Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో

    17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ౧. ఏకకనిద్దేసవణ్ణనా

    1. Ekakaniddesavaṇṇanā

    ౮౪౩-౪. అత్థిపటిచ్చం నామాతి అత్థితా పటిచ్చత్థో నామ, అసతిపి సహజాతపురేజాతాదిభావే యస్మిం సతి యం హోతి, సో తస్స పచ్చయోతి కత్వా యథా తథా అత్థితామత్తం ఇధ పటిచ్చత్థోతి అత్థో. తం పన పటిచ్చత్థం బ్యతిరేకముఖేన పాకటతరం కాతుం ‘‘యథా’’తిఆదిమాహ. తత్థ నిస్సయాదిపచ్చయభావేన పటిచ్చాతి వుత్తన్తి నిస్సయాదిపచ్చయభావతో పచ్చయభూతం చక్ఖాది ‘‘పటిచ్చా’’తి వుత్తం. ఏకిస్సా సేణియాతి అట్ఠారససు సేణీసు మయం అముకాయ సేణియా జాతామ్హ, న అఞ్ఞే వియ అప్పఞ్ఞాతాతి ఏవమేత్థ అత్థం వదన్తి.

    843-4. Atthipaṭiccaṃnāmāti atthitā paṭiccattho nāma, asatipi sahajātapurejātādibhāve yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa paccayoti katvā yathā tathā atthitāmattaṃ idha paṭiccatthoti attho. Taṃ pana paṭiccatthaṃ byatirekamukhena pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘yathā’’tiādimāha. Tattha nissayādipaccayabhāvena paṭiccāti vuttanti nissayādipaccayabhāvato paccayabhūtaṃ cakkhādi ‘‘paṭiccā’’ti vuttaṃ. Ekissā seṇiyāti aṭṭhārasasu seṇīsu mayaṃ amukāya seṇiyā jātāmha, na aññe viya appaññātāti evamettha atthaṃ vadanti.

    పురతో కరణం పముఖభావకరణం. నిధానరాసీతి నిదహిత్వా ఠపితధననిచయో. యసోతి ఇస్సరియం. తం పన యేసు వత్తతి, తేసు పట్ఠాపకఆణాకరణేహి పాకటో హోతీతి ‘‘పట్ఠాపకమదో, ఆణాకరణమదో’’తి చ వుత్తం.

    Purato karaṇaṃ pamukhabhāvakaraṇaṃ. Nidhānarāsīti nidahitvā ṭhapitadhananicayo. Yasoti issariyaṃ. Taṃ pana yesu vattati, tesu paṭṭhāpakaāṇākaraṇehi pākaṭo hotīti ‘‘paṭṭhāpakamado, āṇākaraṇamado’’ti ca vuttaṃ.

    ౮౪౫. వత్థునాతి జాతిఆదిపవత్తిహేతునా.

    845. Vatthunāti jātiādipavattihetunā.

    ౮౪౬. పతిట్ఠాభావోతి కుసలకమ్మేసు పతిట్ఠానాభావో, సో పన యస్మా కుసలకిరియాయ ఠానం న హోతి, తస్మా ‘‘కుసలకరణే అట్ఠాన’’న్తి ఆహ. పమాదసఙ్ఖాతస్స అత్థస్స ఏవమాదికో పరియాయోతి యోజనా. ఆది-సద్దేన ‘‘వచీదుచ్చరితే, మనోదుచ్చరితే చిత్తస్స వోస్సగ్గో, మక్ఖో, పళాసో’’తి చ ఏవమాదికస్స సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. ‘‘పమాదో పమజ్జనాదీ’’తిఆదికో తదత్థప్పకాసకో, ‘‘చిత్తస్స వోస్సగ్గో వోస్సగ్గానుప్పాదన’’న్తిఆదికో తప్పరియాయప్పకాసకో బ్యఞ్జనపరియాయో చ అపరియన్తోతి సమ్బన్ధో. ‘‘చత్తారో ఖన్ధే దస్సేతీ’’తి ఇమినా సతివోస్సగ్గాకారప్పవత్తా చత్తారో అకుసలక్ఖన్ధా పమాదోతి వదతి.

    846. Patiṭṭhābhāvoti kusalakammesu patiṭṭhānābhāvo, so pana yasmā kusalakiriyāya ṭhānaṃ na hoti, tasmā ‘‘kusalakaraṇe aṭṭhāna’’nti āha. Pamādasaṅkhātassa atthassa evamādiko pariyāyoti yojanā. Ādi-saddena ‘‘vacīduccarite, manoduccarite cittassa vossaggo, makkho, paḷāso’’ti ca evamādikassa saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Pamādo pamajjanādī’’tiādiko tadatthappakāsako, ‘‘cittassa vossaggo vossaggānuppādana’’ntiādiko tappariyāyappakāsako byañjanapariyāyo ca apariyantoti sambandho. ‘‘Cattāro khandhe dassetī’’ti iminā sativossaggākārappavattā cattāro akusalakkhandhā pamādoti vadati.

    ౮౪౭. అనివాతవుత్తితాయ హేతుభూతో చిత్తసమ్పగ్గహో మానవిసేసో.

    847. Anivātavuttitāya hetubhūto cittasampaggaho mānaviseso.

    ౮౪౮. ఉత్తరభావో ఉత్తరియం, కరణేన ఉత్తరియం కరణుత్తరియం, సారమ్భేన పరస్స కిరియతో ఉత్తరికిరియా.

    848. Uttarabhāvo uttariyaṃ, karaṇena uttariyaṃ karaṇuttariyaṃ, sārambhena parassa kiriyato uttarikiriyā.

    ౮౪౯. నేరుత్తికవిధానేనాతి ఇ-కారచ్చ-కారానఞ్చ ర-కారతాపాదనేన.

