१. खेमासुत्तं

1. Khemāsuttaṃ

४१०. एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन खेमा भिक्खुनी कोसलेसु चारिकं चरमाना अन्तरा च सावत्थिं अन्तरा च साकेतं तोरणवत्थुस्मिं वासं उपगता होति। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो साकेता सावत्थिं गच्छन्तो, अन्तरा च साकेतं अन्तरा च सावत्थिं तोरणवत्थुस्मिं एकरत्तिवासं उपगच्छि। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो अञ्‍ञतरं पुरिसं आमन्तेसि – ‘‘एहि त्वं, अम्भो पुरिस, तोरणवत्थुस्मिं तथारूपं समणं वा ब्राह्मणं वा जान यमहं अज्‍ज पयिरुपासेय्य’’न्ति।

410. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena khemā bhikkhunī kosalesu cārikaṃ caramānā antarā ca sāvatthiṃ antarā ca sāketaṃ toraṇavatthusmiṃ vāsaṃ upagatā hoti. Atha kho rājā pasenadi kosalo sāketā sāvatthiṃ gacchanto, antarā ca sāketaṃ antarā ca sāvatthiṃ toraṇavatthusmiṃ ekarattivāsaṃ upagacchi. Atha kho rājā pasenadi kosalo aññataraṃ purisaṃ āmantesi – ‘‘ehi tvaṃ, ambho purisa, toraṇavatthusmiṃ tathārūpaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā jāna yamahaṃ ajja payirupāseyya’’nti.

‘‘एवं, देवा’’ति खो सो पुरिसो रञ्‍ञो पसेनदिस्स कोसलस्स पटिस्सुत्वा केवलकप्पं तोरणवत्थुं आहिण्डन्तो ¹ नाद्दस तथारूपं समणं वा ब्राह्मणं वा यं राजा पसेनदि कोसलो पयिरुपासेय्य। अद्दसा खो सो पुरिसो खेमं भिक्खुनिं तोरणवत्थुस्मिं वासं उपगतं। दिस्वान येन राजा पसेनदि कोसलो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा राजानं पसेनदिं कोसलं एतदवोच –

‘‘Evaṃ, devā’’ti kho so puriso rañño pasenadissa kosalassa paṭissutvā kevalakappaṃ toraṇavatthuṃ āhiṇḍanto ² nāddasa tathārūpaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā yaṃ rājā pasenadi kosalo payirupāseyya. Addasā kho so puriso khemaṃ bhikkhuniṃ toraṇavatthusmiṃ vāsaṃ upagataṃ. Disvāna yena rājā pasenadi kosalo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ etadavoca –

‘‘नत्थि खो, देव, तोरणवत्थुस्मिं तथारूपो समणो वा ब्राह्मणो वा यं देवो पयिरुपासेय्य। अत्थि च खो, देव, खेमा नाम भिक्खुनी, तस्स भगवतो साविका अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स। तस्सा खो पन अय्याय एवं कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गतो – ‘पण्डिता, वियत्ता मेधाविनी बहुस्सुता चित्तकथा कल्याणपटिभाना’ति। तं देवो पयिरुपासतू’’ति।

‘‘Natthi kho, deva, toraṇavatthusmiṃ tathārūpo samaṇo vā brāhmaṇo vā yaṃ devo payirupāseyya. Atthi ca kho, deva, khemā nāma bhikkhunī, tassa bhagavato sāvikā arahato sammāsambuddhassa. Tassā kho pana ayyāya evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato – ‘paṇḍitā, viyattā medhāvinī bahussutā cittakathā kalyāṇapaṭibhānā’ti. Taṃ devo payirupāsatū’’ti.

अथ खो राजा पसेनदि कोसलो येन खेमा भिक्खुनी तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा खेमं भिक्खुनिं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो राजा पसेनदि कोसलो खेमं भिक्खुनिं एतदवोच – ‘‘किं नु खो, अय्ये, होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, महाराज, भगवता – ‘होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं पनय्ये, न होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘एतम्पि खो, महाराज, अब्याकतं भगवता – ‘न होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं नु खो, अय्ये, होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, महाराज, भगवता – ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं पनय्ये, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’ति। ‘‘एतम्पि खो, महाराज, अब्याकतं भगवता – ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’’ति।

Atha kho rājā pasenadi kosalo yena khemā bhikkhunī tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā khemaṃ bhikkhuniṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho rājā pasenadi kosalo khemaṃ bhikkhuniṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, ayye, hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, mahārāja, bhagavatā – ‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ panayye, na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Etampi kho, mahārāja, abyākataṃ bhagavatā – ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho, ayye, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, mahārāja, bhagavatā – ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ panayye, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti. ‘‘Etampi kho, mahārāja, abyākataṃ bhagavatā – ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti.

