Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో

    17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ౧. ఏకకమాతికాదివణ్ణనా

    1. Ekakamātikādivaṇṇanā

    ౮౩౨. ‘‘తేత్తింసతి తికా’’తి వుత్తం, తే పన పఞ్చతింస. తథా ‘‘పురిసమలాదయో అట్ఠ నవకా’’తి వుత్తం, తే పన ఆఘాతవత్థుఆదయో నవ. యే ‘‘ద్వే అట్ఠారసకా’’తిఆదిమ్హి వుత్తా, తే ఏవ ‘‘ఇతి అతీతాని ఛత్తింసా’’తిఆదినా తయో ఛత్తింసకా కతాతి ఆహ ‘‘ఛ అట్ఠారసకా’’తి, ద్వాసట్ఠి పన దిట్ఠిగతాని అఞ్ఞత్థ వుత్తభావేనేవ ఇధ నిక్ఖిత్తానీతి న గహితానీతి దట్ఠబ్బాని.

    832. ‘‘Tettiṃsati tikā’’ti vuttaṃ, te pana pañcatiṃsa. Tathā ‘‘purisamalādayo aṭṭha navakā’’ti vuttaṃ, te pana āghātavatthuādayo nava. Ye ‘‘dve aṭṭhārasakā’’tiādimhi vuttā, te eva ‘‘iti atītāni chattiṃsā’’tiādinā tayo chattiṃsakā katāti āha ‘‘cha aṭṭhārasakā’’ti, dvāsaṭṭhi pana diṭṭhigatāni aññattha vuttabhāveneva idha nikkhittānīti na gahitānīti daṭṭhabbāni.

    ఏకకమాతికాదివణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ekakamātikādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౧.) ఏకకనిద్దేసవణ్ణనా

    (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā

    ౮౪౩-౮౪౪. అత్థి పటిచ్చం నామాతి యథా ‘‘చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చా’’తిఆదీసు నిస్సయాదిపచ్చయభావేన పటిచ్చాతి వుత్తం, న తథా ఇధ ఖత్తియాదిజాతీనం పరమత్థతో అవిజ్జమానానం నిస్సయాదిపచ్చయత్తస్స అభావా. యేసు పన ఖన్ధేసు సన్తేసు ఖత్తియాదిసమ్ముతి హోతి, తేసం అబ్బోచ్ఛిన్నతావ ఖత్తియాదిజాతియా అత్థితా, సా ఇధ పటిచ్చ-సద్దేన విభావితాతి అత్థో. ఏకిస్సా సేణియాతి అసమ్భిన్నాయాతి అత్థో.

    843-844. Atthi paṭiccaṃ nāmāti yathā ‘‘cakkhuñca paṭiccā’’tiādīsu nissayādipaccayabhāvena paṭiccāti vuttaṃ, na tathā idha khattiyādijātīnaṃ paramatthato avijjamānānaṃ nissayādipaccayattassa abhāvā. Yesu pana khandhesu santesu khattiyādisammuti hoti, tesaṃ abbocchinnatāva khattiyādijātiyā atthitā, sā idha paṭicca-saddena vibhāvitāti attho. Ekissā seṇiyāti asambhinnāyāti attho.

    పఞ్హవిస్సజ్జనాదికిరియాసు పురతో కరణం పురేక్ఖారో. నిక్ఖేపరాసీతి నిధానరాసి. పత్థటాకిత్తినోతి విత్థిణ్ణాకిత్తినో. రత్తఞ్ఞుమదోతి పురాణఞ్ఞుతామదోతి వదన్తి. చిరరత్తిజాతేన, చిరరత్తిపబ్బజితేన వా జానితబ్బస్స, రత్తీనమేవ వా జాననమదో. ఉపట్ఠాపకమానోతి ఆణాకరణమానో. ఆణాకరణఞ్హి విచారణం ఇధ ‘‘యసో’’తి వుత్తన్తి. పరిమణ్డలత్తభావనిస్సితో మానో పరిణాహమదో. సరీరసమ్పత్తిపారిపూరియా మదో పారిపూరిమదో.

    Pañhavissajjanādikiriyāsu purato karaṇaṃ purekkhāro. Nikkheparāsīti nidhānarāsi. Patthaṭākittinoti vitthiṇṇākittino. Rattaññumadoti purāṇaññutāmadoti vadanti. Cirarattijātena, cirarattipabbajitena vā jānitabbassa, rattīnameva vā jānanamado. Upaṭṭhāpakamānoti āṇākaraṇamāno. Āṇākaraṇañhi vicāraṇaṃ idha ‘‘yaso’’ti vuttanti. Parimaṇḍalattabhāvanissito māno pariṇāhamado. Sarīrasampattipāripūriyā mado pāripūrimado.

    ౮౪౫. వత్థునా వినాపి వత్తబ్బతాయ అవత్థుకం, న వత్థునో అభావా.

    845. Vatthunā vināpi vattabbatāya avatthukaṃ, na vatthuno abhāvā.

    ౮౪౬. చిత్తస్స వోస్సజ్జనన్తి చిత్తస్స సతితో ముచ్చనం, కాయదుచ్చరితాదీసు పక్ఖన్దనం వా వోస్సగ్గో. పతిట్ఠాభావోతి కుసలకరణే అట్ఠానం, అనుట్ఠానన్తి అత్థో. పమాదసఙ్ఖాతస్స అత్థస్స కాయదుచ్చరితే చిత్తస్స వోస్సగ్గో పాణాతిపాతే మిచ్ఛాదిట్ఠియం కోధే ఉపనాహేతి ఏవమాదికో పరియాయో అపరియన్తో, తదత్థతప్పరియాయప్పకాసకో వోస్సగ్గనిస్సగ్గాదికో బ్యఞ్జనపరియాయో చాతి సబ్బం తం సఙ్ఖిపిత్వా ఏవరూపోతి ఇదం ఆకారనిదస్సనం సబ్బపరియాయస్స వత్తుం అసక్కుణేయ్యత్తా కతన్తి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘పరియన్తాభావతో’’తి. విస్సట్ఠాకారోతి సతియా పచ్చనీకభూతే చత్తారో ఖన్ధే దస్సేతి.

    846. Cittassa vossajjananti cittassa satito muccanaṃ, kāyaduccaritādīsu pakkhandanaṃ vā vossaggo. Patiṭṭhābhāvoti kusalakaraṇe aṭṭhānaṃ, anuṭṭhānanti attho. Pamādasaṅkhātassa atthassa kāyaduccarite cittassa vossaggo pāṇātipāte micchādiṭṭhiyaṃ kodhe upanāheti evamādiko pariyāyo apariyanto, tadatthatappariyāyappakāsako vossagganissaggādiko byañjanapariyāyo cāti sabbaṃ taṃ saṅkhipitvā evarūpoti idaṃ ākāranidassanaṃ sabbapariyāyassa vattuṃ asakkuṇeyyattā katanti dassento āha ‘‘pariyantābhāvato’’ti. Vissaṭṭhākāroti satiyā paccanīkabhūte cattāro khandhe dasseti.

    ౮౪౭. చిత్తస్స థద్ధతా తథాపవత్తచిత్తమేవాతి వదన్తి, మానవిసేసో వా దట్ఠబ్బో. ఉపసఙ్కమనే వన్దితబ్బం హోతీతి పరియన్తేనేవ చరతి.

    847. Cittassa thaddhatā tathāpavattacittamevāti vadanti, mānaviseso vā daṭṭhabbo. Upasaṅkamane vanditabbaṃ hotīti pariyanteneva carati.

    ౮౪౮. ‘‘ఆపత్తిం ఆపన్నోసీ’’తి వుత్తే ‘‘ఆవుసో, త్వం ఆపన్నోసీ’’తిఆదినా తేన వుత్తం తస్సేవ ఉపరి ఖిపనవసేన ‘‘పటిప్ఫరిత్వా’’తి వదన్తి. ‘‘తస్మిం నామ దలిద్దే, అకుసలే వా ఇదం కరోన్తే అహం కస్మా న కరోమీ’’తి ఏవం ఇధ పటిప్ఫరణం యుత్తం. కరణస్స ఉత్తరకిరియా కరణుత్తరియం. అకుసలపక్ఖో ఏసాతి సారమ్భోతి అధిప్పాయో.

    848. ‘‘Āpattiṃ āpannosī’’ti vutte ‘‘āvuso, tvaṃ āpannosī’’tiādinā tena vuttaṃ tasseva upari khipanavasena ‘‘paṭippharitvā’’ti vadanti. ‘‘Tasmiṃ nāma dalidde, akusale vā idaṃ karonte ahaṃ kasmā na karomī’’ti evaṃ idha paṭippharaṇaṃ yuttaṃ. Karaṇassa uttarakiriyā karaṇuttariyaṃ. Akusalapakkho esāti sārambhoti adhippāyo.

    ౮౪౯. అతిచ్చ ఇచ్ఛతీతి అతిచ్చిచ్ఛో, తస్స భావో అతిచ్చిచ్ఛతాతి వత్తబ్బే చ్చి-కారలోపం కత్వా ‘‘అతిచ్ఛతా’’తి వుత్తం. అత్రిచ్ఛతాతి చ సా ఏవ వుచ్చతీతి. తత్రాపి నేరుత్తికవిధానేన పదసిద్ధి వేదితబ్బా. యథాలద్ధం వా అతిక్కమిత్వా అత్ర అత్ర ఇచ్ఛనం అత్రిచ్ఛతా, సా ఏవ ర-కారస్స త-కారం కత్వా ‘‘అతిచ్ఛతా’’తి వుత్తా.

    849. Aticca icchatīti aticciccho, tassa bhāvo aticcicchatāti vattabbe cci-kāralopaṃ katvā ‘‘aticchatā’’ti vuttaṃ. Atricchatāti ca sā eva vuccatīti. Tatrāpi neruttikavidhānena padasiddhi veditabbā. Yathāladdhaṃ vā atikkamitvā atra atra icchanaṃ atricchatā, sā eva ra-kārassa ta-kāraṃ katvā ‘‘aticchatā’’ti vuttā.

    అత్రిచ్ఛన్తి అతిచ్ఛం, అత్ర వా ఇచ్ఛన్తో. కేన? అతిలోభేన అతిలోభమిచ్ఛాసఙ్ఖాతేన అతిలోభమదేన చ. అత్తనో హితం అత్తాతి వుత్తం. హాయతి జీరతి, ఆదిణ్ణో వా అత్తా, పత్తో వా అత్తా, నం జీరతి చన్దకిన్నరిం పత్థయిత్వా అసితాభూదేవియా విహీనో వియ.

    Atricchanti aticchaṃ, atra vā icchanto. Kena? Atilobhena atilobhamicchāsaṅkhātena atilobhamadena ca. Attano hitaṃ attāti vuttaṃ. Hāyati jīrati, ādiṇṇo vā attā, patto vā attā, naṃ jīrati candakinnariṃ patthayitvā asitābhūdeviyā vihīno viya.

    ఇచ్ఛాహతస్సాతి ఇచ్ఛాయ ఉపద్దుతస్స, ముద్దితస్స వా.

    Icchāhatassāti icchāya upaddutassa, mudditassa vā.

    అతిహీళయానోతి అవమఞ్ఞమానో. మలకన్తి ఏవంనామకం జనపదం, అబ్భోకాసం వా. కోదణ్డకేనాతి కుదణ్డకేన రస్సదణ్డకేన. గద్దులేనాతి చ వదన్తి. రుహిరమక్ఖితఙ్గోతి రుహిరసిన్నగత్తో.

    Atihīḷayānoti avamaññamāno. Malakanti evaṃnāmakaṃ janapadaṃ, abbhokāsaṃ vā. Kodaṇḍakenāti kudaṇḍakena rassadaṇḍakena. Gaddulenāti ca vadanti. Ruhiramakkhitaṅgoti ruhirasinnagatto.

    ౮౫౦. జానన్తస్సేవ భియ్యో భియ్యో చోదేన్తో వియ సమ్భావేతుకామో హోతి. పచ్చయేతి ఉపాదానాదిపచ్చయే.

    850. Jānantasseva bhiyyo bhiyyo codento viya sambhāvetukāmo hoti. Paccayeti upādānādipaccaye.

    ౮౫౧. యే పతిరూపేన వఞ్చేన్తి, తే గణ్ఠికా, దురాచారేన వా గణ్ఠిభూతా. గణ్ఠికపుత్తా నామ గణ్ఠికా ఏవ హోన్తి, తేన సద్ధివిహారికా గణ్ఠికభావేన ‘‘థేరో…పే॰… దీఘచఙ్కమే విహరతీ’’తి వదన్తి.

    851. Ye patirūpena vañcenti, te gaṇṭhikā, durācārena vā gaṇṭhibhūtā. Gaṇṭhikaputtā nāma gaṇṭhikā eva honti, tena saddhivihārikā gaṇṭhikabhāvena ‘‘thero…pe… dīghacaṅkame viharatī’’ti vadanti.

    వట్టతి భన్తేతి అయమ్పి ఏకో పకారో, లాభినా ఏవ పన సక్కా ఞాతున్తి అత్తనో సమాపత్తిలాభితం సూచేతీతి అత్థో. పఞ్చత్తయం నామ ఉపరిపణ్ణాసకే దుతియసుత్తం (మ॰ ని॰ ౩.౨౧ ఆదయో). తస్స గమ్భీరత్తా వదతి ‘‘పఞ్చత్తయం ఓలోకేన్తస్సా’’తి.

    Vaṭṭati bhanteti ayampi eko pakāro, lābhinā eva pana sakkā ñātunti attano samāpattilābhitaṃ sūcetīti attho. Pañcattayaṃ nāma uparipaṇṇāsake dutiyasuttaṃ (ma. ni. 3.21 ādayo). Tassa gambhīrattā vadati ‘‘pañcattayaṃ olokentassā’’ti.

    ౮౫౨. సిఙ్గన్తి సిఙ్గారం. తఞ్హి కుసలస్స విజ్ఝనతో సమాసేవితతాయ సీసే పరిక్ఖతం సునిఖతం విసాణం వియ, థిరత్తా చ సిఙ్గం వియాతి సిఙ్గం, తం పనత్థతో రాగో.

    852. Siṅganti siṅgāraṃ. Tañhi kusalassa vijjhanato samāsevitatāya sīse parikkhataṃ sunikhataṃ visāṇaṃ viya, thirattā ca siṅgaṃ viyāti siṅgaṃ, taṃ panatthato rāgo.

    ౮౫౩. తేమనకరణత్థే తిన్తిణ-సద్దో దట్ఠబ్బో. ఖీయనన్తి చ యేన లోభేన పరం మమన్తి వదన్తం ఖీయతి, సో వుత్తో. ఖీయనం భణ్డనన్తి చ వదన్తి. తిన్తిణన్తి వా లోలుప్పమిచ్చేవ వుత్తం హోతి. సఞ్ఞా-సద్దో హి ఏసో లోలుప్పవాచకోతి.

    853. Temanakaraṇatthe tintiṇa-saddo daṭṭhabbo. Khīyananti ca yena lobhena paraṃ mamanti vadantaṃ khīyati, so vutto. Khīyanaṃ bhaṇḍananti ca vadanti. Tintiṇanti vā loluppamicceva vuttaṃ hoti. Saññā-saddo hi eso loluppavācakoti.

    ౮౫౪. ఊరుప్పమాణాపీతి ఏతేన మహన్తఘనభావేన అపూతితం దస్సేతి. అథవాతిఆదినా చీవరమణ్డనాదీనం విసేసనాని ‘‘ఇమస్స వా పూతికాయస్స బాహిరానం వా పరిక్ఖారానం మణ్డనా’’తిఆదీనీతి దస్సేతి. చీవరేన హి మణ్డనా చీవరమణ్డనా, చీవరస్స వా మణ్డనా చీవరమణ్డనా, ఏవం పత్తమణ్డనా సేనాసనమణ్డనా చాతి అధిప్పాయో. ఊనట్ఠానపూరణం ఛవిరాగసుసణ్ఠానాదికరణఞ్చ చీవరాదీసు కాయే చ యథాయోగం యోజేతబ్బం. తదహుజాతదారకో వియ హోతీతి దారకచాపల్యం న ముఞ్చతీతి అత్థో.

    854. Ūruppamāṇāpīti etena mahantaghanabhāvena apūtitaṃ dasseti. Athavātiādinā cīvaramaṇḍanādīnaṃ visesanāni ‘‘imassa vā pūtikāyassa bāhirānaṃ vā parikkhārānaṃ maṇḍanā’’tiādīnīti dasseti. Cīvarena hi maṇḍanā cīvaramaṇḍanā, cīvarassa vā maṇḍanā cīvaramaṇḍanā, evaṃ pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanā cāti adhippāyo. Ūnaṭṭhānapūraṇaṃ chavirāgasusaṇṭhānādikaraṇañca cīvarādīsu kāye ca yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Tadahujātadārako viya hotīti dārakacāpalyaṃ na muñcatīti attho.

    ౮౫౫. సదిసా అనురూపా భత్తి సభాగో, న సభాగో అసభాగో, మానథద్ధతా, విరోధో వా. తేనస్స మాతాదీసు వత్తనం అసభాగవుత్తితా. ఏవంవిధానం మానాధికానం అకుసలానమిదం నామం.

    855. Sadisā anurūpā bhatti sabhāgo, na sabhāgo asabhāgo, mānathaddhatā, virodho vā. Tenassa mātādīsu vattanaṃ asabhāgavuttitā. Evaṃvidhānaṃ mānādhikānaṃ akusalānamidaṃ nāmaṃ.

    ౮౫౬. పరితస్సితాతి సఙ్కమ్పనా, ఉక్కణ్ఠితస్స వా తస్స తస్స తణ్హాయనా.

    856. Paritassitāti saṅkampanā, ukkaṇṭhitassa vā tassa tassa taṇhāyanā.

    ౮౫౭. కుసలకరణే కాయస్స అవిప్ఫారికతా లీనతా జాతిఆలస్యం, న రోగఉతుభోజనాదీహి కాయగేలఞ్ఞం తన్దీ నామ, అథ ఖో పకతిఆలస్యన్తి అత్థో. కాయాలసియన్తి నామకాయస్స ఆలసియం, తదేవ రూపకాయస్సాపీతి దట్ఠబ్బం.

    857. Kusalakaraṇe kāyassa avipphārikatā līnatā jātiālasyaṃ, na rogautubhojanādīhi kāyagelaññaṃ tandī nāma, atha kho pakatiālasyanti attho. Kāyālasiyanti nāmakāyassa ālasiyaṃ, tadeva rūpakāyassāpīti daṭṭhabbaṃ.

    ౮౫౮. అచ్చసనాదీహి ఉప్పన్నధాతుక్ఖోభనిమిత్తం ఆలసియం విజమ్భితా.

    858. Accasanādīhi uppannadhātukkhobhanimittaṃ ālasiyaṃ vijambhitā.

    ౮౫౯. భత్తనిమిత్తేన ఉప్పన్నం ఆలస్యం భత్తసమ్మదో.

    859. Bhattanimittena uppannaṃ ālasyaṃ bhattasammado.

    ౮౬౦. ఇమేహి పనాతి చిత్తస్స అకల్యతాదీహి. సబ్బత్థ కిలేసవసేనాతి థినమిద్ధకారణానం రాగాదీనం వసేనాతి దట్ఠబ్బం.

    860. Imehi panāti cittassa akalyatādīhi. Sabbattha kilesavasenāti thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādīnaṃ vasenāti daṭṭhabbaṃ.

    ౮౬౧. సమ్మాఆజీవతో అపేతో కతోతి అపకతో. సో ఆజీవుపద్దవేన ఉపద్దుతోతి కత్వా ఆహ ‘‘ఉపద్దుతస్సాతి అత్థో’’తి.

    861. Sammāājīvato apeto katoti apakato. So ājīvupaddavena upaddutoti katvā āha ‘‘upaddutassāti attho’’ti.

    తివిధమ్పి తం తత్థ ఆగతం తస్స నిస్సయభూతాయ ఇమాయ పాళియా దస్సేతున్తి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో.

    Tividhampi taṃ tattha āgataṃ tassa nissayabhūtāya imāya pāḷiyā dassetunti evamattho daṭṭhabbo.

    పాపణికానీతి ఆపణతో ఛడ్డితాని. నన్తకానీతి అన్తరహితాని, చీరాని వా. గిలానస్స పచ్చయభూతా భేసజ్జసఙ్ఖాతా జీవితపరిక్ఖారా గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారా. పూతిముత్తన్తి పురాణస్స అపురాణస్స చ సబ్బస్స గోముత్తస్సేతం నామం. పూతిభావేన ఛడ్డితోసధన్తిపి కేచి.

    Pāpaṇikānīti āpaṇato chaḍḍitāni. Nantakānīti antarahitāni, cīrāni vā. Gilānassa paccayabhūtā bhesajjasaṅkhātā jīvitaparikkhārā gilānapaccayabhesajjaparikkhārā. Pūtimuttanti purāṇassa apurāṇassa ca sabbassa gomuttassetaṃ nāmaṃ. Pūtibhāvena chaḍḍitosadhantipi keci.

    అగబ్భికా ఏకద్వారా దీఘసాలా కిర ఉద్దణ్డో. కుచ్ఛితరజభూతాయ పాపిచ్ఛతాయ నిరత్థకకాయవచీవిప్ఫన్దనిగ్గహణం కోరజం, తం ఏతస్స అత్థీతి కోరజికో, అతివియ కోరజికో కోరజికకోరజికో. అతిపరిసఙ్కితోతి కేచి. ముఖసమ్భావితోతి కోరజికకోరజికాదిభావేన పవత్తవచనేహి అత్తనో ముఖమత్తేన అఞ్ఞేహి సమ్భావితో. సో ఏవరూపో ఏవరూపతాయ ఏవ అత్తానం పరం వియ కత్వా ‘‘అయం సమణో’’తిఆదిం కథేతి.

    Agabbhikā ekadvārā dīghasālā kira uddaṇḍo. Kucchitarajabhūtāya pāpicchatāya niratthakakāyavacīvipphandaniggahaṇaṃ korajaṃ, taṃ etassa atthīti korajiko, ativiya korajiko korajikakorajiko. Atiparisaṅkitoti keci. Mukhasambhāvitoti korajikakorajikādibhāvena pavattavacanehi attano mukhamattena aññehi sambhāvito. So evarūpo evarūpatāya eva attānaṃ paraṃ viya katvā ‘‘ayaṃ samaṇo’’tiādiṃ katheti.

    పణిధాయాతి ‘‘అరహాతి మం జానన్తూ’’తి చిత్తం ఠపేత్వా, పత్థేత్వా వా. ఆపాథకజ్ఝాయీతి మనుస్సానం ఆపాథట్ఠానే సమాధిం సమాపన్నో వియ నిసీదన్తో ఆపాథకే జనస్స పాకటట్ఠానే ఝాయీ.

    Paṇidhāyāti ‘‘arahāti maṃ jānantū’’ti cittaṃ ṭhapetvā, patthetvā vā. Āpāthakajjhāyīti manussānaṃ āpāthaṭṭhāne samādhiṃ samāpanno viya nisīdanto āpāthake janassa pākaṭaṭṭhāne jhāyī.

    అఞ్ఞం వియ కత్వా అత్తనో సమీపే భణనం సామన్తజప్పితం. ఆకారస్స రస్సత్తం కత్వా ‘‘అఠపనా’’తి వుత్తం. కుహనం కుహో, తస్స అయనా పవత్తి కుహాయనా, కుహస్స వా పుగ్గలస్స అయనా గతికిరియా కుహాయనా.

    Aññaṃ viya katvā attano samīpe bhaṇanaṃ sāmantajappitaṃ. Ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘aṭhapanā’’ti vuttaṃ. Kuhanaṃ kuho, tassa ayanā pavatti kuhāyanā, kuhassa vā puggalassa ayanā gatikiriyā kuhāyanā.

    ౮౬౨. పుట్ఠస్సాతి ‘‘కో తిస్సో, కో రాజపూజితో’’తి పుట్ఠస్స. నహనాతి బన్ధనా పరివేఠనా.

    862. Puṭṭhassāti ‘‘ko tisso, ko rājapūjito’’ti puṭṭhassa. Nahanāti bandhanā pariveṭhanā.

    ౮౬౩. నిమిత్తేన చరన్తో జీవన్తో నిమిత్తకారకో నేమిత్తికో, తస్స భావో నేమిత్తికతా. అత్తనో ఇచ్ఛాయ పకాసనం ఓభాసో. కో పన సోతి? ‘‘అజ్జ భిక్ఖూనం పచ్చయా దుల్లభా జాతా’’తిఆదికా పచ్చయపటిసంయుత్తకథా. ఇచ్ఛితవత్థుస్స సమీపే కథనం సామన్తజప్పా.

    863. Nimittena caranto jīvanto nimittakārako nemittiko, tassa bhāvo nemittikatā. Attano icchāya pakāsanaṃ obhāso. Ko pana soti? ‘‘Ajja bhikkhūnaṃ paccayā dullabhā jātā’’tiādikā paccayapaṭisaṃyuttakathā. Icchitavatthussa samīpe kathanaṃ sāmantajappā.

    ౮౬౪. బహి ఛడ్డనం ఉక్ఖేపనా. పరపిట్ఠిమంసఖాదనసీలో పరపిట్ఠిమంసికో, తస్స భావో పరపిట్ఠిమంసికతా.

    864. Bahi chaḍḍanaṃ ukkhepanā. Parapiṭṭhimaṃsakhādanasīlo parapiṭṭhimaṃsiko, tassa bhāvo parapiṭṭhimaṃsikatā.

    ౮౬౫. నికత్తుం అప్పేన లాభేన బహుకం వఞ్చేత్వా గహేతుం ఇచ్ఛనం నిజిగీసనం, తస్స భావో నిజిగీసనతా. తస్సేవ ఇచ్ఛనస్స పవత్తిఆకారో, తంసహజాతం వా గవేసనకమ్మం.

    865. Nikattuṃ appena lābhena bahukaṃ vañcetvā gahetuṃ icchanaṃ nijigīsanaṃ, tassa bhāvo nijigīsanatā. Tasseva icchanassa pavattiākāro, taṃsahajātaṃ vā gavesanakammaṃ.

    ౮౬౬. వణ్ణసమ్పన్నం పోక్ఖరం వణ్ణపోక్ఖరన్తి ఉత్తరపదలోపో పుబ్బపదస్స దట్ఠబ్బో, వణ్ణపారిపూరీ వా వణ్ణపోక్ఖరతా. ‘‘అత్థజాపికా’’తి ఏత్థ వియ జప-సద్దో ఉప్పత్తివాచకోతి ఆహ ‘‘పవత్తేతీ’’తి.

    866. Vaṇṇasampannaṃ pokkharaṃ vaṇṇapokkharanti uttarapadalopo pubbapadassa daṭṭhabbo, vaṇṇapāripūrī vā vaṇṇapokkharatā. ‘‘Atthajāpikā’’ti ettha viya japa-saddo uppattivācakoti āha ‘‘pavattetī’’ti.

    ౮౬౭. సేయ్యసదిసమానా ఉన్నతివసేన పవత్తాతి ఉభయత్థాపి ‘‘మానం జప్పేతీ’’తి వుత్తం.

    867. Seyyasadisamānā unnativasena pavattāti ubhayatthāpi ‘‘mānaṃ jappetī’’ti vuttaṃ.

    ౮౬౮. హీనమానో పన ఓనతివసేన పవత్తితో కేవలేన మానసద్దేన నిద్దేసం నారహతీతి తంనిద్దేసే ‘‘ఓమానం జప్పేతీ’’తి (విభ॰ ౮౭౪) వుత్తం.

    868. Hīnamāno pana onativasena pavattito kevalena mānasaddena niddesaṃ nārahatīti taṃniddese ‘‘omānaṃ jappetī’’ti (vibha. 874) vuttaṃ.

    ౮౭౨. రాజభోగేన రట్ఠభుఞ్జనకో రాజనిస్సితో రట్ఠియో.

    872. Rājabhogena raṭṭhabhuñjanako rājanissito raṭṭhiyo.

    ౮౭౯. పుగ్గలం అనామసిత్వాతి యథా సేయ్యస్స సేయ్యమానాదినిద్దేసేసు ‘‘పరేహి సేయ్యం అత్తానం దహతీ’’తి సేయ్యాదిపుగ్గలో మానుప్పాదకో ఆమట్ఠో, ఏవమేతస్స సేయ్యమానభావేపి మానుప్పాదకపుగ్గలవిసేసం అనామసిత్వా ‘‘పరే అతిమఞ్ఞతి’’చ్చేవ వుత్తన్తి అత్థో. పరే అతిక్కమిత్వా మఞ్ఞనఞ్హి యస్స కస్సచి అతిమానోతి.

    879. Puggalaṃ anāmasitvāti yathā seyyassa seyyamānādiniddesesu ‘‘parehi seyyaṃ attānaṃ dahatī’’ti seyyādipuggalo mānuppādako āmaṭṭho, evametassa seyyamānabhāvepi mānuppādakapuggalavisesaṃ anāmasitvā ‘‘pare atimaññati’’cceva vuttanti attho. Pare atikkamitvā maññanañhi yassa kassaci atimānoti.

    ౮౮౦. పురిమమానస్స ఉపరిమానో మానాతిమానో, అతి-సద్దో ఉపరి-సద్దస్స అత్థం వదతీతి దట్ఠబ్బో. పురిమమానం వా అతిక్కన్తో మానో మానాతిమానో.

    880. Purimamānassa uparimāno mānātimāno, ati-saddo upari-saddassa atthaṃ vadatīti daṭṭhabbo. Purimamānaṃ vā atikkanto māno mānātimāno.

    ౮౮౧. పక్ఖిజాతీసు వాయసో అన్తో లామకోతి కత్వా ‘‘కాకజాతి వియా’’తి వుత్తం.

    881. Pakkhijātīsu vāyaso anto lāmakoti katvā ‘‘kākajāti viyā’’ti vuttaṃ.

    ౮౮౨. థేరో కిర దోసచరితో అహోసి, తస్మా ఆదితోవ ‘‘తుమ్హే అఖీణాసవా’’తి అవత్వా ఉపాయేన కథేసీతి వదన్తి, దోసచరితత్తా వా ఖిప్పం తతియపదవారే విరాగం ఉప్పాదేసీతి అధిప్పాయో.

    882. Thero kira dosacarito ahosi, tasmā āditova ‘‘tumhe akhīṇāsavā’’ti avatvā upāyena kathesīti vadanti, dosacaritattā vā khippaṃ tatiyapadavāre virāgaṃ uppādesīti adhippāyo.

