmabhojako corehi saddhiṃ ekato hutvā gāmaṃ vilumpāpetvā coresu palāyitvā aṭaviṃ paviṭṭhesu idāni upasantūpasanto viya bheriyā vajjamānāya āgacchatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
๗๙.
79.
‘‘ยโต วิลุตฺตา จ หตา จ คาโว, ทฑฺฒานิ เคหานิ ชโน จ นีโต;
‘‘Yato viluttā ca hatā ca gāvo, daḍḍhāni gehāni jano ca nīto;
อถาคมา ปุตฺตหตาย ปุโตฺต, ขรสฺสรํ ฑิณฺฑิมํ วาทยโนฺต’’ติฯ
Athāgamā puttahatāya putto, kharassaraṃ ḍiṇḍimaṃ vādayanto’’ti.
ตตฺถ ยโตติ ยทาฯ วิลุตฺตา จ หตา จาติ วิลุมฺปิตฺวา พนฺธิตฺวา จ นีตา, มํสํ ขาทนตฺถาย จ หตาฯ คาโวติ โครูปานิฯ ทฑฺฒานีติ อคฺคิํ ทตฺวา ฌาปิตานิฯ ชโน จ นีโตติ กรมรคฺคาหํ คเหตฺวา นีโตฯ ปุตฺตหตาย ปุโตฺตติ หตปุตฺตาย ปุโตฺต, นิลฺลโชฺชติ อโตฺถฯ ฉินฺนหิโรตฺตปฺปสฺส หิ มาตา นาม นตฺถิ, อิติ โส ตสฺสา ชีวโนฺตปิ หตปุตฺตฎฺฐาเน ติฎฺฐตีติ หตปุตฺตาย ปุโตฺต นาม โหติฯ ขรสฺสรนฺติ ถทฺธสทฺทํฯ ฑิณฺฑิมนฺติ ปฎหเภริํฯ
Tattha yatoti yadā. Viluttā ca hatā cāti vilumpitvā bandhitvā ca nītā, maṃsaṃ khādanatthāya ca hatā. Gāvoti gorūpāni. Daḍḍhānīti aggiṃ datvā jhāpitāni. Jano ca nītoti karamaraggāhaṃ gahetvā nīto. Puttahatāya puttoti hataputtāya putto, nillajjoti attho. Chinnahirottappassa hi mātā nāma natthi, iti so tassā jīvantopi hataputtaṭṭhāne tiṭṭhatīti hataputtāya putto nāma hoti. Kharassaranti thaddhasaddaṃ. Ḍiṇḍimanti paṭahabheriṃ.
เอวํ โพธิสโตฺต อิมาย คาถาย ตํ ปริภาสิฯ น จิเรเนว จ ตสฺส ตํ กมฺมํ ปากฎํ ชาตํ, อถสฺส ราชา โทสานุรูปํ นิคฺคหํ อกาสิฯ
Evaṃ bodhisatto imāya gāthāya taṃ paribhāsi. Na cireneva ca tassa taṃ kammaṃ pākaṭaṃ jātaṃ, athassa rājā dosānurūpaṃ niggahaṃ akāsi.
สตฺถา ‘‘น, มหาราช, อิทาเนเวส เอวํสีโล, ปุเพฺพปิ เอวํสีโลเยวา’’ติ วตฺวา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฎตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา อมโจฺจ อิทานิ อมโจฺจเยว, คาถาย อุทาหารกปณฺฑิตมนุโสฺส ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā ‘‘na, mahārāja, idānevesa evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā amacco idāni amaccoyeva, gāthāya udāhārakapaṇḍitamanusso pana ahameva ahosi’’nti.
ขรสฺสรชาตกวณฺณนา นวมาฯ
Kharassarajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๗๙. ขรสฺสรชาตกํ • 79. Kharassarajātakaṃ