‘‘‘किं नु खो, अय्ये, होति तथागतो परं मरणा’ति, इति पुट्ठा समाना – ‘अब्याकतं खो एतं, महाराज, भगवता – होति तथागतो परं मरणा’ति वदेसि। ‘किं पनय्ये, न होति तथागतो परं मरणा’ति इति पुट्ठा समाना – ‘एतम्पि खो, महाराज, अब्याकतं भगवता – न होति तथागतो परं मरणा’ति वदेसि। ‘किं नु खो, अय्ये, होति च न च होति तथागतो परं मरणा’ति इति पुट्ठा समाना – ‘अब्याकतं खो एतं, महाराज, भगवता – होति च न च होति तथागतो परं मरणा’ति वदेसि। ‘किं पनय्ये, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति इति पुट्ठा समाना – ‘एतम्पि खो, महाराज, अब्याकतं भगवता – नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति वदेसि। ‘को नु खो , अय्ये, हेतु, को पच्‍चयो येनेतं अब्याकतं भगवता’’’ति?

‘‘‘Kiṃ nu kho, ayye, hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti, iti puṭṭhā samānā – ‘abyākataṃ kho etaṃ, mahārāja, bhagavatā – hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vadesi. ‘Kiṃ panayye, na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti iti puṭṭhā samānā – ‘etampi kho, mahārāja, abyākataṃ bhagavatā – na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vadesi. ‘Kiṃ nu kho, ayye, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti iti puṭṭhā samānā – ‘abyākataṃ kho etaṃ, mahārāja, bhagavatā – hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vadesi. ‘Kiṃ panayye, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti iti puṭṭhā samānā – ‘etampi kho, mahārāja, abyākataṃ bhagavatā – neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vadesi. ‘Ko nu kho , ayye, hetu, ko paccayo yenetaṃ abyākataṃ bhagavatā’’’ti?

‘‘तेन हि, महाराज, तञ्‍ञेवेत्थ पटिपुच्छिस्सामि। यथा ते खमेय्य तथा नं ब्याकरेय्यासि। तं किं मञ्‍ञसि, महाराज, अत्थि ते कोचि गणको वा मुद्दिको वा सङ्खायको वा यो पहोति गङ्गाय वालुकं ³ गणेतुं – एत्तका ⁴ वालुका इति वा, एत्तकानि वालुकसतानि इति वा, एत्तकानि वालुकसहस्सानि इति वा, एत्तकानि वालुकसतसहस्सानि इति वा’’ति? ‘‘नो हेतं, अय्ये’’। ‘‘अत्थि पन ते कोचि गणको वा मुद्दिको वा सङ्खायको वा यो पहोति महासमुद्दे उदकं गणेतुं – एत्तकानि उदकाळ्हकानि इति वा, एत्तकानि उदकाळ्हकसतानि इति वा, एत्तकानि उदकाळ्हकसहस्सानि इति वा, एत्तकानि उदकाळ्हकसतसहस्सानि इति वा’’ति? ‘‘नो हेतं, अय्ये’’। ‘‘तं किस्स हेतु’’? ‘‘महाय्ये, समुद्दो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, येन रूपे तथागतं पञ्‍ञापयमानो पञ्‍ञापेय्य तं रूपं तथागतस्स पहीनं उच्छिन्‍नमूलं तालावत्थुकतं अनभावङ्कतं आयतिं अनुप्पादधम्मं। रूपसङ्खायविमुत्तो खो, महाराज, तथागतो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो – सेय्यथापि महासमुद्दो। ‘होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति।