    849. Neruttikavidhānenāti i-kāracca-kārānañca ra-kāratāpādanena.

    అత్తహితం అత్తాతి ఉత్తరపదలోపేన నిద్దేసమాహ యథా ‘‘రూపభవో రూపం, భీమసేనో భీమో’’తి చ. ఆదిన్నో, పత్తో వా అత్థో అత్తాతి నిరుత్తినయేన పదసిద్ధి వేదితబ్బా.

    Attahitaṃ attāti uttarapadalopena niddesamāha yathā ‘‘rūpabhavo rūpaṃ, bhīmaseno bhīmo’’ti ca. Ādinno, patto vā attho attāti niruttinayena padasiddhi veditabbā.

    ముద్దితస్సాతి అఙ్కితస్స.

    Mudditassāti aṅkitassa.

    ౮౫౦. జానన్తస్సేవ మహాజనస్స. ఉపాదానాదిపచ్చయేతి ఇన్ధనుదకచీవరాదికే పారిపూరిహేతుకే.

    850. Jānantasseva mahājanassa. Upādānādipaccayeti indhanudakacīvarādike pāripūrihetuke.

    ౮౫౧. గణ్ఠికా సయం గణ్ఠికరణతో. పతిరూపవచనతో, అఞ్ఞేసం గణ్ఠిభేదతో చ గణ్ఠిభూతా.

    851. Gaṇṭhikā sayaṃ gaṇṭhikaraṇato. Patirūpavacanato, aññesaṃ gaṇṭhibhedato ca gaṇṭhibhūtā.

    ౮౫౨. అభేజ్జన్తరతాయ సమాసేవితతాయ సుట్ఠు ఆసేవితతాయ.

    852. Abhejjantaratāya samāsevitatāya suṭṭhu āsevitatāya.

    ౮౫౩. చిరకాలపరిభావితత్తేన తేమనకరణం అల్లభావకరణం, లోభవసేన అవస్సవనన్తి అత్థో.

    853. Cirakālaparibhāvitattena temanakaraṇaṃ allabhāvakaraṇaṃ, lobhavasena avassavananti attho.

    ఏవం సన్తే కథం ఖీయనన్తి నిద్దేసోతి ఆహ ‘‘ఖీయనన్తి చా’’తిఆది.

    Evaṃ sante kathaṃ khīyananti niddesoti āha ‘‘khīyananti cā’’tiādi.

    ౮౫౪. చీవరమణ్డనాదీనన్తి చీవరమణ్డనా పత్తమణ్డనా సేనాసనమణ్డనాతి ఇమేసం. ఇదాని తం విసేసనభావం యోజేత్వా దస్సేతుం ‘‘చీవరేన హీ’’తిఆది వుత్తం.

    854. Cīvaramaṇḍanādīnanti cīvaramaṇḍanā pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanāti imesaṃ. Idāni taṃ visesanabhāvaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘cīvarena hī’’tiādi vuttaṃ.

    ౮౫౫. సభాగరహితో, సభాగపటిపక్ఖో వా అసభాగో, అననుకూలానం పటిక్కూలతా వా. తేనాహ ‘‘మానథద్ధతా, విరోధో వా’’తి.

    855. Sabhāgarahito, sabhāgapaṭipakkho vā asabhāgo, ananukūlānaṃ paṭikkūlatā vā. Tenāha ‘‘mānathaddhatā, virodho vā’’ti.

    ౮౫౬. సఙ్కమ్పనా ఉక్కణ్ఠనావసేన అనవట్ఠానం, అనవధానం వా. తస్స తస్స ఆరమ్మణస్స తణ్హాయనా.

    856. Saṅkampanā ukkaṇṭhanāvasena anavaṭṭhānaṃ, anavadhānaṃ vā. Tassa tassa ārammaṇassa taṇhāyanā.

    ౮౫౭. కాయస్సాతి నామకాయస్స. తస్మిఞ్హి అవిప్ఫారికే రూపకాయోపి అవిప్ఫారికో హోతి.

    857. Kāyassāti nāmakāyassa. Tasmiñhi avipphārike rūpakāyopi avipphāriko hoti.

    ౮౬౦. రాగాదీనన్తి రాగమోహఅహిరికానోత్తప్పవిచికిచ్ఛాదీనం.

    860. Rāgādīnanti rāgamohaahirikānottappavicikicchādīnaṃ.

    ౮౬౧. తివిధమ్పి కుహనవత్థుం దస్సేతున్తి సమ్బన్ధో. తత్థాతి మహానిద్దేసే. ‘‘తత్థ కతమా కుహనా లాభసక్కారసిలోకసన్నిస్సితస్సా’’తిఆదినా (విభ॰ ౮౬౧) ఇధ ఖుద్దకవిభఙ్గే ఆగతం దేసనానయం నిస్సాయ మహానిద్దేసదేసనా పవత్తాతి ఆహ ‘‘నిస్సయభూతాయ ఇమాయ పాళియా’’తి.

    861. Tividhampi kuhanavatthuṃ dassetunti sambandho. Tatthāti mahāniddese. ‘‘Tattha katamā kuhanā lābhasakkārasilokasannissitassā’’tiādinā (vibha. 861) idha khuddakavibhaṅge āgataṃ desanānayaṃ nissāya mahāniddesadesanā pavattāti āha ‘‘nissayabhūtāya imāya pāḷiyā’’ti.

    అన్తరహితానీతి అన్తవికలాని ఛిన్దన్తాని.

    Antarahitānīti antavikalāni chindantāni.

    లాభసక్కారసిలోకహేతు సమ్భావనాధిప్పాయేన సంయతాకారదస్సనం కోహఞ్ఞన్తి ఆహ ‘‘పాపిచ్ఛతాయ నిరత్థకకాయవచీవిప్ఫన్దనిగ్గహణం కోరజ’’న్తి. యో సంవేగబహులో కుక్కుచ్చకో పుబ్బేనాపరం అత్తనోపి కిరియం పరిసఙ్కన్తో పచ్చవేక్ఖమానో తిట్ఠతి, తాదిసం వియ అత్తానం దస్సేన్తో ‘‘అతిపరిసఙ్కితో’’తి వుత్తో.

    Lābhasakkārasilokahetu sambhāvanādhippāyena saṃyatākāradassanaṃ kohaññanti āha ‘‘pāpicchatāya niratthakakāyavacīvipphandaniggahaṇaṃ koraja’’nti. Yo saṃvegabahulo kukkuccako pubbenāparaṃ attanopi kiriyaṃ parisaṅkanto paccavekkhamāno tiṭṭhati, tādisaṃ viya attānaṃ dassento ‘‘atiparisaṅkito’’ti vutto.

    ౮౬౪. పసంసాముఖేన నిన్దనన్తి పసంసావత్థుతో ఖిపనం బహి ఛడ్డనం యథా ‘‘అదాయకం అహో దానపతీ’’తి.

    864. Pasaṃsāmukhena nindananti pasaṃsāvatthuto khipanaṃ bahi chaḍḍanaṃ yathā ‘‘adāyakaṃ aho dānapatī’’ti.

    ౮౬౫. గవేసనకమ్మన్తి అప్పకేన లాభేన మహన్తస్స పరియేసనకబ్యాపారో.

    865. Gavesanakammanti appakena lābhena mahantassa pariyesanakabyāpāro.

    ౮౬౬. పోక్ఖరం వుచ్చతి సున్దరం, వణ్ణస్స సున్దరభావో వణ్ణపారిపూరీ హోతీతి ఆహ ‘‘వణ్ణపారిపూరీ వా వణ్ణపోక్ఖరతా’’తి.

    866. Pokkharaṃ vuccati sundaraṃ, vaṇṇassa sundarabhāvo vaṇṇapāripūrī hotīti āha ‘‘vaṇṇapāripūrī vā vaṇṇapokkharatā’’ti.

    ౮౭౯. సేయ్యమానాదినిద్దేసేసూతి ‘‘తత్థ కతమో సేయ్యస్స ‘సేయ్యోహమస్మీ’తి మానో’’తిఆదినా (విభ॰ ౮౬౯) నిద్దిట్ఠేసు నవసు మాననిద్దేసేసు. ‘‘సేయ్యాదిపుగ్గలో’’తి ఇదం తత్థ పాళియం సేయ్యాదీనం నవన్నం పుగ్గలానం ఆమట్ఠత్తా వుత్తం. ఇధ పన పుగ్గలామసనే సతి సేయ్యపుగ్గలో చ ఆమసితబ్బో సియా. తేనేవాహ ‘‘సేయ్యమానభావేపీ’’తి. సేయ్యమానభావేపీతి పి-సద్దో ఆకడ్ఢకో అసేయ్యమాననిద్దేసేపి పుగ్గలామసనస్స కతత్తా. యస్స కస్సచీతి సేయ్యాదీసు యస్స కస్సచి పుగ్గలస్స.

    879. Seyyamānādiniddesesūti ‘‘tattha katamo seyyassa ‘seyyohamasmī’ti māno’’tiādinā (vibha. 869) niddiṭṭhesu navasu mānaniddesesu. ‘‘Seyyādipuggalo’’ti idaṃ tattha pāḷiyaṃ seyyādīnaṃ navannaṃ puggalānaṃ āmaṭṭhattā vuttaṃ. Idha pana puggalāmasane sati seyyapuggalo ca āmasitabbo siyā. Tenevāha ‘‘seyyamānabhāvepī’’ti. Seyyamānabhāvepīti pi-saddo ākaḍḍhako aseyyamānaniddesepi puggalāmasanassa katattā. Yassa kassacīti seyyādīsu yassa kassaci puggalassa.

    ౮౮౦. పురిమమానస్సాతి పుబ్బే పవత్తస్స సదిసమానస్స, హీనమానస్స వా, సదిసమానవసేనేవ పన పాళి ఆగతా.

    880. Purimamānassāti pubbe pavattassa sadisamānassa, hīnamānassa vā, sadisamānavaseneva pana pāḷi āgatā.

    ౮౮౧. ‘‘మిగానం కోత్థుకో అన్తో, పక్ఖీనం పన వాయసో’’తి (జా॰ ౧.౩.౧౩౫) వచనతో ఆహ ‘‘పక్ఖిజాతీసు వాయసో అన్తో లామకో’’తి.

    881. ‘‘Migānaṃ kotthuko anto, pakkhīnaṃ pana vāyaso’’ti (jā. 1.3.135) vacanato āha ‘‘pakkhijātīsu vāyaso anto lāmako’’ti.

    ౮౮౨. విరాగన్తి అరహత్తం.

    882. Virāganti arahattaṃ.

    ౮౮౩. మానసమ్పయుత్తచ్ఛన్దో తణ్హాఛన్దో. మానసభావం అనుగతో సేయ్యాదితో సమ్పగ్గణ్హనవసేన పవత్తో మానసమ్పయుత్తకత్తుకమ్యతాఛన్దో వా మానచ్ఛన్దో.

    883. Mānasampayuttacchando taṇhāchando. Mānasabhāvaṃ anugato seyyādito sampaggaṇhanavasena pavatto mānasampayuttakattukamyatāchando vā mānacchando.

    ౮౮౪. తత్థాతి తస్మిం విలమ్బనే నిప్ఫాదేతబ్బే. యుత్తం అనుచ్ఛవికం. ముత్తం విస్సట్ఠం. సిలిట్ఠం సహితం, అత్థద్వయవిభావకం వా.

    884. Tatthāti tasmiṃ vilambane nipphādetabbe. Yuttaṃ anucchavikaṃ. Muttaṃ vissaṭṭhaṃ. Siliṭṭhaṃ sahitaṃ, atthadvayavibhāvakaṃ vā.

    ౮౮౮. అనుద్దయస్సేవాతి మేత్తాయన్తస్స వియ అనుకమ్పన్తస్స వియ వికప్పనాతి ఆహ ‘‘సహనన్దితాదికస్సా’’తి, మేత్తాదిపతిరూపేన పవత్తగేహసితసినేహస్సాతి అత్థో. తేనాహ ‘‘తాదిసో రాగో’’తి. అత్థో యుజ్జతీతి ఏవమ్పి ‘‘తత్థా’’తి పాళిపదస్స అత్థో యుజ్జతి. పరానుద్దయతాహేతుకో హి పరానుద్దయతాసహితో సో వితక్కోతి.

    888. Anuddayassevāti mettāyantassa viya anukampantassa viya vikappanāti āha ‘‘sahananditādikassā’’ti, mettādipatirūpena pavattagehasitasinehassāti attho. Tenāha ‘‘tādisorāgo’’ti. Attho yujjatīti evampi ‘‘tatthā’’ti pāḷipadassa attho yujjati. Parānuddayatāhetuko hi parānuddayatāsahito so vitakkoti.

    ౮౯౦. కామగుణపారిపూరియా యేభుయ్యేన లోకో సమ్భావేతీతి ఆహ ‘‘అనవఞ్ఞత్తత్థమేవ కామగుణే చ పత్థేతీ’’తి.

    890. Kāmaguṇapāripūriyā yebhuyyena loko sambhāvetīti āha ‘‘anavaññattatthameva kāmaguṇe ca patthetī’’ti.

    ఏకకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౨. దుకనిద్దేసవణ్ణనా

    2. Dukaniddesavaṇṇanā

    ౮౯౧. బన్ధతీతి కుజ్ఝనాకారం బన్ధతి ఘటేతి. ఉపనాహో హి ఆఘాతవత్థునా చిత్తం బన్ధన్తో వియ హోతి, యతో అఞ్ఞథా పవత్తిత్వాపి అవిదితే ఉపనాహే ఆఘాతవత్థుసన్నిస్సితోవ హోతి.

    891. Bandhatīti kujjhanākāraṃ bandhati ghaṭeti. Upanāho hi āghātavatthunā cittaṃ bandhanto viya hoti, yato aññathā pavattitvāpi avidite upanāhe āghātavatthusannissitova hoti.

    ౮౯౨. దన్తేహి ఛిన్దిత్వాతి దన్తేహి ఛిన్దిత్వా వియ ఏకదేసం అపనేత్వా ఏకదేసం గహేత్వాతి అధిప్పాయో.

    892. Dantehichinditvāti dantehi chinditvā viya ekadesaṃ apanetvā ekadesaṃ gahetvāti adhippāyo.

    ౮౯౪. అచ్చయం కత్వాతి వీతిక్కమం కత్వా. పటిచ్ఛాదనేతి అత్తనా కతస్స అచ్చయస్స పటిచ్ఛాదనే. వోచ్ఛిన్దనం వీతిక్కమకిరియాయ అప్పటిజానవసేన ఉపచ్ఛిన్దనం, వోచ్ఛిన్దనేన ఛాదనా వోచ్ఛిన్దనఛాదనా.

    894. Accayaṃ katvāti vītikkamaṃ katvā. Paṭicchādaneti attanā katassa accayassa paṭicchādane. Vocchindanaṃ vītikkamakiriyāya appaṭijānavasena upacchindanaṃ, vocchindanena chādanā vocchindanachādanā.

    అసమ్మాభాసనే సఠ-సద్దో లోకే నిరుళ్హోతి ఆహ ‘‘యో న సమ్మా భాసతి, సో సఠో’’తి. సఠస్స యక్ఖసూకరసదిసతం దస్సేన్తో ‘‘కుచ్ఛి వా పిఠి వా జానితుం న సక్కా’’తి ఆహ, ఇన్దజాలసదిసో వా ఏసో దట్ఠబ్బో.

    Asammābhāsane saṭha-saddo loke niruḷhoti āha ‘‘yo na sammā bhāsati, so saṭho’’ti. Saṭhassa yakkhasūkarasadisataṃ dassento ‘‘kucchi vā piṭhi vā jānituṃ na sakkā’’ti āha, indajālasadiso vā eso daṭṭhabbo.

    యో సబ్బథా విపన్నజ్ఝాసయోపి సమానో కాయవచీభేదమత్తేన అత్తానం సమ్పన్నం వియ దస్సేత్వా లోకం వఞ్చేన్తో అఞ్ఞథా సన్తం అఞ్ఞథా పవేదేతి. తేనాహ ‘‘తేనేతం సాఠేయ్యం మాయాతో బలవతరా వఞ్చనాతి దట్ఠబ్బ’’న్తి. సన్తదోసపటిచ్ఛాదనమేవ హి మాయా. తేనేవాతి బలవతరవఞ్చనాభావేనేవ. దళ్హకేరాటియఞ్హి ‘‘పరిక్ఖతతా’’తి వుత్తం.

    Yo sabbathā vipannajjhāsayopi samāno kāyavacībhedamattena attānaṃ sampannaṃ viya dassetvā lokaṃ vañcento aññathā santaṃ aññathā pavedeti. Tenāha ‘‘tenetaṃ sāṭheyyaṃ māyāto balavatarā vañcanāti daṭṭhabba’’nti. Santadosapaṭicchādanameva hi māyā. Tenevāti balavataravañcanābhāveneva. Daḷhakerāṭiyañhi ‘‘parikkhatatā’’ti vuttaṃ.

    ౯౦౮. అభావేపీతి పి-సద్దేన ‘‘కో పన వాదో భావే’’తి దస్సేతి. యదిపి హి పుథుజ్జనానం, ఏకచ్చానఞ్చ సేక్ఖానం యథారహం అత్తాభినివేసాదీహి కతూపకారం రూపరాగాదిసంయోజనకిచ్చం సాధేతి, ఏకచ్చానం పన వినా ఏవ తేహీతి కస్సచిపి కిలేసస్స అవిక్ఖమ్భితత్తా కథఞ్చిపి అవిముత్తో కామభవో అజ్ఝత్తగ్గహణస్స విసేసపచ్చయోతి ‘‘అజ్ఝత్త’’న్తి వుచ్చతి, తదభావతో ‘‘బహిద్ధా’’తి లద్ధవోహారే రూపారూపభవే కేవలమ్పి సంయోజనకిచ్చం సాధేన్తం పవత్తతీతి, తతో ఏవ రూపారూపావచరసత్తానం బహిద్ధాసంయోజనభావహేతజాతన్తి చ ‘‘బహిద్ధాసంయోజన’’న్తి వుచ్చతీతి ఇమమత్థమాహ ‘‘సక్కాయదిట్ఠాదీనం…పే॰… యోజనం నామా’’తి.

    908. Abhāvepīti pi-saddena ‘‘ko pana vādo bhāve’’ti dasseti. Yadipi hi puthujjanānaṃ, ekaccānañca sekkhānaṃ yathārahaṃ attābhinivesādīhi katūpakāraṃ rūparāgādisaṃyojanakiccaṃ sādheti, ekaccānaṃ pana vinā eva tehīti kassacipi kilesassa avikkhambhitattā kathañcipi avimutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa visesapaccayoti ‘‘ajjhatta’’nti vuccati, tadabhāvato ‘‘bahiddhā’’ti laddhavohāre rūpārūpabhave kevalampi saṃyojanakiccaṃ sādhentaṃ pavattatīti, tato eva rūpārūpāvacarasattānaṃ bahiddhāsaṃyojanabhāvahetajātanti ca ‘‘bahiddhāsaṃyojana’’nti vuccatīti imamatthamāha ‘‘sakkāyadiṭṭhādīnaṃ…pe… yojanaṃ nāmā’’ti.

    దుకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౩. తికనిద్దేసవణ్ణనా

    3. Tikaniddesavaṇṇanā

    ౯౦౯. అవిజ్జాభవతణ్హాహి వియ ఇస్సామచ్ఛరియదోమనస్సాదిసహాయభూతేన దోసేనపి భవాభిసఙ్ఖరణం హోతీతి ‘‘అకుసలమూలానేవ వట్టమూలానీ’’తి. తేనాహ ‘‘తీహి…పే॰… కథితో’’తి.

    909. Avijjābhavataṇhāhi viya issāmacchariyadomanassādisahāyabhūtena dosenapi bhavābhisaṅkharaṇaṃ hotīti ‘‘akusalamūlāneva vaṭṭamūlānī’’ti. Tenāha ‘‘tīhi…pe… kathito’’ti.

    ౯౧౯. రూపారూపావచరవిపాకానం సన్తపణీతభావేన ఉళారతమత్తా తత్థ సాతిసయో భవరాగో వుత్తో.

    919. Rūpārūpāvacaravipākānaṃ santapaṇītabhāvena uḷāratamattā tattha sātisayo bhavarāgo vutto.

    ౯౨౦. మానేన ఠపనాతి మానేన సేయ్యాదివసేన అత్తనో ఠపనా. ఠపనాతి చ దహనా, పగ్గణ్హనా వా.

    920. Mānena ṭhapanāti mānena seyyādivasena attano ṭhapanā. Ṭhapanāti ca dahanā, paggaṇhanā vā.

    ౯౨౧. తంసమ్పయుత్తాతి దోససమ్పయుత్తా.

    921. Taṃsampayuttāti dosasampayuttā.

    ౯౨౨. తేసం వణ్ణభేదన్తి తేసం జీవానం వణ్ణవిసేసం, తేసం వా తథా కథేన్తానం సుత్వా. బ్యాపీతి సకలలోకబ్యాపీ, సకలసరీరబ్యాపీ వా. పరిమణ్డలోతి పరమాణుప్పమాణో హుత్వా పరిమణ్డలో. ఆది-సద్దేన అఙ్గుట్ఠప్పమాణో వయప్పమాణోతిఆదికం సఙ్గణ్హాతి.

    922. Tesaṃ vaṇṇabhedanti tesaṃ jīvānaṃ vaṇṇavisesaṃ, tesaṃ vā tathā kathentānaṃ sutvā. Byāpīti sakalalokabyāpī, sakalasarīrabyāpī vā. Parimaṇḍaloti paramāṇuppamāṇo hutvā parimaṇḍalo. Ādi-saddena aṅguṭṭhappamāṇo vayappamāṇotiādikaṃ saṅgaṇhāti.

    ౯౨౩. ఉతువిపరిణామజో సీతాదిఉతువిపరివత్తజాతో. ఓపక్కమికో అత్తనో, పరస్స వా తాదిసఉపక్కమనిబ్బత్తో. విసమపరిహారజో చిరాసనచిరట్ఠానాదినా కాయస్స విసమపరిహరణతో జాతో. సన్నిపాతజో సఞ్చయతో పట్ఠాయ పచ్చేకం విసమాకారతో దోసత్తయసమోధానతో జాతో. కమ్మసముట్ఠానో ఉతువిపరిణామాదీహి వినా కమ్మతో సముట్ఠితో. పిత్తసేమ్హవాతసముట్ఠానా పన పిత్తాదీనం అధికభావేనేవ వుత్తా. సబ్బస్సాపి హి రోగస్స దోసత్తయం ఆసన్నకారణం దోసప్పకోపేన వినా అభావతో. కమ్మం పధానకారణం కతోకాసే ఏవ తస్మిం ఉప్పజ్జనతో, ఇతరం పన తస్స సహకారికారణం దట్ఠబ్బం. తయిదం పుబ్బేకతహేతువాదినో పటిక్ఖిపన్తి. ఉపపజ్జవేదనీయఫలమ్పి పుబ్బేకతహేతుకపక్ఖికమేవ అతీతద్ధికత్తా కమ్మస్సాతి అరుచిసూచనత్థం కిర-సద్దగ్గహణం కరోతి ‘‘ఉపపజ్జవేదనీయఞ్చ కిర పటిక్ఖిపన్తీ’’తి.

    923. Utuvipariṇāmajo sītādiutuviparivattajāto. Opakkamiko attano, parassa vā tādisaupakkamanibbatto. Visamaparihārajo cirāsanaciraṭṭhānādinā kāyassa visamapariharaṇato jāto. Sannipātajo sañcayato paṭṭhāya paccekaṃ visamākārato dosattayasamodhānato jāto. Kammasamuṭṭhāno utuvipariṇāmādīhi vinā kammato samuṭṭhito. Pittasemhavātasamuṭṭhānā pana pittādīnaṃ adhikabhāveneva vuttā. Sabbassāpi hi rogassa dosattayaṃ āsannakāraṇaṃ dosappakopena vinā abhāvato. Kammaṃ padhānakāraṇaṃ katokāse eva tasmiṃ uppajjanato, itaraṃ pana tassa sahakārikāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ pubbekatahetuvādino paṭikkhipanti. Upapajjavedanīyaphalampi pubbekatahetukapakkhikameva atītaddhikattā kammassāti arucisūcanatthaṃ kira-saddaggahaṇaṃ karoti ‘‘upapajjavedanīyañca kira paṭikkhipantī’’ti.

    ౯౨౪. దాహకారణతాయాతి రాగాదిదసవిధగ్గిదాహస్స, నరకగ్గిదాహస్స చ కారణతాయ.

    924. Dāhakāraṇatāyāti rāgādidasavidhaggidāhassa, narakaggidāhassa ca kāraṇatāya.

    ౯౨౬. పుథునిమిత్తసభావేసూతి పుథు నానాకిలేసాదీనం కారణసభావేసు.

    926. Puthunimittasabhāvesūti puthu nānākilesādīnaṃ kāraṇasabhāvesu.

    ౯౩౧. అద్దనం అద్దా మద్దవో, అనేకత్థత్తా ధాతూనం తప్పటిక్ఖేపేన అనద్దాతి ఆహ ‘‘అముదుతా వా అనద్దా’’తి.

    931. Addanaṃ addā maddavo, anekatthattā dhātūnaṃ tappaṭikkhepena anaddāti āha ‘‘amudutā vā anaddā’’ti.

    ౯౩౬. అయోనిసోమనసికారహేతుకత్తా ఆవజ్జనాయ అకుసలానుకూలకిచ్చతా దట్ఠబ్బా.

    936. Ayonisomanasikārahetukattā āvajjanāya akusalānukūlakiccatā daṭṭhabbā.

    తికనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౪. చతుక్కనిద్దేసవణ్ణనా

    4. Catukkaniddesavaṇṇanā

    ౯౩౯. ఏవం-సద్దేనాతి నిదస్సనత్థేన ఏవం-సద్దేనాతి అధిప్పాయో. భవో ఏవ అభివుద్ధో అభవో యథా ‘‘అసేక్ఖా ధమ్మా’’తి (ధ॰ స॰ తికమాతికా ౧౧). దుతియస్మిం పక్ఖే భవాభవసద్దేన సమ్పత్తివిపత్తియో, వుద్ధిహానియో వా వుత్తాతి వేదితబ్బా.

    939. Evaṃ-saddenāti nidassanatthena evaṃ-saddenāti adhippāyo. Bhavo eva abhivuddho abhavo yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 11). Dutiyasmiṃ pakkhe bhavābhavasaddena sampattivipattiyo, vuddhihāniyo vā vuttāti veditabbā.

    అగతియాతి అయుత్తగతియా, అప్పతిరూపకిరియాయాతి అత్థో.

    Agatiyāti ayuttagatiyā, appatirūpakiriyāyāti attho.

    కోధూపాయాస…పే॰… మాతుగామా వా ఊమిఆదిభయన్తి యోజనా. పఞ్చకామగుణమాతుగామగ్గహణేతి పఞ్చకామగుణగ్గహణే, మాతుగామగ్గహణే చ.

    Kodhūpāyāsa…pe… mātugāmā vā ūmiādibhayanti yojanā. Pañcakāmaguṇamātugāmaggahaṇeti pañcakāmaguṇaggahaṇe, mātugāmaggahaṇe ca.

    ‘‘సయంకతం సుఖదుక్ఖ’’న్తిఆదికా దిట్ఠి యదిపి అఞ్ఞేసమ్పి దిట్ఠిగతికానం అత్థేవ, తిమ్బరుకో పన తథాదిట్ఠికో భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛీతి సా దిట్ఠి ‘‘తిమ్బరుకదిట్ఠీ’’తి (సం॰ ని॰ ౨.౧౮) వుత్తా. తేనాహ ‘‘తిమ్బరుకో…పే॰… ఆగతత్తా’’తి.

    ‘‘Sayaṃkataṃ sukhadukkha’’ntiādikā diṭṭhi yadipi aññesampi diṭṭhigatikānaṃ attheva, timbaruko pana tathādiṭṭhiko bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchīti sā diṭṭhi ‘‘timbarukadiṭṭhī’’ti (saṃ. ni. 2.18) vuttā. Tenāha ‘‘timbaruko…pe… āgatattā’’ti.

    చతుక్కనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౫. పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా

    5. Pañcakaniddesavaṇṇanā

    ౯౪౦. ఆగమనస్స పటిసన్ధిగ్గహణవసేనాతి అధిప్పాయో.

    940. Āgamanassa paṭisandhiggahaṇavasenāti adhippāyo.

    ౯౪౧. ఉపచయనతోతి వడ్ఢనతో. అఞ్ఞథాతి లాభతో తక్కనతో చ అఞ్ఞప్పకారో గహితోతి తం దస్సేన్తో ‘‘సద్ధారుచిఆదీహీ’’తి ఆహ. అనుస్సవతో హి సద్దహనం, రుచ్చనం పన జాతిస్సరఞాణతోపి హోతి. ఆది-సద్దేన ఖన్తిఆదీనం సఙ్గహో.

    941. Upacayanatoti vaḍḍhanato. Aññathāti lābhato takkanato ca aññappakāro gahitoti taṃ dassento ‘‘saddhāruciādīhī’’ti āha. Anussavato hi saddahanaṃ, ruccanaṃ pana jātissarañāṇatopi hoti. Ādi-saddena khantiādīnaṃ saṅgaho.

    ౯౪౨. అక్ఖన్తి మూలం ఏతేసన్తి అక్ఖన్తిమూలకా. దుక్కటదుబ్భాసితతాదిదోసా తాదిసాని కాయవచీమనోదుచ్చరితాని.

    942. Akkhanti mūlaṃ etesanti akkhantimūlakā. Dukkaṭadubbhāsitatādidosā tādisāni kāyavacīmanoduccaritāni.

    ౯౪౩. ఉదగ్గతాసఙ్ఖాతో అవూపసమో న ఉద్ధచ్చసఙ్ఖాతోతి పీతియా ఏవ సవిప్ఫారికతాసఙ్ఖాతం అసన్తసభావం ఆహ. అవూపసమహేతుభూతోతి విక్ఖేపహేతుభూతో. పీతియా ఆకారోతి పీతియా పవత్తిఆకారో.

    943. Udaggatāsaṅkhāto avūpasamo na uddhaccasaṅkhātoti pītiyā eva savipphārikatāsaṅkhātaṃ asantasabhāvaṃ āha. Avūpasamahetubhūtoti vikkhepahetubhūto. Pītiyā ākāroti pītiyā pavattiākāro.

    పఞ్చకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౬. ఛక్కనిద్దేసవణ్ణనా

    6. Chakkaniddesavaṇṇanā

    ౯౪౪. తేనాతి కోధాదీనంయేవ వివాదమూలత్తా.

    944. Tenāti kodhādīnaṃyeva vivādamūlattā.

    ౯౪౫. కుసలానుయోగే సాతచ్చం కుసలానుయోగసాతచ్చం.

    945. Kusalānuyoge sātaccaṃ kusalānuyogasātaccaṃ.

    గణేన సత్తసమూహేన సఙ్గణి సన్నిపతనం యేన సద్ధిం, తేన సఙ్గతి గణసఙ్గణికా. కస్సచి ఘాసచ్ఛాదనాదికస్స.

    Gaṇena sattasamūhena saṅgaṇi sannipatanaṃ yena saddhiṃ, tena saṅgati gaṇasaṅgaṇikā. Kassaci ghāsacchādanādikassa.

    ౯౪౬. ఉపవితక్కేతీతి ఆరమ్మణం ఉపేచ్చ తక్కేతి.

    946. Upavitakketīti ārammaṇaṃ upecca takketi.

    ౯౪౮. అధిచ్చసముప్పన్నికోతి ‘‘అధిచ్చసముప్పన్నో అత్తా చ లోకో చా’’తి ఏవంవాదీ.

    948. Adhiccasamuppannikoti ‘‘adhiccasamuppanno attā ca loko cā’’ti evaṃvādī.

    ఛక్కనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౮. అట్ఠకనిద్దేసవణ్ణనా

    8. Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā

    ౯౫౨. ఓసీదనాకారేనాతి కత్తబ్బకమ్మే అనుస్సహనాకారేన.

    952. Osīdanākārenāti kattabbakamme anussahanākārena.

    ౯౫౮. తే అభినివేసా అసఞ్ఞీవాదా వదన్తి ఏతేహీతి.

    958. Te abhinivesā asaññīvādā vadanti etehīti.

    అట్ఠకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౯. నవకనిద్దేసవణ్ణనా

    9. Navakaniddesavaṇṇanā

    ౯౬౦-౯౬౩. దసమస్సాతి అట్ఠానఘాతస్స.

    960-963. Dasamassāti aṭṭhānaghātassa.

    అజ్ఝత్తన్తి గోచరజ్ఝత్తం అధిప్పేతం. ఏతస్స గాథావచనస్స. నిట్ఠపేత్వాతి అభినివిస్స.

    Ajjhattanti gocarajjhattaṃ adhippetaṃ. Etassa gāthāvacanassa. Niṭṭhapetvāti abhinivissa.

    ౯౬౪. అఞ్ఞేసం ఫస్సాదీనం సఙ్ఖతభావే యథాసకంపచ్చయేహి. యేనాకారేన మానస్స సాతిసయా పవత్తి, తం దస్సేతుం ‘‘అహన్తి, అస్మీతి చా’’తి వుత్తం. అత్తనోతి దిట్ఠిగతపరికప్పితస్స అత్తనో. యథా మానస్స సమ్పగ్గహవసేన, ఏవం తణ్హాయ మమత్తవసేన, దిట్ఠియా నిచ్చాదివసేన పవత్తి విసేసవతీ సమానేపి అనాగతకాలామసనేతి ఆహ ‘‘భవిస్సన్తీ…పే॰… వుత్తో’’తి. ‘‘అహమస్మీ’’తి పన పవత్తమానస్సేవ భవతీతి సబ్బపదసాధారణస్స మానస్సేవ వసేన ఇఞ్జితాదితా అట్ఠకథాయం వుత్తా.

    964. Aññesaṃ phassādīnaṃ saṅkhatabhāve yathāsakaṃpaccayehi. Yenākārena mānassa sātisayā pavatti, taṃ dassetuṃ ‘‘ahanti, asmīti cā’’ti vuttaṃ. Attanoti diṭṭhigataparikappitassa attano. Yathā mānassa sampaggahavasena, evaṃ taṇhāya mamattavasena, diṭṭhiyā niccādivasena pavatti visesavatī samānepi anāgatakālāmasaneti āha ‘‘bhavissantī…pe… vutto’’ti. ‘‘Ahamasmī’’ti pana pavattamānasseva bhavatīti sabbapadasādhāraṇassa mānasseva vasena iñjitāditā aṭṭhakathāyaṃ vuttā.

    నవకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Navakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౧౦. దసకనిద్దేసవణ్ణనా

    10. Dasakaniddesavaṇṇanā

    ౯౭౦. సఙ్కప్పనన్తి ‘‘కుసలతా’’తి వుత్తపదస్స అత్థవచనం. తస్సా ఉపాయచిన్తాయ. మిచ్ఛాభావో సావజ్జభావో. తదాకారో మోహోతి యథావుత్తాకారేన పవత్తే చిత్తుప్పాదే మోహో. తస్సాపి యథావుత్తపచ్చవేక్ఖణాయపి యథాకతపాపేపి. అధిమానసమ్పయుత్తం సఞ్జాననం పకతిపురిసన్తరదస్సనాదివసేన పవత్తం దిట్ఠిసమ్పయుత్తచిత్తం ఫలం వియ విముత్తన్తి గహితం దట్ఠబ్బం.

    970. Saṅkappananti ‘‘kusalatā’’ti vuttapadassa atthavacanaṃ. Tassā upāyacintāya. Micchābhāvo sāvajjabhāvo. Tadākāro mohoti yathāvuttākārena pavatte cittuppāde moho. Tassāpi yathāvuttapaccavekkhaṇāyapi yathākatapāpepi. Adhimānasampayuttaṃ sañjānanaṃ pakatipurisantaradassanādivasena pavattaṃ diṭṭhisampayuttacittaṃ phalaṃ viya vimuttanti gahitaṃ daṭṭhabbaṃ.

    దసకనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dasakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    తణ్హావిచరితనిద్దేసవణ్ణనా

    Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā

    ౯౭౩. విసేసం అకత్వాతి అనుపనిధానం, సమతో చ అసమతో చ ఉపనిధానన్తి ఇమం విభాగం అకత్వా, యో ‘‘ఇత్థం, ఏవం, అఞ్ఞథా’’తి పదేహి పకాసితో.

    973. Visesaṃakatvāti anupanidhānaṃ, samato ca asamato ca upanidhānanti imaṃ vibhāgaṃ akatvā, yo ‘‘itthaṃ, evaṃ, aññathā’’ti padehi pakāsito.

    విసేసస్సాతి ‘‘ఇత్థం, ఏవం, అఞ్ఞథా’’తి యథావుత్తస్సేవ విసేసస్స. దిట్ఠియాతి దిట్ఠియా గహితాయ తదవినాభావినీ తణ్హా దస్సితా. సీససీసమూలకేహీతి చతూహి సీసేహి, ద్వాదసహి చ సీసమూలకేహి. సయమేవ చ తణ్హా దస్సితాతి యోజనా. యది దిట్ఠిమానగాహోపి ఇధాధిప్పేతో, యతో ‘‘తణ్హామానదిట్ఠివసేన సమూహగాహతో’’తి (విభ॰ అట్ఠ॰ ౯౭౩) అట్ఠకథాయం వుత్తం, కథం ‘‘తణ్హావిచరితానీ’’తి వచనన్తి ఆహ ‘‘దిట్ఠిమానేసూ’’తిఆది. తంమూలకత్తాతి తణ్హామూలకత్తా.

    Visesassāti ‘‘itthaṃ, evaṃ, aññathā’’ti yathāvuttasseva visesassa. Diṭṭhiyāti diṭṭhiyā gahitāya tadavinābhāvinī taṇhā dassitā. Sīsasīsamūlakehīti catūhi sīsehi, dvādasahi ca sīsamūlakehi. Sayameva ca taṇhā dassitāti yojanā. Yadi diṭṭhimānagāhopi idhādhippeto, yato ‘‘taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato’’ti (vibha. aṭṭha. 973) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, kathaṃ ‘‘taṇhāvicaritānī’’ti vacananti āha ‘‘diṭṭhimānesū’’tiādi. Taṃmūlakattāti taṇhāmūlakattā.

    ౯౭౪. న అవక్కరీయతీతి అనవకారీ, తం అనవకారిం కత్వా, తం పదన్తరేన విభావేన్తో ‘‘అనవక్కరి, తం కత్వా’’తి ఆహ. విక్ఖేపనం అవయవతో విభాగో. అత్తతో అవినిబ్భుజిత్వాతి య్వాయం దిట్ఠిగతికపరికప్పితో అత్తా, తతో అవిసుం కత్వా.

    974. Na avakkarīyatīti anavakārī, taṃ anavakāriṃ katvā, taṃ padantarena vibhāvento ‘‘anavakkari, taṃ katvā’’ti āha. Vikkhepanaṃ avayavato vibhāgo. Attato avinibbhujitvāti yvāyaṃ diṭṭhigatikaparikappito attā, tato avisuṃ katvā.

    ౯౭౬. బహికతాని రూపాదీని ఉపగన్త్వా పవత్తా తణ్హా ఉపాదాయాతి వుత్తాతి యోజనా.

    976. Bahikatāni rūpādīni upagantvā pavattā taṇhā upādāyāti vuttāti yojanā.

    ఏకచ్చస్స పుగ్గలస్స ఏకస్మిం అత్తభావే కస్సచి తణ్హావిచరితస్స అసమ్భవో, కస్సచిదేవ సమ్భవోతి ఆహ ‘‘కస్సచి సమ్భవదస్సనత్థం వుత్త’’న్తి.

    Ekaccassa puggalassa ekasmiṃ attabhāve kassaci taṇhāvicaritassa asambhavo, kassacideva sambhavoti āha ‘‘kassaci sambhavadassanatthaṃ vutta’’nti.

    తణ్హావిచరితనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Khuddakavatthuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౧౭. ఖుద్దకవత్థువిభఙ్గో • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact