| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
५. खुद्दकवत्थुक्खन्धकवण्णना
5. Khuddakavatthukkhandhakavaṇṇanā
खुद्दकवत्थुकथावण्णना
Khuddakavatthukathāvaṇṇanā
२४४. पुथुपाणिना कत्तब्बं कम्मं पुथुपाणिकं।
244. Puthupāṇinā kattabbaṃ kammaṃ puthupāṇikaṃ.
२४५. ‘‘कण्णतो निक्खन्तमुत्तोलम्बकादीनं कुण्डलादीन’’न्ति लिखितं। ‘‘कायूर’’न्ति पाळिपाठो। ‘‘केयूरादीनी’’ति आचरियेनुद्धटं।
245. ‘‘Kaṇṇato nikkhantamuttolambakādīnaṃ kuṇḍalādīna’’nti likhitaṃ. ‘‘Kāyūra’’nti pāḷipāṭho. ‘‘Keyūrādīnī’’ti ācariyenuddhaṭaṃ.
२४८. ‘‘साधुगीतं नाम परिनिब्बुतट्ठाने गीत’’न्ति लिखितं। दन्तगीतं गायितुकामानं वाक्ककरणीयं। दन्तगीतस्स विभावनत्थं ‘‘यं गायिस्सामा’’तिआदिमाह।
248.‘‘Sādhugītaṃ nāma parinibbutaṭṭhāne gīta’’nti likhitaṃ. Dantagītaṃ gāyitukāmānaṃ vākkakaraṇīyaṃ. Dantagītassa vibhāvanatthaṃ ‘‘yaṃ gāyissāmā’’tiādimāha.
२४९. चतुरस्सवत्तं नाम चतुप्पादगाथावत्तं। ‘‘तरङ्गवत्तादीनि उच्चारणविधानानि नट्ठपयोगानी’’ति लिखितं। बाहिरलोमिन्ति भावनपुंसकं, यथा तस्स उण्णपावारस्स बहिद्धा लोमानि दिस्सन्ति, तथा धारेन्तस्स दुक्कटन्ति वुत्तं होति।
249.Caturassavattaṃ nāma catuppādagāthāvattaṃ. ‘‘Taraṅgavattādīni uccāraṇavidhānāni naṭṭhapayogānī’’ti likhitaṃ. Bāhiralominti bhāvanapuṃsakaṃ, yathā tassa uṇṇapāvārassa bahiddhā lomāni dissanti, tathā dhārentassa dukkaṭanti vuttaṃ hoti.
२५१. विरूपक्खेहीतिआदि सहयोगकरणवचनं। सरबूति गेहगोळिका। सा किर सेता सविसा होति। सोहन्ति यस्स मे एतेहि मेत्तं, सोहं नमो करोमि भगवतोति सम्बन्धो। अञ्ञम्हि…पे॰… छेतब्बम्हीति रागानुसये।
251.Virūpakkhehītiādi sahayogakaraṇavacanaṃ. Sarabūti gehagoḷikā. Sā kira setā savisā hoti. Sohanti yassa me etehi mettaṃ, sohaṃ namo karomi bhagavatoti sambandho. Aññamhi…pe… chetabbamhīti rāgānusaye.
२५२. उट्टित्वाति पक्खिपित्वा। ओतरतूति इद्धिया ओतारेत्वा गण्हातु। अनुपरियायीति अनुपरिब्भमि।
252.Uṭṭitvāti pakkhipitvā. Otaratūti iddhiyā otāretvā gaṇhātu. Anupariyāyīti anuparibbhami.
२५३. न अच्छुपियन्तीति न लग्गन्ति। रूपकाकिण्णानीति इत्थिरूपादीहि वोकिण्णानि।
253.Na acchupiyantīti na lagganti. Rūpakākiṇṇānīti itthirūpādīhi vokiṇṇāni.
२५४. आलिन्दकमिड्ढिकादीनन्ति पमुखमिड्ढिकादीनं। परिवत्तेत्वा तत्थेवाति एत्थ ‘‘परिवत्तेत्वा ततियवारे तत्थेव मिड्ढिया पतिट्ठाती’’ति लिखितं। परिभण्डं नाम गेहस्स बहि कुट्टपादस्स थिरभावत्थं कता तनुकमिड्ढिका वुच्चति। एत्थ ‘‘परिवट्टित्वा पत्तो भिज्जतीति अधिकरणभेदासङ्काय अभावे ठाने ठपेतुं वट्टती’’ति लिखितं। पत्तमाळको वट्टित्वा पत्तानं अपतनत्थं वट्टं वा चतुरस्सं वा इट्ठकादीहि परिक्खिपित्वा माळकच्छन्नेन कतो। ‘‘पत्तमण्डलिका पत्तपच्छिका तालपत्तादीहि कता’’ति च लिखितं। मिड्ढन्ते आधारके ठपेतुं वट्टति पत्तसन्धारणत्थं वुत्तत्ता। मञ्चे आधारकेपि न वट्टति निसीदनपच्चया वारितत्ता। आसन्नभूमिकत्ता ओलम्बेतुं वट्टति।
254.Ālindakamiḍḍhikādīnanti pamukhamiḍḍhikādīnaṃ. Parivattetvā tatthevāti ettha ‘‘parivattetvā tatiyavāre tattheva miḍḍhiyā patiṭṭhātī’’ti likhitaṃ. Paribhaṇḍaṃ nāma gehassa bahi kuṭṭapādassa thirabhāvatthaṃ katā tanukamiḍḍhikā vuccati. Ettha ‘‘parivaṭṭitvā patto bhijjatīti adhikaraṇabhedāsaṅkāya abhāve ṭhāne ṭhapetuṃ vaṭṭatī’’ti likhitaṃ. Pattamāḷako vaṭṭitvā pattānaṃ apatanatthaṃ vaṭṭaṃ vā caturassaṃ vā iṭṭhakādīhi parikkhipitvā māḷakacchannena kato. ‘‘Pattamaṇḍalikā pattapacchikā tālapattādīhi katā’’ti ca likhitaṃ. Miḍḍhante ādhārake ṭhapetuṃ vaṭṭati pattasandhāraṇatthaṃ vuttattā. Mañce ādhārakepi na vaṭṭati nisīdanapaccayā vāritattā. Āsannabhūmikattā olambetuṃ vaṭṭati.
२५५. ‘‘अंसकूटे लग्गेत्वाति वचनतो अग्गहत्थे लग्गेत्वा अङ्के ठपेतुं न वट्टती’’ति केचि वदन्ति, न सुन्दरं, ‘‘न केवलं यस्स पत्तो’’तिआदि यदि हत्थेन गहितपत्ते भेदसञ्ञा, पगेव अञ्ञेन सरीरावयवेनाति कत्वा वुत्तं। पाळियं पन पचुरवोहारवसेन वुत्तं। घटिकपालमयं घटिकटाहं। छवसीसस्स पत्तन्ति ‘‘सिलापुत्तकस्स सरीरं, खीरस्स धारातिआदिवोहारवसेन वुत्तं। मञ्चे निसीदितुं आगतोति अत्थो। ‘‘पिसाचिल्लिकाति पिसाचदारका’’तिपि वदन्ति। दिन्नकमेव पटिग्गहितमेव। चब्बेत्वाति खादित्वा। अट्ठिकानि च कण्टकानि च अट्ठिककण्टकानि। ‘‘एतेसु सब्बेसु पण्णत्तिं जानातु वा, मा वा, आपत्तियेवा’’ति लिखितं।
255. ‘‘Aṃsakūṭe laggetvāti vacanato aggahatthe laggetvā aṅke ṭhapetuṃ na vaṭṭatī’’ti keci vadanti, na sundaraṃ, ‘‘na kevalaṃ yassa patto’’tiādi yadi hatthena gahitapatte bhedasaññā, pageva aññena sarīrāvayavenāti katvā vuttaṃ. Pāḷiyaṃ pana pacuravohāravasena vuttaṃ. Ghaṭikapālamayaṃ ghaṭikaṭāhaṃ. Chavasīsassa pattanti ‘‘silāputtakassa sarīraṃ, khīrassa dhārātiādivohāravasena vuttaṃ. Mañce nisīdituṃ āgatoti attho. ‘‘Pisācillikāti pisācadārakā’’tipi vadanti. Dinnakameva paṭiggahitameva. Cabbetvāti khāditvā. Aṭṭhikāni ca kaṇṭakāni ca aṭṭhikakaṇṭakāni. ‘‘Etesu sabbesu paṇṇattiṃ jānātu vā, mā vā, āpattiyevā’’ti likhitaṃ.
२५६. विप्फाळेत्वाति फाळेत्वा। किण्णेन पूरेतुन्ति सुराकिण्णेन पूरेतुं। बिदलकं नाम दिगुणकरणसङ्खातस्स किरियाविसेसस्स अधिवचनं। कस्स दिगुणकरणं? येन किलञ्जादिना महन्तं कथिनमत्थतं, तस्स। तञ्हि दण्डकथिनप्पमाणेन परियन्ते संहरित्वा दिगुणं कातब्बं। अञ्ञथा खुद्दकचीवरस्स अनुवातपरिभण्डादिविधानकरणे हत्थस्स ओकासो न होति। सलाकाय सति द्विन्नं चीवरानं अञ्ञतरं ञत्वा सिब्बितासिब्बितं सुखं पञ्ञायति। दण्डकथिने कते न बहूहि सहायेहि पयोजनं। ‘‘असंकुटित्वा चीवरं समं होति। कोणापि समा होन्ती’’ति लिखितं, ‘‘हलिद्दिसुत्तेन सञ्ञाकरण’’न्ति वुत्तत्ता हलिद्दिसुत्तेन चीवरं सिब्बेतुम्पि वट्टतीति सिद्धं। तत्थ हि केचि अकप्पियसञ्ञिनो। पटिग्गहो नाम अङ्गुलिकोसो।
256.Vipphāḷetvāti phāḷetvā. Kiṇṇena pūretunti surākiṇṇena pūretuṃ. Bidalakaṃ nāma diguṇakaraṇasaṅkhātassa kiriyāvisesassa adhivacanaṃ. Kassa diguṇakaraṇaṃ? Yena kilañjādinā mahantaṃ kathinamatthataṃ, tassa. Tañhi daṇḍakathinappamāṇena pariyante saṃharitvā diguṇaṃ kātabbaṃ. Aññathā khuddakacīvarassa anuvātaparibhaṇḍādividhānakaraṇe hatthassa okāso na hoti. Salākāya sati dvinnaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ ñatvā sibbitāsibbitaṃ sukhaṃ paññāyati. Daṇḍakathine kate na bahūhi sahāyehi payojanaṃ. ‘‘Asaṃkuṭitvā cīvaraṃ samaṃ hoti. Koṇāpi samā hontī’’ti likhitaṃ, ‘‘haliddisuttena saññākaraṇa’’nti vuttattā haliddisuttena cīvaraṃ sibbetumpi vaṭṭatīti siddhaṃ. Tattha hi keci akappiyasaññino. Paṭiggaho nāma aṅgulikoso.
२५७-८. पातीति पटिग्गहसण्ठानं। पटिग्गहत्थविकन्ति अङ्गुलिकोसत्थविकं। सूचिसत्थकानं पुब्बे आवेसनत्थविकाय अनुञ्ञातत्ता ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भेसज्जत्थविक’’न्ति वुत्तं। एत्थ सूचिसत्थकादीनिपि ठपेतब्बानीति निदानं सूचेति। सचेपि उपनन्दो भिक्खु अलज्जी, तथापि सन्तकमेतं अमूलच्छेदकतभिक्खुनो लज्जिनोपि समानस्स कप्पतीति युज्जति। न सम्मतीति न पहोति।
257-8.Pātīti paṭiggahasaṇṭhānaṃ. Paṭiggahatthavikanti aṅgulikosatthavikaṃ. Sūcisatthakānaṃ pubbe āvesanatthavikāya anuññātattā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, bhesajjatthavika’’nti vuttaṃ. Ettha sūcisatthakādīnipi ṭhapetabbānīti nidānaṃ sūceti. Sacepi upanando bhikkhu alajjī, tathāpi santakametaṃ amūlacchedakatabhikkhuno lajjinopi samānassa kappatīti yujjati. Na sammatīti na pahoti.
२६०-१. बहि कुट्टस्स समन्ततो नीचवत्थुकं कत्वा ठितं ‘‘मण्डलिक’’न्ति वुच्चति। जन्ताघरप्पटिच्छादिना छन्नस्स नग्गियं यस्स न पञ्ञायति, तस्सेव परिकम्मं कातब्बं। एस नयो उदकवत्थपटिच्छादीसुपि।
260-1. Bahi kuṭṭassa samantato nīcavatthukaṃ katvā ṭhitaṃ ‘‘maṇḍalika’’nti vuccati. Jantāgharappaṭicchādinā channassa naggiyaṃ yassa na paññāyati, tasseva parikammaṃ kātabbaṃ. Esa nayo udakavatthapaṭicchādīsupi.
२६२-३. पणिया नाम पणियकारका। आकड्ढनयन्तं आकड्ढियमानं कूपस्स उपरिभागे परिब्भमति। अरहटघटियन्तं सकटचक्कसण्ठानयन्तं। तस्स अरे अरे घटिकानि बन्धित्वा एकेन, द्वीहि वा परिब्भमियमानस्स उदकनिब्बाहनं वेदितब्बं। आविद्धपक्खपासं नाम यत्थ मण्डलाकारेन पक्खपासा बज्झन्ति आविद्धवत्थता विय आविद्धपक्खपासका। पुब्बे पत्तसङ्गोपनत्थं, इदानि ठपेतब्बं भुञ्जितुं आधारको अनुञ्ञातो।
262-3.Paṇiyā nāma paṇiyakārakā. Ākaḍḍhanayantaṃ ākaḍḍhiyamānaṃ kūpassa uparibhāge paribbhamati. Arahaṭaghaṭiyantaṃ sakaṭacakkasaṇṭhānayantaṃ. Tassa are are ghaṭikāni bandhitvā ekena, dvīhi vā paribbhamiyamānassa udakanibbāhanaṃ veditabbaṃ. Āviddhapakkhapāsaṃ nāma yattha maṇḍalākārena pakkhapāsā bajjhanti āviddhavatthatā viya āviddhapakkhapāsakā. Pubbe pattasaṅgopanatthaṃ, idāni ṭhapetabbaṃ bhuñjituṃ ādhārako anuññāto.
२७३. परगलं गच्छतीति इमस्स पयोगाभावा वट्टति। कम्मसतेनाति महता उस्साहेन।
273.Paragalaṃgacchatīti imassa payogābhāvā vaṭṭati. Kammasatenāti mahatā ussāhena.
२७७-८. लोहभण्डं नाम कंसतो सेसलोहभण्डं। मुद्दिककायबन्धनं नाम चतुरस्सं अकत्वा सज्जितं। पामङ्गदसा चतुरस्सा। मुदिङ्गसण्ठानेनाति सङ्घाटिया मुदिङ्गसिब्बनाकारेन वरकसीसाकारेन। पवनन्तोति पासन्तो। ‘‘दसामूल’’न्ति च लिखितं। अकायबन्धनेन सञ्चिच्च वा असञ्चिच्च वा गामप्पवेसने आपत्ति। ‘‘सरितट्ठानतो बन्धित्वा पविसितब्बं, निवत्तितब्बं वा’’ति लिखितं।
277-8.Lohabhaṇḍaṃ nāma kaṃsato sesalohabhaṇḍaṃ. Muddikakāyabandhanaṃ nāma caturassaṃ akatvā sajjitaṃ. Pāmaṅgadasā caturassā. Mudiṅgasaṇṭhānenāti saṅghāṭiyā mudiṅgasibbanākārena varakasīsākārena. Pavanantoti pāsanto. ‘‘Dasāmūla’’nti ca likhitaṃ. Akāyabandhanena sañcicca vā asañcicca vā gāmappavesane āpatti. ‘‘Saritaṭṭhānato bandhitvā pavisitabbaṃ, nivattitabbaṃ vā’’ti likhitaṃ.
२७९. सत्तङ्गुलं वा अट्ठङ्गुलं वाति एत्थ ‘‘सुगतङ्गुलेना’’ति अवुत्तत्ता पकतिअङ्गुलेन सारुप्पत्थाय वड्ढेत्वापि करोन्ति चे, न दोसो।
279. Sattaṅgulaṃ vā aṭṭhaṅgulaṃ vāti ettha ‘‘sugataṅgulenā’’ti avuttattā pakatiaṅgulena sāruppatthāya vaḍḍhetvāpi karonti ce, na doso.
२८०. तालवण्टाकारेन सीहळित्थीनं विय।
280. Tālavaṇṭākārena sīhaḷitthīnaṃ viya.
खुद्दकवत्थुक्खन्धकवण्णना निट्ठिता।
Khuddakavatthukkhandhakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi / खुद्दकवत्थूनि • Khuddakavatthūni
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / खुद्दकवत्थुकथा • Khuddakavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / खुद्दकवत्थुकथावण्णना • Khuddakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / खुद्दकवत्थुकथावण्णना • Khuddakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / खुद्दकवत्थुकथा • Khuddakavatthukathā