‘‘Tena hi, mahārāja, taññevettha paṭipucchissāmi. Yathā te khameyya tathā naṃ byākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, atthi te koci gaṇako vā muddiko vā saṅkhāyako vā yo pahoti gaṅgāya vālukaṃ ⁵ gaṇetuṃ – ettakā ⁶ vālukā iti vā, ettakāni vālukasatāni iti vā, ettakāni vālukasahassāni iti vā, ettakāni vālukasatasahassāni iti vā’’ti? ‘‘No hetaṃ, ayye’’. ‘‘Atthi pana te koci gaṇako vā muddiko vā saṅkhāyako vā yo pahoti mahāsamudde udakaṃ gaṇetuṃ – ettakāni udakāḷhakāni iti vā, ettakāni udakāḷhakasatāni iti vā, ettakāni udakāḷhakasahassāni iti vā, ettakāni udakāḷhakasatasahassāni iti vā’’ti? ‘‘No hetaṃ, ayye’’. ‘‘Taṃ kissa hetu’’? ‘‘Mahāyye, samuddo gambhīro appameyyo duppariyogāho’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, yena rūpe tathāgataṃ paññāpayamāno paññāpeyya taṃ rūpaṃ tathāgatassa pahīnaṃ ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvaṅkataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ. Rūpasaṅkhāyavimutto kho, mahārāja, tathāgato gambhīro appameyyo duppariyogāho – seyyathāpi mahāsamuddo. ‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti.

‘‘याय वेदनाय तथागतं पञ्‍ञापयमानो पञ्‍ञापेय्य, सा वेदना तथागतस्स पहीना उच्छिन्‍नमूला तालावत्थुकता अनभावङ्कता आयतिं अनुप्पादधम्मा। वेदनासङ्खायविमुत्तो, महाराज, तथागतो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो – सेय्यथापि महासमुद्दो। ‘होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति।

‘‘Yāya vedanāya tathāgataṃ paññāpayamāno paññāpeyya, sā vedanā tathāgatassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Vedanāsaṅkhāyavimutto, mahārāja, tathāgato gambhīro appameyyo duppariyogāho – seyyathāpi mahāsamuddo. ‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti.

‘‘याय सञ्‍ञा तथागतं…पे॰… येहि सङ्खारेहि तथागतं पञ्‍ञापयमानो पञ्‍ञापेय्य, ते सङ्खारा तथागतस्स पहीना उच्छिन्‍नमूला तालावत्थुकता अनभावङ्कता आयतिं अनुप्पादधम्मा। सङ्खारसङ्खायविमुत्तो खो, महाराज, तथागतो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो – सेय्यथापि महासमुद्दो। ‘होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति , ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति।

‘‘Yāya saññā tathāgataṃ…pe… yehi saṅkhārehi tathāgataṃ paññāpayamāno paññāpeyya, te saṅkhārā tathāgatassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Saṅkhārasaṅkhāyavimutto kho, mahārāja, tathāgato gambhīro appameyyo duppariyogāho – seyyathāpi mahāsamuddo. ‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti , ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti.

‘‘येन विञ्‍ञाणे तथागतं पञ्‍ञापयमानो पञ्‍ञापेय्य तं विञ्‍ञाणं तथागतस्स पहीनं उच्छिन्‍नमूलं तालावत्थुकतं अनभावङ्कतं आयतिं अनुप्पादधम्मं। विञ्‍ञाणसङ्खायविमुत्तो खो, महाराज, तथागतो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो – सेय्यथापि महासमुद्दो। ‘होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेती’’ति। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो खेमाय भिक्खुनिया भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा उट्ठायासना खेमं भिक्खुनिं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्‍कामि।

‘‘Yena viññāṇe tathāgataṃ paññāpayamāno paññāpeyya taṃ viññāṇaṃ tathāgatassa pahīnaṃ ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvaṅkataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ. Viññāṇasaṅkhāyavimutto kho, mahārāja, tathāgato gambhīro appameyyo duppariyogāho – seyyathāpi mahāsamuddo. ‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upetī’’ti. Atha kho rājā pasenadi kosalo khemāya bhikkhuniyā bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā khemaṃ bhikkhuniṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.

अथ खो राजा पसेनदि कोसलो अपरेन समयेन येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो राजा पसेनदि कोसलो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘किं नु खो, भन्ते, होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘अब्याकतं खो एतं, महाराज, मया – ‘होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं पन, भन्ते, न होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘एतम्पि खो, महाराज, अब्याकतं मया – ‘न होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं नु खो, भन्ते, होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’ति ? ‘‘अब्याकतं खो एतं, महाराज, मया – ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं पन, भन्ते, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’ति? ‘‘एतम्पि खो, महाराज, अब्याकतं मया – ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’’ति। ‘‘किं नु खो, भन्ते, होति तथागतो परं मरणा’’ति इति पुट्ठो समानो – ‘अब्याकतं खो एतं, महाराज, मया – होति तथागतो परं मरणा’ति वदेसि…पे॰…। ‘‘‘किं पन, भन्ते, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति इति पुट्ठो समानो – ‘‘‘एतम्पि खो, महाराज, अब्याकतं मया – नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति वदेसि। को नु खो, भन्ते, हेतु, को पच्‍चयो, येनेतं अब्याकतं भगवता’’ति?

Atha kho rājā pasenadi kosalo aparena samayena yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho rājā pasenadi kosalo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, bhante, hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, mahārāja, mayā – ‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Etampi kho, mahārāja, abyākataṃ mayā – ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho, bhante, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti ? ‘‘Abyākataṃ kho etaṃ, mahārāja, mayā – ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti? ‘‘Etampi kho, mahārāja, abyākataṃ mayā – ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho, bhante, hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti iti puṭṭho samāno – ‘abyākataṃ kho etaṃ, mahārāja, mayā – hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vadesi…pe…. ‘‘‘Kiṃ pana, bhante, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti iti puṭṭho samāno – ‘‘‘etampi kho, mahārāja, abyākataṃ mayā – neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vadesi. Ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo, yenetaṃ abyākataṃ bhagavatā’’ti?

‘‘तेन हि, महाराज, तञ्‍ञेवेत्थ पटिपुच्छिस्सामि। यथा ते खमेय्य तथा नं ब्याकरेय्यासि। तं किं मञ्‍ञसि, महाराज, अत्थि ते कोचि गणको वा मुद्दिको वा सङ्खायको वा यो पहोति गङ्गाय वालुकं गणेतुं – एत्तका वालुका इति वा…पे॰… एत्तकानि वालुकसतसहस्सानि इति वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’। ‘‘अत्थि पन ते कोचि गणको वा मुद्दिको वा सङ्खायको वा यो पहोति महासमुद्दे उदकं गणेतुं – एत्तकानि उदकाळ्हकानि इति वा…पे॰… एत्तकानि उदकाळ्हकसतसहस्सानि इति वा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’। ‘‘तं किस्स हेतु’’? ‘‘महा, भन्ते, समुद्दो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो। एवमेव खो, महाराज, येन रूपेन तथागतं पञ्‍ञापयमानो पञ्‍ञापेय्य, तं रूपं तथागतस्स पहीनं उच्छिन्‍नमूलं तालावत्थुकतं अनभावङ्कतं आयतिं अनुप्पादधम्मं। रूपसङ्खायविमुत्तो खो, महाराज, तथागतो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो – सेय्यथापि महासमुद्दो। ‘होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति…पे॰… ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति। याय वेदनाय…पे॰… याय सञ्‍ञाय…पे॰… येहि सङ्खारेहि…पे॰…’’।

‘‘Tena hi, mahārāja, taññevettha paṭipucchissāmi. Yathā te khameyya tathā naṃ byākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, atthi te koci gaṇako vā muddiko vā saṅkhāyako vā yo pahoti gaṅgāya vālukaṃ gaṇetuṃ – ettakā vālukā iti vā…pe… ettakāni vālukasatasahassāni iti vā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Atthi pana te koci gaṇako vā muddiko vā saṅkhāyako vā yo pahoti mahāsamudde udakaṃ gaṇetuṃ – ettakāni udakāḷhakāni iti vā…pe… ettakāni udakāḷhakasatasahassāni iti vā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Taṃ kissa hetu’’? ‘‘Mahā, bhante, samuddo gambhīro appameyyo duppariyogāho. Evameva kho, mahārāja, yena rūpena tathāgataṃ paññāpayamāno paññāpeyya, taṃ rūpaṃ tathāgatassa pahīnaṃ ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvaṅkataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ. Rūpasaṅkhāyavimutto kho, mahārāja, tathāgato gambhīro appameyyo duppariyogāho – seyyathāpi mahāsamuddo. ‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti…pe… ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti. Yāya vedanāya…pe… yāya saññāya…pe… yehi saṅkhārehi…pe…’’.

‘‘येन विञ्‍ञाणेन तथागतं पञ्‍ञापयमानो पञ्‍ञापेय्य, तं विञ्‍ञाणं तथागतस्स पहीनं उच्छिन्‍नमूलं तालावत्थुकतं अनभावङ्कतं आयतिं अनुप्पादधम्मं। विञ्‍ञाणसङ्खायविमुत्तो खो, महाराज, तथागतो गम्भीरो अप्पमेय्यो दुप्परियोगाहो – सेय्यथापि महासमुद्दो। ‘होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेति, ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’तिपि न उपेती’’ति।

‘‘Yena viññāṇena tathāgataṃ paññāpayamāno paññāpeyya, taṃ viññāṇaṃ tathāgatassa pahīnaṃ ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvaṅkataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ. Viññāṇasaṅkhāyavimutto kho, mahārāja, tathāgato gambhīro appameyyo duppariyogāho – seyyathāpi mahāsamuddo. ‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upeti, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’tipi na upetī’’ti.

‘‘अच्छरियं, भन्ते, अब्भुतं, भन्ते! यत्र हि नाम सत्थु चेव ⁷ साविकाय च अत्थेन अत्थो ब्यञ्‍जनेन ब्यञ्‍जनं संसन्दिस्सति , समेस्सति, न विरोधयिस्सति ⁸ यदिदं अग्गपदस्मिं। एकमिदाहं, भन्ते, समयं खेमं भिक्खुनिं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं अपुच्छिं। सापि मे अय्या एतेहि पदेहि एतेहि ब्यञ्‍जनेहि एतमत्थं ब्याकासि, सेय्यथापि भगवा। अच्छरियं, भन्ते, अब्भुतं, भन्ते! यत्र हि नाम सत्थु चेव साविकाय च अत्थेन अत्थो ब्यञ्‍जनेन ब्यञ्‍जनं संसन्दिस्सति, समेस्सति, न विरोधयिस्सति यदिदं अग्गपदस्मिं। हन्द दानि मयं, भन्ते, गच्छाम। बहुकिच्‍चा मयं बहुकरणीया’’ति। ‘‘यस्स दानि त्वं, महाराज, कालं मञ्‍ञसी’’ति। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा उट्ठायासना भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्‍कामीति। पठमं।

‘‘Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Yatra hi nāma satthu ceva ⁹ sāvikāya ca atthena attho byañjanena byañjanaṃ saṃsandissati , samessati, na virodhayissati ¹⁰ yadidaṃ aggapadasmiṃ. Ekamidāhaṃ, bhante, samayaṃ khemaṃ bhikkhuniṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ apucchiṃ. Sāpi me ayyā etehi padehi etehi byañjanehi etamatthaṃ byākāsi, seyyathāpi bhagavā. Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Yatra hi nāma satthu ceva sāvikāya ca atthena attho byañjanena byañjanaṃ saṃsandissati, samessati, na virodhayissati yadidaṃ aggapadasmiṃ. Handa dāni mayaṃ, bhante, gacchāma. Bahukiccā mayaṃ bahukaraṇīyā’’ti. ‘‘Yassa dāni tvaṃ, mahārāja, kālaṃ maññasī’’ti. Atha kho rājā pasenadi kosalo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti. Paṭhamaṃ.

Next: २. अनुराधसुत्तं • 2. Anurādhasuttaṃ

Footnotes:

1. अन्वाहिण्डन्तो (सी॰)

2. anvāhiṇḍanto (sī.)

3. वालिकं (सी॰ स्या॰ कं॰)

4. एत्तिका (सी॰)

5. vālikaṃ (sī. syā. kaṃ.)

6. ettikā (sī.)

7. सत्थुनो चेव (सी॰)

8. विहायिस्सति (सी॰ स्या॰ कं॰), विगायिस्सति (क॰)

9. satthuno ceva (sī.)

10. vihāyissati (sī. syā. kaṃ.), vigāyissati (ka.)

Related texts:

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. खेमासुत्तवण्णना • 1. Khemāsuttavaṇṇanā

टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. खेमासुत्तवण्णना • 1. Khemāsuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact