| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi |
៥. ខុទ្ទកវត្ថុក្ខន្ធកំ
5. Khuddakavatthukkhandhakaṃ
ខុទ្ទកវត្ថុកថា
Khuddakavatthukathā
២៤៣. ខុទ្ទកវត្ថុក្ខន្ធកេ មុដ្ឋិកមល្លាតិ មុដ្ឋិកេន មថន្តិ អញ្ញមញ្ញំ ហិំសន្តីតិ មុដ្ឋិកមល្លា។ ឥមិនា បាឡិយំ បទស្ស ហេដ្ឋុបរិយំ ទស្សេតិ។ គាមមុទវាតិ ឯត្ថ ឆវិរាគមណ្ឌនានុយុត្តេន មុទោ មោទនំ ឯតេសមត្ថីតិ មុទវា, គាមេ វសន្តា មុទវា គាមមុទវាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ឆវិរាគមណ្ឌនានុយុត្តា នាគរិកមនុស្សា’’តិ។ ‘‘វណ្ណវា អហេសុ’’ន្តិអាទីសុ (បារា. ១៩៣; បាចិ. ៦៧) វិយ វចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ ថម្ភេតិ ឯត្ថ ន យត្ថ កត្ថចិ ថម្ភោ ហោតិ, អថ ខោ ន្ហានតិត្ថេ និខណិត្វា ឋបិតថម្ភោយេវាតិ អាហ ‘‘ន្ហានតិត្ថេ និខណិត្វា ឋបិតត្ថម្ភេ’’តិ។
243. Khuddakavatthukkhandhake muṭṭhikamallāti muṭṭhikena mathanti aññamaññaṃ hiṃsantīti muṭṭhikamallā. Iminā pāḷiyaṃ padassa heṭṭhupariyaṃ dasseti. Gāmamudavāti ettha chavirāgamaṇḍanānuyuttena mudo modanaṃ etesamatthīti mudavā, gāme vasantā mudavā gāmamudavāti dassento āha ‘‘chavirāgamaṇḍanānuyuttā nāgarikamanussā’’ti. ‘‘Vaṇṇavā ahesu’’ntiādīsu (pārā. 193; pāci. 67) viya vacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Thambheti ettha na yattha katthaci thambho hoti, atha kho nhānatitthe nikhaṇitvā ṭhapitathambhoyevāti āha ‘‘nhānatitthe nikhaṇitvā ṭhapitatthambhe’’ti.
ឥដ្ឋកាសិលាទារុកុដ្ដានន្តិ ឥដ្ឋកាកុដ្ដសិលាកុដ្ដទារុកុដ្ដានំ។ អដ្ឋបទាការេនាតិ អដ្ឋបទផលកាការេន។ រាជិយោតិ លេខាយោ។ តត្ថាតិ អដ្ដានេ, អាកិរិត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ គន្ធព្ពហត្ថកោតិ គន្ធព្ពានំ វីណាហត្ថោ វិយាតិ គន្ធព្ពហត្ថកោ។ ទារូហិ កតត្តា វុត្តំ ‘‘ទារុមយហត្ថេនា’’តិ។ តេនាតិ គន្ធព្ពហត្ថេន, គហេត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ កុរុវិន្ទកបាសាណចុណ្ណានីតិ ឯវំនាមកស្ស បាសាណស្ស ចុណ្ណានិ។ តន្តិ កតគុឡិកកលាបកំ, គហេត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ វិគ្គយ្ហាតិ អញ្ញមញ្ញស្ស សរីរេ ទឡ្ហំ គហេត្វាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អញ្ញមញ្ញំ សរីរេន សរីរ’’ន្តិ។ មករទន្តកេតិ មករនាមកស្ស មច្ឆស្ស ទន្តសទិសេ ទន្តេ។ មល្លកមូលសណ្ឋានេនាតិ ខេឡបដិគ្គហបាទសណ្ឋានេន។ គិលានស្សាបីតិ បិសទ្ទោ អគិលានស្ស បគេវាតិ ទស្សេតិ។
Iṭṭhakāsilādārukuṭṭānanti iṭṭhakākuṭṭasilākuṭṭadārukuṭṭānaṃ. Aṭṭhapadākārenāti aṭṭhapadaphalakākārena. Rājiyoti lekhāyo. Tatthāti aṭṭāne, ākiritvāti sambandho. Gandhabbahatthakoti gandhabbānaṃ vīṇāhattho viyāti gandhabbahatthako. Dārūhi katattā vuttaṃ ‘‘dārumayahatthenā’’ti. Tenāti gandhabbahatthena, gahetvāti sambandho. Kuruvindakapāsāṇacuṇṇānīti evaṃnāmakassa pāsāṇassa cuṇṇāni. Tanti kataguḷikakalāpakaṃ, gahetvāti sambandho. Viggayhāti aññamaññassa sarīre daḷhaṃ gahetvāti dassento āha ‘‘aññamaññaṃ sarīrena sarīra’’nti. Makaradantaketi makaranāmakassa macchassa dantasadise dante. Mallakamūlasaṇṭhānenāti kheḷapaṭiggahapādasaṇṭhānena. Gilānassāpīti pisaddo agilānassa pagevāti dasseti.
២៤៤. ទន្តេតិ មករទន្តេ។ អកតំ មល្លកំ អកតមល្លកំ។ កបាលខណ្ឌំ វាតិ វាសទ្ទោ សមុច្ចយត្ថោ។ កាសផុល្លវិរហិតត្តា វត្ថវដ្ដិ ឧក្កាសិកា នាម។ នត្ថិ កាសំ ផុល្លមេតិស្សាតិ ឧក្កាសា, សា ឯវ ឧក្កាសិកា។ យស្ស កស្សចីតិ គិលានាគិលានស្ស វា ជរាទុព្ពលតរុណពលវស្ស វា។ បិដ្ឋិន្តិ បិដ្ឋិយំ, អយមេវ វា បាឋោ។ បាណិតលស្ស បុថុដ្ឋានំ បុថុបាណិ, តេន កតំ បុថុបាណិកំ, ហត្ថបរិកម្មំ, តេន វុត្តំ ‘‘ហត្ថបរិកម្មំ វុច្ចតី’’តិ។ សព្ពេសន្តិ ន្ហាយន្តានំ វា អន្ហាយន្តានំ វា សព្ពេសំ។
244.Danteti makaradante. Akataṃ mallakaṃ akatamallakaṃ. Kapālakhaṇḍaṃ vāti vāsaddo samuccayattho. Kāsaphullavirahitattā vatthavaṭṭi ukkāsikā nāma. Natthi kāsaṃ phullametissāti ukkāsā, sā eva ukkāsikā. Yassa kassacīti gilānāgilānassa vā jarādubbalataruṇabalavassa vā. Piṭṭhinti piṭṭhiyaṃ, ayameva vā pāṭho. Pāṇitalassa puthuṭṭhānaṃ puthupāṇi, tena kataṃ puthupāṇikaṃ, hatthaparikammaṃ, tena vuttaṃ ‘‘hatthaparikammaṃ vuccatī’’ti. Sabbesanti nhāyantānaṃ vā anhāyantānaṃ vā sabbesaṃ.
២៤៥. កណ្ណតោតិ កណ្ណច្ឆិទ្ទតោ។ មុត្តោលម្ពកាទិវល្លិសទិសត្តា វល្លិកា នាម។ បលម្ពកសុត្តន្តិ បរិមុញ្ចិត្វា លម្ពិយតិ អនេនាតិ បលម្ពកំ, តមេវ សុត្តំ បលម្ពកសុត្តំ។ វលយន្តិ និយុរំ។
245.Kaṇṇatoti kaṇṇacchiddato. Muttolambakādivallisadisattā vallikā nāma. Palambakasuttanti parimuñcitvā lambiyati anenāti palambakaṃ, tameva suttaṃ palambakasuttaṃ. Valayanti niyuraṃ.
២៤៦. ទ្វីហិ មាសេហិ និយុត្តំ ទុមាសិកំ។ ទ្វេ អង្គុលានិ ឯតស្សាតិ ទុវង្គុលំ, កេសោ។ ឧភយេនបីតិ ទុមាសិកទុវង្គុលសង្ខាតេន ឧភយេនបិ ។ អយម្បិ ឧក្កដ្ឋបរិច្ឆេទោវ វុត្តោតិ យោជនា។ តតោតិ ទុមាសិកទុវង្គុលតោ។
246. Dvīhi māsehi niyuttaṃ dumāsikaṃ. Dve aṅgulāni etassāti duvaṅgulaṃ, keso. Ubhayenapīti dumāsikaduvaṅgulasaṅkhātena ubhayenapi . Ayampi ukkaṭṭhaparicchedova vuttoti yojanā. Tatoti dumāsikaduvaṅgulato.
ឱសណ្ឋេន្តីតិ ឯត្ថ ឱលិខិត្វា សមំ បតិដ្ឋាបេន្តីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ឱលិខិត្វា សន្និសីទាបេន្តី’’តិ។ ទន្តមយាទីសូតិ អាទិសទ្ទេន អដ្ឋិមយាទយោ សង្គណ្ហាតិ។ ហត្ថផណេនាតិ ហត្ថសង្ខាតេន ផណេន។ ចិក្ខល្លេនាតិ ចិក្ខល្លសទិសេន និយ្យាសេន។ ឧទកតេលេនាតិ ឯត្ថ ឧទកញ្ច តេលញ្ចាតិ ច ឧទកសង្ខាតេន តេលេនាតិ ច អត្ថំ និវត្តេន្តោ អាហ ‘‘ឧទកមិស្សកេន តេលេនា’’តិ។ ឥមិនា ឧទកេន មិស្សកំ តេលំ ឧទកតេលន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ ឧដ្ឋលោមេតិ ឧដ្ឋិតលោមេ។ ហត្ថំ តេមេត្វាតិ ហត្ថំ ឧទកតេលេន តេមេត្វា។ ឧណ្ហាភិតត្តរជោកិណ្ណសិរានម្បីតិ ឧណ្ហេន អភិតត្តោ ច រជេហិ ឱកិណ្ណសិរោ ច ឧណ្ហាភិតត្តរជោកិណ្ណសិរា, អថ វា ឧណ្ហេន អភិតត្តោ សិរោ ឯតេសន្តិ ឧណ្ហាភិតត្តសិរា, រជេហិ ឱកិណ្ណោ សិរោ ឯតេសន្តិ រជោកិណ្ណសិរា , ឧណ្ហាភិតត្តសិរា ច រជោកិណ្ណសិរា ច ឧណ្ហាភិតត្តរជោកិណ្ណសិរា, បុព្ពបទេ ឧត្តរបទលោបោ, តេសម្បិ។ អល្លហត្ថេនាតិ អទ្ទហត្ថេន, អយមេវ វា បាឋោ។
Osaṇṭhentīti ettha olikhitvā samaṃ patiṭṭhāpentīti dassento āha ‘‘olikhitvā sannisīdāpentī’’ti. Dantamayādīsūti ādisaddena aṭṭhimayādayo saṅgaṇhāti. Hatthaphaṇenāti hatthasaṅkhātena phaṇena. Cikkhallenāti cikkhallasadisena niyyāsena. Udakatelenāti ettha udakañca telañcāti ca udakasaṅkhātena telenāti ca atthaṃ nivattento āha ‘‘udakamissakena telenā’’ti. Iminā udakena missakaṃ telaṃ udakatelanti vacanatthaṃ dasseti. Uṭṭhalometi uṭṭhitalome. Hatthaṃ temetvāti hatthaṃ udakatelena temetvā. Uṇhābhitattarajokiṇṇasirānampīti uṇhena abhitatto ca rajehi okiṇṇasiro ca uṇhābhitattarajokiṇṇasirā, atha vā uṇhena abhitatto siro etesanti uṇhābhitattasirā, rajehi okiṇṇo siro etesanti rajokiṇṇasirā , uṇhābhitattasirā ca rajokiṇṇasirā ca uṇhābhitattarajokiṇṇasirā, pubbapade uttarapadalopo, tesampi. Allahatthenāti addahatthena, ayameva vā pāṭho.
២៤៧. យេសុ កំសបត្តាទីសុ មុខនិមិត្តំ បញ្ញាយតិ, សព្ពានិ តានិ កំសបត្តាទីនិបីតិ យោជនា។ យត្ថ កត្ថចីតិ យស្មិំ កស្មិំចិ អាទាសេ វា ឧទកបត្តេ វាតិ សម្ពន្ធោ។ សញ្ឆវិ នុ ខោតិ សញ្ជាតា ឆវិ នុ ខោ, អហំ ជិណ្ណោ អម្ហិ នុ ខោ, នោតិ យោជនា។
247. Yesu kaṃsapattādīsu mukhanimittaṃ paññāyati, sabbāni tāni kaṃsapattādīnipīti yojanā. Yattha katthacīti yasmiṃ kasmiṃci ādāse vā udakapatte vāti sambandho. Sañchavi nu khoti sañjātā chavi nu kho, ahaṃ jiṇṇo amhi nu kho, noti yojanā.
មុខំ អាលិម្បន្តីតិ ឯត្ថ កេហិ អាលិម្បន្តីតិ អាហ ‘‘វិប្បសន្នឆវិរាគករេហិ មុខលេបនេហី’’តិ។ ‘‘មនោសិលាយា’’តិ ឥមិនា មនោសិលា ឯវ មនោសិលិកាតិ ទស្សេតិ។ តានីតិ លញ្ឆនានិ។ ហរិតាលាទីហិបីតិ បិសទ្ទេន ន កេវលំ មនោសិលិកាយ ឯវ, អថ ខោ ហរិតាលាទីហិបីតិ ទស្សេតិ។
Mukhaṃ ālimpantīti ettha kehi ālimpantīti āha ‘‘vippasannachavirāgakarehi mukhalepanehī’’ti. ‘‘Manosilāyā’’ti iminā manosilā eva manosilikāti dasseti. Tānīti lañchanāni. Haritālādīhipīti pisaddena na kevalaṃ manosilikāya eva, atha kho haritālādīhipīti dasseti.