    ౮౮౩. మానం అనుగతచ్ఛన్దోతి మానసమ్పయుత్తఛన్దో, మానసభావం అనుగతో మానచ్ఛన్దో వా.

    883. Mānaṃanugatacchandoti mānasampayuttachando, mānasabhāvaṃ anugato mānacchando vā.

    ౮౮౪. ‘‘విలమ్బన’’న్తి చ ఇత్థిపురిససమ్మాననాదికిరియాదివిలమ్బనపటిసంయుత్తం కత్తబ్బం దట్ఠబ్బం. తత్థ యుత్తముత్తసిలిట్ఠం పటిభానం విలమ్బనపటిభానం.

    884. ‘‘Vilambana’’nti ca itthipurisasammānanādikiriyādivilambanapaṭisaṃyuttaṃ kattabbaṃ daṭṭhabbaṃ. Tattha yuttamuttasiliṭṭhaṃ paṭibhānaṃ vilambanapaṭibhānaṃ.

    ౮౮౭. అమరవాదపటిసంయుత్తో వితక్కో, అత్తనో అమరణత్థాయ దేవభావత్థాయ వా వితక్కో అమరవితక్కో.

    887. Amaravādapaṭisaṃyutto vitakko, attano amaraṇatthāya devabhāvatthāya vā vitakko amaravitakko.

    ౮౮౮. పరేసు అనుద్దయా రాగవసేన అనుద్దయకరణం ఏతస్సాతి పరానుద్దయో, తస్స భావో పరానుద్దయతా, పరేసు వా అనుద్దయస్సేవ సహనన్దితాదికస్స భావో పరానుద్దయతా, తాదిసో రాగో. తత్థాతి పరానుద్దయతాయ సంసట్ఠవిహారేన దస్సితాయాతి అత్థో యుజ్జతి.

    888. Paresu anuddayā rāgavasena anuddayakaraṇaṃ etassāti parānuddayo, tassa bhāvo parānuddayatā, paresu vā anuddayasseva sahananditādikassa bhāvo parānuddayatā, tādiso rāgo. Tatthāti parānuddayatāya saṃsaṭṭhavihārena dassitāyāti attho yujjati.

    ౮౯౦. అనవఞ్ఞత్తిం పత్థేన్తో అనవఞ్ఞత్తత్థమేవ కామగుణే చ పత్థేతీతి ఆహ ‘‘పఞ్చకామ…పే॰… నిస్సితో హుత్వా’’తి.

    890. Anavaññattiṃ patthento anavaññattatthameva kāmaguṇe ca patthetīti āha ‘‘pañcakāma…pe… nissito hutvā’’ti.

    ఏకకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౨.) దుకనిద్దేసవణ్ణనా

    (2.) Dukaniddesavaṇṇanā

    ౮౯౧. ఉపనయ్హతీతి బన్ధతి. అ-కారో అనన్తరత్థవాచకో, మరియాదవాచకస్స వా ఆకారస్స రస్సత్తం కత్వా ‘‘అట్ఠపనా’’తి వుత్తన్తి ‘‘అనన్తరట్ఠపనా’’తిఆదిమాహ. తత్థ పఠముప్పన్నస్స పవత్తాకారో మరియాదా, తం అనతిక్కమిత్వా తస్సేవ దళ్హీకరణవసేన ఠపనా మరియాదట్ఠపనా. పకతిట్ఠపనామత్తమేవ, విసేసనరహితాతి అత్థో.

    891. Upanayhatīti bandhati. A-kāro anantaratthavācako, mariyādavācakassa vā ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘aṭṭhapanā’’ti vuttanti ‘‘anantaraṭṭhapanā’’tiādimāha. Tattha paṭhamuppannassa pavattākāro mariyādā, taṃ anatikkamitvā tasseva daḷhīkaraṇavasena ṭhapanā mariyādaṭṭhapanā. Pakatiṭṭhapanāmattameva, visesanarahitāti attho.

    ౮౯౨. నిట్ఠురియం ఖేళపాతనం, నిట్ఠురియం వియ నిట్ఠురియం. దస్సేత్వాతి దన్తేహి ఛిన్దిత్వా. తేన పన దస్సనం పళాసోతి దస్సేతి. పళాసస్స ఆయనాతి యుగగ్గాహప్పవత్తి. సమభావదహనం జయో, తస్స ఆహరణతో ఆహారో. ధురం న దేతీతి పామోక్ఖం న దేతి.

    892. Niṭṭhuriyaṃ kheḷapātanaṃ, niṭṭhuriyaṃ viya niṭṭhuriyaṃ. Dassetvāti dantehi chinditvā. Tena pana dassanaṃ paḷāsoti dasseti. Paḷāsassa āyanāti yugaggāhappavatti. Samabhāvadahanaṃ jayo, tassa āharaṇato āhāro. Dhuraṃ na detīti pāmokkhaṃ na deti.

    ౮౯౪. కాయేన చేతియఙ్గణాదివత్తం కరోతి ‘‘ఏవం వత్తసమ్పన్నో సద్ధో కథం కాయదుచ్చరితాదీని కరిస్సతీ’’తి పరేసం ఞాపనత్థం. అతిచ్చాతి అచ్చయం కత్వా. ఆసరన్తీతి ఆగచ్ఛన్తి, పున పటిచ్ఛాదనే పవత్తన్తీతి అత్థో. కోనామేవం కరోతీతి వోచ్ఛిన్దనచ్ఛాదనా వా వోచ్ఛాదనా.

    894. Kāyena cetiyaṅgaṇādivattaṃ karoti ‘‘evaṃ vattasampanno saddho kathaṃ kāyaduccaritādīni karissatī’’ti paresaṃ ñāpanatthaṃ. Aticcāti accayaṃ katvā. Āsarantīti āgacchanti, puna paṭicchādane pavattantīti attho. Konāmevaṃ karotīti vocchindanacchādanā vā vocchādanā.

    న సమ్మా భాసితాతి యో న సమ్మా భాసతి, సో సఠోతి దస్సేతి. కుచ్ఛి వా పిట్ఠి వా జానితుం న సక్కాతి అసన్తగుణసమ్భావనేనేవ చిత్తానురూపకిరియావిరహతో ‘‘ఏవంచిత్తో ఏవంకిరియో’’తి జానితుం న సక్కాతి అత్థో.

    Na sammā bhāsitāti yo na sammā bhāsati, so saṭhoti dasseti. Kucchi vā piṭṭhi vā jānituṃ na sakkāti asantaguṇasambhāvaneneva cittānurūpakiriyāvirahato ‘‘evaṃcitto evaṃkiriyo’’ti jānituṃ na sakkāti attho.

    అజో ఏవ అజామిగో. నేలకోతి తరుణవచ్ఛో. యథా సో యక్ఖో తాదిసం రూపం దస్సేత్వా ‘‘అజా’’తి సఞ్ఞాయ ఆగతాగతే ఖాదతి, ఏవమయమ్పి తంతంసదిసగుణసమ్భావనేన తే తే వఞ్చేతి. తేనేతం సాఠేయ్యం మాయాతో బలవతరా వఞ్చనాతి దట్ఠబ్బం. తేనేవ ‘‘పరిక్ఖత్తతా’’తి వుత్తం.

    Ajo eva ajāmigo. Nelakoti taruṇavaccho. Yathā so yakkho tādisaṃ rūpaṃ dassetvā ‘‘ajā’’ti saññāya āgatāgate khādati, evamayampi taṃtaṃsadisaguṇasambhāvanena te te vañceti. Tenetaṃ sāṭheyyaṃ māyāto balavatarā vañcanāti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘parikkhattatā’’ti vuttaṃ.

    ౯౦౮. సక్కాయదిట్ఠాదీనం అభావేపి యం సంయోజనం హోతి, తం బహిద్ధా సంయోజనతో బహిద్ధాసంయోజనస్స పుగ్గలస్స విసేసనభూతం బహిద్ధాసంయోజనం నామ.

    908. Sakkāyadiṭṭhādīnaṃ abhāvepi yaṃ saṃyojanaṃ hoti, taṃ bahiddhā saṃyojanato bahiddhāsaṃyojanassa puggalassa visesanabhūtaṃ bahiddhāsaṃyojanaṃ nāma.

    దుకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౩.) తికనిద్దేసవణ్ణనా

    (3.) Tikaniddesavaṇṇanā

    ౯౦౯. అకుసలమూలానేవ వట్టమూలానీతి తేహి కథితేహి వట్టమూలసముదాచారో కథితో హోతీతి ఆహ ‘‘తీహి…పే॰… కథితో’’తి.

    909. Akusalamūlāneva vaṭṭamūlānīti tehi kathitehi vaṭṭamūlasamudācāro kathito hotīti āha ‘‘tīhi…pe… kathito’’ti.

    ౯౧౯. సస్సతో లోకోతిఆదిదస్సనమేవ బ్రహ్మచరియం మోక్ఖసమ్పాపకం ఉత్తమచరియన్తి దిట్ఠిగతికేహి సమ్మతన్తి ఆహ ‘‘దిట్ఠిగతికసమ్మతస్సా’’తి. రూపారూపావచరవిపాకేసు సాతిసయో భవరాగోతి అధిప్పాయేన వుత్తం ‘‘మహాబ్రహ్మాన’’న్తి.

    919. Sassatolokotiādidassanameva brahmacariyaṃ mokkhasampāpakaṃ uttamacariyanti diṭṭhigatikehi sammatanti āha ‘‘diṭṭhigatikasammatassā’’ti. Rūpārūpāvacaravipākesu sātisayo bhavarāgoti adhippāyena vuttaṃ ‘‘mahābrahmāna’’nti.

    ౯౨౦. కథంవిధన్తి కేనాకారేన సణ్ఠితన్తి అత్థోతి కత్వా ఆహ ‘‘ఆకారసణ్ఠాన’’న్తి. మానఠపనాతి సేయ్యాదివసేన మానేన ఠపనా, మానసఙ్ఖాతా వా ఠపనా.

    920. Kathaṃvidhanti kenākārena saṇṭhitanti atthoti katvā āha ‘‘ākārasaṇṭhāna’’nti. Mānaṭhapanāti seyyādivasena mānena ṭhapanā, mānasaṅkhātā vā ṭhapanā.

    ౯౨౧. చేతసో ఉత్రాసో దోమనస్సం, దోసో వా, తంసమ్పయుత్తా వా చేతనాదయో.

    921. Cetaso utrāso domanassaṃ, doso vā, taṃsampayuttā vā cetanādayo.

    ౯౨౨. దేసనాసుఖతాయాతి తిణ్ణం అద్ధానం వసేన విచికిచ్ఛాయ దేసనా సుఖా ‘‘కఙ్ఖతి విచికిచ్ఛతీ’’తి, న పన తథా మోహేనాతి అధిప్పాయో. వణ్ణాదిభేదం సుత్వాతి కేచి కిర వదన్తి ‘‘ఖత్తియజీవో పణ్డువణ్ణో. కస్మా? సో హి పుబ్బణ్హే రమతి, పుబ్బణ్హే చ ఛాయా పణ్డువణ్ణా. బ్రాహ్మణవేస్ససుద్దజీవా ఓదాతపీతకాళవణ్ణా. తే హి మజ్ఝన్హసాయన్హరత్తీసు ఓదాతపీతకాళఛాయా కాళతమకాలేసు రమన్తీ’’తి తేసం వణ్ణభేదం, ‘‘బ్యాపీ పరిమణ్డలో’’తిఆదినా కథేన్తానం సణ్ఠానభేదఞ్చ సుత్వా.

    922. Desanāsukhatāyāti tiṇṇaṃ addhānaṃ vasena vicikicchāya desanā sukhā ‘‘kaṅkhati vicikicchatī’’ti, na pana tathā mohenāti adhippāyo. Vaṇṇādibhedaṃ sutvāti keci kira vadanti ‘‘khattiyajīvo paṇḍuvaṇṇo. Kasmā? So hi pubbaṇhe ramati, pubbaṇhe ca chāyā paṇḍuvaṇṇā. Brāhmaṇavessasuddajīvā odātapītakāḷavaṇṇā. Te hi majjhanhasāyanharattīsu odātapītakāḷachāyā kāḷatamakālesu ramantī’’ti tesaṃ vaṇṇabhedaṃ, ‘‘byāpī parimaṇḍalo’’tiādinā kathentānaṃ saṇṭhānabhedañca sutvā.

    ౯౨౩. పురిసపుగ్గలోతి పదద్వయం ఏకపదం కత్వా జానన్తానం వసేనాయం సమ్ముతికథా పవత్తా, పదన్తరమేవ వా ఇదం పుగ్గలవాచకన్తి దస్సేన్తో ‘‘అయం పనా’’తిఆదిమాహ. అథ వా పురిసోతి వుత్తో చ పుగ్గలో ఏవ, న పురిసిన్ద్రియయుత్తోవాతి దస్సనత్థమ్పి ‘‘పురిసపుగ్గలో’’తి వుత్తన్తి వేదితబ్బం. అట్ఠసు ఆబాధేసూతి పిత్తసేమ్హవాతసముట్ఠానఉతువిపరిణామజఓపక్కమికవిసమపరిహారజసన్నిపాతజకమ్మసముట్ఠానేసు. పుబ్బే కతన్తి పురాణతరకమ్మం ఇచ్ఛన్తీతి ఉపపజ్జవేదనీయఞ్చ కిర పటిక్ఖిపన్తి. ఆణత్తిమూలకేన వాతి యోపి ఆణాపేత్వా వధబన్ధాదిదుక్ఖం ఉప్పాదేతి, తమ్పి తంమూలకం న హోతి, ఇస్సరనిమ్మానమూలమేవాతి అధిప్పాయో.

    923. Purisapuggaloti padadvayaṃ ekapadaṃ katvā jānantānaṃ vasenāyaṃ sammutikathā pavattā, padantarameva vā idaṃ puggalavācakanti dassento ‘‘ayaṃ panā’’tiādimāha. Atha vā purisoti vutto ca puggalo eva, na purisindriyayuttovāti dassanatthampi ‘‘purisapuggalo’’ti vuttanti veditabbaṃ. Aṭṭhasu ābādhesūti pittasemhavātasamuṭṭhānautuvipariṇāmajaopakkamikavisamaparihārajasannipātajakammasamuṭṭhānesu. Pubbe katanti purāṇatarakammaṃ icchantīti upapajjavedanīyañca kira paṭikkhipanti. Āṇattimūlakena vāti yopi āṇāpetvā vadhabandhādidukkhaṃ uppādeti, tampi taṃmūlakaṃ na hoti, issaranimmānamūlamevāti adhippāyo.

    ౯౨౪. మోహస్స అనుదహనం దాహకారణతాయ వుత్తం, సభావతోపి పన అసమ్పటివేధో సమ్పటివేధసుఖస్స పచ్చనీకభూతో దుక్ఖో ఏవాతి అనుదహనతా వేదితబ్బా. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘ఉపేక్ఖా వేదనా ఞాణసుఖా అఞ్ఞాణదుక్ఖా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౫) వుత్తా.

    924. Mohassaanudahanaṃ dāhakāraṇatāya vuttaṃ, sabhāvatopi pana asampaṭivedho sampaṭivedhasukhassa paccanīkabhūto dukkho evāti anudahanatā veditabbā. Evañca katvā ‘‘upekkhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465) vuttā.

    ౯౨౬. పుథునిమిత్తారమ్మణేసూతి సుభనిమిత్తాదివసేన పుథునిమిత్తసభావేసు ఆరమ్మణేసు, పుథుసభావేసు వా సుభనిమిత్తాదిఆరమ్మణేసు. కోసజ్జపమాదనిద్దేసానం సమానత్తేపి అవిప్ఫారికతాసఙ్ఖాతా లీనవుత్తితా కోసజ్జం, సతివోస్సగ్గసఙ్ఖాతం పమజ్జనం పమాదోతి అయం విసేసోతి.

    926. Puthunimittārammaṇesūti subhanimittādivasena puthunimittasabhāvesu ārammaṇesu, puthusabhāvesu vā subhanimittādiārammaṇesu. Kosajjapamādaniddesānaṃ samānattepi avipphārikatāsaṅkhātā līnavuttitā kosajjaṃ, sativossaggasaṅkhātaṃ pamajjanaṃ pamādoti ayaṃ visesoti.

    ౯౩౧. సగరువాసన్తి సఓత్తప్పవాసమాహ, సజేట్ఠకవాసన్తి సహిరివాసం. అనాదియనా అనద్దా ఓవాదఅగ్గహణం, అచిత్తీకారోతి అత్థో. సుక్ఖకట్ఠస్స వియ అనల్లతా, అముదుతా వా అనద్దా. అసీల్యన్తి అసుఖసీలతా అముదుతా ఏవ.

    931. Sagaruvāsanti saottappavāsamāha, sajeṭṭhakavāsanti sahirivāsaṃ. Anādiyanā anaddā ovādaaggahaṇaṃ, acittīkāroti attho. Sukkhakaṭṭhassa viya anallatā, amudutā vā anaddā. Asīlyanti asukhasīlatā amudutā eva.

    ౯౩౪. ఉపారమ్భో దోససమ్పయుత్తచిత్తుప్పాదో సియా.

    934. Upārambho dosasampayuttacittuppādo siyā.

    ౯౩౬. ‘‘ఇధ పాసాణం కరోతీ’’తిఆదినా ఠపనత్థేపి కరోతి-సద్దో యుజ్జతీతి ఆహ ‘‘కరోతీతి ఠపేతీ’’తి. ఏత్థ చాయం ఆవజ్జనా అకుసలానం ఆసన్నకారణత్తా ఖుద్దకవత్థూసు వుత్తాతి వేదితబ్బా, తదనుకూలకిచ్చత్తా వా.

    936. ‘‘Idha pāsāṇaṃ karotī’’tiādinā ṭhapanatthepi karoti-saddo yujjatīti āha ‘‘karotīti ṭhapetī’’ti. Ettha cāyaṃ āvajjanā akusalānaṃ āsannakāraṇattā khuddakavatthūsu vuttāti veditabbā, tadanukūlakiccattā vā.

    తికనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౪.) చతుక్కనిద్దేసవణ్ణనా

    (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā

    ౯౩౯. ఇతీతి నిదస్సనే నిపాతోతి ఏవం-సద్దేన సమానత్థోతి దస్సేతి. భవాభవహేతూతిపీతి ఏత్థ భవన్తి జాయన్తి ఏతేనాతి భవో, సప్పిఆదిభేసజ్జం. భవో ఏవ పణీతతరో అభివుద్ధో అభవో. భావనారామతాఅరియవంసప్పహేయ్యత్తా వా పురిమతణ్హాత్తయవజ్జా సబ్బా తణ్హా ‘‘భవాభవహేతు ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తాతి వేదితబ్బా.

    939. Itīti nidassane nipātoti evaṃ-saddena samānatthoti dasseti. Bhavābhavahetūtipīti ettha bhavanti jāyanti etenāti bhavo, sappiādibhesajjaṃ. Bhavo eva paṇītataro abhivuddho abhavo. Bhāvanārāmatāariyavaṃsappaheyyattā vā purimataṇhāttayavajjā sabbā taṇhā ‘‘bhavābhavahetu uppajjatī’’ti vuttāti veditabbā.

    ఏతాయాతి ఛన్దాదిఅగతియా. న గచ్ఛన్తీతి న పవత్తన్తి, తం తం కిరియం న కరోన్తీతి అత్థో. ఇమినాతి ఛన్దాదినా అగతిగమనేన. ఛన్దాదీసు యేన నిన్నో, తేన గమనం యథానిన్నగమనం.

    Etāyāti chandādiagatiyā. Na gacchantīti na pavattanti, taṃ taṃ kiriyaṃ na karontīti attho. Imināti chandādinā agatigamanena. Chandādīsu yena ninno, tena gamanaṃ yathāninnagamanaṃ.

    ‘‘రాజా’’తిఆదినా రాజాదినిమిత్తో వియ ఊమిఆదినిమిత్తో చిత్తుత్రాసో ఊమిఆదిభయం, ‘‘ఊమిభయన్తి ఖో, భిక్ఖవే, కోధుపాయాసస్సేతం అధివచన’’న్తిఆదివచనతో (మ॰ ని॰ ౨.౧౬౨; అ॰ ని॰ ౪.౧౨౨; ఇతివు॰ ౧౦౯) కోధుపాయాసఓదరికత్తపఞ్చకామగుణమాతుగామా వా. తత్థ పఞ్చకామగుణమాతుగామగ్గహణేన తన్నిస్సితఛన్దరాగగ్గహణం వేదితబ్బం, ఓదరికత్తఞ్చ లోభోవ. ఉక్ఖేపనీయాదికమ్మం వినయదణ్డం.

