| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิภงฺค-อนุฎีกา • Vibhaṅga-anuṭīkā |
๑๗. ขุทฺทกวตฺถุวิภโงฺค
17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
๑. เอกกนิเทฺทสวณฺณนา
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
๘๔๓-๔. อตฺถิปฎิจฺจํ นามาติ อตฺถิตา ปฎิจฺจโตฺถ นาม, อสติปิ สหชาตปุเรชาตาทิภาเว ยสฺมิํ สติ ยํ โหติ, โส ตสฺส ปจฺจโยติ กตฺวา ยถา ตถา อตฺถิตามตฺตํ อิธ ปฎิจฺจโตฺถติ อโตฺถฯ ตํ ปน ปฎิจฺจตฺถํ พฺยติเรกมุเขน ปากฎตรํ กาตุํ ‘‘ยถา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ นิสฺสยาทิปจฺจยภาเวน ปฎิจฺจาติ วุตฺตนฺติ นิสฺสยาทิปจฺจยภาวโต ปจฺจยภูตํ จกฺขาทิ ‘‘ปฎิจฺจา’’ติ วุตฺตํฯ เอกิสฺสา เสณิยาติ อฎฺฐารสสุ เสณีสุ มยํ อมุกาย เสณิยา ชาตามฺห, น อเญฺญ วิย อปฺปญฺญาตาติ เอวเมตฺถ อตฺถํ วทนฺติฯ
843-4. Atthipaṭiccaṃnāmāti atthitā paṭiccattho nāma, asatipi sahajātapurejātādibhāve yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa paccayoti katvā yathā tathā atthitāmattaṃ idha paṭiccatthoti attho. Taṃ pana paṭiccatthaṃ byatirekamukhena pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘yathā’’tiādimāha. Tattha nissayādipaccayabhāvena paṭiccāti vuttanti nissayādipaccayabhāvato paccayabhūtaṃ cakkhādi ‘‘paṭiccā’’ti vuttaṃ. Ekissā seṇiyāti aṭṭhārasasu seṇīsu mayaṃ amukāya seṇiyā jātāmha, na aññe viya appaññātāti evamettha atthaṃ vadanti.
ปุรโต กรณํ ปมุขภาวกรณํฯ นิธานราสีติ นิทหิตฺวา ฐปิตธนนิจโยฯ ยโสติ อิสฺสริยํฯ ตํ ปน เยสุ วตฺตติ, เตสุ ปฎฺฐาปกอาณากรเณหิ ปากโฎ โหตีติ ‘‘ปฎฺฐาปกมโท, อาณากรณมโท’’ติ จ วุตฺตํฯ
Purato karaṇaṃ pamukhabhāvakaraṇaṃ. Nidhānarāsīti nidahitvā ṭhapitadhananicayo. Yasoti issariyaṃ. Taṃ pana yesu vattati, tesu paṭṭhāpakaāṇākaraṇehi pākaṭo hotīti ‘‘paṭṭhāpakamado, āṇākaraṇamado’’ti ca vuttaṃ.
๘๔๕. วตฺถุนาติ ชาติอาทิปวตฺติเหตุนาฯ
845. Vatthunāti jātiādipavattihetunā.
๘๔๖. ปติฎฺฐาภาโวติ กุสลกเมฺมสุ ปติฎฺฐานาภาโว, โส ปน ยสฺมา กุสลกิริยาย ฐานํ น โหติ, ตสฺมา ‘‘กุสลกรเณ อฎฺฐาน’’นฺติ อาหฯ ปมาทสงฺขาตสฺส อตฺถสฺส เอวมาทิโก ปริยาโยติ โยชนาฯ อาทิ-สเทฺทน ‘‘วจีทุจฺจริเต, มโนทุจฺจริเต จิตฺตสฺส โวสฺสโคฺค, มโกฺข, ปฬาโส’’ติ จ เอวมาทิกสฺส สงฺคโห ทฎฺฐโพฺพฯ ‘‘ปมาโท ปมชฺชนาที’’ติอาทิโก ตทตฺถปฺปกาสโก, ‘‘จิตฺตสฺส โวสฺสโคฺค โวสฺสคฺคานุปฺปาทน’’นฺติอาทิโก ตปฺปริยายปฺปกาสโก พฺยญฺชนปริยาโย จ อปริยโนฺตติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘จตฺตาโร ขเนฺธ ทเสฺสตี’’ติ อิมินา สติโวสฺสคฺคาการปฺปวตฺตา จตฺตาโร อกุสลกฺขนฺธา ปมาโทติ วทติฯ
846. Patiṭṭhābhāvoti kusalakammesu patiṭṭhānābhāvo, so pana yasmā kusalakiriyāya ṭhānaṃ na hoti, tasmā ‘‘kusalakaraṇe aṭṭhāna’’nti āha. Pamādasaṅkhātassa atthassa evamādiko pariyāyoti yojanā. Ādi-saddena ‘‘vacīduccarite, manoduccarite cittassa vossaggo, makkho, paḷāso’’ti ca evamādikassa saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Pamādo pamajjanādī’’tiādiko tadatthappakāsako, ‘‘cittassa vossaggo vossaggānuppādana’’ntiādiko tappariyāyappakāsako byañjanapariyāyo ca apariyantoti sambandho. ‘‘Cattāro khandhe dassetī’’ti iminā sativossaggākārappavattā cattāro akusalakkhandhā pamādoti vadati.
๘๔๗. อนิวาตวุตฺติตาย เหตุภูโต จิตฺตสมฺปคฺคโห มานวิเสโสฯ
847. Anivātavuttitāya hetubhūto cittasampaggaho mānaviseso.
๘๔๘. อุตฺตรภาโว อุตฺตริยํ, กรเณน อุตฺตริยํ กรณุตฺตริยํ, สารเมฺภน ปรสฺส กิริยโต อุตฺตริกิริยาฯ
848. Uttarabhāvo uttariyaṃ, karaṇena uttariyaṃ karaṇuttariyaṃ, sārambhena parassa kiriyato uttarikiriyā.
๘๔๙. เนรุตฺติกวิธาเนนาติ อิ-การจฺจ-การานญฺจ ร-การตาปาทเนนฯ
849. Neruttikavidhānenāti i-kāracca-kārānañca ra-kāratāpādanena.
อตฺตหิตํ อตฺตาติ อุตฺตรปทโลเปน นิเทฺทสมาห ยถา ‘‘รูปภโว รูปํ, ภีมเสโน ภีโม’’ติ จฯ อาทิโนฺน, ปโตฺต วา อโตฺถ อตฺตาติ นิรุตฺตินเยน ปทสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ
Attahitaṃ attāti uttarapadalopena niddesamāha yathā ‘‘rūpabhavo rūpaṃ, bhīmaseno bhīmo’’ti ca. Ādinno, patto vā attho attāti niruttinayena padasiddhi veditabbā.
มุทฺทิตสฺสาติ องฺกิตสฺสฯ
Mudditassāti aṅkitassa.
๘๕๐. ชานนฺตเสฺสว มหาชนสฺสฯ อุปาทานาทิปจฺจเยติ อินฺธนุทกจีวราทิเก ปาริปูริเหตุเกฯ
850. Jānantasseva mahājanassa. Upādānādipaccayeti indhanudakacīvarādike pāripūrihetuke.
๘๕๑. คณฺฐิกา สยํ คณฺฐิกรณโตฯ ปติรูปวจนโต, อเญฺญสํ คณฺฐิเภทโต จ คณฺฐิภูตาฯ
851. Gaṇṭhikā sayaṃ gaṇṭhikaraṇato. Patirūpavacanato, aññesaṃ gaṇṭhibhedato ca gaṇṭhibhūtā.
๘๕๒. อเภชฺชนฺตรตาย สมาเสวิตตาย สุฎฺฐุ อาเสวิตตายฯ
852. Abhejjantaratāya samāsevitatāya suṭṭhu āsevitatāya.
๘๕๓. จิรกาลปริภาวิตเตฺตน เตมนกรณํ อลฺลภาวกรณํ, โลภวเสน อวสฺสวนนฺติ อโตฺถฯ
853. Cirakālaparibhāvitattena temanakaraṇaṃ allabhāvakaraṇaṃ, lobhavasena avassavananti attho.
เอวํ สเนฺต กถํ ขียนนฺติ นิเทฺทโสติ อาห ‘‘ขียนนฺติ จา’’ติอาทิฯ
Evaṃ sante kathaṃ khīyananti niddesoti āha ‘‘khīyananti cā’’tiādi.
๘๕๔. จีวรมณฺฑนาทีนนฺติ จีวรมณฺฑนา ปตฺตมณฺฑนา เสนาสนมณฺฑนาติ อิเมสํฯ อิทานิ ตํ วิเสสนภาวํ โยเชตฺวา ทเสฺสตุํ ‘‘จีวเรน หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ
854. Cīvaramaṇḍanādīnanti cīvaramaṇḍanā pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanāti imesaṃ. Idāni taṃ visesanabhāvaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘cīvarena hī’’tiādi vuttaṃ.
๘๕๕. สภาครหิโต, สภาคปฎิปโกฺข วา อสภาโค, อนนุกูลานํ ปฎิกฺกูลตา วาฯ เตนาห ‘‘มานถทฺธตา, วิโรโธ วา’’ติฯ
855. Sabhāgarahito, sabhāgapaṭipakkho vā asabhāgo, ananukūlānaṃ paṭikkūlatā vā. Tenāha ‘‘mānathaddhatā, virodho vā’’ti.
๘๕๖. สงฺกมฺปนา อุกฺกณฺฐนาวเสน อนวฎฺฐานํ, อนวธานํ วาฯ ตสฺส ตสฺส อารมฺมณสฺส ตณฺหายนาฯ
856. Saṅkampanā ukkaṇṭhanāvasena anavaṭṭhānaṃ, anavadhānaṃ vā. Tassa tassa ārammaṇassa taṇhāyanā.
๘๕๗. กายสฺสาติ นามกายสฺสฯ ตสฺมิญฺหิ อวิปฺผาริเก รูปกาโยปิ อวิปฺผาริโก โหติฯ
857. Kāyassāti nāmakāyassa. Tasmiñhi avipphārike rūpakāyopi avipphāriko hoti.
๘๖๐. ราคาทีนนฺติ ราคโมหอหิริกาโนตฺตปฺปวิจิกิจฺฉาทีนํฯ
860. Rāgādīnanti rāgamohaahirikānottappavicikicchādīnaṃ.
๘๖๑. ติวิธมฺปิ กุหนวตฺถุํ ทเสฺสตุนฺติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ มหานิเทฺทเสฯ ‘‘ตตฺถ กตมา กุหนา ลาภสกฺการสิโลกสนฺนิสฺสิตสฺสา’’ติอาทินา (วิภ. ๘๖๑) อิธ ขุทฺทกวิภเงฺค อาคตํ เทสนานยํ นิสฺสาย มหานิเทฺทสเทสนา ปวตฺตาติ อาห ‘‘นิสฺสยภูตาย อิมาย ปาฬิยา’’ติฯ
861. Tividhampi kuhanavatthuṃ dassetunti sambandho. Tatthāti mahāniddese. ‘‘Tattha katamā kuhanā lābhasakkārasilokasannissitassā’’tiādinā (vibha. 861) idha khuddakavibhaṅge āgataṃ desanānayaṃ nissāya mahāniddesadesanā pavattāti āha ‘‘nissayabhūtāya imāya pāḷiyā’’ti.
อนฺตรหิตานีติ อนฺตวิกลานิ ฉินฺทนฺตานิฯ
Antarahitānīti antavikalāni chindantāni.
ลาภสกฺการสิโลกเหตุ สมฺภาวนาธิปฺปาเยน สํยตาการทสฺสนํ โกหญฺญนฺติ อาห ‘‘ปาปิจฺฉตาย นิรตฺถกกายวจีวิปฺผนฺทนิคฺคหณํ โกรช’’นฺติฯ โย สํเวคพหุโล กุกฺกุจฺจโก ปุเพฺพนาปรํ อตฺตโนปิ กิริยํ ปริสงฺกโนฺต ปจฺจเวกฺขมาโน ติฎฺฐติ, ตาทิสํ วิย อตฺตานํ ทเสฺสโนฺต ‘‘อติปริสงฺกิโต’’ติ วุโตฺตฯ
Lābhasakkārasilokahetu sambhāvanādhippāyena saṃyatākāradassanaṃ kohaññanti āha ‘‘pāpicchatāya niratthakakāyavacīvipphandaniggahaṇaṃ koraja’’nti. Yo saṃvegabahulo kukkuccako pubbenāparaṃ attanopi kiriyaṃ parisaṅkanto paccavekkhamāno tiṭṭhati, tādisaṃ viya attānaṃ dassento ‘‘atiparisaṅkito’’ti vutto.
๘๖๔. ปสํสามุเขน นินฺทนนฺติ ปสํสาวตฺถุโต ขิปนํ พหิ ฉฑฺฑนํ ยถา ‘‘อทายกํ อโห ทานปตี’’ติฯ
864. Pasaṃsāmukhena nindananti pasaṃsāvatthuto khipanaṃ bahi chaḍḍanaṃ yathā ‘‘adāyakaṃ aho dānapatī’’ti.
๘๖๕. คเวสนกมฺมนฺติ อปฺปเกน ลาเภน มหนฺตสฺส ปริเยสนกพฺยาปาโรฯ
865. Gavesanakammanti appakena lābhena mahantassa pariyesanakabyāpāro.
๘๖๖. โปกฺขรํ วุจฺจติ สุนฺทรํ, วณฺณสฺส สุนฺทรภาโว วณฺณปาริปูรี โหตีติ อาห ‘‘วณฺณปาริปูรี วา วณฺณโปกฺขรตา’’ติฯ
866. Pokkharaṃ vuccati sundaraṃ, vaṇṇassa sundarabhāvo vaṇṇapāripūrī hotīti āha ‘‘vaṇṇapāripūrī vā vaṇṇapokkharatā’’ti.
๘๗๙. เสยฺยมานาทินิเทฺทเสสูติ ‘‘ตตฺถ กตโม เสยฺยสฺส ‘เสโยฺยหมสฺมี’ติ มาโน’’ติอาทินา (วิภ. ๘๖๙) นิทฺทิเฎฺฐสุ นวสุ มานนิเทฺทเสสุฯ ‘‘เสยฺยาทิปุคฺคโล’’ติ อิทํ ตตฺถ ปาฬิยํ เสยฺยาทีนํ นวนฺนํ ปุคฺคลานํ อามฎฺฐตฺตา วุตฺตํฯ อิธ ปน ปุคฺคลามสเน สติ เสยฺยปุคฺคโล จ อามสิตโพฺพ สิยาฯ เตเนวาห ‘‘เสยฺยมานภาเวปี’’ติฯ เสยฺยมานภาเวปีติ ปิ-สโทฺท อากฑฺฒโก อเสยฺยมานนิเทฺทเสปิ ปุคฺคลามสนสฺส กตตฺตาฯ ยสฺส กสฺสจีติ เสยฺยาทีสุ ยสฺส กสฺสจิ ปุคฺคลสฺสฯ
879. Seyyamānādiniddesesūti ‘‘tattha katamo seyyassa ‘seyyohamasmī’ti māno’’tiādinā (vibha. 869) niddiṭṭhesu navasu mānaniddesesu. ‘‘Seyyādipuggalo’’ti idaṃ tattha pāḷiyaṃ seyyādīnaṃ navannaṃ puggalānaṃ āmaṭṭhattā vuttaṃ. Idha pana puggalāmasane sati seyyapuggalo ca āmasitabbo siyā. Tenevāha ‘‘seyyamānabhāvepī’’ti. Seyyamānabhāvepīti pi-saddo ākaḍḍhako aseyyamānaniddesepi puggalāmasanassa katattā. Yassa kassacīti seyyādīsu yassa kassaci puggalassa.
๘๘๐. ปุริมมานสฺสาติ ปุเพฺพ ปวตฺตสฺส สทิสมานสฺส, หีนมานสฺส วา, สทิสมานวเสเนว ปน ปาฬิ อาคตาฯ
880. Purimamānassāti pubbe pavattassa sadisamānassa, hīnamānassa vā, sadisamānavaseneva pana pāḷi āgatā.
๘๘๑. ‘‘มิคานํ โกตฺถุโก อโนฺต, ปกฺขีนํ ปน วายโส’’ติ (ชา. ๑.๓.๑๓๕) วจนโต อาห ‘‘ปกฺขิชาตีสุ วายโส อโนฺต ลามโก’’ติฯ
881. ‘‘Migānaṃ kotthuko anto, pakkhīnaṃ pana vāyaso’’ti (jā. 1.3.135) vacanato āha ‘‘pakkhijātīsu vāyaso anto lāmako’’ti.
๘๘๒. วิราคนฺติ อรหตฺตํฯ
882. Virāganti arahattaṃ.
๘๘๓. มานสมฺปยุตฺตจฺฉโนฺท ตณฺหาฉโนฺทฯ มานสภาวํ อนุคโต เสยฺยาทิโต สมฺปคฺคณฺหนวเสน ปวโตฺต มานสมฺปยุตฺตกตฺตุกมฺยตาฉโนฺท วา มานจฺฉโนฺทฯ
883. Mānasampayuttacchando taṇhāchando. Mānasabhāvaṃ anugato seyyādito sampaggaṇhanavasena pavatto mānasampayuttakattukamyatāchando vā mānacchando.
๘๘๔. ตตฺถาติ ตสฺมิํ วิลมฺพเน นิปฺผาเทตเพฺพฯ ยุตฺตํ อนุจฺฉวิกํฯ มุตฺตํ วิสฺสฎฺฐํฯ สิลิฎฺฐํ สหิตํ, อตฺถทฺวยวิภาวกํ วาฯ
884. Tatthāti tasmiṃ vilambane nipphādetabbe. Yuttaṃ anucchavikaṃ. Muttaṃ vissaṭṭhaṃ. Siliṭṭhaṃ sahitaṃ, atthadvayavibhāvakaṃ vā.
๘๘๘. อนุทฺทยเสฺสวาติ เมตฺตายนฺตสฺส วิย อนุกมฺปนฺตสฺส วิย วิกปฺปนาติ อาห ‘‘สหนนฺทิตาทิกสฺสา’’ติ, เมตฺตาทิปติรูเปน ปวตฺตเคหสิตสิเนหสฺสาติ อโตฺถฯ เตนาห ‘‘ตาทิโส ราโค’’ติฯ อโตฺถ ยุชฺชตีติ เอวมฺปิ ‘‘ตตฺถา’’ติ ปาฬิปทสฺส อโตฺถ ยุชฺชติฯ ปรานุทฺทยตาเหตุโก หิ ปรานุทฺทยตาสหิโต โส วิตโกฺกติฯ
888. Anuddayassevāti mettāyantassa viya anukampantassa viya vikappanāti āha ‘‘sahananditādikassā’’ti, mettādipatirūpena pavattagehasitasinehassāti attho. Tenāha ‘‘tādisorāgo’’ti. Attho yujjatīti evampi ‘‘tatthā’’ti pāḷipadassa attho yujjati. Parānuddayatāhetuko hi parānuddayatāsahito so vitakkoti.
๘๙๐. กามคุณปาริปูริยา เยภุเยฺยน โลโก สมฺภาเวตีติ อาห ‘‘อนวญฺญตฺตตฺถเมว กามคุเณ จ ปเตฺถตี’’ติฯ
890. Kāmaguṇapāripūriyā yebhuyyena loko sambhāvetīti āha ‘‘anavaññattatthameva kāmaguṇe ca patthetī’’ti.
เอกกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๒. ทุกนิเทฺทสวณฺณนา
2. Dukaniddesavaṇṇanā
๘๙๑. พนฺธตีติ กุชฺฌนาการํ พนฺธติ ฆเฎติฯ อุปนาโห หิ อาฆาตวตฺถุนา จิตฺตํ พนฺธโนฺต วิย โหติ, ยโต อญฺญถา ปวตฺติตฺวาปิ อวิทิเต อุปนาเห อาฆาตวตฺถุสนฺนิสฺสิโตว โหติฯ
891. Bandhatīti kujjhanākāraṃ bandhati ghaṭeti. Upanāho hi āghātavatthunā cittaṃ bandhanto viya hoti, yato aññathā pavattitvāpi avidite upanāhe āghātavatthusannissitova hoti.
๘๙๒. ทเนฺตหิ ฉินฺทิตฺวาติ ทเนฺตหิ ฉินฺทิตฺวา วิย เอกเทสํ อปเนตฺวา เอกเทสํ คเหตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ
892. Dantehichinditvāti dantehi chinditvā viya ekadesaṃ apanetvā ekadesaṃ gahetvāti adhippāyo.
๘๙๔. อจฺจยํ กตฺวาติ วีติกฺกมํ กตฺวาฯ ปฎิจฺฉาทเนติ อตฺตนา กตสฺส อจฺจยสฺส ปฎิจฺฉาทเนฯ โวจฺฉินฺทนํ วีติกฺกมกิริยาย อปฺปฎิชานวเสน อุปจฺฉินฺทนํ, โวจฺฉินฺทเนน ฉาทนา โวจฺฉินฺทนฉาทนาฯ
894. Accayaṃ katvāti vītikkamaṃ katvā. Paṭicchādaneti attanā katassa accayassa paṭicchādane. Vocchindanaṃ vītikkamakiriyāya appaṭijānavasena upacchindanaṃ, vocchindanena chādanā vocchindanachādanā.
อสมฺมาภาสเน สฐ-สโทฺท โลเก นิรุโฬฺหติ อาห ‘‘โย น สมฺมา ภาสติ, โส สโฐ’’ติฯ สฐสฺส ยกฺขสูกรสทิสตํ ทเสฺสโนฺต ‘‘กุจฺฉิ วา ปิฐิ วา ชานิตุํ น สกฺกา’’ติ อาห, อินฺทชาลสทิโส วา เอโส ทฎฺฐโพฺพฯ
Asammābhāsane saṭha-saddo loke niruḷhoti āha ‘‘yo na sammā bhāsati, so saṭho’’ti. Saṭhassa yakkhasūkarasadisataṃ dassento ‘‘kucchi vā piṭhi vā jānituṃ na sakkā’’ti āha, indajālasadiso vā eso daṭṭhabbo.
โย สพฺพถา วิปนฺนชฺฌาสโยปิ สมาโน กายวจีเภทมเตฺตน อตฺตานํ สมฺปนฺนํ วิย ทเสฺสตฺวา โลกํ วเญฺจโนฺต อญฺญถา สนฺตํ อญฺญถา ปเวเทติฯ เตนาห ‘‘เตเนตํ สาเฐยฺยํ มายาโต พลวตรา วญฺจนาติ ทฎฺฐพฺพ’’นฺติฯ สนฺตโทสปฎิจฺฉาทนเมว หิ มายาฯ เตเนวาติ พลวตรวญฺจนาภาเวเนวฯ ทฬฺหเกราฎิยญฺหิ ‘‘ปริกฺขตตา’’ติ วุตฺตํฯ
Yo sabbathā vipannajjhāsayopi samāno kāyavacībhedamattena attānaṃ sampannaṃ viya dassetvā lokaṃ vañcento aññathā santaṃ aññathā pavedeti. Tenāha ‘‘tenetaṃ sāṭheyyaṃ māyāto balavatarā vañcanāti daṭṭhabba’’nti. Santadosapaṭicchādanameva hi māyā. Tenevāti balavataravañcanābhāveneva. Daḷhakerāṭiyañhi ‘‘parikkhatatā’’ti vuttaṃ.
๙๐๘. อภาเวปีติ ปิ-สเทฺทน ‘‘โก ปน วาโท ภาเว’’ติ ทเสฺสติฯ ยทิปิ หิ ปุถุชฺชนานํ, เอกจฺจานญฺจ เสกฺขานํ ยถารหํ อตฺตาภินิเวสาทีหิ กตูปการํ รูปราคาทิสํโยชนกิจฺจํ สาเธติ, เอกจฺจานํ ปน วินา เอว เตหีติ กสฺสจิปิ กิเลสสฺส อวิกฺขมฺภิตตฺตา กถญฺจิปิ อวิมุโตฺต กามภโว อชฺฌตฺตคฺคหณสฺส วิเสสปจฺจโยติ ‘‘อชฺฌตฺต’’นฺติ วุจฺจติ, ตทภาวโต ‘‘พหิทฺธา’’ติ ลทฺธโวหาเร รูปารูปภเว เกวลมฺปิ สํโยชนกิจฺจํ สาเธนฺตํ ปวตฺตตีติ, ตโต เอว รูปารูปาวจรสตฺตานํ พหิทฺธาสํโยชนภาวเหตชาตนฺติ จ ‘‘พหิทฺธาสํโยชน’’นฺติ วุจฺจตีติ อิมมตฺถมาห ‘‘สกฺกายทิฎฺฐาทีนํ…เป.… โยชนํ นามา’’ติฯ
908. Abhāvepīti pi-saddena ‘‘ko pana vādo bhāve’’ti dasseti. Yadipi hi puthujjanānaṃ, ekaccānañca sekkhānaṃ yathārahaṃ attābhinivesādīhi katūpakāraṃ rūparāgādisaṃyojanakiccaṃ sādheti, ekaccānaṃ pana vinā eva tehīti kassacipi kilesassa avikkhambhitattā kathañcipi avimutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa visesapaccayoti ‘‘ajjhatta’’nti vuccati, tadabhāvato ‘‘bahiddhā’’ti laddhavohāre rūpārūpabhave kevalampi saṃyojanakiccaṃ sādhentaṃ pavattatīti, tato eva rūpārūpāvacarasattānaṃ bahiddhāsaṃyojanabhāvahetajātanti ca ‘‘bahiddhāsaṃyojana’’nti vuccatīti imamatthamāha ‘‘sakkāyadiṭṭhādīnaṃ…pe… yojanaṃ nāmā’’ti.
ทุกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๓. ติกนิเทฺทสวณฺณนา
3. Tikaniddesavaṇṇanā
๙๐๙. อวิชฺชาภวตณฺหาหิ วิย อิสฺสามจฺฉริยโทมนสฺสาทิสหายภูเตน โทเสนปิ ภวาภิสงฺขรณํ โหตีติ ‘‘อกุสลมูลาเนว วฎฺฎมูลานี’’ติฯ เตนาห ‘‘ตีหิ…เป.… กถิโต’’ติฯ
909. Avijjābhavataṇhāhi viya issāmacchariyadomanassādisahāyabhūtena dosenapi bhavābhisaṅkharaṇaṃ hotīti ‘‘akusalamūlāneva vaṭṭamūlānī’’ti. Tenāha ‘‘tīhi…pe… kathito’’ti.
๙๑๙. รูปารูปาวจรวิปากานํ สนฺตปณีตภาเวน อุฬารตมตฺตา ตตฺถ สาติสโย ภวราโค วุโตฺตฯ
919. Rūpārūpāvacaravipākānaṃ santapaṇītabhāvena uḷāratamattā tattha sātisayo bhavarāgo vutto.
๙๒๐. มาเนน ฐปนาติ มาเนน เสยฺยาทิวเสน อตฺตโน ฐปนาฯ ฐปนาติ จ ทหนา, ปคฺคณฺหนา วาฯ
920. Mānena ṭhapanāti mānena seyyādivasena attano ṭhapanā. Ṭhapanāti ca dahanā, paggaṇhanā vā.
๙๒๑. ตํสมฺปยุตฺตาติ โทสสมฺปยุตฺตาฯ
921. Taṃsampayuttāti dosasampayuttā.
๙๒๒. เตสํ วณฺณเภทนฺติ เตสํ ชีวานํ วณฺณวิเสสํ, เตสํ วา ตถา กเถนฺตานํ สุตฺวาฯ พฺยาปีติ สกลโลกพฺยาปี, สกลสรีรพฺยาปี วาฯ ปริมณฺฑโลติ ปรมาณุปฺปมาโณ หุตฺวา ปริมณฺฑโลฯ อาทิ-สเทฺทน องฺคุฎฺฐปฺปมาโณ วยปฺปมาโณติอาทิกํ สงฺคณฺหาติฯ
922. Tesaṃ vaṇṇabhedanti tesaṃ jīvānaṃ vaṇṇavisesaṃ, tesaṃ vā tathā kathentānaṃ sutvā. Byāpīti sakalalokabyāpī, sakalasarīrabyāpī vā. Parimaṇḍaloti paramāṇuppamāṇo hutvā parimaṇḍalo. Ādi-saddena aṅguṭṭhappamāṇo vayappamāṇotiādikaṃ saṅgaṇhāti.
๙๒๓. อุตุวิปริณามโช สีตาทิอุตุวิปริวตฺตชาโตฯ โอปกฺกมิโก อตฺตโน, ปรสฺส วา ตาทิสอุปกฺกมนิพฺพโตฺตฯ วิสมปริหารโช จิราสนจิรฎฺฐานาทินา กายสฺส วิสมปริหรณโต ชาโตฯ สนฺนิปาตโช สญฺจยโต ปฎฺฐาย ปเจฺจกํ วิสมาการโต โทสตฺตยสโมธานโต ชาโตฯ กมฺมสมุฎฺฐาโน อุตุวิปริณามาทีหิ วินา กมฺมโต สมุฎฺฐิโตฯ ปิตฺตเสมฺหวาตสมุฎฺฐานา ปน ปิตฺตาทีนํ อธิกภาเวเนว วุตฺตาฯ สพฺพสฺสาปิ หิ โรคสฺส โทสตฺตยํ อาสนฺนการณํ โทสปฺปโกเปน วินา อภาวโตฯ กมฺมํ ปธานการณํ กโตกาเส เอว ตสฺมิํ อุปฺปชฺชนโต, อิตรํ ปน ตสฺส สหการิการณํ ทฎฺฐพฺพํฯ ตยิทํ ปุเพฺพกตเหตุวาทิโน ปฎิกฺขิปนฺติฯ อุปปชฺชเวทนียผลมฺปิ ปุเพฺพกตเหตุกปกฺขิกเมว อตีตทฺธิกตฺตา กมฺมสฺสาติ อรุจิสูจนตฺถํ กิร-สทฺทคฺคหณํ กโรติ ‘‘อุปปชฺชเวทนียญฺจ กิร ปฎิกฺขิปนฺตี’’ติฯ
923. Utuvipariṇāmajo sītādiutuviparivattajāto. Opakkamiko attano, parassa vā tādisaupakkamanibbatto. Visamaparihārajo cirāsanaciraṭṭhānādinā kāyassa visamapariharaṇato jāto. Sannipātajo sañcayato paṭṭhāya paccekaṃ visamākārato dosattayasamodhānato jāto. Kammasamuṭṭhāno utuvipariṇāmādīhi vinā kammato samuṭṭhito. Pittasemhavātasamuṭṭhānā pana pittādīnaṃ adhikabhāveneva vuttā. Sabbassāpi hi rogassa dosattayaṃ āsannakāraṇaṃ dosappakopena vinā abhāvato. Kammaṃ padhānakāraṇaṃ katokāse eva tasmiṃ uppajjanato, itaraṃ pana tassa sahakārikāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ pubbekatahetuvādino paṭikkhipanti. Upapajjavedanīyaphalampi pubbekatahetukapakkhikameva atītaddhikattā kammassāti arucisūcanatthaṃ kira-saddaggahaṇaṃ karoti ‘‘upapajjavedanīyañca kira paṭikkhipantī’’ti.
๙๒๔. ทาหการณตายาติ ราคาทิทสวิธคฺคิทาหสฺส, นรกคฺคิทาหสฺส จ การณตายฯ
924. Dāhakāraṇatāyāti rāgādidasavidhaggidāhassa, narakaggidāhassa ca kāraṇatāya.
๙๒๖. ปุถุนิมิตฺตสภาเวสูติ ปุถุ นานากิเลสาทีนํ การณสภาเวสุฯ
926. Puthunimittasabhāvesūti puthu nānākilesādīnaṃ kāraṇasabhāvesu.
๙๓๑. อทฺทนํ อทฺทา มทฺทโว, อเนกตฺถตฺตา ธาตูนํ ตปฺปฎิเกฺขเปน อนทฺทาติ อาห ‘‘อมุทุตา วา อนทฺทา’’ติฯ
931. Addanaṃ addā maddavo, anekatthattā dhātūnaṃ tappaṭikkhepena anaddāti āha ‘‘amudutā vā anaddā’’ti.
๙๓๖. อโยนิโสมนสิการเหตุกตฺตา อาวชฺชนาย อกุสลานุกูลกิจฺจตา ทฎฺฐพฺพาฯ
936. Ayonisomanasikārahetukattā āvajjanāya akusalānukūlakiccatā daṭṭhabbā.
ติกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๔. จตุกฺกนิเทฺทสวณฺณนา
4. Catukkaniddesavaṇṇanā
๙๓๙. เอวํ-สเทฺทนาติ นิทสฺสนเตฺถน เอวํ-สเทฺทนาติ อธิปฺปาโยฯ ภโว เอว อภิวุโทฺธ อภโว ยถา ‘‘อเสกฺขา ธมฺมา’’ติ (ธ. ส. ติกมาติกา ๑๑)ฯ ทุติยสฺมิํ ปเกฺข ภวาภวสเทฺทน สมฺปตฺติวิปตฺติโย, วุทฺธิหานิโย วา วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ
939. Evaṃ-saddenāti nidassanatthena evaṃ-saddenāti adhippāyo. Bhavo eva abhivuddho abhavo yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 11). Dutiyasmiṃ pakkhe bhavābhavasaddena sampattivipattiyo, vuddhihāniyo vā vuttāti veditabbā.
อคติยาติ อยุตฺตคติยา, อปฺปติรูปกิริยายาติ อโตฺถฯ
Agatiyāti ayuttagatiyā, appatirūpakiriyāyāti attho.
โกธูปายาส…เป.… มาตุคามา วา อูมิอาทิภยนฺติ โยชนาฯ ปญฺจกามคุณมาตุคามคฺคหเณติ ปญฺจกามคุณคฺคหเณ, มาตุคามคฺคหเณ จฯ
Kodhūpāyāsa…pe… mātugāmā vā ūmiādibhayanti yojanā. Pañcakāmaguṇamātugāmaggahaṇeti pañcakāmaguṇaggahaṇe, mātugāmaggahaṇe ca.
‘‘สยํกตํ สุขทุกฺข’’นฺติอาทิกา ทิฎฺฐิ ยทิปิ อเญฺญสมฺปิ ทิฎฺฐิคติกานํ อเตฺถว, ติมฺพรุโก ปน ตถาทิฎฺฐิโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉีติ สา ทิฎฺฐิ ‘‘ติมฺพรุกทิฎฺฐี’’ติ (สํ. นิ. ๒.๑๘) วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘ติมฺพรุโก…เป.… อาคตตฺตา’’ติฯ
‘‘Sayaṃkataṃ sukhadukkha’’ntiādikā diṭṭhi yadipi aññesampi diṭṭhigatikānaṃ attheva, timbaruko pana tathādiṭṭhiko bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchīti sā diṭṭhi ‘‘timbarukadiṭṭhī’’ti (saṃ. ni. 2.18) vuttā. Tenāha ‘‘timbaruko…pe… āgatattā’’ti.
จตุกฺกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๕. ปญฺจกนิเทฺทสวณฺณนา
5. Pañcakaniddesavaṇṇanā
๙๔๐. อาคมนสฺส ปฎิสนฺธิคฺคหณวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ
940. Āgamanassa paṭisandhiggahaṇavasenāti adhippāyo.
๙๔๑. อุปจยนโตติ วฑฺฒนโตฯ อญฺญถาติ ลาภโต ตกฺกนโต จ อญฺญปฺปกาโร คหิโตติ ตํ ทเสฺสโนฺต ‘‘สทฺธารุจิอาทีหี’’ติ อาหฯ อนุสฺสวโต หิ สทฺทหนํ, รุจฺจนํ ปน ชาติสฺสรญาณโตปิ โหติฯ อาทิ-สเทฺทน ขนฺติอาทีนํ สงฺคโหฯ
941. Upacayanatoti vaḍḍhanato. Aññathāti lābhato takkanato ca aññappakāro gahitoti taṃ dassento ‘‘saddhāruciādīhī’’ti āha. Anussavato hi saddahanaṃ, ruccanaṃ pana jātissarañāṇatopi hoti. Ādi-saddena khantiādīnaṃ saṅgaho.
๙๔๒. อกฺขนฺติ มูลํ เอเตสนฺติ อกฺขนฺติมูลกาฯ ทุกฺกฎทุพฺภาสิตตาทิโทสา ตาทิสานิ กายวจีมโนทุจฺจริตานิฯ
942. Akkhanti mūlaṃ etesanti akkhantimūlakā. Dukkaṭadubbhāsitatādidosā tādisāni kāyavacīmanoduccaritāni.
๙๔๓. อุทคฺคตาสงฺขาโต อวูปสโม น อุทฺธจฺจสงฺขาโตติ ปีติยา เอว สวิปฺผาริกตาสงฺขาตํ อสนฺตสภาวํ อาหฯ อวูปสมเหตุภูโตติ วิเกฺขปเหตุภูโตฯ ปีติยา อากาโรติ ปีติยา ปวตฺติอากาโรฯ
943. Udaggatāsaṅkhāto avūpasamo na uddhaccasaṅkhātoti pītiyā eva savipphārikatāsaṅkhātaṃ asantasabhāvaṃ āha. Avūpasamahetubhūtoti vikkhepahetubhūto. Pītiyā ākāroti pītiyā pavattiākāro.
ปญฺจกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๖. ฉกฺกนิเทฺทสวณฺณนา
6. Chakkaniddesavaṇṇanā
๙๔๔. เตนาติ โกธาทีนํเยว วิวาทมูลตฺตาฯ
944. Tenāti kodhādīnaṃyeva vivādamūlattā.
๙๔๕. กุสลานุโยเค สาตจฺจํ กุสลานุโยคสาตจฺจํฯ
945. Kusalānuyoge sātaccaṃ kusalānuyogasātaccaṃ.
คเณน สตฺตสมูเหน สงฺคณิ สนฺนิปตนํ เยน สทฺธิํ, เตน สงฺคติ คณสงฺคณิกาฯ กสฺสจิ ฆาสจฺฉาทนาทิกสฺสฯ
Gaṇena sattasamūhena saṅgaṇi sannipatanaṃ yena saddhiṃ, tena saṅgati gaṇasaṅgaṇikā. Kassaci ghāsacchādanādikassa.
๙๔๖. อุปวิตเกฺกตีติ อารมฺมณํ อุเปจฺจ ตเกฺกติฯ
946. Upavitakketīti ārammaṇaṃ upecca takketi.
๙๔๘. อธิจฺจสมุปฺปนฺนิโกติ ‘‘อธิจฺจสมุปฺปโนฺน อตฺตา จ โลโก จา’’ติ เอวํวาทีฯ
948. Adhiccasamuppannikoti ‘‘adhiccasamuppanno attā ca loko cā’’ti evaṃvādī.
ฉกฺกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๘. อฎฺฐกนิเทฺทสวณฺณนา
8. Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
๙๕๒. โอสีทนากาเรนาติ กตฺตพฺพกเมฺม อนุสฺสหนากาเรนฯ
952. Osīdanākārenāti kattabbakamme anussahanākārena.
๙๕๘. เต อภินิเวสา อสญฺญีวาทา วทนฺติ เอเตหีติฯ
958. Te abhinivesā asaññīvādā vadanti etehīti.
อฎฺฐกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๙. นวกนิเทฺทสวณฺณนา
9. Navakaniddesavaṇṇanā
๙๖๐-๙๖๓. ทสมสฺสาติ อฎฺฐานฆาตสฺสฯ
960-963. Dasamassāti aṭṭhānaghātassa.
อชฺฌตฺตนฺติ โคจรชฺฌตฺตํ อธิเปฺปตํฯ เอตสฺส คาถาวจนสฺสฯ นิฎฺฐเปตฺวาติ อภินิวิสฺสฯ
Ajjhattanti gocarajjhattaṃ adhippetaṃ. Etassa gāthāvacanassa. Niṭṭhapetvāti abhinivissa.
๙๖๔. อเญฺญสํ ผสฺสาทีนํ สงฺขตภาเว ยถาสกํปจฺจเยหิฯ เยนากาเรน มานสฺส สาติสยา ปวตฺติ, ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘อหนฺติ, อสฺมีติ จา’’ติ วุตฺตํฯ อตฺตโนติ ทิฎฺฐิคตปริกปฺปิตสฺส อตฺตโนฯ ยถา มานสฺส สมฺปคฺคหวเสน, เอวํ ตณฺหาย มมตฺตวเสน, ทิฎฺฐิยา นิจฺจาทิวเสน ปวตฺติ วิเสสวตี สมาเนปิ อนาคตกาลามสเนติ อาห ‘‘ภวิสฺสนฺตี…เป.… วุโตฺต’’ติฯ ‘‘อหมสฺมี’’ติ ปน ปวตฺตมานเสฺสว ภวตีติ สพฺพปทสาธารณสฺส มานเสฺสว วเสน อิญฺชิตาทิตา อฎฺฐกถายํ วุตฺตาฯ
964. Aññesaṃ phassādīnaṃ saṅkhatabhāve yathāsakaṃpaccayehi. Yenākārena mānassa sātisayā pavatti, taṃ dassetuṃ ‘‘ahanti, asmīti cā’’ti vuttaṃ. Attanoti diṭṭhigataparikappitassa attano. Yathā mānassa sampaggahavasena, evaṃ taṇhāya mamattavasena, diṭṭhiyā niccādivasena pavatti visesavatī samānepi anāgatakālāmasaneti āha ‘‘bhavissantī…pe… vutto’’ti. ‘‘Ahamasmī’’ti pana pavattamānasseva bhavatīti sabbapadasādhāraṇassa mānasseva vasena iñjitāditā aṭṭhakathāyaṃ vuttā.
นวกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Navakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
๑๐. ทสกนิเทฺทสวณฺณนา
10. Dasakaniddesavaṇṇanā
๙๗๐. สงฺกปฺปนนฺติ ‘‘กุสลตา’’ติ วุตฺตปทสฺส อตฺถวจนํฯ ตสฺสา อุปายจินฺตายฯ มิจฺฉาภาโว สาวชฺชภาโวฯ ตทากาโร โมโหติ ยถาวุตฺตากาเรน ปวเตฺต จิตฺตุปฺปาเท โมโหฯ ตสฺสาปิ ยถาวุตฺตปจฺจเวกฺขณายปิ ยถากตปาเปปิฯ อธิมานสมฺปยุตฺตํ สญฺชานนํ ปกติปุริสนฺตรทสฺสนาทิวเสน ปวตฺตํ ทิฎฺฐิสมฺปยุตฺตจิตฺตํ ผลํ วิย วิมุตฺตนฺติ คหิตํ ทฎฺฐพฺพํฯ
970. Saṅkappananti ‘‘kusalatā’’ti vuttapadassa atthavacanaṃ. Tassā upāyacintāya. Micchābhāvo sāvajjabhāvo. Tadākāro mohoti yathāvuttākārena pavatte cittuppāde moho. Tassāpi yathāvuttapaccavekkhaṇāyapi yathākatapāpepi. Adhimānasampayuttaṃ sañjānanaṃ pakatipurisantaradassanādivasena pavattaṃ diṭṭhisampayuttacittaṃ phalaṃ viya vimuttanti gahitaṃ daṭṭhabbaṃ.
ทสกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dasakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ตณฺหาวิจริตนิเทฺทสวณฺณนา
Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā
๙๗๓. วิเสสํ อกตฺวาติ อนุปนิธานํ, สมโต จ อสมโต จ อุปนิธานนฺติ อิมํ วิภาคํ อกตฺวา, โย ‘‘อิตฺถํ, เอวํ, อญฺญถา’’ติ ปเทหิ ปกาสิโตฯ
973. Visesaṃakatvāti anupanidhānaṃ, samato ca asamato ca upanidhānanti imaṃ vibhāgaṃ akatvā, yo ‘‘itthaṃ, evaṃ, aññathā’’ti padehi pakāsito.
วิเสสสฺสาติ ‘‘อิตฺถํ, เอวํ, อญฺญถา’’ติ ยถาวุตฺตเสฺสว วิเสสสฺสฯ ทิฎฺฐิยาติ ทิฎฺฐิยา คหิตาย ตทวินาภาวินี ตณฺหา ทสฺสิตาฯ สีสสีสมูลเกหีติ จตูหิ สีเสหิ, ทฺวาทสหิ จ สีสมูลเกหิฯ สยเมว จ ตณฺหา ทสฺสิตาติ โยชนาฯ ยทิ ทิฎฺฐิมานคาโหปิ อิธาธิเปฺปโต, ยโต ‘‘ตณฺหามานทิฎฺฐิวเสน สมูหคาหโต’’ติ (วิภ. อฎฺฐ. ๙๗๓) อฎฺฐกถายํ วุตฺตํ, กถํ ‘‘ตณฺหาวิจริตานี’’ติ วจนนฺติ อาห ‘‘ทิฎฺฐิมาเนสู’’ติอาทิฯ ตํมูลกตฺตาติ ตณฺหามูลกตฺตาฯ
Visesassāti ‘‘itthaṃ, evaṃ, aññathā’’ti yathāvuttasseva visesassa. Diṭṭhiyāti diṭṭhiyā gahitāya tadavinābhāvinī taṇhā dassitā. Sīsasīsamūlakehīti catūhi sīsehi, dvādasahi ca sīsamūlakehi. Sayameva ca taṇhā dassitāti yojanā. Yadi diṭṭhimānagāhopi idhādhippeto, yato ‘‘taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato’’ti (vibha. aṭṭha. 973) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, kathaṃ ‘‘taṇhāvicaritānī’’ti vacananti āha ‘‘diṭṭhimānesū’’tiādi. Taṃmūlakattāti taṇhāmūlakattā.
๙๗๔. น อวกฺกรียตีติ อนวการี, ตํ อนวการิํ กตฺวา, ตํ ปทนฺตเรน วิภาเวโนฺต ‘‘อนวกฺกริ, ตํ กตฺวา’’ติ อาหฯ วิเกฺขปนํ อวยวโต วิภาโคฯ อตฺตโต อวินิพฺภุชิตฺวาติ ยฺวายํ ทิฎฺฐิคติกปริกปฺปิโต อตฺตา, ตโต อวิสุํ กตฺวาฯ
974. Na avakkarīyatīti anavakārī, taṃ anavakāriṃ katvā, taṃ padantarena vibhāvento ‘‘anavakkari, taṃ katvā’’ti āha. Vikkhepanaṃ avayavato vibhāgo. Attato avinibbhujitvāti yvāyaṃ diṭṭhigatikaparikappito attā, tato avisuṃ katvā.
๙๗๖. พหิกตานิ รูปาทีนิ อุปคนฺตฺวา ปวตฺตา ตณฺหา อุปาทายาติ วุตฺตาติ โยชนาฯ
976. Bahikatāni rūpādīni upagantvā pavattā taṇhā upādāyāti vuttāti yojanā.
เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส เอกสฺมิํ อตฺตภาเว กสฺสจิ ตณฺหาวิจริตสฺส อสมฺภโว, กสฺสจิเทว สมฺภโวติ อาห ‘‘กสฺสจิ สมฺภวทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติฯ
Ekaccassa puggalassa ekasmiṃ attabhāve kassaci taṇhāvicaritassa asambhavo, kassacideva sambhavoti āha ‘‘kassaci sambhavadassanatthaṃ vutta’’nti.
ตณฺหาวิจริตนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Khuddakavatthuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / วิภงฺคปาฬิ • Vibhaṅgapāḷi / ๑๗. ขุทฺทกวตฺถุวิภโงฺค • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / สโมฺมหวิโนทนี-อฎฺฐกถา • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
๑. เอกกมาติกาทิวณฺณนา • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
(๒.) ทุกนิเทฺทสวณฺณนา • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(๓.) ติกนิเทฺทสวณฺณนา • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(๔.) จตุกฺกนิเทฺทสวณฺณนา • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(๕.) ปญฺจกนิเทฺทสวณฺณนา • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(๖.) ฉกฺกนิเทฺทสวณฺณนา • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(๘.) อฎฺฐกนิเทฺทสวณฺณนา • (8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
(๙.) นวกนิเทฺทสวณฺณนา • (9.) Navakaniddesavaṇṇanā
(๑๐.) ทสกนิเทฺทสวณฺณนา • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / วิภงฺค-มูลฎีกา • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ๑๗. ขุทฺทกวตฺถุวิภโงฺค • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