២៤៨. ន ភិក្ខវេ នច្ចំ វាតិអាទីសុ ឯវំ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោតិ យោជនា។ និច្ចាបេន្តស្ស វាតិ បរេហិ នច្ចាបេន្តស្ស វា។ សាធុគីតន្តិ សុន្ទរំ អនិច្ចតាទិបដិសំយុត្តំ គីតំ, សជ្ជនានំ វា។ ទន្តគីតម្បិ ន វដ្ដតីតិ សម្ពន្ធោ។ យន្តិ គីតំ។ បុព្ពភាគេតិ គាយនតោ បុព្ពភាគេ។ គាយាបេន្តស្សាបីតិ បរេហិ វា គាយាបេន្តស្សាបិ។ យំ បនាតិ កិរិយាបរាមសនំ។ យំ បហរតិ, តត្ថ បហរណេ អនាបត្តីតិ យោជនា។ សព្ពន្តិ អខិលំ នច្ចគីតវាទិតំ។ បស្សតោតិ បស្សន្តស្ស ច សុណន្តស្ស ច។ សវនម្បិ ហិ ឯកសេសេន វា សាមញ្ញនិទ្ទេសេន វា បស្សនេនេវ សង្គហិតំ។ វិហារតោតិ អនច្ចអគីតអវាទិតដ្ឋានវិហារតោ។ វិហារន្តិ នច្ចគីតវាទិតដ្ឋានវិហារំ។ អសនសាលាយាតិ គាមេ ឋិតាយ អសនសាលាយ។
248.Nabhikkhave naccaṃ vātiādīsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Niccāpentassa vāti parehi naccāpentassa vā. Sādhugītanti sundaraṃ aniccatādipaṭisaṃyuttaṃ gītaṃ, sajjanānaṃ vā. Dantagītampi na vaṭṭatīti sambandho. Yanti gītaṃ. Pubbabhāgeti gāyanato pubbabhāge. Gāyāpentassāpīti parehi vā gāyāpentassāpi. Yaṃ panāti kiriyāparāmasanaṃ. Yaṃ paharati, tattha paharaṇe anāpattīti yojanā. Sabbanti akhilaṃ naccagītavāditaṃ. Passatoti passantassa ca suṇantassa ca. Savanampi hi ekasesena vā sāmaññaniddesena vā passaneneva saṅgahitaṃ. Vihāratoti anaccaagītaavāditaṭṭhānavihārato. Vihāranti naccagītavāditaṭṭhānavihāraṃ. Asanasālāyāti gāme ṭhitāya asanasālāya.
២៤៩. សរកិរិយន្តិ សរស្ស កិរិយំ។ ឥមិនា សរកុត្តិន្តិ ឯត្ថ សរស្ស ករណំ សរកុត្តីតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ អលទ្ធំ សមាធិន្តិ សម្ពន្ធោ។ បច្ឆិមា ជនតាតិ ឯត្ថ សមូហិំ អវយវំ វិនា សមូហស្ស អវយវិនោ អភាវា តាបច្ចយោ ស្វត្ថោបិ ហោតីតិ អាហ ‘‘បច្ឆិមោ ជនោ’’តិ។ តំ តំ វត្តន្តិ សុត្តន្តវត្តាទិំ តំ តំ វត្តំ។ អក្ខរានិ វិនាសេត្វាតិ អញ្ញថា វត្តព្ពានិ អក្ខរានិ អញ្ញថា វទនេន ច ទីឃាទីនិ រស្សាទិវទនេន ច វិនាសេត្វា។ ធម្មេ បនាតិ ឯត្ថ សទ្ទោ បន វិសេសជោតកោ។ គីតតោ វិសេសោវ វេទិតព្ពោតិ ហិ អត្ថោ។ សុត្តន្តវត្តន្តិ សុត្តន្តស្ស ឧច្ចារណំ វត្តំ។ ឯសេវ នយោ ‘‘ជាតកវត្តំ គាថាវត្ត’’ន្តិ ឯត្ថាបិ។ តន្តិ វត្តំ។ យទិ បន តំ វិនាសេត្វា អតិទីឃំ កាតុំ ន វដ្ដតិ, ឯវំ សតិ យថា សុត្តន្តវត្តាទីនិ ហោន្តិ, តថា កថំ ទស្សេតព្ពានីតិ អាហ ‘‘ចតុរស្សេន វត្តេនា’’តិអាទិ។ តត្ថ ចតុរស្សេន វត្តេនាតិ បរិបុណ្ណេន ឧច្ចារណវត្តេន។ បរិមណ្ឌលានីតិ សមន្តតោ មណ្ឌលានិ ពិម្ពានិ បុណ្ណានីតិ អត្ថោ។ ‘‘សរេន ភណិត’’ន្តិ ឥមិនា សរភញ្ញន្តិ ឯត្ថ សរេន ភណិតព្ពន្តិ សរភញ្ញន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ សរភញ្ញេ កិរ អត្ថីតិ សម្ពន្ធោ ។ តរង្គវត្ថាទីនំ ឧច្ចារណវិធានានិ (វជិរ. ដី. ចូឡវគ្គ ២៤៩; សារត្ថ. ដី. ចូឡវគ្គ ៣.២៤៩; វិ. វិ. ដី. ចូឡវគ្គ ២.២៤៨-៩) ឯតរហិ នត្ថិ។ ទ្វត្តិំសវត្តានីតិ ច សង្ខ្យាមត្តមេវ អត្ថិ, ន សង្ខ្យេយ្យំ។ តស្មា ដីកាសុ (សារត្ថ. ដី. ចូឡវគ្គ ៣.២៤៩; វជិរ. ដី. ចូឡវគ្គ. ២៤៩) ‘‘តរង្គវត្តាទីនំ ឧច្ចារណវិធានានិ នដ្ឋបយោគានី’’តិ វុត្តំ។ អត្ថីតិ សំវិជ្ជន្តិ។ អយញ្ហិ អត្ថិសទ្ទោ និបាតោ។ តេសូតិ ទ្វត្តិំសវត្តេសុ។ យន្តិ វត្តំ។ ឧច្ចារណវិធានានិ នដ្ឋបយោគានិបិ តេសំ សព្ពេសំ សាមញ្ញលក្ខណំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សព្ពេស’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ សព្ពេសន្តិ ទ្វត្តិំសវត្តានំ, លក្ខណន្តិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘អវិនាសេត្វា’’តិ វត្វា តមេវត្ថំ បាកដំ ករោន្តោ អាហ ‘‘វិការំ អកត្វា’’តិ។ តត្ថ វិការករណំ នាម យត្តកាហិ មត្តាហិ អក្ខរំ បរិបុណ្ណំ ហោតិ, តតោ អធិកមត្តាយុត្តំ កត្វា កថនំ, តថា អកត្វា សមណសារុប្បេន ចតុរស្សេន នយេន បវត្តនំយេវ លក្ខណន្តិ អត្ថោ។
249.Sarakiriyanti sarassa kiriyaṃ. Iminā sarakuttinti ettha sarassa karaṇaṃ sarakuttīti vacanatthaṃ dasseti. Aladdhaṃ samādhinti sambandho. Pacchimā janatāti ettha samūhiṃ avayavaṃ vinā samūhassa avayavino abhāvā tāpaccayo svatthopi hotīti āha ‘‘pacchimo jano’’ti. Taṃ taṃ vattanti suttantavattādiṃ taṃ taṃ vattaṃ. Akkharāni vināsetvāti aññathā vattabbāni akkharāni aññathā vadanena ca dīghādīni rassādivadanena ca vināsetvā. Dhamme panāti ettha saddo pana visesajotako. Gītato visesova veditabboti hi attho. Suttantavattanti suttantassa uccāraṇaṃ vattaṃ. Eseva nayo ‘‘jātakavattaṃ gāthāvatta’’nti etthāpi. Tanti vattaṃ. Yadi pana taṃ vināsetvā atidīghaṃ kātuṃ na vaṭṭati, evaṃ sati yathā suttantavattādīni honti, tathā kathaṃ dassetabbānīti āha ‘‘caturassena vattenā’’tiādi. Tattha caturassenavattenāti paripuṇṇena uccāraṇavattena. Parimaṇḍalānīti samantato maṇḍalāni bimbāni puṇṇānīti attho. ‘‘Sarena bhaṇita’’nti iminā sarabhaññanti ettha sarena bhaṇitabbanti sarabhaññanti vacanatthaṃ dasseti. Sarabhaññe kira atthīti sambandho . Taraṅgavatthādīnaṃ uccāraṇavidhānāni (vajira. ṭī. cūḷavagga 249; sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.249; vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.248-9) etarahi natthi. Dvattiṃsavattānīti ca saṅkhyāmattameva atthi, na saṅkhyeyyaṃ. Tasmā ṭīkāsu (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.249; vajira. ṭī. cūḷavagga. 249) ‘‘taraṅgavattādīnaṃ uccāraṇavidhānāni naṭṭhapayogānī’’ti vuttaṃ. Atthīti saṃvijjanti. Ayañhi atthisaddo nipāto. Tesūti dvattiṃsavattesu. Yanti vattaṃ. Uccāraṇavidhānāni naṭṭhapayogānipi tesaṃ sabbesaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ dassento āha ‘‘sabbesa’’ntiādi. Tattha sabbesanti dvattiṃsavattānaṃ, lakkhaṇanti sambandho. ‘‘Avināsetvā’’ti vatvā tamevatthaṃ pākaṭaṃ karonto āha ‘‘vikāraṃ akatvā’’ti. Tattha vikārakaraṇaṃ nāma yattakāhi mattāhi akkharaṃ paripuṇṇaṃ hoti, tato adhikamattāyuttaṃ katvā kathanaṃ, tathā akatvā samaṇasāruppena caturassena nayena pavattanaṃyeva lakkhaṇanti attho.
ពាហិរលោមិំ ឧណ្ណិន្តិ ឯត្ថ ‘‘ពាហិរលោមិ’’ន្តិ បទំ ភាវនបុំសកន្តិ អាហ ‘‘ឧណ្ណលោមានិ ពហិ កត្វា’’តិ។ ‘‘ឧណ្ណបាវារ’’ន្តិ ឥមិនា ឧណ្ណីតិ ឯត្ថ ឧត្តរបទលោបំ ទស្សេតិ។ អថ វា បាវារបទេន ឧណ្ណា ឯតស្ស អត្ថីតិ ឧណ្ណីតិ កត្វា តទ្ធិតបច្ចយស្ស សរូបំ ទស្សេតិ។ ‘‘តថា ធារេន្តស្ស ទុក្កដ’’ន្តិ វចនស្ស អត្ថាបត្តិនយំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘លោមានិ អន្តោ កត្វា បារុបិតុំ វដ្ដតី’’តិ។
Bāhiralomiṃ uṇṇinti ettha ‘‘bāhiralomi’’nti padaṃ bhāvanapuṃsakanti āha ‘‘uṇṇalomāni bahi katvā’’ti. ‘‘Uṇṇapāvāra’’nti iminā uṇṇīti ettha uttarapadalopaṃ dasseti. Atha vā pāvārapadena uṇṇā etassa atthīti uṇṇīti katvā taddhitapaccayassa sarūpaṃ dasseti. ‘‘Tathā dhārentassa dukkaṭa’’nti vacanassa atthāpattinayaṃ dassento āha ‘‘lomāni anto katvā pārupituṃ vaṭṭatī’’ti.
២៥១. អង្គជាតំ ឆិន្ទន្តស្សេវាតិ អង្គជាតមេវ ឆិន្ទន្តស្សាតិ យោជនា។ អថ វា អង្គជាតំ ឆិន្ទន្តស្ស ថុល្លច្ចយមេវាតិ យោជនា។ អហិកីដទដ្ឋាទីសុ និមិត្តភូតេសុ ឆិន្ទន្តស្សាតិ យោជនា។
251.Aṅgajātaṃ chindantassevāti aṅgajātameva chindantassāti yojanā. Atha vā aṅgajātaṃ chindantassa thullaccayamevāti yojanā. Ahikīṭadaṭṭhādīsu nimittabhūtesu chindantassāti yojanā.
២៥២. ឧប្បន្នា ហោតីតិ បដិលាភវសេន ឧប្បន្នា ហោតិ។ ឧប្បន្នភាវំ បាកដំ ករោន្តោ អាហ ‘‘សោ’’តិអាទិ។ តត្ថ សោតិ រាជគហកោ សេដ្ឋិ, កីឡតីតិ សម្ពន្ធោ។ តស្សាតិ សេដ្ឋិស្ស។ ឥទំ បទំ ‘‘ជាលេ’’តិ បទេ សាម្យត្ថឆដ្ឋី, ‘‘ឧប្បន្នា ហោតី’’តិ បទេ សម្បទានំ។ តន្តិ ចន្ទនគណ្ឋិំ។ អស្សាតិ សេដ្ឋិស្ស។ ឥទំ បទំ ‘‘បុរិសា’’តិ បទេ សាម្យត្ថឆដ្ឋី, ‘‘អទំសូ’’តិ បទេ សម្បទានំ។ វិកុព្ពនិទ្ធីតិ វិវិធំ, វិការំ វា កុព្ពនវសេន បវត្តា ឥទ្ធិ (បដិ. ម. ៣.១២-១៦; វិសុទ្ធិ. ២.៣៦៩-៣៧៣)។ អធិដ្ឋានិទ្ធីតិ អធិដ្ឋានវសេន បវត្តា ឥទ្ធិ (បដិ. ម. ៣.១២-១៦; វិសុទ្ធិ. ២.៣៦៩-៣៧៣)។
252.Uppannā hotīti paṭilābhavasena uppannā hoti. Uppannabhāvaṃ pākaṭaṃ karonto āha ‘‘so’’tiādi. Tattha soti rājagahako seṭṭhi, kīḷatīti sambandho. Tassāti seṭṭhissa. Idaṃ padaṃ ‘‘jāle’’ti pade sāmyatthachaṭṭhī, ‘‘uppannā hotī’’ti pade sampadānaṃ. Tanti candanagaṇṭhiṃ. Assāti seṭṭhissa. Idaṃ padaṃ ‘‘purisā’’ti pade sāmyatthachaṭṭhī, ‘‘adaṃsū’’ti pade sampadānaṃ. Vikubbaniddhīti vividhaṃ, vikāraṃ vā kubbanavasena pavattā iddhi (paṭi. ma. 3.12-16; visuddhi. 2.369-373). Adhiṭṭhāniddhīti adhiṭṭhānavasena pavattā iddhi (paṭi. ma. 3.12-16; visuddhi. 2.369-373).