    ‘‘Rājā’’tiādinā rājādinimitto viya ūmiādinimitto cittutrāso ūmiādibhayaṃ, ‘‘ūmibhayanti kho, bhikkhave, kodhupāyāsassetaṃ adhivacana’’ntiādivacanato (ma. ni. 2.162; a. ni. 4.122; itivu. 109) kodhupāyāsaodarikattapañcakāmaguṇamātugāmā vā. Tattha pañcakāmaguṇamātugāmaggahaṇena tannissitachandarāgaggahaṇaṃ veditabbaṃ, odarikattañca lobhova. Ukkhepanīyādikammaṃ vinayadaṇḍaṃ.

    ‘‘అథ ఖో తిమ్బరుకో పరిబ్బాజకో యేన భగవా…పే॰… ఏతదవోచ ‘కిం ను ఖో, భో గోతమ, సయంకతం సుఖదుక్ఖ’న్తి? మా హేవం తిమ్బరుకాతి భగవా అవోచా’’తిఆదినా నిదానవగ్గే (సం॰ ని॰ ౨.౧౮) ఆగతత్తా ‘‘తిమ్బరుకదిట్ఠీ’’తి వుత్తా.

    ‘‘Atha kho timbaruko paribbājako yena bhagavā…pe… etadavoca ‘kiṃ nu kho, bho gotama, sayaṃkataṃ sukhadukkha’nti? Mā hevaṃ timbarukāti bhagavā avocā’’tiādinā nidānavagge (saṃ. ni. 2.18) āgatattā ‘‘timbarukadiṭṭhī’’ti vuttā.

    చతుక్కనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౫.) పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా

    (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā

    ౯౪౦. ఆగన్తుం పన న దేన్తీతి ఆగమనస్స పచ్చయా న హోన్తీతి అత్థో దట్ఠబ్బో.

    940. Āgantuṃ pana na dentīti āgamanassa paccayā na hontīti attho daṭṭhabbo.

    ౯౪౧. అవదేహనతోతి పూరణేన మంసూపచయహేతుతాయ చ ఉపచయనతో. గిమ్హకాలే భుఞ్జిత్వా సయన్తస్స సుఖం హోతీతి తం ఉతుసుఖం ‘‘సేయ్యసుఖ’’న్తి వుత్తం, సయనిరియాపథసుఖన్తి అత్థో. వతన్తి ధుతఙ్గాని. తపోతి ఖన్ధకవత్తాని, వీరియం వా. సీలగ్గహణేన ఖన్ధకవత్తమేథునవిరతీనం గహితత్తా తపబ్రహ్మచరియగ్గహణం న కత్తబ్బన్తి చే? న, అఞ్ఞసీలతో విసేసేత్వా తపబ్రహ్మచరియానం దేవత్తకారణత్తగ్గహణస్స దస్సనతో, బాహిరానఞ్చస్స వినిబన్ధస్స పవత్తిదస్సనతో వా. తేసఞ్హి అవిహింసాదిగోవతాదిదుక్కరకారికామేథునవిరతియో యథాక్కమం సీలాదీని, తాని చ తే దేవనికాయం పణిధాయ చరన్తీతి. అఞ్ఞథా చ సద్ధారుచిఆదీహి ‘‘యతో ఖో భో అయం అత్తా రూపీ చాతుమహాభూతికో మాతాపేత్తికసమ్భవో కాయస్స భేదా ఉచ్ఛిజ్జతీ’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౧.౮౫) వికప్పేత్వా.

    941. Avadehanatoti pūraṇena maṃsūpacayahetutāya ca upacayanato. Gimhakāle bhuñjitvā sayantassa sukhaṃ hotīti taṃ utusukhaṃ ‘‘seyyasukha’’nti vuttaṃ, sayaniriyāpathasukhanti attho. Vatanti dhutaṅgāni. Tapoti khandhakavattāni, vīriyaṃ vā. Sīlaggahaṇena khandhakavattamethunaviratīnaṃ gahitattā tapabrahmacariyaggahaṇaṃ na kattabbanti ce? Na, aññasīlato visesetvā tapabrahmacariyānaṃ devattakāraṇattaggahaṇassa dassanato, bāhirānañcassa vinibandhassa pavattidassanato vā. Tesañhi avihiṃsādigovatādidukkarakārikāmethunaviratiyo yathākkamaṃ sīlādīni, tāni ca te devanikāyaṃ paṇidhāya carantīti. Aññathā ca saddhāruciādīhi ‘‘yato kho bho ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko mātāpettikasambhavo kāyassa bhedā ucchijjatī’’tiādinā (dī. ni. 1.85) vikappetvā.

    ౯౪౨. బ్యసనేసు ఞాతిభోగరోగబ్యసనగ్గహణేన తంనిమిత్తా సోకాదయో గహితాతి దట్ఠబ్బా. దస్సనసవనేసు పటికూలతా దస్సనసవనపటికూలతా. ఏత్థ చ ఆదీనవేహి పఞ్చహి తేసం కారణభూతా అక్ఖన్తియేవ భిన్దిత్వా కథితాతి వేదితబ్బా, అక్ఖన్తిమూలకా వా అప్పియతాదిహేతుభూతా దుక్కటదుబ్భాసితతాదిదోసా.

    942. Byasanesu ñātibhogarogabyasanaggahaṇena taṃnimittā sokādayo gahitāti daṭṭhabbā. Dassanasavanesu paṭikūlatā dassanasavanapaṭikūlatā. Ettha ca ādīnavehi pañcahi tesaṃ kāraṇabhūtā akkhantiyeva bhinditvā kathitāti veditabbā, akkhantimūlakā vā appiyatādihetubhūtā dukkaṭadubbhāsitatādidosā.

    మిచ్ఛాజీవనిమిత్తం మరణకాలే ఉప్పన్నభయం ‘‘ఆజీవకభయ’’న్తి వుత్తం. ‘‘ఆజీవికాభయ’’న్తి పన పాఠే పచ్చయానుప్పత్తిం పస్సతో ఆజీవికనిమిత్తో చిత్తుత్రాసోతి అత్థో దట్ఠబ్బో. కిత్తిసద్దో సిలోకన్తి తప్పటిపక్ఖా అసిలోకం అకిత్తి. తేనాహ ‘‘గరహభయ’’న్తి.

    Micchājīvanimittaṃ maraṇakāle uppannabhayaṃ ‘‘ājīvakabhaya’’nti vuttaṃ. ‘‘Ājīvikābhaya’’nti pana pāṭhe paccayānuppattiṃ passato ājīvikanimitto cittutrāsoti attho daṭṭhabbo. Kittisaddo silokanti tappaṭipakkhā asilokaṃ akitti. Tenāha ‘‘garahabhaya’’nti.

    ౯౪౩. ఉప్పిలావితన్తి ఉదగ్గతాసఙ్ఖాతో అవూపసమభావో, అవూపసమహేతుభూతో వా పీతియా ఆకారో.

    943. Uppilāvitanti udaggatāsaṅkhāto avūpasamabhāvo, avūpasamahetubhūto vā pītiyā ākāro.

    పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౬.) ఛక్కనిద్దేసవణ్ణనా

    (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā

    ౯౪౪. ‘‘కోధనో హోతి ఉపనాహీ’’తిఆదినా కోధాదిహేతుకా ఉపనాహాదయో కోధాదీనం సహాయకారణభావేన సుత్తన్తే వుత్తాతి కోధాదయో ఏవ వివాదమూలాని, తేనేత్థ తే ఏవ వుత్తా. సన్దిట్ఠిపరామసితా అత్తనో దిట్ఠియం అభినివిట్ఠతా.

    944. ‘‘Kodhano hoti upanāhī’’tiādinā kodhādihetukā upanāhādayo kodhādīnaṃ sahāyakāraṇabhāvena suttante vuttāti kodhādayo eva vivādamūlāni, tenettha te eva vuttā. Sandiṭṭhiparāmasitā attano diṭṭhiyaṃ abhiniviṭṭhatā.

    ౯౪౫. అప్పతిస్సయోతి పతిస్సయభూతేహి గరూహి విరహితో. అప్పమాదలక్ఖణన్తి సతిఅవిప్పవాసం కుసలానుయోగసాతచ్చం వా.

    945. Appatissayoti patissayabhūtehi garūhi virahito. Appamādalakkhaṇanti satiavippavāsaṃ kusalānuyogasātaccaṃ vā.

    యుత్తపయుత్తతాతి తన్నిన్నతావసేన సుట్ఠు యుత్తతా. గణసఙ్గణికా కిలేసవసేన పవత్తా సఙ్గణికా. ఇత్థిపటిసంయుత్తకథాసవనే ఇత్థిసద్దసవనే చ అస్సాదో సవనసంసగ్గో. ఇత్థియా కస్సచి దానగ్గహణస్సాదో పరిభోగసంసగ్గో.

    Yuttapayuttatāti tanninnatāvasena suṭṭhu yuttatā. Gaṇasaṅgaṇikā kilesavasena pavattā saṅgaṇikā. Itthipaṭisaṃyuttakathāsavane itthisaddasavane ca assādo savanasaṃsaggo. Itthiyā kassaci dānaggahaṇassādo paribhogasaṃsaggo.

    ౯౪౬. సోమనస్సేన సద్ధిం ఉపవిచరన్తీతి సోమనస్సుపవిచారాతి అకుసలసోమనస్ససహగతా రూపవిచారాదయో ఇధాధిప్పేతాతి వేదితబ్బా, తథా ఉపేక్ఖుపవిచారా చ. తంసమ్పయుత్తో వాతి ఏతేన విచారగ్గహణేన వితక్కోపి గహితోతి వితక్కప్పవత్తనేన ‘‘ఉపవితక్కేతీ’’తి ఇదమ్పి వుత్తం హోతీతి దస్సేతి.

    946. Somanassena saddhiṃ upavicarantīti somanassupavicārāti akusalasomanassasahagatā rūpavicārādayo idhādhippetāti veditabbā, tathā upekkhupavicārā ca. Taṃsampayutto vāti etena vicāraggahaṇena vitakkopi gahitoti vitakkappavattanena ‘‘upavitakketī’’ti idampi vuttaṃ hotīti dasseti.

    ౯౪౭. అఞ్ఞాణసమ్పయుత్తాతి విచికిచ్ఛుద్ధచ్చసహగతచిత్తేసు ఉపేక్ఖా మోహోతి వదన్తి, లోభసమ్పయుత్తుపేక్ఖాపి పన గేహస్సితా న న హోతి.

    947. Aññāṇasampayuttāti vicikicchuddhaccasahagatacittesu upekkhā mohoti vadanti, lobhasampayuttupekkhāpi pana gehassitā na na hoti.

    ౯౪౮. అధిచ్చసముప్పన్నికో ‘‘అధిచ్చ సముప్పన్నో అత్తా ఉప్పన్నో భవిస్సతీ’’తి గణ్హన్తో సస్సతదిట్ఠికో హోతీతి ఏవరూపస్స దిట్ఠి వియాతి దస్సేన్తో ‘‘అధిచ్చసముప్పన్నికస్సేవా’’తి ఆహ. న సో జాతోతి ఏత్థ ‘‘జాతూ’’తి అయం నిపాతో ఉ-కారస్స ఓ-కారం కత్వా జాతోతి వుత్తో, తేన వా సమానత్థం నిపాతన్తరం ఏతం దట్ఠబ్బం. సబ్బాసవదిట్ఠీతి సబ్బాసవపరియాయేన ఆగతా దిట్ఠి.

    948. Adhiccasamuppanniko ‘‘adhicca samuppanno attā uppanno bhavissatī’’ti gaṇhanto sassatadiṭṭhiko hotīti evarūpassa diṭṭhi viyāti dassento ‘‘adhiccasamuppannikassevā’’ti āha. Na so jātoti ettha ‘‘jātū’’ti ayaṃ nipāto u-kārassa o-kāraṃ katvā jātoti vutto, tena vā samānatthaṃ nipātantaraṃ etaṃ daṭṭhabbaṃ. Sabbāsavadiṭṭhīti sabbāsavapariyāyena āgatā diṭṭhi.

    ఛక్కనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౭.) సత్తకనిద్దేసవణ్ణనా

    (7.) Sattakaniddesavaṇṇanā

    ౯౫౧. ద్వాసట్ఠియా దిట్ఠీసు సత్తకస్స అఞ్ఞస్స అభావా సత్త ఉచ్ఛేదవాదా ఏవ ఇధ తథా అవత్వా ‘‘సత్త దిట్ఠీ’’తి వుత్తా.

    951. Dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīsu sattakassa aññassa abhāvā satta ucchedavādā eva idha tathā avatvā ‘‘satta diṭṭhī’’ti vuttā.

    సత్తకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౮.) అట్ఠకనిద్దేసవణ్ణనా

    (8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā

    ౯౫౨. ‘‘కమ్మం ఖో మే కత్తబ్బం భవిస్సతీ’’తిఆదినా ఓసీదనాకారేన పవత్తచిత్తుప్పాదా కోసజ్జకారణాని, కోసజ్జమేవ వా కోసజ్జన్తరకారణతాయ కోసజ్జకారణానీతి దట్ఠబ్బాని. మాసాచితం మఞ్ఞేతి ఏత్థ ఆచిత-సద్దో తిన్త-సద్దస్స, మఞ్ఞే-సద్దో చ వియ-సద్దస్స అత్థం వదతీతి అధిప్పాయేన ‘‘తిన్తమాసో వియా’’తి అయమత్థో విభావితో, మాసచయో వియాతి వా అత్థో.

    952. ‘‘Kammaṃ kho me kattabbaṃ bhavissatī’’tiādinā osīdanākārena pavattacittuppādā kosajjakāraṇāni, kosajjameva vā kosajjantarakāraṇatāya kosajjakāraṇānīti daṭṭhabbāni. Māsācitaṃ maññeti ettha ācita-saddo tinta-saddassa, maññe-saddo ca viya-saddassa atthaṃ vadatīti adhippāyena ‘‘tintamāso viyā’’ti ayamattho vibhāvito, māsacayo viyāti vā attho.

    ౯౫౭. ఫరతీతి ఫుసతి, ఘట్టేతీతి అత్థో. అఞ్ఞేన కారణేనాతి ‘‘అజ్జ తయా వికాలే భుత్తం, తేన త్వం ఆపత్తిం ఆపన్నోసీ’’తి వుత్తో ‘‘హియ్యో మయా కాలే భుత్తం, తేనాహం అనాపన్నో’’తిఆదినా అఞ్ఞేన అయుత్తేన కారణేన అఞ్ఞం యుత్తం కారణం పటిచ్ఛాదేతీతి అత్థో. పుచ్ఛితత్థతో బహిద్ధా యథా తం న అల్లీయతి, తథా కథాయ అపనయనం విక్ఖిపనం బహిద్ధా అపనామనా.

    957. Pharatīti phusati, ghaṭṭetīti attho. Aññena kāraṇenāti ‘‘ajja tayā vikāle bhuttaṃ, tena tvaṃ āpattiṃ āpannosī’’ti vutto ‘‘hiyyo mayā kāle bhuttaṃ, tenāhaṃ anāpanno’’tiādinā aññena ayuttena kāraṇena aññaṃ yuttaṃ kāraṇaṃ paṭicchādetīti attho. Pucchitatthato bahiddhā yathā taṃ na allīyati, tathā kathāya apanayanaṃ vikkhipanaṃ bahiddhā apanāmanā.

    ౯౫౮. అసఞ్ఞీవాదాతి పుగ్గలేహి దిట్ఠియో దస్సేతి. యేహి వా అభినివేసేహి అసఞ్ఞీ అత్తానం వదన్తి, తే అసఞ్ఞీవాదా. అరూపసమాపత్తినిమిత్తన్తి ఆకాసాదిం.

    958. Asaññīvādāti puggalehi diṭṭhiyo dasseti. Yehi vā abhinivesehi asaññī attānaṃ vadanti, te asaññīvādā. Arūpasamāpattinimittanti ākāsādiṃ.

    అట్ఠకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౯.) నవకనిద్దేసవణ్ణనా

    (9.) Navakaniddesavaṇṇanā

    ౯౬౦. దసమస్స అవుత్తత్తా ‘‘సత్తేసు ఉప్పత్తివసేనేవ కథితానీ’’తి వుత్తం.

    960. Dasamassa avuttattā ‘‘sattesu uppattivaseneva kathitānī’’ti vuttaṃ.

    ౯౬౩. సుఖవినిచ్ఛయన్తి సేవితబ్బాసేవితబ్బసుఖసన్నిట్ఠానన్తి అత్థో. అజ్ఝత్తం సుఖన్తి సేవితబ్బం నేక్ఖమ్మసుఖం. వినిచ్ఛయాతి ద్వే వినిచ్ఛయాతి ఇదం –

    963. Sukhavinicchayanti sevitabbāsevitabbasukhasanniṭṭhānanti attho. Ajjhattaṃ sukhanti sevitabbaṃ nekkhammasukhaṃ. Vinicchayāti dve vinicchayāti idaṃ –

    ‘‘సాతం అసాతన్తి యమాహు లోకే,

    ‘‘Sātaṃ asātanti yamāhu loke,

    తమూపనిస్సాయ పహోతి ఛన్దో;

    Tamūpanissāya pahoti chando;

    రూపేసు దిస్వా విభవం భవఞ్చ,

    Rūpesu disvā vibhavaṃ bhavañca,

    వినిచ్ఛయం కుబ్బతి జన్తు లోకే’’తి. (సు॰ ని॰ ౮౭౩; మహాని॰ ౧౦౨) –

    Vinicchayaṃ kubbati jantu loke’’ti. (su. ni. 873; mahāni. 102) –

    ఏతస్స నిద్దేసే వుత్తం.

    Etassa niddese vuttaṃ.

    ఇధ వినిచ్ఛయోతి వుత్తోతి ఇమిస్సా విభఙ్గపాళియా యో ఛన్దరాగస్స పచ్చయసభావేన వినిచ్ఛయ-సద్దేన వుత్తో, సక్కపఞ్హేపి (దీ॰ ని॰ ౨.౩౫౭) ఛన్దస్స నిదానభావేన వితక్క-సద్దేన సో ఏవ ఆగతోతి ఏవం వితక్కస్స వినిచ్ఛయభావం తస్సేవ ఇధ గహితతఞ్చ దస్సేతి. బలవసన్నిట్ఠానన్తి బలవతియా తణ్హాయ ఆరమ్మణస్స నిట్ఠపేత్వా గహణం.

    Idha vinicchayoti vuttoti imissā vibhaṅgapāḷiyā yo chandarāgassa paccayasabhāvena vinicchaya-saddena vutto, sakkapañhepi (dī. ni. 2.357) chandassa nidānabhāvena vitakka-saddena so eva āgatoti evaṃ vitakkassa vinicchayabhāvaṃ tasseva idha gahitatañca dasseti. Balavasanniṭṭhānanti balavatiyā taṇhāya ārammaṇassa niṭṭhapetvā gahaṇaṃ.

    ౯౬౪. సతిపి అఞ్ఞేసఞ్చ సఙ్ఖతభావే అహన్తి అస్మీతి చ సాతిసయా మానస్స సఙ్ఖతతాతి కత్వా ‘‘సఙ్ఖత’’న్తి మానో వుత్తో. సేయ్యాదివసేన ‘‘అహమస్మీ’’తి అత్తనో సఙ్ఖరణం వా సఙ్ఖతం. ఏత్థ ‘‘భవిస్సన్తీ’’తిఆదికా పవత్తి తణ్హాదిట్ఠీనం విసేసవతీతి తాసమ్పి ఇఞ్జితాదిభావో వుత్తో.

    964. Satipi aññesañca saṅkhatabhāve ahanti asmīti ca sātisayā mānassa saṅkhatatāti katvā ‘‘saṅkhata’’nti māno vutto. Seyyādivasena ‘‘ahamasmī’’ti attano saṅkharaṇaṃ vā saṅkhataṃ. Ettha ‘‘bhavissantī’’tiādikā pavatti taṇhādiṭṭhīnaṃ visesavatīti tāsampi iñjitādibhāvo vutto.

    నవకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Navakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౧౦.) దసకనిద్దేసవణ్ణనా

    (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā

    ౯౭౦. జాలక్ఖిపసంవిధానాదికుసలతాసఙ్కప్పనం ఉపాయచిన్తా, తస్సా మిచ్ఛాభావపటిచ్ఛాదనభావేన పవత్తో తదాకారో మోహో ఉపాయచిన్తావసేన ఉప్పన్నోతి దట్ఠబ్బో. యథాకతే పన పాపే అనాదీనవదస్సనవసేన పవత్తా సఞ్ఞా, సఙ్కప్పో వా పచ్చవేక్ఖణా, తస్సాపి మిచ్ఛాభావపటిచ్ఛాదకం తదాకారం, అనాదీనవదస్సనం వా పచ్చవేక్ఖణాకారేన ఉప్పన్నో మోహోతి. విముత్తసఞ్ఞితాతి అధిమానసమ్పయుత్తం, తిత్థియానం వా అత్తనో దిట్ఠియా విముత్తతాసఞ్జాననం. ‘‘విముత్తోమ్హీ’’తి ఏవం పవత్తో అకుసలచిత్తుప్పాదో మిచ్ఛావిముత్తీతి కేచి వదన్తి. ఫలం వియ విముత్తన్తి గహితే పన దిట్ఠిసమ్పయుత్తచిత్తే దిట్ఠి మిచ్ఛాఞాణం, సమాధి చ మిచ్ఛావిముత్తీతి యుత్తం సియా.

    970. Jālakkhipasaṃvidhānādikusalatāsaṅkappanaṃ upāyacintā, tassā micchābhāvapaṭicchādanabhāvena pavatto tadākāro moho upāyacintāvasena uppannoti daṭṭhabbo. Yathākate pana pāpe anādīnavadassanavasena pavattā saññā, saṅkappo vā paccavekkhaṇā, tassāpi micchābhāvapaṭicchādakaṃ tadākāraṃ, anādīnavadassanaṃ vā paccavekkhaṇākārena uppanno mohoti. Vimuttasaññitāti adhimānasampayuttaṃ, titthiyānaṃ vā attano diṭṭhiyā vimuttatāsañjānanaṃ. ‘‘Vimuttomhī’’ti evaṃ pavatto akusalacittuppādo micchāvimuttīti keci vadanti. Phalaṃ viya vimuttanti gahite pana diṭṭhisampayuttacitte diṭṭhi micchāñāṇaṃ, samādhi ca micchāvimuttīti yuttaṃ siyā.

    దసకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dasakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    తణ్హావిచరితనిద్దేసవణ్ణనా

    Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā

    ౯౭౩. సమూహగాహతోతి తణ్హామానదిట్ఠీనం సాధారణగ్గహణతోతి వదన్తి. ‘‘ఇత్థం ఏవం అఞ్ఞథా’’తి పన విసేసం అకత్వా గహణం సమూహగాహోతి దట్ఠబ్బో. అఞ్ఞం ఆకారన్తి పరసన్తానగతం ఆకారం. అత్థీతి సదా సంవిజ్జతీతి అత్థో. సీదతీతి వినస్సతి. సంసయపరివితక్కవసేనాతి ‘‘కిం ను ఖో అహం సియం, న సియ’’న్తి ఏవం పరివితక్కవసేన. పత్థనాకప్పనవసేనాతి ‘‘అపి నామ సాధు పనాహం సియ’’న్తి ఏవం పత్థనాయ కప్పనవసేన.

    973. Samūhagāhatoti taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ sādhāraṇaggahaṇatoti vadanti. ‘‘Itthaṃ evaṃ aññathā’’ti pana visesaṃ akatvā gahaṇaṃ samūhagāhoti daṭṭhabbo. Aññaṃ ākāranti parasantānagataṃ ākāraṃ. Atthīti sadā saṃvijjatīti attho. Sīdatīti vinassati. Saṃsayaparivitakkavasenāti ‘‘kiṃ nu kho ahaṃ siyaṃ, na siya’’nti evaṃ parivitakkavasena. Patthanākappanavasenāti ‘‘api nāma sādhu panāhaṃ siya’’nti evaṃ patthanāya kappanavasena.

    సుద్ధసీసాతి తణ్హామానదిట్ఠీనం సాధారణసీసా విసేసస్స అనిస్సితత్తా ‘‘సుద్ధసీసా’’తి వుత్తా. తత్థ దిట్ఠిసీసేహి దిట్ఠియా తణ్హా దస్సితా, సీససీసమూలకేహి మానదిట్ఠీహి సయమేవ చాతి ఆహ ‘‘ఏవమేతే…పే॰… తణ్హా విచరితధమ్మా వేదితబ్బా’’తి. దిట్ఠిమానేసుపి ‘‘తణ్హావిచరితానీ’’తి వచనఞ్చ అఞ్ఞమఞ్ఞం విప్పయోగీనం దిట్ఠిమానానం తణ్హాయ అవిప్పయోగీనం తంమూలకత్తావ తప్పధానతాయ కతన్తి వేదితబ్బం.

    Suddhasīsāti taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ sādhāraṇasīsā visesassa anissitattā ‘‘suddhasīsā’’ti vuttā. Tattha diṭṭhisīsehi diṭṭhiyā taṇhā dassitā, sīsasīsamūlakehi mānadiṭṭhīhi sayameva cāti āha ‘‘evamete…pe… taṇhā vicaritadhammā veditabbā’’ti. Diṭṭhimānesupi ‘‘taṇhāvicaritānī’’ti vacanañca aññamaññaṃ vippayogīnaṃ diṭṭhimānānaṃ taṇhāya avippayogīnaṃ taṃmūlakattāva tappadhānatāya katanti veditabbaṃ.

    ౯౭౪. అవక్కరీతి నిపాతో నానాభావే వత్తతీతి అనానాకరణం అనవక్కరి, తం కత్వా, అవక్కరి వా అకత్వా అనవక్కరి కత్వాతి ఏవం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘అవినిబ్భోగం కత్వా’’తి. ‘‘అనవకారిం కరిత్వా’’తి వా పాఠో, తత్థ అవకిరణం విక్ఖేపనం సమూహస్స ఏకదేసానం వినిబ్భుజ్జనం అవకారి, తం అవకారిం వినిబ్భోగం అకత్వా, పఞ్చపి ఖన్ధే సమూహతో ఏకత్తేనేవ గహేత్వా అత్తతో అవినిబ్భుజ్జిత్వా అస్మీతి ఛన్దమానదిట్ఠియో పటిలభతీతి అత్థో. అసితబ్యాభఙ్గితాయాతి దాత్తేన కాజేన చాతి ఏతేన పరిక్ఖారేన, అసితబ్యాభఙ్గీహి లవనవహనకిరియా వా ‘‘అసితబ్యాభఙ్గీ’’తి వుత్తా.

    974. Avakkarīti nipāto nānābhāve vattatīti anānākaraṇaṃ anavakkari, taṃ katvā, avakkari vā akatvā anavakkari katvāti evaṃ dassento āha ‘‘avinibbhogaṃ katvā’’ti. ‘‘Anavakāriṃ karitvā’’ti vā pāṭho, tattha avakiraṇaṃ vikkhepanaṃ samūhassa ekadesānaṃ vinibbhujjanaṃ avakāri, taṃ avakāriṃ vinibbhogaṃ akatvā, pañcapi khandhe samūhato ekatteneva gahetvā attato avinibbhujjitvā asmīti chandamānadiṭṭhiyo paṭilabhatīti attho. Asitabyābhaṅgitāyāti dāttena kājena cāti etena parikkhārena, asitabyābhaṅgīhi lavanavahanakiriyā vā ‘‘asitabyābhaṅgī’’ti vuttā.

    ౯౭౬. అవకారిం కరిత్వాతి రూపాదీని అత్తతో వినిబ్భుజ్జిత్వా ఇమినా రూపేన…పే॰… ఇమినా విఞ్ఞాణేన అస్మీతి ఛన్దం పటిలభతీతి ఏవం సబ్బత్థ ఇమినాతి ఏతస్స అత్తతో అవినిబ్భుత్తేన రూపాదినాతి అత్థో దట్ఠబ్బో. అత్తతో హి అవినిబ్భుత్తాని అబహికతాని అహమిచ్చేవ గహితాని రూపాదీని ఉపాదాయ ఉపగన్త్వా పవత్తా తణ్హా ‘‘అజ్ఝత్తికస్స ఉపాదాయా’’తి వుత్తా, అత్తతో చ వినిబ్భుత్తాని బహికతాని ఉపగన్త్వా పవత్తా ‘‘బాహిరస్స ఉపాదాయా’’తి. ఖగ్గేన వా ఛత్తేన వా అహం నిచ్చోతి అభిమఙ్గలసమ్మతేన ఖగ్గాదినా మమ వినాసో నత్థీతి మఞ్ఞతీతి అత్థో. ఏకేకస్సాతి ఇదం అనాదిమ్హి అనన్తే చ సంసారే ఏకేకస్స అతీతానాగతేసు ఛత్తింసాయపి సమ్భవదస్సనత్థం వుత్తం, ఏకేకస్స వా పుగ్గలస్స యథాలాభవసేనాతి ఇదమ్పి అనిస్సితతణ్హామానదిట్ఠిం కత్వా పుథుజ్జనస్స అద్ధాపచ్చుప్పన్నే కస్సచి సమ్భవదస్సనత్థం.

    976. Avakāriṃ karitvāti rūpādīni attato vinibbhujjitvā iminā rūpena…pe… iminā viññāṇena asmīti chandaṃ paṭilabhatīti evaṃ sabbattha imināti etassa attato avinibbhuttena rūpādināti attho daṭṭhabbo. Attato hi avinibbhuttāni abahikatāni ahamicceva gahitāni rūpādīni upādāya upagantvā pavattā taṇhā ‘‘ajjhattikassa upādāyā’’ti vuttā, attato ca vinibbhuttāni bahikatāni upagantvā pavattā ‘‘bāhirassa upādāyā’’ti. Khaggena vā chattena vā ahaṃ niccoti abhimaṅgalasammatena khaggādinā mama vināso natthīti maññatīti attho. Ekekassāti idaṃ anādimhi anante ca saṃsāre ekekassa atītānāgatesu chattiṃsāyapi sambhavadassanatthaṃ vuttaṃ, ekekassa vā puggalassa yathālābhavasenāti idampi anissitataṇhāmānadiṭṭhiṃ katvā puthujjanassa addhāpaccuppanne kassaci sambhavadassanatthaṃ.

    తణ్హావిచరితనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Khuddakavatthuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā / ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact