| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
खेत्तट्ठकथावण्णना
Khettaṭṭhakathāvaṇṇanā
१०४. खेत्तट्ठकथायं निरुम्भित्वा वातिआदीसु गण्हन्तस्साति पच्चेकं योजेतब्बं, तत्थ निरुम्भित्वा गहणं नाम वीहिसीसं अच्छिन्दित्वा यथाठितमेव हत्थेन गहेत्वा आकड्ढित्वा बीजमत्तस्सेव गहणं। एकमेकन्ति एकं वीहिसीसं। यस्मिं बीजे वातिआदि निरुम्भित्वा गहणादीसु यथाक्कमं योजेतब्बं। ‘‘तस्मिं बन्धना मोचितमत्ते’’ति वचनतो तस्मिं बीजादिम्हि बन्धना मुत्ते सति ततो अनपनीतेपि ठानन्तरस्स अभावा पाराजिकमेव। यस्स पन सीसादिकस्स सन्तरादिना सह संसिब्बनं वा एकाबद्धता वा होति, तस्स बन्धना मोचिते थुल्लच्चयं, इतरट्ठानतो मोचिते पाराजिकन्ति गहेतब्बं, तेनाह वीहिनाळन्तिआदि। सभुसन्ति पलालसहितं। खीलेनाति खाणुकेन। एत्थ च खीलसङ्कमनादीसु सहपयोगो धुरनिक्खेपो चाति उभयं सम्भवति। खीलसङ्कमनादि एत्थ सहपयोगो। तस्मिञ्च कते यदि सामिका धुरं न निक्खिपन्ति पुन गण्हितुकामाव होन्ति, न ताव अवहारो, ‘‘खीलं सङ्कामेत्वा खेत्तादिं असुको राजवल्लभो भिक्खु गण्हितुकामो’’ति ञत्वा तस्स बलं कक्खळादिभावञ्च निस्साय खीलसङ्कमनादिकिरियानिट्ठानतो पठममेव सामिका धुरं निक्खिपन्ति, न अवहारो एतस्स पयोगनिट्ठानतो पुरेतरमेव धुरस्स निक्खित्तत्ता। यदा पन खीलसङ्कमनादिपयोगेनेव धुरनिक्खेपो होति, तदायेव अवहारो, तेनेवेत्थ ‘‘तञ्च खो सामिकानं धुरनिक्खेपेना’’ति वुत्तं। खीलादीनं सङ्कमितभावं अजानित्वा सामिकानं सम्पटिच्छनम्पेत्थ धुरनिक्खेपोति वेदितब्बो। एवं सब्बत्थाति यथावुत्तमत्थं रज्जुसङ्कमनादीसुपि अतिदिसति। यट्ठिन्ति मानदण्डं। एकस्मिं अनागते थुल्लच्चयं, तस्मिं आगते पाराजिकन्ति सचे दारूनि निखणित्वा तत्तकेनेव गण्हितुकामो होति, अवसाने दारुम्हि पाराजिकं। सचे तत्थ कण्टकसाखादीहि पादानं अन्तरं पटिच्छादेत्वा कस्सचि अप्पवेसारहं कत्वा गहेतुकामो होति, अवसानसाखाय पाराजिकं, तेनाह ‘‘साखापरिवारेनेव अत्तनो कातुं सक्कोती’’ति, दारूनि च निखणित्वा साखापरिवारञ्च कत्वा एव अत्तनो सन्तकं कातुं सक्कोतीति अत्थो। खेत्तमरियादन्ति वुत्तमेवत्थं विभावेतुं ‘‘केदारपाळि’’न्ति वुत्तं। इदञ्च खीलसङ्कमनादिना गहणं आरामादीसुपि लब्भतेव।
104. Khettaṭṭhakathāyaṃ nirumbhitvā vātiādīsu gaṇhantassāti paccekaṃ yojetabbaṃ, tattha nirumbhitvā gahaṇaṃ nāma vīhisīsaṃ acchinditvā yathāṭhitameva hatthena gahetvā ākaḍḍhitvā bījamattasseva gahaṇaṃ. Ekamekanti ekaṃ vīhisīsaṃ. Yasmiṃ bīje vātiādi nirumbhitvā gahaṇādīsu yathākkamaṃ yojetabbaṃ. ‘‘Tasmiṃ bandhanā mocitamatte’’ti vacanato tasmiṃ bījādimhi bandhanā mutte sati tato anapanītepi ṭhānantarassa abhāvā pārājikameva. Yassa pana sīsādikassa santarādinā saha saṃsibbanaṃ vā ekābaddhatā vā hoti, tassa bandhanā mocite thullaccayaṃ, itaraṭṭhānato mocite pārājikanti gahetabbaṃ, tenāha vīhināḷantiādi. Sabhusanti palālasahitaṃ. Khīlenāti khāṇukena. Ettha ca khīlasaṅkamanādīsu sahapayogo dhuranikkhepo cāti ubhayaṃ sambhavati. Khīlasaṅkamanādi ettha sahapayogo. Tasmiñca kate yadi sāmikā dhuraṃ na nikkhipanti puna gaṇhitukāmāva honti, na tāva avahāro, ‘‘khīlaṃ saṅkāmetvā khettādiṃ asuko rājavallabho bhikkhu gaṇhitukāmo’’ti ñatvā tassa balaṃ kakkhaḷādibhāvañca nissāya khīlasaṅkamanādikiriyāniṭṭhānato paṭhamameva sāmikā dhuraṃ nikkhipanti, na avahāro etassa payoganiṭṭhānato puretarameva dhurassa nikkhittattā. Yadā pana khīlasaṅkamanādipayogeneva dhuranikkhepo hoti, tadāyeva avahāro, tenevettha ‘‘tañca kho sāmikānaṃ dhuranikkhepenā’’ti vuttaṃ. Khīlādīnaṃ saṅkamitabhāvaṃ ajānitvā sāmikānaṃ sampaṭicchanampettha dhuranikkhepoti veditabbo. Evaṃ sabbatthāti yathāvuttamatthaṃ rajjusaṅkamanādīsupi atidisati. Yaṭṭhinti mānadaṇḍaṃ. Ekasmiṃ anāgate thullaccayaṃ, tasmiṃ āgate pārājikanti sace dārūni nikhaṇitvā tattakeneva gaṇhitukāmo hoti, avasāne dārumhi pārājikaṃ. Sace tattha kaṇṭakasākhādīhi pādānaṃ antaraṃ paṭicchādetvā kassaci appavesārahaṃ katvā gahetukāmo hoti, avasānasākhāya pārājikaṃ, tenāha ‘‘sākhāparivāreneva attano kātuṃ sakkotī’’ti, dārūni ca nikhaṇitvā sākhāparivārañca katvā eva attano santakaṃ kātuṃ sakkotīti attho. Khettamariyādanti vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kedārapāḷi’’nti vuttaṃ. Idañca khīlasaṅkamanādinā gahaṇaṃ ārāmādīsupi labbhateva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / खेत्तट्ठकथावण्णना • Khettaṭṭhakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / भूमट्ठकथादिवण्णना • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