គិហី ឧបនាមេន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ ព្យញ្ជនំ កត្វាតិ ព្យញ្ជនំ បក្ខិបនំ កត្វា។ តន្តិ សុវណ្ណតដ្ដិកាទិំ។ អាមសិតុម្បីតិ បិសទ្ទោ បគេវ បដិគ្គណ្ហិតុន្តិ ទស្សេតិ។ សង្ឃិកបរិភោគេន វាតិ វាសទ្ទោ បនសទ្ទត្ថោ។ សង្ឃិកបរិភោគេន បនាតិ ហិ អត្ថោ។ គិហិវិកដានិ វាតិ វាសទ្ទោ សម្បិណ្ឌនត្ថោ។ គិហិវិកដានិ ភាជនានិបិ វដ្ដន្តីតិ ហិ អត្ថោ។ កំសលោហវដ្ដលោហានំ សភាគត្តា វុត្តំ ‘‘កំស…បេ.… សង្គហិតោ’’តិ។
Gihī upanāmentīti sambandho. Byañjanaṃ katvāti byañjanaṃ pakkhipanaṃ katvā. Tanti suvaṇṇataṭṭikādiṃ. Āmasitumpīti pisaddo pageva paṭiggaṇhitunti dasseti. Saṅghikaparibhogena vāti vāsaddo panasaddattho. Saṅghikaparibhogena panāti hi attho. Gihivikaṭāni vāti vāsaddo sampiṇḍanattho. Gihivikaṭāni bhājanānipi vaṭṭantīti hi attho. Kaṃsalohavaṭṭalohānaṃ sabhāgattā vuttaṃ ‘‘kaṃsa…pe… saṅgahito’’ti.
២៥៣. ‘‘លិខិតុ’’ន្តិ ឯតំ វុត្តន្តិ យោជនា។ បកតិមណ្ឌលន្តិ ឯត្ថ កិំ មករទន្តមត្តម្បិ អច្ឆិន្នមណ្ឌលន្តិ អាហ ‘‘មករទន្តច្ឆិន្នកមណ្ឌលមេវា’’តិ។
253. ‘‘Likhitu’’nti etaṃ vuttanti yojanā. Pakatimaṇḍalanti ettha kiṃ makaradantamattampi acchinnamaṇḍalanti āha ‘‘makaradantacchinnakamaṇḍalamevā’’ti.
២៥៤. បហរិត្វាតិ អាវដ្ដនតោ អញ្ញមញ្ញំ បហរិត្វា។ តយោ បត្តេ ឧបរុបរិ ឋបេតុំ វដ្ដតីតិ សម្ពន្ធោ។ ភូមិអាធារកោ នាម ភូមិយា អាសន្នោ ទន្តាទីហិ កតោ វលយាធារកោ។ ទារុអាធារកោ នាម ឯកទារុនា កតោ អាធារកោ។ ទណ្ឌាធារកោ នាម ចតុទណ្ឌតោ បដ្ឋាយ ពហូហិ ទណ្ឌេហិ កតោ អាធារកោ។ តត្ថាតិ ភមកោដិសទិសទារុ អាធារកតិទណ្ឌកាធារេសុ។ គហេត្វា ឯវាតិ បត្តំ គហេត្វា ឯវ, ឯកមេវ ឋបេតព្ពំ ឥតិ វុត្តន្តិ យោជនា។
254.Paharitvāti āvaṭṭanato aññamaññaṃ paharitvā. Tayo patte uparupari ṭhapetuṃ vaṭṭatīti sambandho. Bhūmiādhārako nāma bhūmiyā āsanno dantādīhi kato valayādhārako. Dāruādhārako nāma ekadārunā kato ādhārako. Daṇḍādhārako nāma catudaṇḍato paṭṭhāya bahūhi daṇḍehi kato ādhārako. Tatthāti bhamakoṭisadisadāru ādhārakatidaṇḍakādhāresu. Gahetvā evāti pattaṃ gahetvā eva, ekameva ṭhapetabbaṃ iti vuttanti yojanā.
តត្ថេវាតិ មិឌ្ឍន្តេយេវ។ វិត្ថិណ្ណាយាតិ វិត្ថារាយ។ ពាហិរបស្សេតិ កុដ្ដស្ស ពាហិរបស្សេ។ កតាយាតិ កុដ្ដស្ស ថិរភាវត្ថំ កតាយ។ ឯត្ថាតិ បរិភណ្ឌន្តេ។
Tatthevāti miḍḍhanteyeva. Vitthiṇṇāyāti vitthārāya. Bāhirapasseti kuṭṭassa bāhirapasse. Katāyāti kuṭṭassa thirabhāvatthaṃ katāya. Etthāti paribhaṇḍante.
យំ វត្ថំ បត្ថរិត្វា បត្តោ ឋបិយតីតិ វត្ថំ ចោឡកំ នាមាតិ យោជនា។ តស្មិំ បនាតិ ចោឡកេ បន។ យត្ថាតិ យស្សំ វាលិកាយំ។ ន ទុស្សតីតិ បត្តោ ន ទុស្សតិ។ បត្តមាឡកន្តិ បត្តស្ស ឋបនត្ថាយ កតំ អដ្ដំ។ ភណ្ឌកុក្ខឡិកាតិ បត្តាទិភណ្ឌកានំ បក្ខិបនា ឧក្ខឡិកា។ យត្ថ កត្ថចីតិ ភិត្តិខីលាទិកេ យស្មិំ កស្មិំចិ។ លគ្គេន្តស្សាតិ បត្តំ ថវិកាយ លគ្គេន្តស្ស។ និសីទនសយនត្ថំ វា កតំ ហោតូតិ យោជនា។ អញ្ញេនាតិ បត្តតោ អញ្ញេន។ អដ្ដកឆន្នេនាតិ អដ្ដបតិរូបេន, អដ្ដកសទិសេនាតិ អត្ថោ។ តត្ថាតិ អដ្ដកឆន្នេន ឋបិតេ មញ្ចបីឋេ។ អំសេ ពទ្ធិយតិ អនេនាតិ អំសពទ្ធោ, សោយេវ អំសពទ្ធកោ, តេន លគ្គេត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ ឆត្តេ ឋបេតុំ ន វដ្ដតីតិ សម្ពន្ធោ។ ភត្តេន បូរោ ភត្តបូរោ, បត្តោ។ ពន្ធិត្វា ឋបិតេ ឆត្តេ វា អដ្ដកំ កត្វា ឋបិតេ ឆត្តេ វាតិ យោជនា។ យោ កោចិ ភត្តបូរោបិ តុច្ឆបត្តោបីតិ សម្ពន្ធោ។
Yaṃ vatthaṃ pattharitvā patto ṭhapiyatīti vatthaṃ coḷakaṃ nāmāti yojanā. Tasmiṃ panāti coḷake pana. Yatthāti yassaṃ vālikāyaṃ. Na dussatīti patto na dussati. Pattamāḷakanti pattassa ṭhapanatthāya kataṃ aṭṭaṃ. Bhaṇḍakukkhaḷikāti pattādibhaṇḍakānaṃ pakkhipanā ukkhaḷikā. Yattha katthacīti bhittikhīlādike yasmiṃ kasmiṃci. Laggentassāti pattaṃ thavikāya laggentassa. Nisīdanasayanatthaṃ vā kataṃ hotūti yojanā. Aññenāti pattato aññena. Aṭṭakachannenāti aṭṭapatirūpena, aṭṭakasadisenāti attho. Tatthāti aṭṭakachannena ṭhapite mañcapīṭhe. Aṃse baddhiyati anenāti aṃsabaddho, soyeva aṃsabaddhako, tena laggetvāti sambandho. Chatte ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti sambandho. Bhattena pūro bhattapūro, patto. Bandhitvā ṭhapite chatte vā aṭṭakaṃ katvā ṭhapite chatte vāti yojanā. Yo koci bhattapūropi tucchapattopīti sambandho.
២៥៥. យស្សាតិ ភិក្ខុនោ។ ហត្ថេ បត្តោ អត្ថិ, សោ ឯវ ភិក្ខុ បត្តហត្ថោ ន ហោតិ, អបិច ខោ បន ហត្ថេ វា បិដ្ឋិបាទេ វា យត្ថ កត្ថចិ សរីរាវយវេ បត្តស្មិំ សតីតិ យោជនា។ ឯសេវ នយោ អនន្តរវាក្យេបិ។ ឥមេហិ វាក្យេហិ ‘‘បត្តហត្ថោ’’តិ ច ‘‘កវាដំ បណាមេតុ’’ន្តិ ច ឧបលក្ខណមត្តមេវាតិ ទស្សេតិ។ សូចិំ វា អវាបុរិតុន្តិ សម្ពន្ធោ។ កុញ្ចិកាយ វាតិ វាសទ្ទោ ‘‘សរីរាវយវេនា’’តិ បទំ អបេក្ខតិ។
255.Yassāti bhikkhuno. Hatthe patto atthi, so eva bhikkhu pattahattho na hoti, apica kho pana hatthe vā piṭṭhipāde vā yattha katthaci sarīrāvayave pattasmiṃ satīti yojanā. Eseva nayo anantaravākyepi. Imehi vākyehi ‘‘pattahattho’’ti ca ‘‘kavāṭaṃ paṇāmetu’’nti ca upalakkhaṇamattamevāti dasseti. Sūciṃ vā avāpuritunti sambandho. Kuñcikāya vāti vāsaddo ‘‘sarīrāvayavenā’’ti padaṃ apekkhati.
លាពុកដាហន្តិ លម្ពតីតិ លាពុ, លាពុយា កដាហំ លាពុកដាហំ។ ‘‘តាវកាលិក’’ន្តិ ឥមិនា ឯកវារមេវ តេន អាមិសំ គហេត្វា បរិភុញ្ជិត្វា ឆឌ្ឌេតព្ពន្តិ ទស្សេតិ។ ឃដិកបាលន្តិ ភាជនកបាលំ។ អភុំ មេតិ អវឌ្ឍិ មយ្ហំ, ឧប្បជ្ជិត្ថាតិ អត្ថោ។ ‘‘អភុ មេ’’តិ (ម. និ. អដ្ឋ. ២.១៤៩; ម. និ. ដី. ២.១៤៩) វត្តព្ពេ និគ្គហិតាគមវសេន ឯវំ វុត្តំ។ ឧត្រាសវចនន្តិ ឧត្រាសេន វចនការណំ បទំ។ ទិន្នកមេវាតិ បរេហិ ទិន្នកមេវ អាមិសន្តិ សម្ពន្ធោ។
Lābukaṭāhanti lambatīti lābu, lābuyā kaṭāhaṃ lābukaṭāhaṃ. ‘‘Tāvakālika’’nti iminā ekavārameva tena āmisaṃ gahetvā paribhuñjitvā chaḍḍetabbanti dasseti. Ghaṭikapālanti bhājanakapālaṃ. Abhuṃ meti avaḍḍhi mayhaṃ, uppajjitthāti attho. ‘‘Abhu me’’ti (ma. ni. aṭṭha. 2.149; ma. ni. ṭī. 2.149) vattabbe niggahitāgamavasena evaṃ vuttaṃ. Utrāsavacananti utrāsena vacanakāraṇaṃ padaṃ. Dinnakamevāti parehi dinnakameva āmisanti sambandho.
ចម្ពេត្វាតិ មុខេន ចម្ពេត្វា។ អបវិទ្ធាមិសានីតិ ឆឌ្ឌិតានិ អាមិសានិ។ ឯតេសូតិ ចលកាទីសុ។ អនុច្ឆិដ្ឋំ សុទ្ធបត្តន្តិ នត្ថិ ឧច្ឆិដ្ឋោ ឯត្ថាតិ អនុច្ឆិដ្ឋោ, សុទ្ធបត្តោ, តំ។ ឧច្ឆិដ្ឋហត្ថេនាតិ ឧច្ឆិដ្ឋោ ឯត្ថ អត្ថីតិ ឧច្ឆិដ្ឋោ, សោយេវ ហត្ថោ ឧច្ឆិដ្ឋហត្ថោ, តេន។ វាមហត្ថេន អាសិញ្ចិត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ ឯត្ថាតិ សុទ្ធបត្តេ។ ឯត្តាវតាបីតិ ឯត្តកេន ឯកឧទកគេណ្ឌុសគហណមត្តេនាបិ។ សោតិ សុទ្ធបត្តោ។ ហត្ថំ បនាតិ ឧច្ឆិដ្ឋហត្ថម្បិ។ បនសទ្ទោ ហេត្ថ សម្បិណ្ឌនត្ថោ។ យំ អដ្ឋិំ វា យំ ចលកំ វាតិ យោជនា។ តត្ថាតិ មច្ឆមំសផលាទីសុ។ តន្តិ អដ្ឋិចលកំ។ យំ បនាតិ អដ្ឋិចលកាទិំ បន, បដិខាទិតុកាមោតិ សម្ពន្ធោ, បុន ខាទិតុកាមោតិ អត្ថោ។ តត្ថេវាតិ បត្តេ ឯវ។ កត្វាតិ ឋបនំ កត្វា។ យំ កិញ្ចិ អដ្ឋិកណ្ដកាទិន្តិ សម្ពន្ធោ។
Cambetvāti mukhena cambetvā. Apaviddhāmisānīti chaḍḍitāni āmisāni. Etesūti calakādīsu. Anucchiṭṭhaṃ suddhapattanti natthi ucchiṭṭho etthāti anucchiṭṭho, suddhapatto, taṃ. Ucchiṭṭhahatthenāti ucchiṭṭho ettha atthīti ucchiṭṭho, soyeva hattho ucchiṭṭhahattho, tena. Vāmahatthena āsiñcitvāti sambandho. Etthāti suddhapatte. Ettāvatāpīti ettakena ekaudakageṇḍusagahaṇamattenāpi. Soti suddhapatto. Hatthaṃ panāti ucchiṭṭhahatthampi. Panasaddo hettha sampiṇḍanattho. Yaṃ aṭṭhiṃ vā yaṃ calakaṃ vāti yojanā. Tatthāti macchamaṃsaphalādīsu. Tanti aṭṭhicalakaṃ. Yaṃ panāti aṭṭhicalakādiṃ pana, paṭikhāditukāmoti sambandho, puna khāditukāmoti attho. Tatthevāti patte eva. Katvāti ṭhapanaṃ katvā. Yaṃ kiñci aṭṭhikaṇṭakādinti sambandho.
២៥៦. សត្ថកវេឋនកន្តិ សត្ថកស្ស វេឋនករណំ។ បិប្ផលិកំ វា ទណ្ឌសត្ថកំ នាមាតិ យោជនា។ បិប្ផាលេតិ ឯតាយាតិ បិប្ផលិ, សាយេវ បិប្ផលិកំ។ អញ្ញម្បីតិ បិប្ផលិកតោ អញ្ញម្បិ។ យំកិញ្ចិ ទណ្ឌំ យោជេត្វា កតសត្ថកំ វា ទណ្ឌសត្ថកំ នាមាតិ យោជនា។ ឥមិនា ទណ្ឌេន យោជិតំ សត្ថកំ ទណ្ឌសត្ថកន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។
256.Satthakaveṭhanakanti satthakassa veṭhanakaraṇaṃ. Pipphalikaṃ vā daṇḍasatthakaṃ nāmāti yojanā. Pipphāleti etāyāti pipphali, sāyeva pipphalikaṃ. Aññampīti pipphalikato aññampi. Yaṃkiñci daṇḍaṃ yojetvā katasatthakaṃ vā daṇḍasatthakaṃ nāmāti yojanā. Iminā daṇḍena yojitaṃ satthakaṃ daṇḍasatthakanti vacanatthaṃ dasseti.
មលគ្គហិតាតិ អយមលគ្គហិតា។ កិណ្ណេនាតិ មទិរាទិពីជេន កិណ្ណេន។ តេនាតិ បាសាណចុណ្ណសង្ខាតេន សរិតកេន។ មក្ខេតុន្តិ សូចិំ មក្ខេតុំ។ មក្ខិតមធុសិត្ថកំ តំ សរិតកំ បរិភិជ្ជតីតិ យោជនា។ មធុសិត្ថកបិលោតិកន្តិ មធុសិត្ថកេន មក្ខិតំ បិលោតិកំ។ តត្ថាតិ និស្សេណិយំ។ យាយ រជ្ជុយា កថិនេ ពន្ធន្តិ, សា រជ្ជុ កថិនរជ្ជុ នាមាតិ យោជនា។ តត្ថាតិ ទីឃស្ស ភិក្ខុនោ បមាណេន កតេ កថិនេ។ ទណ្ឌកេតិ កថិនទណ្ឌកម្ហិ។ តស្សាតិ ទីឃស្ស ភិក្ខុនោ បមាណេន កតស្ស កថិនស្ស។ ឥតរស្ស ភិក្ខុនោតិ ទីឃភិក្ខុតោ ឥតរស្ស រស្សភិក្ខុនោ។
Malaggahitāti ayamalaggahitā. Kiṇṇenāti madirādibījena kiṇṇena. Tenāti pāsāṇacuṇṇasaṅkhātena saritakena. Makkhetunti sūciṃ makkhetuṃ. Makkhitamadhusitthakaṃ taṃ saritakaṃ paribhijjatīti yojanā. Madhusitthakapilotikanti madhusitthakena makkhitaṃ pilotikaṃ. Tatthāti nisseṇiyaṃ. Yāya rajjuyā kathine bandhanti, sā rajju kathinarajju nāmāti yojanā. Tatthāti dīghassa bhikkhuno pamāṇena kate kathine. Daṇḍaketi kathinadaṇḍakamhi. Tassāti dīghassa bhikkhuno pamāṇena katassa kathinassa. Itarassa bhikkhunoti dīghabhikkhuto itarassa rassabhikkhuno.
ទណ្ឌកថិនបមាណេន កតស្ស កដសារកស្សាតិ យោជនា។ ‘‘ទុគុណករណ’’ន្តិ ឥមិនា បិទលកន្តិ ទុគុណករណសង្ខាតស្ស កិរិយាវិសេសស្ស នាមន្តិ ទស្សេតិ។ វិនន្ធនរជ្ជុន្តិ វិសេសេន នហិយតិ ពន្ធិយតិ ឯតាយាតិ វិនន្ធនា, សាយេវ រជ្ជុ វិនន្ធនរជ្ជុ, តមេវត្ថំ ទស្សេតុំ វុត្តំ ‘‘វិនន្ធិតុំ រជ្ជុ’’ន្តិ។ វិនន្ធនសុត្តកន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ តេន សុត្តកេនាតិ វិនន្ធនសុត្តកេន។ តត្ថាតិ ខុទ្ទកនិស្សេណិយំ កាចិ សុត្តន្តរិកាយោតិ សម្ពន្ធោ។ បមាណសញ្ញាករណន្តិ សុត្តន្តរិកបមាណស្ស សញ្ញាករណំ។ កាឡសុត្តេន សញ្ញាករណំ វិយ ហលិទ្ទិសុត្តេន សញ្ញាករណន្តិ យោជនា។ អង្គុលិយា បដិគ្គណ្ហន្តីតិ ឯត្ថ ‘‘បដិគ្គណ្ហន្តី’’តិ បទស្ស ‘‘អង្គុលិយា’’តិ ករណស្សេវ វុត្តត្តា កម្មស្ស អវុត្តត្តា តស្ស កម្មំ ទស្សេតុំ វុត្តំ ‘‘សូចិមុខ’’ន្តិ។ អង្គុលិកោសកន្តិ អង្គុលិកញ្ចុកំ។
Daṇḍakathinapamāṇena katassa kaṭasārakassāti yojanā. ‘‘Duguṇakaraṇa’’nti iminā pidalakanti duguṇakaraṇasaṅkhātassa kiriyāvisesassa nāmanti dasseti. Vinandhanarajjunti visesena nahiyati bandhiyati etāyāti vinandhanā, sāyeva rajju vinandhanarajju, tamevatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘vinandhituṃ rajju’’nti. Vinandhanasuttakanti etthāpi eseva nayo. Tena suttakenāti vinandhanasuttakena. Tatthāti khuddakanisseṇiyaṃ kāci suttantarikāyoti sambandho. Pamāṇasaññākaraṇanti suttantarikapamāṇassa saññākaraṇaṃ. Kāḷasuttena saññākaraṇaṃ viya haliddisuttena saññākaraṇanti yojanā. Aṅguliyā paṭiggaṇhantīti ettha ‘‘paṭiggaṇhantī’’ti padassa ‘‘aṅguliyā’’ti karaṇasseva vuttattā kammassa avuttattā tassa kammaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sūcimukha’’nti. Aṅgulikosakanti aṅgulikañcukaṃ.
២៥៧. បាតិចង្កោដកាទិន្តិ ឯត្ថ បាតិ នាម បដិគ្គហសណ្ឋានេន កតោ សូចិអាទិភណ្ឌដ្ឋបនោ ភាជនវិសេសោ។ អាកិរិត្វាតិ បក្ខិបិត្វា។ ឱធុនិត្វាតិ បប្ផោដេត្វា។ ឃនទណ្ឌកន្តិ និរន្តរទណ្ឌកំ។ អន្តោកត្វាតិ កថិនស្ស អន្តោកត្វា។
257.Pāticaṅkoṭakādinti ettha pāti nāma paṭiggahasaṇṭhānena kato sūciādibhaṇḍaṭṭhapano bhājanaviseso. Ākiritvāti pakkhipitvā. Odhunitvāti papphoṭetvā. Ghanadaṇḍakanti nirantaradaṇḍakaṃ. Antokatvāti kathinassa antokatvā.
២៥៨. វិនន្ធិត្វាតិ ចោឡកេន វិនន្ធិត្វា។
258.Vinandhitvāti coḷakena vinandhitvā.
២៥៩. អបរិស្សាវនកស្សេវ ភិក្ខុនោតិ យោជនា។ យោ បន យាចតីតិ សម្ពន្ធោ។ មជ្ឈេទណ្ឌកេតិ ទណ្ឌកស្ស មជ្ឈេ។ ឧទកន្តិ អកប្បិយឧទកំ។ តន្តិ ឧទកំ។ យន្តិ បរិស្សាវនំ។ ឧទកំ បរិសុទ្ធំ ហុត្វា សវតិ គច្ឆតិ បវត្តតិ អនេនាតិ បរិស្សាវនំ។ យំ ឧទកេ ឱត្ថរិត្វា ឃដេន ឧទកំ គណ្ហន្តិ, តំ ឱត្ថរកំ នាមាតិ យោជនា។ តមេវត្ថំ វិត្ថារេន្តោ អាហ ‘‘តំ ហី’’តិអាទិ។ តន្តិ បរិស្សាវនំ, ពន្ធិត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ តេសូតិ ចតូសុ ខាណុកេសុ។ សព្ពបរិយន្តេតិ សព្ពបរិស្សាវនស្ស បរិយន្តេ មោចេត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ ឱត្ថរិត្វាតិ ឱគាហេត្វា។ ចីវរកុដិកាតិ ចីវរេន កតា កុដិកា, សា មកសានំ បរិត្តាណត្ថំ កតត្តា មកសកុដិកាតិ វុច្ចតិ។
259. Aparissāvanakasseva bhikkhunoti yojanā. Yo pana yācatīti sambandho. Majjhedaṇḍaketi daṇḍakassa majjhe. Udakanti akappiyaudakaṃ. Tanti udakaṃ. Yanti parissāvanaṃ. Udakaṃ parisuddhaṃ hutvā savati gacchati pavattati anenāti parissāvanaṃ. Yaṃ udake ottharitvā ghaṭena udakaṃ gaṇhanti, taṃ ottharakaṃ nāmāti yojanā. Tamevatthaṃ vitthārento āha ‘‘taṃ hī’’tiādi. Tanti parissāvanaṃ, bandhitvāti sambandho. Tesūti catūsu khāṇukesu. Sabbapariyanteti sabbaparissāvanassa pariyante mocetvāti sambandho. Ottharitvāti ogāhetvā. Cīvarakuṭikāti cīvarena katā kuṭikā, sā makasānaṃ parittāṇatthaṃ katattā makasakuṭikāti vuccati.
២៦០. សេម្ហាទិទោសុស្សន្នកាយាតិ សេម្ហាទិទោសេហិ ឧស្សន្នកាយា។ អគ្គឡត្ថម្ភោតិ កវាដត្ថម្ភោ។ យត្ថាតិ អគ្គឡត្ថម្ភេ។ តត្ថាតិ ទ្វារពាហាយ។ តត្ថាតិ អគ្គឡបាសកេ។ ធូមោ និក្ខមតិ ឯតេនាតិ ធូមនេត្តោ, ឆិទ្ទោ។ តេន វុត្តំ ‘‘ធូមនិក្ខមនឆិទ្ទ’’ន្តិ ។ ‘‘គន្ធេហី’’តិ ឥមិនា ‘‘វាសេតុ’’ន្តិ បទស្ស ករណំ ទស្សេតិ។ ‘‘ឧទកដ្ឋបនដ្ឋាន’’ន្តិ ឥមិនា ឧទកដ្ឋានន្តិ ឯត្ថ ឧទកស្ស ឋបនំ ឋានំ ឧទកដ្ឋានន្តិ មជ្ឈេបទលោបសមាសំ ទស្សេតិ។ តត្ថាតិ ឧទកដ្ឋានេ។ កោដ្ឋកោតិ ឯត្ថ ន យត្ថ កត្ថចិ, យស្ស កស្សចិ វា កោដ្ឋកោ ហោតិ, អបិ ច ខោ បន ទ្វារេ ឯវ, ទ្វារស្សេវ វា កោដ្ឋកោតិ អាហ ‘‘ទ្វារកោដ្ឋកោ’’តិ។
260.Semhādidosussannakāyāti semhādidosehi ussannakāyā. Aggaḷatthambhoti kavāṭatthambho. Yatthāti aggaḷatthambhe. Tatthāti dvārabāhāya. Tatthāti aggaḷapāsake. Dhūmo nikkhamati etenāti dhūmanetto, chiddo. Tena vuttaṃ ‘‘dhūmanikkhamanachidda’’nti . ‘‘Gandhehī’’ti iminā ‘‘vāsetu’’nti padassa karaṇaṃ dasseti. ‘‘Udakaṭṭhapanaṭṭhāna’’nti iminā udakaṭṭhānanti ettha udakassa ṭhapanaṃ ṭhānaṃ udakaṭṭhānanti majjhepadalopasamāsaṃ dasseti. Tatthāti udakaṭṭhāne. Koṭṭhakoti ettha na yattha katthaci, yassa kassaci vā koṭṭhako hoti, api ca kho pana dvāre eva, dvārasseva vā koṭṭhakoti āha ‘‘dvārakoṭṭhako’’ti.
២៦១. បរិកម្មន្តិ បិដ្ឋិអាទិបរិកម្មំ។ បដិច្ឆាទិយតិ ឥមាយាតិ បដិច្ឆាទិ, វត្ថមេវ បដិច្ឆាទិ វត្ថបដិច្ឆាទិ។ ឧទកំ ន ហោតីតិ ឯត្ថ បានោទកំ និវត្តេន្តោ អាហ ‘‘ន្ហានោទកំ ន ហោតី’’តិ។
261.Parikammanti piṭṭhiādiparikammaṃ. Paṭicchādiyati imāyāti paṭicchādi, vatthameva paṭicchādi vatthapaṭicchādi. Udakaṃ na hotīti ettha pānodakaṃ nivattento āha ‘‘nhānodakaṃ na hotī’’ti.
២៦២. បណ្ណិកានំ តុលំ វិយ ឧទកឧព្ពាហនកតុលន្តិ យោជនា។ ទីឃវរត្តាទីហីតិអាទិសទ្ទេន រជ្ជុ អាទយោ សង្គណ្ហាតិ។ អរហត្ថឃដិយន្តំ នាម ចក្កសណ្ឋានំ អនេការំ អរេ អរេ ឃដានិ ពន្ធិត្វា ឯកេន វា ទ្វីហិ វា បរិព្ភមិយមានំ យន្តំ។ អរសង្ខាតេសុ ហត្ថេសុ ឃដា ពន្ធិតព្ពា ឯត្ថាតិ អរហត្ថឃដិ, តមេវ យន្តំ អរហត្ថឃដិយន្តំ។ ចម្មភាជនន្តិ ចម្មមយំ ភាជនំ។ អបរិក្ខិត្តា ហោតីតិ ចន្ទនិកា អបាការា ហោតិ។ ឧទកបុញ្ជនំ វដ្ដតីតិ សម្ពន្ធោ។ តស្មិន្តិ ឧទកបុញ្ជនេ។ ‘‘ឧទកបុញ្ជនី’’តិបិ បាឋោ។ ឯវំ សតិ តាយ ឧទកបុញ្ជនិយាតិ អត្ថោ។ បច្ចុទ្ធរិតុន្តិ អបនេតុំ។
262. Paṇṇikānaṃ tulaṃ viya udakaubbāhanakatulanti yojanā. Dīghavarattādīhītiādisaddena rajju ādayo saṅgaṇhāti. Arahatthaghaṭiyantaṃ nāma cakkasaṇṭhānaṃ anekāraṃ are are ghaṭāni bandhitvā ekena vā dvīhi vā paribbhamiyamānaṃ yantaṃ. Arasaṅkhātesu hatthesu ghaṭā bandhitabbā etthāti arahatthaghaṭi, tameva yantaṃ arahatthaghaṭiyantaṃ. Cammabhājananti cammamayaṃ bhājanaṃ. Aparikkhittā hotīti candanikā apākārā hoti. Udakapuñjanaṃ vaṭṭatīti sambandho. Tasminti udakapuñjane. ‘‘Udakapuñjanī’’tipi pāṭho. Evaṃ sati tāya udakapuñjaniyāti attho. Paccuddharitunti apanetuṃ.
២៦៣. អា សមន្តតោ វិទ្ធំ បក្ខបាសកមេត្ថាតិ អាវិទ្ធបក្ខបាសកំ។ មណ្ឌលេតិ កណ្ណិកមណ្ឌលម្ហិ។ កតំ កូដញ្ច ឆទនញ្ច ឯត្ថាតិ កតកូដច្ឆទនំ, ជន្តាឃរំ, តស្ស។ ឯតន្តិ ‘‘និល្លេខជន្តាឃរ’’ន្តិ ឯតំ នាមំ។ ‘‘ចត្តារោ មាសេ’’តិ ឥមិនា ‘‘ចតុមាស’’ន្តិ ទិគុសមាសស្ស វាក្យំ ទស្សេតិ។
263. Ā samantato viddhaṃ pakkhapāsakametthāti āviddhapakkhapāsakaṃ. Maṇḍaleti kaṇṇikamaṇḍalamhi. Kataṃ kūṭañca chadanañca etthāti katakūṭacchadanaṃ, jantāgharaṃ, tassa. Etanti ‘‘nillekhajantāghara’’nti etaṃ nāmaṃ. ‘‘Cattāro māse’’ti iminā ‘‘catumāsa’’nti digusamāsassa vākyaṃ dasseti.
២៦៤. នមតកន្តិ ឯត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តនមតកតោ (ចូឡវ. អដ្ឋ. ២៥៦) វិសេសំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ឯឡកលោមេហី’’តិអាទិ។ អវាយិមន្តិ វាយិត្វា ន កតំ។ ចម្មខណ្ឌបរិហារេនាតិ ចម្មខណ្ឌំ វិយ អធិដ្ឋានវិកប្បនអបនយនេន, បរិភុញ្ជិតព្ពន្តិ អត្ថោ។ បេឡាយាតិ អដ្ឋំសាទិអាការេន កតាយ មញ្ជូសាយ។ ឯតន្តិ ‘‘អាសិត្តកូបធាន’’ន្តិ ឯតំ នាមំ។ ទារុមយាបីតិ បិសទ្ទោ ន តម្ពលោហរជតមយា ឯវាតិ ទស្សេតិ។ ឯត្ថេវាតិ មឡោរិកាយមេវ។ អាធារកសង្ខេបគមនតោតិ អាធារកេ សង្ខេបំ គមនតោ។ ហីតិ សច្ចំ, យស្មា វា។ បុព្ពេ បត្តរក្ខនត្ថំ អាធារកោ អនុញ្ញាតោ, ឥទានិ ភុញ្ជនត្ថន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯកោ ភិក្ខុ គច្ឆតីតិ សម្ពន្ធោ។ សេសកន្តិ គហេតព្ពផលបូវេហិ សេសកំ។ តស្មិំ ខណេតិ តស្មិំ ភុញ្ជនក្ខណេ។
264.Namatakanti ettha heṭṭhā vuttanamatakato (cūḷava. aṭṭha. 256) visesaṃ dassento āha ‘‘eḷakalomehī’’tiādi. Avāyimanti vāyitvā na kataṃ. Cammakhaṇḍaparihārenāti cammakhaṇḍaṃ viya adhiṭṭhānavikappanaapanayanena, paribhuñjitabbanti attho. Peḷāyāti aṭṭhaṃsādiākārena katāya mañjūsāya. Etanti ‘‘āsittakūpadhāna’’nti etaṃ nāmaṃ. Dārumayāpīti pisaddo na tambaloharajatamayā evāti dasseti. Etthevāti maḷorikāyameva. Ādhārakasaṅkhepagamanatoti ādhārake saṅkhepaṃ gamanato. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Pubbe pattarakkhanatthaṃ ādhārako anuññāto, idāni bhuñjanatthanti daṭṭhabbaṃ. Eko bhikkhu gacchatīti sambandho. Sesakanti gahetabbaphalapūvehi sesakaṃ. Tasmiṃ khaṇeti tasmiṃ bhuñjanakkhaṇe.
២៦៥. ឯកេកេនបិ អង្គេនាតិ បិសទ្ទោ សម្ភាវនត្ថោ, តតោ បន អធិកេហិ អង្គេហិ បគេវាតិ ហិ អត្ថោ។ សមន្នាគតស្ស ឧបាសកស្ស និក្កុជ្ជិតុន្តិ សម្ពន្ធោ។ តស្សាតិ ឧបាសកស្ស។ ន គហេតព្ពោតិ សង្ឃេន ន គហេតព្ពោ។ អសុកស្ស ឧបាសកស្សាតិ សម្ពន្ធោ។ ឧក្កុជ្ជនកាលេតិ បត្តស្ស ឧក្កុជ្ជនកាលេ។ យាចាបេត្វាតិ បត្តនិកុជ្ជិតេន ឧបាសកេន យាចាបេត្វា។ ហត្ថបាសន្តិ សង្ឃស្ស ហត្ថបាសំ។
265.Ekekenapi aṅgenāti pisaddo sambhāvanattho, tato pana adhikehi aṅgehi pagevāti hi attho. Samannāgatassa upāsakassa nikkujjitunti sambandho. Tassāti upāsakassa. Na gahetabboti saṅghena na gahetabbo. Asukassa upāsakassāti sambandho. Ukkujjanakāleti pattassa ukkujjanakāle. Yācāpetvāti pattanikujjitena upāsakena yācāpetvā. Hatthapāsanti saṅghassa hatthapāsaṃ.
២៦៨. បុរក្ខត្វាតិ ឯត្ថ បុរសទ្ទស្ស អគ្គត្ថភាវញ្ច ករសទ្ទស្ស ខាទេសភាវញ្ច ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អគ្គតោ កត្វា’’តិ។ សោតិ ពោធិរាជកុមារោ, សន្ថរីតិ សម្ពន្ធោ។ លច្ឆាមីតិ លភិស្សាមិ, ឯស ពោធិរាជកុមារោ បុត្តលាភាយ អភព្ពោតិ យោជនា។ អក្កមនេ ទោសំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘យទី’’តិអាទិ។ បច្ឆាតិ អក្កមនតោ បច្ឆា។ អយន្តិ ភគវា។ ឥទន្តិ ការណំ។ តាវាតិ សិក្ខាបទបញ្ញត្តិតោ, សិក្ខាបទបញ្ញត្តិយា វា បឋមំ។ បរិភវតោតិ គិហីនំ បរិភវតោ។
268.Purakkhatvāti ettha purasaddassa aggatthabhāvañca karasaddassa khādesabhāvañca dassento āha ‘‘aggato katvā’’ti. Soti bodhirājakumāro, santharīti sambandho. Lacchāmīti labhissāmi, esa bodhirājakumāro puttalābhāya abhabboti yojanā. Akkamane dosaṃ dassento āha ‘‘yadī’’tiādi. Pacchāti akkamanato pacchā. Ayanti bhagavā. Idanti kāraṇaṃ. Tāvāti sikkhāpadapaññattito, sikkhāpadapaññattiyā vā paṭhamaṃ. Paribhavatoti gihīnaṃ paribhavato.
មង្គលត្ថាយាតិ អរោគាទិកស្ស មង្គលស្ស អត្ថាយ។ ធោតបាទកន្តិ ឯត្ថ ធោតេហិ បាទេហិ អក្កមនដ្ឋានេ អត្ថរិតំ ធោតបាទកន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ធោតបាទកំ នាមា’’តិអាទិ។ តត្ថ ‘‘បច្ចត្ថរណំ អត្ថត’’ន្តិ ឥមិនា ‘‘ធោតបាទក’’ន្តិ ឯត្ថ ណិកបច្ចយស្ស អត្ថរិតត្ថេ បវត្តភាវំ ទស្សេតិ។
Maṅgalatthāyāti arogādikassa maṅgalassa atthāya. Dhotapādakanti ettha dhotehi pādehi akkamanaṭṭhāne attharitaṃ dhotapādakanti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘dhotapādakaṃ nāmā’’tiādi. Tattha ‘‘paccattharaṇaṃ atthata’’nti iminā ‘‘dhotapādaka’’nti ettha ṇikapaccayassa attharitatthe pavattabhāvaṃ dasseti.
២៦៩. បទុមកណ្ណិកាការន្តិ បទុមកណ្ណិកសណ្ឋានំ។ កតំ បាទឃំសនំ កតកំ នាមាតិ យោជនា។ តន្តិ កតកំ, បដិក្ខិត្តមេវាតិ សម្ពន្ធោ។ បោត្ថកេសុ តំសទ្ទោ គលិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ ពាហុល្លិកានុយោគត្តាតិ បច្ចយពហុលភាវាយ អនុយោគត្តា។ បាសាណផេណកោបីតិ បាសាណអព្ពុទម្បិ។ ពីជនីតិ ចតុរស្សពីជនី។ តន្តិ វិធូបនំ, កតំ ហោតូតិ សម្ពន្ធោ។ ឥធាបិ តំសទ្ទោ គលិតោ។ វេឡុទន្តវិលីវេហិ វា មោរបិញ្ឆេហិ វា ចម្មវិកតីហិ វា កតំ ហោតូតិ យោជនា។ សព្ពំ វិធូបនន្តិ សម្ពន្ធោ។ បាឡិយំ តាលវណ្ដន្តិ សហ វណ្ដេន កតំ តាលំ តាលវណ្ដំ, តាលសទ្ទេន តំមយា មណ្ឌលពីជនី គហេតព្ពា វិការីវិការភាវេន សម្ពន្ធត្តា។ មកសពីជនីតិ មកសានំ បលាយនកពីជនី, ទន្តមយវិសាណមយទណ្ឌកាបិ មកសពីជនី វដ្ដតីតិ យោជនា។ ‘‘វាកមយពីជនិយា’’តិ បទំ ‘‘សង្គហិតា’’តិ បទេ អាធារោ, ករណំ វា។
269.Padumakaṇṇikākāranti padumakaṇṇikasaṇṭhānaṃ. Kataṃ pādaghaṃsanaṃ katakaṃ nāmāti yojanā. Tanti katakaṃ, paṭikkhittamevāti sambandho. Potthakesu taṃsaddo galitoti daṭṭhabbo. Bāhullikānuyogattāti paccayabahulabhāvāya anuyogattā. Pāsāṇapheṇakopīti pāsāṇaabbudampi. Bījanīti caturassabījanī. Tanti vidhūpanaṃ, kataṃ hotūti sambandho. Idhāpi taṃsaddo galito. Veḷudantavilīvehi vā morapiñchehi vā cammavikatīhi vā kataṃ hotūti yojanā. Sabbaṃ vidhūpananti sambandho. Pāḷiyaṃ tālavaṇṭanti saha vaṇṭena kataṃ tālaṃ tālavaṇṭaṃ, tālasaddena taṃmayā maṇḍalabījanī gahetabbā vikārīvikārabhāvena sambandhattā. Makasabījanīti makasānaṃ palāyanakabījanī, dantamayavisāṇamayadaṇḍakāpi makasabījanī vaṭṭatīti yojanā. ‘‘Vākamayabījaniyā’’ti padaṃ ‘‘saṅgahitā’’ti pade ādhāro, karaṇaṃ vā.
២៧០. យស្សាតិ ភិក្ខុស្ស ចក្ខុំ វា ទុព្ពលំ ហោតីតិ យោជនា។ អញ្ញោតិ កាយឌាហាទីហិ អាពាធេហិ អញ្ញោ, កោចិ អាពាធោ វា ឧប្បជ្ជតីតិ យោជនា។ ‘‘វស្សេ បនា’’តិ បទំ ‘‘ចីវរគុត្តត្ថ’’ន្តិ បទេ ឯវ សម្ពន្ធិតព្ពំ។ ចីវរគុត្តត្ថន្តិ ចីវរស្ស វស្សតេមនតោ គុត្តត្ថំ, វាឡមិគចោរភយេសុ សន្តេសូតិ សម្ពន្ធោ។ តាលបណ្ណាទិនា ឯកេន បណ្ណេន កតំ ឆត្តំ ឯកបណ្ណច្ឆត្តំ។ សព្ពត្ថេវាតិ សព្ពេសុ ឯវ គាមារញ្ញេសុ។
270.Yassāti bhikkhussa cakkhuṃ vā dubbalaṃ hotīti yojanā. Aññoti kāyaḍāhādīhi ābādhehi añño, koci ābādho vā uppajjatīti yojanā. ‘‘Vasse panā’’ti padaṃ ‘‘cīvaraguttattha’’nti pade eva sambandhitabbaṃ. Cīvaraguttatthanti cīvarassa vassatemanato guttatthaṃ, vāḷamigacorabhayesu santesūti sambandho. Tālapaṇṇādinā ekena paṇṇena kataṃ chattaṃ ekapaṇṇacchattaṃ. Sabbatthevāti sabbesu eva gāmāraññesu.
‘‘អសិ អស្សា’’តិ ឥមិនា អសិស្សាតិ បទស្ស អនវកាសវិធិំ ទស្សេតិ។ អសីតិ ខគ្គោ។ អស្សាតិ ចោរស្ស, អសីតិ សម្ពន្ធោ។ វិជ្ជោតលតីតិ ឯត្ថ អលបច្ចយោ រូបសិទ្ធិមត្តោវាតិ អាហ ‘‘វិជ្ជោតតី’’តិ។ ‘‘ចតុហត្ថោយេវា’’តិ ឥមិនា បមាណយុត្តោតិ បទស្ស អត្ថំ ទស្សេតិ។ តតោតិ ចតុហត្ថតោ។ សព្ពេសន្តិ គិលានាគិលានានំ។ ‘‘សក្កា បនា’’តិ បទំ ‘‘ន វដ្ដតី’’តិ បទេ កត្តា, ‘‘ទាតព្ពា’’តិ បទេ កម្មំ។ សម្មន្និត្វាវ ទាតព្ពា, ន វិនា សម្មុតិយាតិ អធិប្បាយោ។
‘‘Asi assā’’ti iminā asissāti padassa anavakāsavidhiṃ dasseti. Asīti khaggo. Assāti corassa, asīti sambandho. Vijjotalatīti ettha alapaccayo rūpasiddhimattovāti āha ‘‘vijjotatī’’ti. ‘‘Catuhatthoyevā’’ti iminā pamāṇayuttoti padassa atthaṃ dasseti. Tatoti catuhatthato. Sabbesanti gilānāgilānānaṃ. ‘‘Sakkā panā’’ti padaṃ ‘‘na vaṭṭatī’’ti pade kattā, ‘‘dātabbā’’ti pade kammaṃ. Sammannitvāva dātabbā, na vinā sammutiyāti adhippāyo.
២៧៣. អាគតន្តិ ឧទរិយតោ និក្ខមិត្វា អាគតំ។ ឧគ្គារន្តិ គលតោ ឧគ្គារំ ភោជនន្តិ សម្ពន្ធោ។ សន្ធារេត្វាតិ បតិដ្ឋាបេត្វា។ អសន្ធារិតមេវ ហុត្វាតិ សម្ពន្ធោ។
273.Āgatanti udariyato nikkhamitvā āgataṃ. Uggāranti galato uggāraṃ bhojananti sambandho. Sandhāretvāti patiṭṭhāpetvā. Asandhāritameva hutvāti sambandho.
យន្តិ ខាទនីយភោជនីយំ, បតិតន្តិ សម្ពន្ធោ។ តន្តិ ខាទនីយភោជនីយំ, គហេត្វា បរិភុញ្ជិតុន្តិ សម្ពន្ធោ។ ឥទន្តិ វចនំ។
Yanti khādanīyabhojanīyaṃ, patitanti sambandho. Tanti khādanīyabhojanīyaṃ, gahetvā paribhuñjitunti sambandho. Idanti vacanaṃ.
២៧៤. កុព្ពំ ករិស្សាមីតិ ឯត្ថ ករិយតិ ឧច្ចារិយតីតិ កុព្ពន្តិ វុត្តេ សទ្ទោតិ អាហ ‘‘សទ្ទំ ករិស្សាមី’’តិ។ សទ្ទន្តិ ‘‘អយំ មំ ភិក្ខុ វិប្បករោតី’’តិ ឧច្ចាសទ្ទំ។ នខាទីហីតិអាទិសទ្ទេន មុខកុដ្ដេ សង្គណ្ហាតិ។ អនុរក្ខនត្ថន្តិ អនុទយេន បាលនត្ថំ។ នខច្ឆេទនន្តិ នខំ ឆិន្ទតិ អនេនាតិ នខច្ឆេទនំ, សត្ថកាទិ។ វីសតិមដ្ឋន្តិ ឯត្ថ វីសតិយា នខានំ មដ្ឋំ វីសតិមដ្ឋន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘វីសតិបិ នខេ’’តិអាទិ។ លិខិតមដ្ឋេតិ លិខិតេ ហុត្វា មដ្ឋេ។ ការាបេន្តីតិ នហាបិតេ ការាបេន្តិ។ នខតោតិ នខតោ វា នខន្តរតោ វា។ អបកឌ្ឍិតុន្តិ កឌ្ឍិត្វា អបនេតុំ។
274.Kubbaṃ karissāmīti ettha kariyati uccāriyatīti kubbanti vutte saddoti āha ‘‘saddaṃ karissāmī’’ti. Saddanti ‘‘ayaṃ maṃ bhikkhu vippakarotī’’ti uccāsaddaṃ. Nakhādīhītiādisaddena mukhakuṭṭe saṅgaṇhāti. Anurakkhanatthanti anudayena pālanatthaṃ. Nakhacchedananti nakhaṃ chindati anenāti nakhacchedanaṃ, satthakādi. Vīsatimaṭṭhanti ettha vīsatiyā nakhānaṃ maṭṭhaṃ vīsatimaṭṭhanti dassento āha ‘‘vīsatipi nakhe’’tiādi. Likhitamaṭṭheti likhite hutvā maṭṭhe. Kārāpentīti nahāpite kārāpenti. Nakhatoti nakhato vā nakhantarato vā. Apakaḍḍhitunti kaḍḍhitvā apanetuṃ.
២៧៥. ខុរកោសកន្តិ ខុរស្ស ឋបនកំ។ កត្តរិយាតិ កន្តិយតិ ឆិន្ទិយតិ ឥមាយាតិ កត្តរិ, អយោមយោ ឯកោ ឧបករណវិសេសោ, តាយ។ ‘‘ឆេទាបេន្តី’’តិ ឥមិនា កប្បាបេន្តីតិ ឯត្ថ កប្បសទ្ទស្ស វិធ្យត្ថំ អធិប្បាយេន ទស្សេតិ។ មស្សុំ វឌ្ឍាបេន្តីតិ ឯត្ថ មស្សុំ វឌ្ឍេត្វា រុហាបេន្តីតិ អត្ថំ បដិក្ខិបន្តោ អាហ ‘‘មស្សុំ ទីឃំ ការាបេន្តី’’តិ។ ឯឡកមស្សូតិ ឯឡកស្ស វិយ មស្សូតិ ឯឡកមស្សុ។ ‘‘គោលោមិក’’ន្តិ វុច្ចតីតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘ចតុកោណ’’ន្តិ ឥមិនា ចតុរស្សន្តិ ឯត្ថ អំសសទ្ទោ កោណត្ថោតិ ទស្សេតិ។ ចតុរស្សន្តិ ឯត្ថ ហិ ‘‘ចតុរំស’’ន្តិ វត្តព្ពេ និគ្គហិតស្ស លោបំ កត្វា បរស្ស សការស្ស ទ្វេភាវំ កត្វា ‘‘ចតុរស្ស’’ន្តិ វុត្តំ។ លោមសំហរណន្តិ លោមានំ អបនយនំ។ លោមរាជិដ្ឋបនន្តិ លោមលេខាឋបនំ។ សព្ពត្ថាតិ សព្ពេសុ, មស្សុកប្បនាទីសូតិ សម្ពន្ធោ។ គណ្ឌវណរុធិអាពាធបច្ចយាតិ គណ្ឌោ ច វណោ ច រុធិ ច គណ្ឌវណរុធយោ, តេយេវ អាពាធា គណ្ឌវណរុធិអាពាធា, តេសំ បច្ចយា។ វណោតិ មហន្តោ វណោ។ រុធីតិ ខុទ្ទកោ វណោ។ សក្ខរាទីហីតិ សក្ខរមធុសិត្ថកេហិ។ សណ្ឌាសោតិ សុដ្ឋុ លោមំ ឌំសតីតិ សណ្ឌាសោ។ យន្តិ លោមំ, ឋិតន្តិ សម្ពន្ធោ។ កត្ថ ឋិតន្តិ អាហ ‘‘ភមុកាយ វា’’តិអាទិ។ កិំ ហុត្វា ឋិតន្តិ អាហ – ‘‘ឧគ្គន្ត្វា វិភច្ឆំ ឋិត’’ន្តិ, វិភច្ឆំ ហុត្វា ឋិតន្តិ យោជនា។ វិសេសេន សោភណំ ភក្ខតីតិ វិភច្ឆោ, អសោភណោ។ ‘‘វិគច្ឆ’’ន្តិបិ បាឋោ, វិរូបំ គច្ឆតិ, គមយតីតិ វា វិគច្ឆោ។ តត្ថ បុរិមបាឋោយេវ មូលបាឋោតិ ទដ្ឋព្ពោតិ។ បលិតំ វា អបលិតំ វា តាទិសំ លោមន្តិ យោជនា។
275.Khurakosakanti khurassa ṭhapanakaṃ. Kattariyāti kantiyati chindiyati imāyāti kattari, ayomayo eko upakaraṇaviseso, tāya. ‘‘Chedāpentī’’ti iminā kappāpentīti ettha kappasaddassa vidhyatthaṃ adhippāyena dasseti. Massuṃ vaḍḍhāpentīti ettha massuṃ vaḍḍhetvā ruhāpentīti atthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘massuṃ dīghaṃ kārāpentī’’ti. Eḷakamassūti eḷakassa viya massūti eḷakamassu. ‘‘Golomika’’nti vuccatīti sambandho. ‘‘Catukoṇa’’nti iminā caturassanti ettha aṃsasaddo koṇatthoti dasseti. Caturassanti ettha hi ‘‘caturaṃsa’’nti vattabbe niggahitassa lopaṃ katvā parassa sakārassa dvebhāvaṃ katvā ‘‘caturassa’’nti vuttaṃ. Lomasaṃharaṇanti lomānaṃ apanayanaṃ. Lomarājiṭṭhapananti lomalekhāṭhapanaṃ. Sabbatthāti sabbesu, massukappanādīsūti sambandho. Gaṇḍavaṇarudhiābādhapaccayāti gaṇḍo ca vaṇo ca rudhi ca gaṇḍavaṇarudhayo, teyeva ābādhā gaṇḍavaṇarudhiābādhā, tesaṃ paccayā. Vaṇoti mahanto vaṇo. Rudhīti khuddako vaṇo. Sakkharādīhīti sakkharamadhusitthakehi. Saṇḍāsoti suṭṭhu lomaṃ ḍaṃsatīti saṇḍāso. Yanti lomaṃ, ṭhitanti sambandho. Kattha ṭhitanti āha ‘‘bhamukāya vā’’tiādi. Kiṃ hutvā ṭhitanti āha – ‘‘uggantvā vibhacchaṃ ṭhita’’nti, vibhacchaṃ hutvā ṭhitanti yojanā. Visesena sobhaṇaṃ bhakkhatīti vibhaccho, asobhaṇo. ‘‘Vigaccha’’ntipi pāṭho, virūpaṃ gacchati, gamayatīti vā vigaccho. Tattha purimapāṭhoyeva mūlapāṭhoti daṭṭhabboti. Palitaṃ vā apalitaṃ vā tādisaṃ lomanti yojanā.
២៧៧. កំសបត្ថរិកាតិ ឯត្ថ កំសអាបណេ បត្ថរន្តិ បសារេន្តីតិ កំសបត្ថរិកាតិ វុត្តេ កំសភណ្ឌវាណិជា គហេតព្ពាតិ អាហ ‘‘កំសភណ្ឌវាណិជា’’តិ។ វាសិទណ្ឌាទីនំ អបាតនត្ថំ ពន្ធតិ អនេន លោហេនាតិ ពន្ធនំ, តមេវ មត្តំ អប្បន្តិ ពន្ធនមត្តំ។
277.Kaṃsapattharikāti ettha kaṃsaāpaṇe pattharanti pasārentīti kaṃsapattharikāti vutte kaṃsabhaṇḍavāṇijā gahetabbāti āha ‘‘kaṃsabhaṇḍavāṇijā’’ti. Vāsidaṇḍādīnaṃ apātanatthaṃ bandhati anena lohenāti bandhanaṃ, tameva mattaṃ appanti bandhanamattaṃ.
២៧៨. និក្ខមន្តេនាតិ អារាមតោ និក្ខមន្តេន។ យត្ថាតិ យស្មិំ ឋានេ។ ‘‘សរិត្វា’’តិ ឥមិនា អសរិត្វា បិណ្ឌាយ ចរិតព្ពន្តិ ទស្សេតិ។ ពហុរជ្ជុកន្តិ ពហូ រជ្ជុយោ ឯតស្សាតិ ពហុរជ្ជុកំ។ ឥមិនា កលាបេន ពហុរជ្ជូនំ សមូហេន កត្តព្ពន្តិ កលាបុកន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ, ឥការស្សុការោ។ ទេឌ្ឌុភកន្តិ ឯត្ថ ទេឌ្ឌុភសទ្ទេន តស្ស សីសំ គហេតព្ពំ ឯកទេសូបចារេន, ទេឌ្ឌុភំ វិយាតិ ទេឌ្ឌុភកំ, សទិសត្ថេ កបច្ចយោ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឧទកសប្បសីសសទិស’’ន្តិ។ ‘‘មុរជវដ្ដិសណ្ឋាន’’ន្តិ ឥមិនា មុរជសទ្ទេន មុរជវដ្ដិ គហេតព្ពា តស្ស វិការត្តា, តេន សទិសំ មុរជន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ វេឋេត្វាតិ ពហុរជ្ជុកេ ឯកតោ វេឋេត្វា។ មទ្ទវីណសទ្ទោ បាមង្គបរិយាយោ។ មទ្ទវីណំ វិយាតិ មទ្ទវីណំ។ តេន វុត្តំ ‘‘បាមង្គសណ្ឋាន’’ន្តិ។ ‘‘បគេវ ពហូនី’’តិ ឥមិនា ‘‘ឯកម្បី’’តិ ឯត្ថ បិសទ្ទស្ស សម្ភាវនត្ថំ ទស្សេតិ។ មច្ឆកណ្ដកវាយិមាតិ មច្ឆកណ្ដកំ វិយ ទស្សេត្វា វាយិមា។ កុញ្ជរច្ឆិកាទិភេទាតិ វារណអច្ឆិកាទិភេទា។ វារណោ ហិ កុំ ភូមិំ ជរាបេតីតិ កុញ្ជរោតិ (វិ. វ. អដ្ឋ. ៣១; អ. និ. ដី. ១.១.២) ច កុញ្ជេ និកុញ្ជេ រមតីតិ កុញ្ជរោតិ ច វុច្ចតិ។ តស្ស អច្ឆិ វិយាតិ កុញ្ជរច្ឆិកំ, តំ អាទិ យេសំ តានីតិ កុញ្ជរច្ឆិកាទីនិ, តេសំ ភេទាតិ កុញ្ជរច្ឆិកាទិភេទា។ អាទិសទ្ទេន គោណច្ឆិកាទយោ សង្គណ្ហាតិ។ ‘‘កុញ្ចិកាកោសកសណ្ឋាន’’ន្តិ ឥមិនា សូករស្ស អន្តំ វិយ សូករន្តកន្តិ អត្ថំ ទស្សេតិ។ សូករស្ស ហិ អន្តំ កុញ្ចិកាកោសកំ វិយ មជ្ឈេ សុសិរោ ហោតិ។ សូករន្តកំ អនុលោមេតីតិ សូករន្តកេន អនុលោមេតិ។ ទសាសុយេវាតិ កាយពន្ធនស្ស អន្តេសុយេវ។ ឯត្ថាតិ ទសាសុ។ ‘‘ចតុន្នំ ឧបរិ ន វដ្ដតី’’តិ ឥមិនា មុរជទសា តតោ ឧបរិ វដ្ដតីតិ ទស្សេតិ។ វេឋេត្វាតិ រជ្ជុំ វត្ថេន វេឋេត្វា។ មុទ្ទិកសណ្ឋានេនាតិ វរកសីសសណ្ឋានេន។ ឯវំ សិព្ពិតាតិ ឯវំ សិព្ពិយមានា។ ហីតិ ផលជោតកោ។ បាសន្តោតិ បាសកោដិ។
278.Nikkhamantenāti ārāmato nikkhamantena. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne. ‘‘Saritvā’’ti iminā asaritvā piṇḍāya caritabbanti dasseti. Bahurajjukanti bahū rajjuyo etassāti bahurajjukaṃ. Iminā kalāpena bahurajjūnaṃ samūhena kattabbanti kalāpukanti vacanatthaṃ dasseti, ikārassukāro. Deḍḍubhakanti ettha deḍḍubhasaddena tassa sīsaṃ gahetabbaṃ ekadesūpacārena, deḍḍubhaṃ viyāti deḍḍubhakaṃ, sadisatthe kapaccayo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘udakasappasīsasadisa’’nti. ‘‘Murajavaṭṭisaṇṭhāna’’nti iminā murajasaddena murajavaṭṭi gahetabbā tassa vikārattā, tena sadisaṃ murajanti vacanatthaṃ dasseti. Veṭhetvāti bahurajjuke ekato veṭhetvā. Maddavīṇasaddo pāmaṅgapariyāyo. Maddavīṇaṃ viyāti maddavīṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘pāmaṅgasaṇṭhāna’’nti. ‘‘Pageva bahūnī’’ti iminā ‘‘ekampī’’ti ettha pisaddassa sambhāvanatthaṃ dasseti. Macchakaṇṭakavāyimāti macchakaṇṭakaṃ viya dassetvā vāyimā. Kuñjaracchikādibhedāti vāraṇaacchikādibhedā. Vāraṇo hi kuṃ bhūmiṃ jarāpetīti kuñjaroti (vi. va. aṭṭha. 31; a. ni. ṭī. 1.1.2) ca kuñje nikuñje ramatīti kuñjaroti ca vuccati. Tassa acchi viyāti kuñjaracchikaṃ, taṃ ādi yesaṃ tānīti kuñjaracchikādīni, tesaṃ bhedāti kuñjaracchikādibhedā. Ādisaddena goṇacchikādayo saṅgaṇhāti. ‘‘Kuñcikākosakasaṇṭhāna’’nti iminā sūkarassa antaṃ viya sūkarantakanti atthaṃ dasseti. Sūkarassa hi antaṃ kuñcikākosakaṃ viya majjhe susiro hoti. Sūkarantakaṃ anulometīti sūkarantakena anulometi. Dasāsuyevāti kāyabandhanassa antesuyeva. Etthāti dasāsu. ‘‘Catunnaṃ upari na vaṭṭatī’’ti iminā murajadasā tato upari vaṭṭatīti dasseti. Veṭhetvāti rajjuṃ vatthena veṭhetvā. Muddikasaṇṭhānenāti varakasīsasaṇṭhānena. Evaṃ sibbitāti evaṃ sibbiyamānā. Hīti phalajotako. Pāsantoti pāsakoṭi.
២៨០. ឱលម្ពកំ កត្វា និវត្ថំ ហត្ថិសោណ្ឌកំ នាមាតិ យោជនា។ ចោឡិកឥត្ថីនន្តិ ចោឡរដ្ឋេ និវាសីនំ ឥត្ថីនំ។ ហត្ថិយា សោណ្ឌោ វិយ ហត្ថិសោណ្ឌកំ និវត្ថំ។ មច្ឆវាលំ វិយាតិ មច្ឆវាលកំ។ ចត្តារោ កណ្ណា ឯតស្ស និវត្ថស្សាតិ ចតុកណ្ណកំ។ តាលវណ្ដំ វិយាតិ តាលវណ្ដកំ។ សតំ វលិនោ ឯតស្ស និវត្ថស្សាតិ សតវលិកំ។ ‘‘អនេកក្ខត្តុ’’ន្តិ ឥមិនា ‘‘សតវលិក’’ន្តិ ឯត្ថ សតសទ្ទស្ស អនេកត្ថវាចកតំ ទស្សេតិ។ ‘‘វាមទក្ខិណបស្សេសុ វា’’តិ ឥមិនា បុរិមនិវត្ថំ កដិតោ បដ្ឋាយ ហេដ្ឋា និវត្ថំ នាមាតិ ទស្សេតិ។
280. Olambakaṃ katvā nivatthaṃ hatthisoṇḍakaṃ nāmāti yojanā. Coḷikaitthīnanti coḷaraṭṭhe nivāsīnaṃ itthīnaṃ. Hatthiyā soṇḍo viya hatthisoṇḍakaṃ nivatthaṃ. Macchavālaṃ viyāti macchavālakaṃ. Cattāro kaṇṇā etassa nivatthassāti catukaṇṇakaṃ. Tālavaṇṭaṃ viyāti tālavaṇṭakaṃ. Sataṃ valino etassa nivatthassāti satavalikaṃ. ‘‘Anekakkhattu’’nti iminā ‘‘satavalika’’nti ettha satasaddassa anekatthavācakataṃ dasseti. ‘‘Vāmadakkhiṇapassesu vā’’ti iminā purimanivatthaṃ kaṭito paṭṭhāya heṭṭhā nivatthaṃ nāmāti dasseti.
សំវល្លិត្វា និវត្ថំ សំវល្លិយំ។ មល្លោ ច កម្មការោ ច មល្លកម្មការា, តេ អាទយោ យេសំ តេតិ មល្លកម្មការាទយោ។ អាទិសទ្ទេន ធុត្តាទយោ សង្គណ្ហាតិ។ យម្បិ និវត្ថំ និវាសេន្តិ, សព្ពំ តំ និវត្ថំ ន វដ្ដតីតិ យោជនា។ ឯកំ វា កោណន្តិ សម្ពន្ធោ។ កោណេតិ អន្តរវាសកស្ស កោណេ។ ‘‘តថា’’តិ ឥមិនា ‘‘ឯកំ វា ទ្វេ វា កោណេ ឧក្ខិបិត្វា អន្តរវាសកស្ស ឧបរិ លគ្គេន្តី’’តិ អត្ថំ អតិទិសតិ។ អន្តោកាសាវស្ស ទស្សេត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ ទ្វេ និវាសេន្តេន អគិលានេនាតិ យោជនា។ សគុណន្តិ អន្តោកាសាវេន ពហិកាសាវំ សមានគុណំ កត្វា។ ឥតីតិអាទិ និគមនំ។ យញ្ចាតិ យំ និវត្ថញ្ច។ ឥធាតិ ខុទ្ទកវត្ថុក្ខន្ធកេ។ យញ្ច សេខិយវណ្ណនាយំ (បាចិ. អដ្ឋ. ៥៧៦ អាទយោ) បដិក្ខិត្តន្តិ សម្ពន្ធោ។ សព្ពំ តំ និវត្ថន្តិ យោជនា។ និព្ពិការំ កត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ ឧភោ កណ្ណេតិ ហេដ្ឋា ឋិតេ ឧភោ កណ្ណេ ឧបរិ ច ឋិតេ ឧភោ កណ្ណេ។ តន្តិ បរិមណ្ឌលបារុបនំ។
Saṃvallitvā nivatthaṃ saṃvalliyaṃ. Mallo ca kammakāro ca mallakammakārā, te ādayo yesaṃ teti mallakammakārādayo. Ādisaddena dhuttādayo saṅgaṇhāti. Yampi nivatthaṃ nivāsenti, sabbaṃ taṃ nivatthaṃ na vaṭṭatīti yojanā. Ekaṃ vā koṇanti sambandho. Koṇeti antaravāsakassa koṇe. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘ekaṃ vā dve vā koṇe ukkhipitvā antaravāsakassa upari laggentī’’ti atthaṃ atidisati. Antokāsāvassa dassetvāti sambandho. Dve nivāsentena agilānenāti yojanā. Saguṇanti antokāsāvena bahikāsāvaṃ samānaguṇaṃ katvā. Itītiādi nigamanaṃ. Yañcāti yaṃ nivatthañca. Idhāti khuddakavatthukkhandhake. Yañca sekhiyavaṇṇanāyaṃ (pāci. aṭṭha. 576 ādayo) paṭikkhittanti sambandho. Sabbaṃ taṃ nivatthanti yojanā. Nibbikāraṃ katvāti sambandho. Ubhokaṇṇeti heṭṭhā ṭhite ubho kaṇṇe upari ca ṭhite ubho kaṇṇe. Tanti parimaṇḍalapārupanaṃ.
តត្ថាតិ ‘‘គិហិបារុត’’ន្តិ វចនេ យំកិញ្ចិ អញ្ញថាបារុតំ អត្ថីតិ សម្ពន្ធោ។ តស្មាតិ យស្មា គិហិបារុតំ នាម, តស្មា, បរិមណ្ឌលំ បារុបិតព្ពន្តិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘យថា បារុបន្តិ, យថា ច ឋបេន្តី’’តិអាទិនា យោជនា កាតព្ពា។ តស្សេវាតិ ទីឃសាដកស្សេវ។ តស្សេវាតិ សាដកស្សេវ។ បាឡិការកោតិ បាឡិំ គណ្ហន្តំ វា វាចេន្តំ វា ការកោ។ តថាតិ យថា បារុបន្តិ, តថា។
Tatthāti ‘‘gihipāruta’’nti vacane yaṃkiñci aññathāpārutaṃ atthīti sambandho. Tasmāti yasmā gihipārutaṃ nāma, tasmā, parimaṇḍalaṃ pārupitabbanti sambandho. ‘‘Yathā pārupanti, yathā ca ṭhapentī’’tiādinā yojanā kātabbā. Tassevāti dīghasāṭakasseva. Tassevāti sāṭakasseva. Pāḷikārakoti pāḷiṃ gaṇhantaṃ vā vācentaṃ vā kārako. Tathāti yathā pārupanti, tathā.
២៨១. កុហិញ្ចិ ឋានំ គច្ឆតោ រញ្ញោតិ យោជនា។ ‘‘បរិក្ខារភណ្ឌវហនមនុស្សា’’តិ ឥមិនា តេ មនុស្សា មុណ្ឌំ សីសំ ចោឡកេន វេឋេន្តីតិ មុណ្ឌវេឋិនោ នាមាតិ ទស្សេតិ។ អធិប្បាយោតិ ឧជ្ឈាយន្តានំ មនុស្សានមធិប្បាយោ។ អន្តរាកាជន្តិ ឯត្ថ អន្តរាសទ្ទោ មជ្ឈត្ថវាចកោតិ អាហ ‘‘មជ្ឈេ’’តិ។ ‘‘លគ្គេត្វា’’តិអាទិនា កាជស្ស អន្តរេ លគ្គេត្វា វហិតព្ពំ អន្តរាកាជន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។
281. Kuhiñci ṭhānaṃ gacchato raññoti yojanā. ‘‘Parikkhārabhaṇḍavahanamanussā’’ti iminā te manussā muṇḍaṃ sīsaṃ coḷakena veṭhentīti muṇḍaveṭhino nāmāti dasseti. Adhippāyoti ujjhāyantānaṃ manussānamadhippāyo. Antarākājanti ettha antarāsaddo majjhatthavācakoti āha ‘‘majjhe’’ti. ‘‘Laggetvā’’tiādinā kājassa antare laggetvā vahitabbaṃ antarākājanti vacanatthaṃ dasseti.
២៨២. ‘‘ចក្ខូនំ ហិត’’ន្តិ ឥមិនា អចក្ខុស្សន្តិ ឯត្ថ ស្សបច្ចយោ ចក្ខុសទ្ទតោ ហិតត្ថេ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ បមាណង្គុលេនាតិ វឌ្ឍកីនំ បមាណយុត្តេន អង្គុលេន។
282. ‘‘Cakkhūnaṃ hita’’nti iminā acakkhussanti ettha ssapaccayo cakkhusaddato hitatthe hotīti dasseti. Pamāṇaṅgulenāti vaḍḍhakīnaṃ pamāṇayuttena aṅgulena.
២៨៣. ‘‘តិណវនាទីសូ’’តិ ឥមិនា ទាយំ អាលិម្បេន្តីតិ ឯត្ថ ទាយសទ្ទោ វនវាចកោតិ ទស្សេតិ។ ‘‘អគ្គិំ ទេន្តី’’តិ ឥមិនា អាបុព្ពោ លិបិធាតុ ឧបសគ្គវសេន អគ្គិទានត្ថោតិ ទស្សេតិ។ បរិត្តន្តិ ឯត្ថ សមន្តតោ តាយតិ អនេនាតិ បរិត្តន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អប្បហរិតករណេន វា បរិខាខណេន វា បរិត្តាណ’’ន្តិ។ ឯត្ថាតិ បរិត្តករណេ។ ទាតុំ លព្ភតីតិ សយំ ទាតុំ លព្ភតិ។ ហរិតុន្តិ អបនេតុំ។ បត្តំ វា អបត្តំ វា អគ្គិន្តិ សម្ពន្ធោ។ តថាតិ អគ្គិទានាទិនា អាការេន។ ឧទកេន និព្ពាបេន្តេន ភិក្ខុនាតិ សម្ពន្ធោ។
283. ‘‘Tiṇavanādīsū’’ti iminā dāyaṃ ālimpentīti ettha dāyasaddo vanavācakoti dasseti. ‘‘Aggiṃ dentī’’ti iminā āpubbo lipidhātu upasaggavasena aggidānatthoti dasseti. Parittanti ettha samantato tāyati anenāti parittanti dassento āha ‘‘appaharitakaraṇena vā parikhākhaṇena vā parittāṇa’’nti. Etthāti parittakaraṇe. Dātuṃ labbhatīti sayaṃ dātuṃ labbhati. Haritunti apanetuṃ. Pattaṃ vā apattaṃ vā agginti sambandho. Tathāti aggidānādinā ākārena. Udakena nibbāpentena bhikkhunāti sambandho.
២៨៤. សតិ ករណីយេតិ ឯត្ថ ករណីយសទ្ទោ កិច្ចបរិយាយោតិ អាហ ‘‘សុក្ខកដ្ឋាទិគ្គហណកិច្ចេ’’តិ។ ‘‘សុក្ខកដ្ឋាទិគ្គហណ’’ ឥតិ បទេន កិច្ចសរូបំ ទស្សេតិ។ ‘‘បុរិសប្បមាណ’’ន្តិ ឥមិនា បោរិសិយន្តិ ឯត្ថ ណិយបច្ចយោ បមាណត្ថេ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ បុរិសប្បមាណំ នាម ឧបរិ ពាហុទ្វយតតស្ស បុរិសស្ស បមាណំ។ ទិស្វា វា ហុត្វា វា ទិស្វាតិ យោជនា។ អតិឧច្ចម្បីតិ បិសទ្ទោ សម្ភាវនត្ថោ។ នីចំ បន រុក្ខំ បគេវាតិ ហិ អត្ថោ។
284.Satikaraṇīyeti ettha karaṇīyasaddo kiccapariyāyoti āha ‘‘sukkhakaṭṭhādiggahaṇakicce’’ti. ‘‘Sukkhakaṭṭhādiggahaṇa’’ iti padena kiccasarūpaṃ dasseti. ‘‘Purisappamāṇa’’nti iminā porisiyanti ettha ṇiyapaccayo pamāṇatthe hotīti dasseti. Purisappamāṇaṃ nāma upari bāhudvayatatassa purisassa pamāṇaṃ. Disvā vā hutvā vā disvāti yojanā. Atiuccampīti pisaddo sambhāvanattho. Nīcaṃ pana rukkhaṃ pagevāti hi attho.
២៨៥. កល្យាណវាក្ករណាតិ ឯត្ថ ករិយតិ ឧច្ចារិយតីតិ ករណោ, សទ្ទោ, វាចាយេវ ករណោ វាក្ករណោ, កល្យាណោ វាក្ករណោ ឯតេសន្តិ កល្យាណវាក្ករណាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘មធុរសទ្ទា’’តិ។ វេទំ វិយាតិ សុតិំ វិយ។ វាចនាមគ្គន្តិ វាចនាយ ឧបាយំ។ សកាតិ សម្មាសម្ពុទ្ធសង្ខាតស្ស សស្ស អត្តនោ ឯសា សកា។ តេន វុត្តំ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធេនា’’តិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធេន ហិ មាគធនិរុត្តិយា ឯវ ធម្មោ ភាសិតោ, តស្មា សា មាគធនិរុត្តិ សកា នាមាតិ វុច្ចតិ។ និរុត្តីតិ អត្ថំ នីហរិត្វា វុច្ចតេ ឥមាយ សទ្ទបញ្ញត្តិយាតិ និរុត្តិ, វចធាតុស្ស វការស្ស ឧការោ, សព្ពវោហារោ លព្ភតិ។ ឥធ បន ‘‘សកាយា’’តិ វុត្តត្តា មាគធវោហារោ ឯវ។ តេន វុត្តំ ‘‘មាគធវោហារោ’’តិ។ ‘‘សភាវនិរុត្តី’’តិបិ បាឋោ។ ឯវញ្ហិ សតិ សព្ពសត្តានំ សភាវេន បវត្តា មូលភាសាភូតា មាគធនិរុត្តិយេវ។
285.Kalyāṇavākkaraṇāti ettha kariyati uccāriyatīti karaṇo, saddo, vācāyeva karaṇo vākkaraṇo, kalyāṇo vākkaraṇo etesanti kalyāṇavākkaraṇāti dassento āha ‘‘madhurasaddā’’ti. Vedaṃ viyāti sutiṃ viya. Vācanāmagganti vācanāya upāyaṃ. Sakāti sammāsambuddhasaṅkhātassa sassa attano esā sakā. Tena vuttaṃ ‘‘sammāsambuddhenā’’ti. Sammāsambuddhena hi māgadhaniruttiyā eva dhammo bhāsito, tasmā sā māgadhanirutti sakā nāmāti vuccati. Niruttīti atthaṃ nīharitvā vuccate imāya saddapaññattiyāti nirutti, vacadhātussa vakārassa ukāro, sabbavohāro labbhati. Idha pana ‘‘sakāyā’’ti vuttattā māgadhavohāro eva. Tena vuttaṃ ‘‘māgadhavohāro’’ti. ‘‘Sabhāvaniruttī’’tipi pāṭho. Evañhi sati sabbasattānaṃ sabhāvena pavattā mūlabhāsābhūtā māgadhaniruttiyeva.
២៨៦. លោកាយតំ នាម តិត្ថិយសត្ថន្តិ សម្ពន្ធោ។ ឥមិនាវ ការណេនាតិ ‘‘សេតោ កាកោ, កស្មា? អដ្ឋីនំ សេតត្តា។ រត្តោ ពកោ, កស្មា? លោហិតស្ស រត្តត្តា’’ ឥតិ (ម. និ. អដ្ឋ. ២.២២៣; សំ. និ. អដ្ឋ. ៣.៥.១០៨០; អ. និ. ១០.៦៩-៧០) ឥមិនា ឯវ ការណេន។
286. Lokāyataṃ nāma titthiyasatthanti sambandho. Imināva kāraṇenāti ‘‘seto kāko, kasmā? Aṭṭhīnaṃ setattā. Ratto bako, kasmā? Lohitassa rattattā’’ iti (ma. ni. aṭṭha. 2.223; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1080; a. ni. 10.69-70) iminā eva kāraṇena.
២៨៨. អន្តរា អហោសីតិ ឯត្ថ អន្តរសទ្ទោ ព្យវធានត្ថោតិ អាហ ‘‘អន្តរិតា អហោសិ បដិច្ឆន្នា’’តិ។ តេន សទ្ទេន ធម្មកថា ព្យវធានា អហោសីតិ អត្ថោ។
288.Antarāahosīti ettha antarasaddo byavadhānatthoti āha ‘‘antaritā ahosi paṭicchannā’’ti. Tena saddena dhammakathā byavadhānā ahosīti attho.
២៨៩. អាពាធប្បច្ចយាតិ ឯត្ថ អាពាធស្ស ភេសជ្ជសង្ខាតោ បច្ចយោ អាពាធបច្ចយោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘យស្សា’’តិអាទិ។ ឥមិនា អាពាធោយេវ បច្ចយោ អាពាធបច្ចយោតិ អត្ថំ បដិក្ខិបតិ។
289.Ābādhappaccayāti ettha ābādhassa bhesajjasaṅkhāto paccayo ābādhapaccayoti dassento āha ‘‘yassā’’tiādi. Iminā ābādhoyeva paccayo ābādhapaccayoti atthaṃ paṭikkhipati.
២៩៣. ទុក្កដវត្ថុ នាម អកប្បិយវោហារាទិនា មាលាវច្ឆរោបនាទិ, បាចិត្តិយវត្ថុ នាម មាលាវច្ឆរោបនាទិអត្ថាយ បថវីខណនាទិ។ បហរណីតិ បហរតិ ឥមាយាតិ បហរណី។ ឯតន្តិ ‘‘បហរណី’’តិ ឯតំ នាមំ។ យស្ស កស្សចិ អាវុធសង្ខាតស្ស លោហភណ្ឌស្សាតិ សម្ពន្ធោ។ តន្តិ អាវុធសង្ខាតំ លោហភណ្ឌំ។ វុត្តមេវាតិ ‘‘កតកំ នាម បទុមកណ្ណិកាការ’’ន្តិអាទិនា (ចូឡវ. អដ្ឋ. ២៦៩) វុត្តមេវ។ ធនិយស្សេវាតិ ធនិយស្ស ឯវ។ អញ្ញេសញ្ហិ កតាយ សព្ពមត្តិកាមយកុដិយា អបាកដត្តា វុត្តំ ‘‘ធនិយស្សេវា’’តិ។ អថ វា ធនិយស្ស សព្ពមត្តិកាមយកុដិ ឥវាតិ យោជនា។ សព្ពត្ថាតិ សព្ពស្មិំ ខុទ្ទកវត្ថុក្ខន្ធកេ។
293. Dukkaṭavatthu nāma akappiyavohārādinā mālāvaccharopanādi, pācittiyavatthu nāma mālāvaccharopanādiatthāya pathavīkhaṇanādi. Paharaṇīti paharati imāyāti paharaṇī. Etanti ‘‘paharaṇī’’ti etaṃ nāmaṃ. Yassa kassaci āvudhasaṅkhātassa lohabhaṇḍassāti sambandho. Tanti āvudhasaṅkhātaṃ lohabhaṇḍaṃ. Vuttamevāti ‘‘katakaṃ nāma padumakaṇṇikākāra’’ntiādinā (cūḷava. aṭṭha. 269) vuttameva. Dhaniyassevāti dhaniyassa eva. Aññesañhi katāya sabbamattikāmayakuṭiyā apākaṭattā vuttaṃ ‘‘dhaniyassevā’’ti. Atha vā dhaniyassa sabbamattikāmayakuṭi ivāti yojanā. Sabbatthāti sabbasmiṃ khuddakavatthukkhandhake.
ឥតិ ខុទ្ទកវត្ថុក្ខន្ធកវណ្ណនាយ យោជនា សមត្តា។
Iti khuddakavatthukkhandhakavaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / ចូឡវគ្គបាឡិ • Cūḷavaggapāḷi / ខុទ្ទកវត្ថូនិ • Khuddakavatthūni
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ចូឡវគ្គ-អដ្ឋកថា • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ខុទ្ទកវត្ថុកថា • Khuddakavatthukathā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ខុទ្ទកវត្ថុកថាវណ្ណនា • Khuddakavatthukathāvaṇṇanā
