| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ
17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
១. ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
៨៣២. ‘‘តេត្តិំសតិ តិកា’’តិ វុត្តំ, តេ បន បញ្ចតិំស។ តថា ‘‘បុរិសមលាទយោ អដ្ឋ នវកា’’តិ វុត្តំ, តេ បន អាឃាតវត្ថុអាទយោ នវ។ យេ ‘‘ទ្វេ អដ្ឋារសកា’’តិអាទិម្ហិ វុត្តា, តេ ឯវ ‘‘ឥតិ អតីតានិ ឆត្តិំសា’’តិអាទិនា តយោ ឆត្តិំសកា កតាតិ អាហ ‘‘ឆ អដ្ឋារសកា’’តិ, ទ្វាសដ្ឋិ បន ទិដ្ឋិគតានិ អញ្ញត្ថ វុត្តភាវេនេវ ឥធ និក្ខិត្តានីតិ ន គហិតានីតិ ទដ្ឋព្ពានិ។
832. ‘‘Tettiṃsati tikā’’ti vuttaṃ, te pana pañcatiṃsa. Tathā ‘‘purisamalādayo aṭṭha navakā’’ti vuttaṃ, te pana āghātavatthuādayo nava. Ye ‘‘dve aṭṭhārasakā’’tiādimhi vuttā, te eva ‘‘iti atītāni chattiṃsā’’tiādinā tayo chattiṃsakā katāti āha ‘‘cha aṭṭhārasakā’’ti, dvāsaṭṭhi pana diṭṭhigatāni aññattha vuttabhāveneva idha nikkhittānīti na gahitānīti daṭṭhabbāni.
ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ekakamātikādivaṇṇanā niṭṭhitā.
(១.) ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
៨៤៣-៨៤៤. អត្ថិ បដិច្ចំ នាមាតិ យថា ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ចា’’តិអាទីសុ និស្សយាទិបច្ចយភាវេន បដិច្ចាតិ វុត្តំ, ន តថា ឥធ ខត្តិយាទិជាតីនំ បរមត្ថតោ អវិជ្ជមានានំ និស្សយាទិបច្ចយត្តស្ស អភាវា។ យេសុ បន ខន្ធេសុ សន្តេសុ ខត្តិយាទិសម្មុតិ ហោតិ, តេសំ អព្ពោច្ឆិន្នតាវ ខត្តិយាទិជាតិយា អត្ថិតា, សា ឥធ បដិច្ច-សទ្ទេន វិភាវិតាតិ អត្ថោ។ ឯកិស្សា សេណិយាតិ អសម្ភិន្នាយាតិ អត្ថោ។
843-844. Atthi paṭiccaṃ nāmāti yathā ‘‘cakkhuñca paṭiccā’’tiādīsu nissayādipaccayabhāvena paṭiccāti vuttaṃ, na tathā idha khattiyādijātīnaṃ paramatthato avijjamānānaṃ nissayādipaccayattassa abhāvā. Yesu pana khandhesu santesu khattiyādisammuti hoti, tesaṃ abbocchinnatāva khattiyādijātiyā atthitā, sā idha paṭicca-saddena vibhāvitāti attho. Ekissā seṇiyāti asambhinnāyāti attho.
បញ្ហវិស្សជ្ជនាទិកិរិយាសុ បុរតោ ករណំ បុរេក្ខារោ។ និក្ខេបរាសីតិ និធានរាសិ។ បត្ថដាកិត្តិនោតិ វិត្ថិណ្ណាកិត្តិនោ។ រត្តញ្ញុមទោតិ បុរាណញ្ញុតាមទោតិ វទន្តិ។ ចិររត្តិជាតេន, ចិររត្តិបព្ពជិតេន វា ជានិតព្ពស្ស, រត្តីនមេវ វា ជាននមទោ។ ឧបដ្ឋាបកមានោតិ អាណាករណមានោ។ អាណាករណញ្ហិ វិចារណំ ឥធ ‘‘យសោ’’តិ វុត្តន្តិ។ បរិមណ្ឌលត្តភាវនិស្សិតោ មានោ បរិណាហមទោ។ សរីរសម្បត្តិបារិបូរិយា មទោ បារិបូរិមទោ។
Pañhavissajjanādikiriyāsu purato karaṇaṃ purekkhāro. Nikkheparāsīti nidhānarāsi. Patthaṭākittinoti vitthiṇṇākittino. Rattaññumadoti purāṇaññutāmadoti vadanti. Cirarattijātena, cirarattipabbajitena vā jānitabbassa, rattīnameva vā jānanamado. Upaṭṭhāpakamānoti āṇākaraṇamāno. Āṇākaraṇañhi vicāraṇaṃ idha ‘‘yaso’’ti vuttanti. Parimaṇḍalattabhāvanissito māno pariṇāhamado. Sarīrasampattipāripūriyā mado pāripūrimado.
៨៤៥. វត្ថុនា វិនាបិ វត្តព្ពតាយ អវត្ថុកំ, ន វត្ថុនោ អភាវា។
845. Vatthunā vināpi vattabbatāya avatthukaṃ, na vatthuno abhāvā.
៨៤៦. ចិត្តស្ស វោស្សជ្ជនន្តិ ចិត្តស្ស សតិតោ មុច្ចនំ, កាយទុច្ចរិតាទីសុ បក្ខន្ទនំ វា វោស្សគ្គោ។ បតិដ្ឋាភាវោតិ កុសលករណេ អដ្ឋានំ, អនុដ្ឋានន្តិ អត្ថោ។ បមាទសង្ខាតស្ស អត្ថស្ស កាយទុច្ចរិតេ ចិត្តស្ស វោស្សគ្គោ បាណាតិបាតេ មិច្ឆាទិដ្ឋិយំ កោធេ ឧបនាហេតិ ឯវមាទិកោ បរិយាយោ អបរិយន្តោ, តទត្ថតប្បរិយាយប្បកាសកោ វោស្សគ្គនិស្សគ្គាទិកោ ព្យញ្ជនបរិយាយោ ចាតិ សព្ពំ តំ សង្ខិបិត្វា ឯវរូបោតិ ឥទំ អាការនិទស្សនំ សព្ពបរិយាយស្ស វត្តុំ អសក្កុណេយ្យត្តា កតន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘បរិយន្តាភាវតោ’’តិ។ វិស្សដ្ឋាការោតិ សតិយា បច្ចនីកភូតេ ចត្តារោ ខន្ធេ ទស្សេតិ។
846. Cittassa vossajjananti cittassa satito muccanaṃ, kāyaduccaritādīsu pakkhandanaṃ vā vossaggo. Patiṭṭhābhāvoti kusalakaraṇe aṭṭhānaṃ, anuṭṭhānanti attho. Pamādasaṅkhātassa atthassa kāyaduccarite cittassa vossaggo pāṇātipāte micchādiṭṭhiyaṃ kodhe upanāheti evamādiko pariyāyo apariyanto, tadatthatappariyāyappakāsako vossagganissaggādiko byañjanapariyāyo cāti sabbaṃ taṃ saṅkhipitvā evarūpoti idaṃ ākāranidassanaṃ sabbapariyāyassa vattuṃ asakkuṇeyyattā katanti dassento āha ‘‘pariyantābhāvato’’ti. Vissaṭṭhākāroti satiyā paccanīkabhūte cattāro khandhe dasseti.
៨៤៧. ចិត្តស្ស ថទ្ធតា តថាបវត្តចិត្តមេវាតិ វទន្តិ, មានវិសេសោ វា ទដ្ឋព្ពោ។ ឧបសង្កមនេ វន្ទិតព្ពំ ហោតីតិ បរិយន្តេនេវ ចរតិ។
847. Cittassa thaddhatā tathāpavattacittamevāti vadanti, mānaviseso vā daṭṭhabbo. Upasaṅkamane vanditabbaṃ hotīti pariyanteneva carati.
៨៤៨. ‘‘អាបត្តិំ អាបន្នោសី’’តិ វុត្តេ ‘‘អាវុសោ, ត្វំ អាបន្នោសី’’តិអាទិនា តេន វុត្តំ តស្សេវ ឧបរិ ខិបនវសេន ‘‘បដិប្ផរិត្វា’’តិ វទន្តិ។ ‘‘តស្មិំ នាម ទលិទ្ទេ, អកុសលេ វា ឥទំ ករោន្តេ អហំ កស្មា ន ករោមី’’តិ ឯវំ ឥធ បដិប្ផរណំ យុត្តំ។ ករណស្ស ឧត្តរកិរិយា ករណុត្តរិយំ។ អកុសលបក្ខោ ឯសាតិ សារម្ភោតិ អធិប្បាយោ។
848. ‘‘Āpattiṃ āpannosī’’ti vutte ‘‘āvuso, tvaṃ āpannosī’’tiādinā tena vuttaṃ tasseva upari khipanavasena ‘‘paṭippharitvā’’ti vadanti. ‘‘Tasmiṃ nāma dalidde, akusale vā idaṃ karonte ahaṃ kasmā na karomī’’ti evaṃ idha paṭippharaṇaṃ yuttaṃ. Karaṇassa uttarakiriyā karaṇuttariyaṃ. Akusalapakkho esāti sārambhoti adhippāyo.
៨៤៩. អតិច្ច ឥច្ឆតីតិ អតិច្ចិច្ឆោ, តស្ស ភាវោ អតិច្ចិច្ឆតាតិ វត្តព្ពេ ច្ចិ-ការលោបំ កត្វា ‘‘អតិច្ឆតា’’តិ វុត្តំ។ អត្រិច្ឆតាតិ ច សា ឯវ វុច្ចតីតិ។ តត្រាបិ នេរុត្តិកវិធានេន បទសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។ យថាលទ្ធំ វា អតិក្កមិត្វា អត្រ អត្រ ឥច្ឆនំ អត្រិច្ឆតា, សា ឯវ រ-ការស្ស ត-ការំ កត្វា ‘‘អតិច្ឆតា’’តិ វុត្តា។
849. Aticca icchatīti aticciccho, tassa bhāvo aticcicchatāti vattabbe cci-kāralopaṃ katvā ‘‘aticchatā’’ti vuttaṃ. Atricchatāti ca sā eva vuccatīti. Tatrāpi neruttikavidhānena padasiddhi veditabbā. Yathāladdhaṃ vā atikkamitvā atra atra icchanaṃ atricchatā, sā eva ra-kārassa ta-kāraṃ katvā ‘‘aticchatā’’ti vuttā.
អត្រិច្ឆន្តិ អតិច្ឆំ, អត្រ វា ឥច្ឆន្តោ។ កេន? អតិលោភេន អតិលោភមិច្ឆាសង្ខាតេន អតិលោភមទេន ច។ អត្តនោ ហិតំ អត្តាតិ វុត្តំ។ ហាយតិ ជីរតិ, អាទិណ្ណោ វា អត្តា, បត្តោ វា អត្តា, នំ ជីរតិ ចន្ទកិន្នរិំ បត្ថយិត្វា អសិតាភូទេវិយា វិហីនោ វិយ។
Atricchanti aticchaṃ, atra vā icchanto. Kena? Atilobhena atilobhamicchāsaṅkhātena atilobhamadena ca. Attano hitaṃ attāti vuttaṃ. Hāyati jīrati, ādiṇṇo vā attā, patto vā attā, naṃ jīrati candakinnariṃ patthayitvā asitābhūdeviyā vihīno viya.
ឥច្ឆាហតស្សាតិ ឥច្ឆាយ ឧបទ្ទុតស្ស, មុទ្ទិតស្ស វា។
Icchāhatassāti icchāya upaddutassa, mudditassa vā.
អតិហីឡយានោតិ អវមញ្ញមានោ។ មលកន្តិ ឯវំនាមកំ ជនបទំ, អព្ភោកាសំ វា។ កោទណ្ឌកេនាតិ កុទណ្ឌកេន រស្សទណ្ឌកេន។ គទ្ទុលេនាតិ ច វទន្តិ។ រុហិរមក្ខិតង្គោតិ រុហិរសិន្នគត្តោ។
Atihīḷayānoti avamaññamāno. Malakanti evaṃnāmakaṃ janapadaṃ, abbhokāsaṃ vā. Kodaṇḍakenāti kudaṇḍakena rassadaṇḍakena. Gaddulenāti ca vadanti. Ruhiramakkhitaṅgoti ruhirasinnagatto.
៨៥០. ជានន្តស្សេវ ភិយ្យោ ភិយ្យោ ចោទេន្តោ វិយ សម្ភាវេតុកាមោ ហោតិ។ បច្ចយេតិ ឧបាទានាទិបច្ចយេ។
850. Jānantasseva bhiyyo bhiyyo codento viya sambhāvetukāmo hoti. Paccayeti upādānādipaccaye.
៨៥១. យេ បតិរូបេន វញ្ចេន្តិ, តេ គណ្ឋិកា, ទុរាចារេន វា គណ្ឋិភូតា។ គណ្ឋិកបុត្តា នាម គណ្ឋិកា ឯវ ហោន្តិ, តេន សទ្ធិវិហារិកា គណ្ឋិកភាវេន ‘‘ថេរោ…បេ.… ទីឃចង្កមេ វិហរតី’’តិ វទន្តិ។
851. Ye patirūpena vañcenti, te gaṇṭhikā, durācārena vā gaṇṭhibhūtā. Gaṇṭhikaputtā nāma gaṇṭhikā eva honti, tena saddhivihārikā gaṇṭhikabhāvena ‘‘thero…pe… dīghacaṅkame viharatī’’ti vadanti.
វដ្ដតិ ភន្តេតិ អយម្បិ ឯកោ បការោ, លាភិនា ឯវ បន សក្កា ញាតុន្តិ អត្តនោ សមាបត្តិលាភិតំ សូចេតីតិ អត្ថោ។ បញ្ចត្តយំ នាម ឧបរិបណ្ណាសកេ ទុតិយសុត្តំ (ម. និ. ៣.២១ អាទយោ)។ តស្ស គម្ភីរត្តា វទតិ ‘‘បញ្ចត្តយំ ឱលោកេន្តស្សា’’តិ។
Vaṭṭati bhanteti ayampi eko pakāro, lābhinā eva pana sakkā ñātunti attano samāpattilābhitaṃ sūcetīti attho. Pañcattayaṃ nāma uparipaṇṇāsake dutiyasuttaṃ (ma. ni. 3.21 ādayo). Tassa gambhīrattā vadati ‘‘pañcattayaṃ olokentassā’’ti.
៨៥២. សិង្គន្តិ សិង្គារំ។ តញ្ហិ កុសលស្ស វិជ្ឈនតោ សមាសេវិតតាយ សីសេ បរិក្ខតំ សុនិខតំ វិសាណំ វិយ, ថិរត្តា ច សិង្គំ វិយាតិ សិង្គំ, តំ បនត្ថតោ រាគោ។
852. Siṅganti siṅgāraṃ. Tañhi kusalassa vijjhanato samāsevitatāya sīse parikkhataṃ sunikhataṃ visāṇaṃ viya, thirattā ca siṅgaṃ viyāti siṅgaṃ, taṃ panatthato rāgo.
៨៥៣. តេមនករណត្ថេ តិន្តិណ-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ។ ខីយនន្តិ ច យេន លោភេន បរំ មមន្តិ វទន្តំ ខីយតិ, សោ វុត្តោ។ ខីយនំ ភណ្ឌនន្តិ ច វទន្តិ។ តិន្តិណន្តិ វា លោលុប្បមិច្ចេវ វុត្តំ ហោតិ។ សញ្ញា-សទ្ទោ ហិ ឯសោ លោលុប្បវាចកោតិ។
853. Temanakaraṇatthe tintiṇa-saddo daṭṭhabbo. Khīyananti ca yena lobhena paraṃ mamanti vadantaṃ khīyati, so vutto. Khīyanaṃ bhaṇḍananti ca vadanti. Tintiṇanti vā loluppamicceva vuttaṃ hoti. Saññā-saddo hi eso loluppavācakoti.
៨៥៤. ឩរុប្បមាណាបីតិ ឯតេន មហន្តឃនភាវេន អបូតិតំ ទស្សេតិ។ អថវាតិអាទិនា ចីវរមណ្ឌនាទីនំ វិសេសនានិ ‘‘ឥមស្ស វា បូតិកាយស្ស ពាហិរានំ វា បរិក្ខារានំ មណ្ឌនា’’តិអាទីនីតិ ទស្សេតិ។ ចីវរេន ហិ មណ្ឌនា ចីវរមណ្ឌនា, ចីវរស្ស វា មណ្ឌនា ចីវរមណ្ឌនា, ឯវំ បត្តមណ្ឌនា សេនាសនមណ្ឌនា ចាតិ អធិប្បាយោ។ ឩនដ្ឋានបូរណំ ឆវិរាគសុសណ្ឋានាទិករណញ្ច ចីវរាទីសុ កាយេ ច យថាយោគំ យោជេតព្ពំ។ តទហុជាតទារកោ វិយ ហោតីតិ ទារកចាបល្យំ ន មុញ្ចតីតិ អត្ថោ។
854. Ūruppamāṇāpīti etena mahantaghanabhāvena apūtitaṃ dasseti. Athavātiādinā cīvaramaṇḍanādīnaṃ visesanāni ‘‘imassa vā pūtikāyassa bāhirānaṃ vā parikkhārānaṃ maṇḍanā’’tiādīnīti dasseti. Cīvarena hi maṇḍanā cīvaramaṇḍanā, cīvarassa vā maṇḍanā cīvaramaṇḍanā, evaṃ pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanā cāti adhippāyo. Ūnaṭṭhānapūraṇaṃ chavirāgasusaṇṭhānādikaraṇañca cīvarādīsu kāye ca yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Tadahujātadārako viya hotīti dārakacāpalyaṃ na muñcatīti attho.
៨៥៥. សទិសា អនុរូបា ភត្តិ សភាគោ, ន សភាគោ អសភាគោ, មានថទ្ធតា, វិរោធោ វា។ តេនស្ស មាតាទីសុ វត្តនំ អសភាគវុត្តិតា។ ឯវំវិធានំ មានាធិកានំ អកុសលានមិទំ នាមំ។
855. Sadisā anurūpā bhatti sabhāgo, na sabhāgo asabhāgo, mānathaddhatā, virodho vā. Tenassa mātādīsu vattanaṃ asabhāgavuttitā. Evaṃvidhānaṃ mānādhikānaṃ akusalānamidaṃ nāmaṃ.
៨៥៦. បរិតស្សិតាតិ សង្កម្បនា, ឧក្កណ្ឋិតស្ស វា តស្ស តស្ស តណ្ហាយនា។
856. Paritassitāti saṅkampanā, ukkaṇṭhitassa vā tassa tassa taṇhāyanā.
៨៥៧. កុសលករណេ កាយស្ស អវិប្ផារិកតា លីនតា ជាតិអាលស្យំ, ន រោគឧតុភោជនាទីហិ កាយគេលញ្ញំ តន្ទី នាម, អថ ខោ បកតិអាលស្យន្តិ អត្ថោ។ កាយាលសិយន្តិ នាមកាយស្ស អាលសិយំ, តទេវ រូបកាយស្សាបីតិ ទដ្ឋព្ពំ។
857. Kusalakaraṇe kāyassa avipphārikatā līnatā jātiālasyaṃ, na rogautubhojanādīhi kāyagelaññaṃ tandī nāma, atha kho pakatiālasyanti attho. Kāyālasiyanti nāmakāyassa ālasiyaṃ, tadeva rūpakāyassāpīti daṭṭhabbaṃ.
៨៥៨. អច្ចសនាទីហិ ឧប្បន្នធាតុក្ខោភនិមិត្តំ អាលសិយំ វិជម្ភិតា។
858. Accasanādīhi uppannadhātukkhobhanimittaṃ ālasiyaṃ vijambhitā.
៨៥៩. ភត្តនិមិត្តេន ឧប្បន្នំ អាលស្យំ ភត្តសម្មទោ។
859. Bhattanimittena uppannaṃ ālasyaṃ bhattasammado.
៨៦០. ឥមេហិ បនាតិ ចិត្តស្ស អកល្យតាទីហិ។ សព្ពត្ថ កិលេសវសេនាតិ ថិនមិទ្ធការណានំ រាគាទីនំ វសេនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។
860. Imehi panāti cittassa akalyatādīhi. Sabbattha kilesavasenāti thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādīnaṃ vasenāti daṭṭhabbaṃ.
៨៦១. សម្មាអាជីវតោ អបេតោ កតោតិ អបកតោ។ សោ អាជីវុបទ្ទវេន ឧបទ្ទុតោតិ កត្វា អាហ ‘‘ឧបទ្ទុតស្សាតិ អត្ថោ’’តិ។
861. Sammāājīvato apeto katoti apakato. So ājīvupaddavena upaddutoti katvā āha ‘‘upaddutassāti attho’’ti.
តិវិធម្បិ តំ តត្ថ អាគតំ តស្ស និស្សយភូតាយ ឥមាយ បាឡិយា ទស្សេតុន្តិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Tividhampi taṃ tattha āgataṃ tassa nissayabhūtāya imāya pāḷiyā dassetunti evamattho daṭṭhabbo.
បាបណិកានីតិ អាបណតោ ឆឌ្ឌិតានិ។ នន្តកានីតិ អន្តរហិតានិ, ចីរានិ វា។ គិលានស្ស បច្ចយភូតា ភេសជ្ជសង្ខាតា ជីវិតបរិក្ខារា គិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា។ បូតិមុត្តន្តិ បុរាណស្ស អបុរាណស្ស ច សព្ពស្ស គោមុត្តស្សេតំ នាមំ។ បូតិភាវេន ឆឌ្ឌិតោសធន្តិបិ កេចិ។
Pāpaṇikānīti āpaṇato chaḍḍitāni. Nantakānīti antarahitāni, cīrāni vā. Gilānassa paccayabhūtā bhesajjasaṅkhātā jīvitaparikkhārā gilānapaccayabhesajjaparikkhārā. Pūtimuttanti purāṇassa apurāṇassa ca sabbassa gomuttassetaṃ nāmaṃ. Pūtibhāvena chaḍḍitosadhantipi keci.
អគព្ភិកា ឯកទ្វារា ទីឃសាលា កិរ ឧទ្ទណ្ឌោ។ កុច្ឆិតរជភូតាយ បាបិច្ឆតាយ និរត្ថកកាយវចីវិប្ផន្ទនិគ្គហណំ កោរជំ, តំ ឯតស្ស អត្ថីតិ កោរជិកោ, អតិវិយ កោរជិកោ កោរជិកកោរជិកោ។ អតិបរិសង្កិតោតិ កេចិ។ មុខសម្ភាវិតោតិ កោរជិកកោរជិកាទិភាវេន បវត្តវចនេហិ អត្តនោ មុខមត្តេន អញ្ញេហិ សម្ភាវិតោ។ សោ ឯវរូបោ ឯវរូបតាយ ឯវ អត្តានំ បរំ វិយ កត្វា ‘‘អយំ សមណោ’’តិអាទិំ កថេតិ។
Agabbhikā ekadvārā dīghasālā kira uddaṇḍo. Kucchitarajabhūtāya pāpicchatāya niratthakakāyavacīvipphandaniggahaṇaṃ korajaṃ, taṃ etassa atthīti korajiko, ativiya korajiko korajikakorajiko. Atiparisaṅkitoti keci. Mukhasambhāvitoti korajikakorajikādibhāvena pavattavacanehi attano mukhamattena aññehi sambhāvito. So evarūpo evarūpatāya eva attānaṃ paraṃ viya katvā ‘‘ayaṃ samaṇo’’tiādiṃ katheti.
បណិធាយាតិ ‘‘អរហាតិ មំ ជានន្តូ’’តិ ចិត្តំ ឋបេត្វា, បត្ថេត្វា វា។ អាបាថកជ្ឈាយីតិ មនុស្សានំ អាបាថដ្ឋានេ សមាធិំ សមាបន្នោ វិយ និសីទន្តោ អាបាថកេ ជនស្ស បាកដដ្ឋានេ ឈាយី។
Paṇidhāyāti ‘‘arahāti maṃ jānantū’’ti cittaṃ ṭhapetvā, patthetvā vā. Āpāthakajjhāyīti manussānaṃ āpāthaṭṭhāne samādhiṃ samāpanno viya nisīdanto āpāthake janassa pākaṭaṭṭhāne jhāyī.
អញ្ញំ វិយ កត្វា អត្តនោ សមីបេ ភណនំ សាមន្តជប្បិតំ។ អាការស្ស រស្សត្តំ កត្វា ‘‘អឋបនា’’តិ វុត្តំ។ កុហនំ កុហោ, តស្ស អយនា បវត្តិ កុហាយនា, កុហស្ស វា បុគ្គលស្ស អយនា គតិកិរិយា កុហាយនា។
Aññaṃ viya katvā attano samīpe bhaṇanaṃ sāmantajappitaṃ. Ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘aṭhapanā’’ti vuttaṃ. Kuhanaṃ kuho, tassa ayanā pavatti kuhāyanā, kuhassa vā puggalassa ayanā gatikiriyā kuhāyanā.
៨៦២. បុដ្ឋស្សាតិ ‘‘កោ តិស្សោ, កោ រាជបូជិតោ’’តិ បុដ្ឋស្ស។ នហនាតិ ពន្ធនា បរិវេឋនា។
862. Puṭṭhassāti ‘‘ko tisso, ko rājapūjito’’ti puṭṭhassa. Nahanāti bandhanā pariveṭhanā.
៨៦៣. និមិត្តេន ចរន្តោ ជីវន្តោ និមិត្តការកោ នេមិត្តិកោ, តស្ស ភាវោ នេមិត្តិកតា។ អត្តនោ ឥច្ឆាយ បកាសនំ ឱភាសោ។ កោ បន សោតិ? ‘‘អជ្ជ ភិក្ខូនំ បច្ចយា ទុល្លភា ជាតា’’តិអាទិកា បច្ចយបដិសំយុត្តកថា។ ឥច្ឆិតវត្ថុស្ស សមីបេ កថនំ សាមន្តជប្បា។
863. Nimittena caranto jīvanto nimittakārako nemittiko, tassa bhāvo nemittikatā. Attano icchāya pakāsanaṃ obhāso. Ko pana soti? ‘‘Ajja bhikkhūnaṃ paccayā dullabhā jātā’’tiādikā paccayapaṭisaṃyuttakathā. Icchitavatthussa samīpe kathanaṃ sāmantajappā.
៨៦៤. ពហិ ឆឌ្ឌនំ ឧក្ខេបនា។ បរបិដ្ឋិមំសខាទនសីលោ បរបិដ្ឋិមំសិកោ, តស្ស ភាវោ បរបិដ្ឋិមំសិកតា។
864. Bahi chaḍḍanaṃ ukkhepanā. Parapiṭṭhimaṃsakhādanasīlo parapiṭṭhimaṃsiko, tassa bhāvo parapiṭṭhimaṃsikatā.
៨៦៥. និកត្តុំ អប្បេន លាភេន ពហុកំ វញ្ចេត្វា គហេតុំ ឥច្ឆនំ និជិគីសនំ, តស្ស ភាវោ និជិគីសនតា។ តស្សេវ ឥច្ឆនស្ស បវត្តិអាការោ, តំសហជាតំ វា គវេសនកម្មំ។
865. Nikattuṃ appena lābhena bahukaṃ vañcetvā gahetuṃ icchanaṃ nijigīsanaṃ, tassa bhāvo nijigīsanatā. Tasseva icchanassa pavattiākāro, taṃsahajātaṃ vā gavesanakammaṃ.
៨៦៦. វណ្ណសម្បន្នំ បោក្ខរំ វណ្ណបោក្ខរន្តិ ឧត្តរបទលោបោ បុព្ពបទស្ស ទដ្ឋព្ពោ, វណ្ណបារិបូរី វា វណ្ណបោក្ខរតា។ ‘‘អត្ថជាបិកា’’តិ ឯត្ថ វិយ ជប-សទ្ទោ ឧប្បត្តិវាចកោតិ អាហ ‘‘បវត្តេតី’’តិ។
866. Vaṇṇasampannaṃ pokkharaṃ vaṇṇapokkharanti uttarapadalopo pubbapadassa daṭṭhabbo, vaṇṇapāripūrī vā vaṇṇapokkharatā. ‘‘Atthajāpikā’’ti ettha viya japa-saddo uppattivācakoti āha ‘‘pavattetī’’ti.
៨៦៧. សេយ្យសទិសមានា ឧន្នតិវសេន បវត្តាតិ ឧភយត្ថាបិ ‘‘មានំ ជប្បេតី’’តិ វុត្តំ។
867. Seyyasadisamānā unnativasena pavattāti ubhayatthāpi ‘‘mānaṃ jappetī’’ti vuttaṃ.
៨៦៨. ហីនមានោ បន ឱនតិវសេន បវត្តិតោ កេវលេន មានសទ្ទេន និទ្ទេសំ នារហតីតិ តំនិទ្ទេសេ ‘‘ឱមានំ ជប្បេតី’’តិ (វិភ. ៨៧៤) វុត្តំ។
868. Hīnamāno pana onativasena pavattito kevalena mānasaddena niddesaṃ nārahatīti taṃniddese ‘‘omānaṃ jappetī’’ti (vibha. 874) vuttaṃ.
៨៧២. រាជភោគេន រដ្ឋភុញ្ជនកោ រាជនិស្សិតោ រដ្ឋិយោ។
872. Rājabhogena raṭṭhabhuñjanako rājanissito raṭṭhiyo.
៨៧៩. បុគ្គលំ អនាមសិត្វាតិ យថា សេយ្យស្ស សេយ្យមានាទិនិទ្ទេសេសុ ‘‘បរេហិ សេយ្យំ អត្តានំ ទហតី’’តិ សេយ្យាទិបុគ្គលោ មានុប្បាទកោ អាមដ្ឋោ, ឯវមេតស្ស សេយ្យមានភាវេបិ មានុប្បាទកបុគ្គលវិសេសំ អនាមសិត្វា ‘‘បរេ អតិមញ្ញតិ’’ច្ចេវ វុត្តន្តិ អត្ថោ។ បរេ អតិក្កមិត្វា មញ្ញនញ្ហិ យស្ស កស្សចិ អតិមានោតិ។
879. Puggalaṃ anāmasitvāti yathā seyyassa seyyamānādiniddesesu ‘‘parehi seyyaṃ attānaṃ dahatī’’ti seyyādipuggalo mānuppādako āmaṭṭho, evametassa seyyamānabhāvepi mānuppādakapuggalavisesaṃ anāmasitvā ‘‘pare atimaññati’’cceva vuttanti attho. Pare atikkamitvā maññanañhi yassa kassaci atimānoti.
៨៨០. បុរិមមានស្ស ឧបរិមានោ មានាតិមានោ, អតិ-សទ្ទោ ឧបរិ-សទ្ទស្ស អត្ថំ វទតីតិ ទដ្ឋព្ពោ។ បុរិមមានំ វា អតិក្កន្តោ មានោ មានាតិមានោ។
880. Purimamānassa uparimāno mānātimāno, ati-saddo upari-saddassa atthaṃ vadatīti daṭṭhabbo. Purimamānaṃ vā atikkanto māno mānātimāno.
៨៨១. បក្ខិជាតីសុ វាយសោ អន្តោ លាមកោតិ កត្វា ‘‘កាកជាតិ វិយា’’តិ វុត្តំ។
881. Pakkhijātīsu vāyaso anto lāmakoti katvā ‘‘kākajāti viyā’’ti vuttaṃ.
៨៨២. ថេរោ កិរ ទោសចរិតោ អហោសិ, តស្មា អាទិតោវ ‘‘តុម្ហេ អខីណាសវា’’តិ អវត្វា ឧបាយេន កថេសីតិ វទន្តិ, ទោសចរិតត្តា វា ខិប្បំ តតិយបទវារេ វិរាគំ ឧប្បាទេសីតិ អធិប្បាយោ។
882. Thero kira dosacarito ahosi, tasmā āditova ‘‘tumhe akhīṇāsavā’’ti avatvā upāyena kathesīti vadanti, dosacaritattā vā khippaṃ tatiyapadavāre virāgaṃ uppādesīti adhippāyo.
៨៨៣. មានំ អនុគតច្ឆន្ទោតិ មានសម្បយុត្តឆន្ទោ, មានសភាវំ អនុគតោ មានច្ឆន្ទោ វា។
883. Mānaṃanugatacchandoti mānasampayuttachando, mānasabhāvaṃ anugato mānacchando vā.
៨៨៤. ‘‘វិលម្ពន’’ន្តិ ច ឥត្ថិបុរិសសម្មាននាទិកិរិយាទិវិលម្ពនបដិសំយុត្តំ កត្តព្ពំ ទដ្ឋព្ពំ។ តត្ថ យុត្តមុត្តសិលិដ្ឋំ បដិភានំ វិលម្ពនបដិភានំ។
884. ‘‘Vilambana’’nti ca itthipurisasammānanādikiriyādivilambanapaṭisaṃyuttaṃ kattabbaṃ daṭṭhabbaṃ. Tattha yuttamuttasiliṭṭhaṃ paṭibhānaṃ vilambanapaṭibhānaṃ.
៨៨៧. អមរវាទបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ, អត្តនោ អមរណត្ថាយ ទេវភាវត្ថាយ វា វិតក្កោ អមរវិតក្កោ។
887. Amaravādapaṭisaṃyutto vitakko, attano amaraṇatthāya devabhāvatthāya vā vitakko amaravitakko.
៨៨៨. បរេសុ អនុទ្ទយា រាគវសេន អនុទ្ទយករណំ ឯតស្សាតិ បរានុទ្ទយោ, តស្ស ភាវោ បរានុទ្ទយតា, បរេសុ វា អនុទ្ទយស្សេវ សហនន្ទិតាទិកស្ស ភាវោ បរានុទ្ទយតា, តាទិសោ រាគោ។ តត្ថាតិ បរានុទ្ទយតាយ សំសដ្ឋវិហារេន ទស្សិតាយាតិ អត្ថោ យុជ្ជតិ។
888. Paresu anuddayā rāgavasena anuddayakaraṇaṃ etassāti parānuddayo, tassa bhāvo parānuddayatā, paresu vā anuddayasseva sahananditādikassa bhāvo parānuddayatā, tādiso rāgo. Tatthāti parānuddayatāya saṃsaṭṭhavihārena dassitāyāti attho yujjati.
៨៩០. អនវញ្ញត្តិំ បត្ថេន្តោ អនវញ្ញត្តត្ថមេវ កាមគុណេ ច បត្ថេតីតិ អាហ ‘‘បញ្ចកាម…បេ.… និស្សិតោ ហុត្វា’’តិ។
890. Anavaññattiṃ patthento anavaññattatthameva kāmaguṇe ca patthetīti āha ‘‘pañcakāma…pe… nissito hutvā’’ti.
ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(២.) ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(2.) Dukaniddesavaṇṇanā
៨៩១. ឧបនយ្ហតីតិ ពន្ធតិ។ អ-ការោ អនន្តរត្ថវាចកោ, មរិយាទវាចកស្ស វា អាការស្ស រស្សត្តំ កត្វា ‘‘អដ្ឋបនា’’តិ វុត្តន្តិ ‘‘អនន្តរដ្ឋបនា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ បឋមុប្បន្នស្ស បវត្តាការោ មរិយាទា, តំ អនតិក្កមិត្វា តស្សេវ ទឡ្ហីករណវសេន ឋបនា មរិយាទដ្ឋបនា។ បកតិដ្ឋបនាមត្តមេវ, វិសេសនរហិតាតិ អត្ថោ។
891. Upanayhatīti bandhati. A-kāro anantaratthavācako, mariyādavācakassa vā ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘aṭṭhapanā’’ti vuttanti ‘‘anantaraṭṭhapanā’’tiādimāha. Tattha paṭhamuppannassa pavattākāro mariyādā, taṃ anatikkamitvā tasseva daḷhīkaraṇavasena ṭhapanā mariyādaṭṭhapanā. Pakatiṭṭhapanāmattameva, visesanarahitāti attho.
៨៩២. និដ្ឋុរិយំ ខេឡបាតនំ, និដ្ឋុរិយំ វិយ និដ្ឋុរិយំ។ ទស្សេត្វាតិ ទន្តេហិ ឆិន្ទិត្វា។ តេន បន ទស្សនំ បឡាសោតិ ទស្សេតិ។ បឡាសស្ស អាយនាតិ យុគគ្គាហប្បវត្តិ។ សមភាវទហនំ ជយោ, តស្ស អាហរណតោ អាហារោ។ ធុរំ ន ទេតីតិ បាមោក្ខំ ន ទេតិ។
892. Niṭṭhuriyaṃ kheḷapātanaṃ, niṭṭhuriyaṃ viya niṭṭhuriyaṃ. Dassetvāti dantehi chinditvā. Tena pana dassanaṃ paḷāsoti dasseti. Paḷāsassa āyanāti yugaggāhappavatti. Samabhāvadahanaṃ jayo, tassa āharaṇato āhāro. Dhuraṃ na detīti pāmokkhaṃ na deti.
៨៩៤. កាយេន ចេតិយង្គណាទិវត្តំ ករោតិ ‘‘ឯវំ វត្តសម្បន្នោ សទ្ធោ កថំ កាយទុច្ចរិតាទីនិ ករិស្សតី’’តិ បរេសំ ញាបនត្ថំ។ អតិច្ចាតិ អច្ចយំ កត្វា។ អាសរន្តីតិ អាគច្ឆន្តិ, បុន បដិច្ឆាទនេ បវត្តន្តីតិ អត្ថោ។ កោនាមេវំ ករោតីតិ វោច្ឆិន្ទនច្ឆាទនា វា វោច្ឆាទនា។
894. Kāyena cetiyaṅgaṇādivattaṃ karoti ‘‘evaṃ vattasampanno saddho kathaṃ kāyaduccaritādīni karissatī’’ti paresaṃ ñāpanatthaṃ. Aticcāti accayaṃ katvā. Āsarantīti āgacchanti, puna paṭicchādane pavattantīti attho. Konāmevaṃ karotīti vocchindanacchādanā vā vocchādanā.
ន សម្មា ភាសិតាតិ យោ ន សម្មា ភាសតិ, សោ សឋោតិ ទស្សេតិ។ កុច្ឆិ វា បិដ្ឋិ វា ជានិតុំ ន សក្កាតិ អសន្តគុណសម្ភាវនេនេវ ចិត្តានុរូបកិរិយាវិរហតោ ‘‘ឯវំចិត្តោ ឯវំកិរិយោ’’តិ ជានិតុំ ន សក្កាតិ អត្ថោ។
Na sammā bhāsitāti yo na sammā bhāsati, so saṭhoti dasseti. Kucchi vā piṭṭhi vā jānituṃ na sakkāti asantaguṇasambhāvaneneva cittānurūpakiriyāvirahato ‘‘evaṃcitto evaṃkiriyo’’ti jānituṃ na sakkāti attho.
អជោ ឯវ អជាមិគោ។ នេលកោតិ តរុណវច្ឆោ។ យថា សោ យក្ខោ តាទិសំ រូបំ ទស្សេត្វា ‘‘អជា’’តិ សញ្ញាយ អាគតាគតេ ខាទតិ, ឯវមយម្បិ តំតំសទិសគុណសម្ភាវនេន តេ តេ វញ្ចេតិ។ តេនេតំ សាឋេយ្យំ មាយាតោ ពលវតរា វញ្ចនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ តេនេវ ‘‘បរិក្ខត្តតា’’តិ វុត្តំ។
Ajo eva ajāmigo. Nelakoti taruṇavaccho. Yathā so yakkho tādisaṃ rūpaṃ dassetvā ‘‘ajā’’ti saññāya āgatāgate khādati, evamayampi taṃtaṃsadisaguṇasambhāvanena te te vañceti. Tenetaṃ sāṭheyyaṃ māyāto balavatarā vañcanāti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘parikkhattatā’’ti vuttaṃ.
៩០៨. សក្កាយទិដ្ឋាទីនំ អភាវេបិ យំ សំយោជនំ ហោតិ, តំ ពហិទ្ធា សំយោជនតោ ពហិទ្ធាសំយោជនស្ស បុគ្គលស្ស វិសេសនភូតំ ពហិទ្ធាសំយោជនំ នាម។
908. Sakkāyadiṭṭhādīnaṃ abhāvepi yaṃ saṃyojanaṃ hoti, taṃ bahiddhā saṃyojanato bahiddhāsaṃyojanassa puggalassa visesanabhūtaṃ bahiddhāsaṃyojanaṃ nāma.
ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៣.) តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(3.) Tikaniddesavaṇṇanā
៩០៩. អកុសលមូលានេវ វដ្ដមូលានីតិ តេហិ កថិតេហិ វដ្ដមូលសមុទាចារោ កថិតោ ហោតីតិ អាហ ‘‘តីហិ…បេ.… កថិតោ’’តិ។
909. Akusalamūlāneva vaṭṭamūlānīti tehi kathitehi vaṭṭamūlasamudācāro kathito hotīti āha ‘‘tīhi…pe… kathito’’ti.
៩១៩. សស្សតោ លោកោតិអាទិទស្សនមេវ ព្រហ្មចរិយំ មោក្ខសម្បាបកំ ឧត្តមចរិយន្តិ ទិដ្ឋិគតិកេហិ សម្មតន្តិ អាហ ‘‘ទិដ្ឋិគតិកសម្មតស្សា’’តិ។ រូបារូបាវចរវិបាកេសុ សាតិសយោ ភវរាគោតិ អធិប្បាយេន វុត្តំ ‘‘មហាព្រហ្មាន’’ន្តិ។
919. Sassatolokotiādidassanameva brahmacariyaṃ mokkhasampāpakaṃ uttamacariyanti diṭṭhigatikehi sammatanti āha ‘‘diṭṭhigatikasammatassā’’ti. Rūpārūpāvacaravipākesu sātisayo bhavarāgoti adhippāyena vuttaṃ ‘‘mahābrahmāna’’nti.
៩២០. កថំវិធន្តិ កេនាការេន សណ្ឋិតន្តិ អត្ថោតិ កត្វា អាហ ‘‘អាការសណ្ឋាន’’ន្តិ។ មានឋបនាតិ សេយ្យាទិវសេន មានេន ឋបនា, មានសង្ខាតា វា ឋបនា។
920. Kathaṃvidhanti kenākārena saṇṭhitanti atthoti katvā āha ‘‘ākārasaṇṭhāna’’nti. Mānaṭhapanāti seyyādivasena mānena ṭhapanā, mānasaṅkhātā vā ṭhapanā.
៩២១. ចេតសោ ឧត្រាសោ ទោមនស្សំ, ទោសោ វា, តំសម្បយុត្តា វា ចេតនាទយោ។
921. Cetaso utrāso domanassaṃ, doso vā, taṃsampayuttā vā cetanādayo.
៩២២. ទេសនាសុខតាយាតិ តិណ្ណំ អទ្ធានំ វសេន វិចិកិច្ឆាយ ទេសនា សុខា ‘‘កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតី’’តិ, ន បន តថា មោហេនាតិ អធិប្បាយោ។ វណ្ណាទិភេទំ សុត្វាតិ កេចិ កិរ វទន្តិ ‘‘ខត្តិយជីវោ បណ្ឌុវណ្ណោ។ កស្មា? សោ ហិ បុព្ពណ្ហេ រមតិ, បុព្ពណ្ហេ ច ឆាយា បណ្ឌុវណ្ណា។ ព្រាហ្មណវេស្សសុទ្ទជីវា ឱទាតបីតកាឡវណ្ណា។ តេ ហិ មជ្ឈន្ហសាយន្ហរត្តីសុ ឱទាតបីតកាឡឆាយា កាឡតមកាលេសុ រមន្តី’’តិ តេសំ វណ្ណភេទំ, ‘‘ព្យាបី បរិមណ្ឌលោ’’តិអាទិនា កថេន្តានំ សណ្ឋានភេទញ្ច សុត្វា។
922. Desanāsukhatāyāti tiṇṇaṃ addhānaṃ vasena vicikicchāya desanā sukhā ‘‘kaṅkhati vicikicchatī’’ti, na pana tathā mohenāti adhippāyo. Vaṇṇādibhedaṃ sutvāti keci kira vadanti ‘‘khattiyajīvo paṇḍuvaṇṇo. Kasmā? So hi pubbaṇhe ramati, pubbaṇhe ca chāyā paṇḍuvaṇṇā. Brāhmaṇavessasuddajīvā odātapītakāḷavaṇṇā. Te hi majjhanhasāyanharattīsu odātapītakāḷachāyā kāḷatamakālesu ramantī’’ti tesaṃ vaṇṇabhedaṃ, ‘‘byāpī parimaṇḍalo’’tiādinā kathentānaṃ saṇṭhānabhedañca sutvā.
៩២៣. បុរិសបុគ្គលោតិ បទទ្វយំ ឯកបទំ កត្វា ជានន្តានំ វសេនាយំ សម្មុតិកថា បវត្តា, បទន្តរមេវ វា ឥទំ បុគ្គលវាចកន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘អយំ បនា’’តិអាទិមាហ។ អថ វា បុរិសោតិ វុត្តោ ច បុគ្គលោ ឯវ, ន បុរិសិន្ទ្រិយយុត្តោវាតិ ទស្សនត្ថម្បិ ‘‘បុរិសបុគ្គលោ’’តិ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ អដ្ឋសុ អាពាធេសូតិ បិត្តសេម្ហវាតសមុដ្ឋានឧតុវិបរិណាមជឱបក្កមិកវិសមបរិហារជសន្និបាតជកម្មសមុដ្ឋានេសុ។ បុព្ពេ កតន្តិ បុរាណតរកម្មំ ឥច្ឆន្តីតិ ឧបបជ្ជវេទនីយញ្ច កិរ បដិក្ខិបន្តិ។ អាណត្តិមូលកេន វាតិ យោបិ អាណាបេត្វា វធពន្ធាទិទុក្ខំ ឧប្បាទេតិ, តម្បិ តំមូលកំ ន ហោតិ, ឥស្សរនិម្មានមូលមេវាតិ អធិប្បាយោ។
923. Purisapuggaloti padadvayaṃ ekapadaṃ katvā jānantānaṃ vasenāyaṃ sammutikathā pavattā, padantarameva vā idaṃ puggalavācakanti dassento ‘‘ayaṃ panā’’tiādimāha. Atha vā purisoti vutto ca puggalo eva, na purisindriyayuttovāti dassanatthampi ‘‘purisapuggalo’’ti vuttanti veditabbaṃ. Aṭṭhasu ābādhesūti pittasemhavātasamuṭṭhānautuvipariṇāmajaopakkamikavisamaparihārajasannipātajakammasamuṭṭhānesu. Pubbe katanti purāṇatarakammaṃ icchantīti upapajjavedanīyañca kira paṭikkhipanti. Āṇattimūlakena vāti yopi āṇāpetvā vadhabandhādidukkhaṃ uppādeti, tampi taṃmūlakaṃ na hoti, issaranimmānamūlamevāti adhippāyo.
៩២៤. មោហស្ស អនុទហនំ ទាហការណតាយ វុត្តំ, សភាវតោបិ បន អសម្បដិវេធោ សម្បដិវេធសុខស្ស បច្ចនីកភូតោ ទុក្ខោ ឯវាតិ អនុទហនតា វេទិតព្ពា។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘ឧបេក្ខា វេទនា ញាណសុខា អញ្ញាណទុក្ខា’’តិ (ម. និ. ១.៤៦៥) វុត្តា។
924. Mohassaanudahanaṃ dāhakāraṇatāya vuttaṃ, sabhāvatopi pana asampaṭivedho sampaṭivedhasukhassa paccanīkabhūto dukkho evāti anudahanatā veditabbā. Evañca katvā ‘‘upekkhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465) vuttā.
៩២៦. បុថុនិមិត្តារម្មណេសូតិ សុភនិមិត្តាទិវសេន បុថុនិមិត្តសភាវេសុ អារម្មណេសុ, បុថុសភាវេសុ វា សុភនិមិត្តាទិអារម្មណេសុ។ កោសជ្ជបមាទនិទ្ទេសានំ សមានត្តេបិ អវិប្ផារិកតាសង្ខាតា លីនវុត្តិតា កោសជ្ជំ, សតិវោស្សគ្គសង្ខាតំ បមជ្ជនំ បមាទោតិ អយំ វិសេសោតិ។
926. Puthunimittārammaṇesūti subhanimittādivasena puthunimittasabhāvesu ārammaṇesu, puthusabhāvesu vā subhanimittādiārammaṇesu. Kosajjapamādaniddesānaṃ samānattepi avipphārikatāsaṅkhātā līnavuttitā kosajjaṃ, sativossaggasaṅkhātaṃ pamajjanaṃ pamādoti ayaṃ visesoti.
៩៣១. សគរុវាសន្តិ សឱត្តប្បវាសមាហ, សជេដ្ឋកវាសន្តិ សហិរិវាសំ។ អនាទិយនា អនទ្ទា ឱវាទអគ្គហណំ, អចិត្តីការោតិ អត្ថោ។ សុក្ខកដ្ឋស្ស វិយ អនល្លតា, អមុទុតា វា អនទ្ទា។ អសីល្យន្តិ អសុខសីលតា អមុទុតា ឯវ។
931. Sagaruvāsanti saottappavāsamāha, sajeṭṭhakavāsanti sahirivāsaṃ. Anādiyanā anaddā ovādaaggahaṇaṃ, acittīkāroti attho. Sukkhakaṭṭhassa viya anallatā, amudutā vā anaddā. Asīlyanti asukhasīlatā amudutā eva.
៩៣៤. ឧបារម្ភោ ទោសសម្បយុត្តចិត្តុប្បាទោ សិយា។
934. Upārambho dosasampayuttacittuppādo siyā.
៩៣៦. ‘‘ឥធ បាសាណំ ករោតី’’តិអាទិនា ឋបនត្ថេបិ ករោតិ-សទ្ទោ យុជ្ជតីតិ អាហ ‘‘ករោតីតិ ឋបេតី’’តិ។ ឯត្ថ ចាយំ អាវជ្ជនា អកុសលានំ អាសន្នការណត្តា ខុទ្ទកវត្ថូសុ វុត្តាតិ វេទិតព្ពា, តទនុកូលកិច្ចត្តា វា។
936. ‘‘Idha pāsāṇaṃ karotī’’tiādinā ṭhapanatthepi karoti-saddo yujjatīti āha ‘‘karotīti ṭhapetī’’ti. Ettha cāyaṃ āvajjanā akusalānaṃ āsannakāraṇattā khuddakavatthūsu vuttāti veditabbā, tadanukūlakiccattā vā.
តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៤.) ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា
(4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
៩៣៩. ឥតីតិ និទស្សនេ និបាតោតិ ឯវំ-សទ្ទេន សមានត្ថោតិ ទស្សេតិ។ ភវាភវហេតូតិបីតិ ឯត្ថ ភវន្តិ ជាយន្តិ ឯតេនាតិ ភវោ, សប្បិអាទិភេសជ្ជំ។ ភវោ ឯវ បណីតតរោ អភិវុទ្ធោ អភវោ។ ភាវនារាមតាអរិយវំសប្បហេយ្យត្តា វា បុរិមតណ្ហាត្តយវជ្ជា សព្ពា តណ្ហា ‘‘ភវាភវហេតុ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តាតិ វេទិតព្ពា។
939. Itīti nidassane nipātoti evaṃ-saddena samānatthoti dasseti. Bhavābhavahetūtipīti ettha bhavanti jāyanti etenāti bhavo, sappiādibhesajjaṃ. Bhavo eva paṇītataro abhivuddho abhavo. Bhāvanārāmatāariyavaṃsappaheyyattā vā purimataṇhāttayavajjā sabbā taṇhā ‘‘bhavābhavahetu uppajjatī’’ti vuttāti veditabbā.
ឯតាយាតិ ឆន្ទាទិអគតិយា។ ន គច្ឆន្តីតិ ន បវត្តន្តិ, តំ តំ កិរិយំ ន ករោន្តីតិ អត្ថោ។ ឥមិនាតិ ឆន្ទាទិនា អគតិគមនេន។ ឆន្ទាទីសុ យេន និន្នោ, តេន គមនំ យថានិន្នគមនំ។
Etāyāti chandādiagatiyā. Na gacchantīti na pavattanti, taṃ taṃ kiriyaṃ na karontīti attho. Imināti chandādinā agatigamanena. Chandādīsu yena ninno, tena gamanaṃ yathāninnagamanaṃ.
‘‘រាជា’’តិអាទិនា រាជាទិនិមិត្តោ វិយ ឩមិអាទិនិមិត្តោ ចិត្តុត្រាសោ ឩមិអាទិភយំ, ‘‘ឩមិភយន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, កោធុបាយាសស្សេតំ អធិវចន’’ន្តិអាទិវចនតោ (ម. និ. ២.១៦២; អ. និ. ៤.១២២; ឥតិវុ. ១០៩) កោធុបាយាសឱទរិកត្តបញ្ចកាមគុណមាតុគាមា វា។ តត្ថ បញ្ចកាមគុណមាតុគាមគ្គហណេន តន្និស្សិតឆន្ទរាគគ្គហណំ វេទិតព្ពំ, ឱទរិកត្តញ្ច លោភោវ។ ឧក្ខេបនីយាទិកម្មំ វិនយទណ្ឌំ។
‘‘Rājā’’tiādinā rājādinimitto viya ūmiādinimitto cittutrāso ūmiādibhayaṃ, ‘‘ūmibhayanti kho, bhikkhave, kodhupāyāsassetaṃ adhivacana’’ntiādivacanato (ma. ni. 2.162; a. ni. 4.122; itivu. 109) kodhupāyāsaodarikattapañcakāmaguṇamātugāmā vā. Tattha pañcakāmaguṇamātugāmaggahaṇena tannissitachandarāgaggahaṇaṃ veditabbaṃ, odarikattañca lobhova. Ukkhepanīyādikammaṃ vinayadaṇḍaṃ.
‘‘អថ ខោ តិម្ពរុកោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា…បេ.… ឯតទវោច ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, សយំកតំ សុខទុក្ខ’ន្តិ? មា ហេវំ តិម្ពរុកាតិ ភគវា អវោចា’’តិអាទិនា និទានវគ្គេ (សំ. និ. ២.១៨) អាគតត្តា ‘‘តិម្ពរុកទិដ្ឋី’’តិ វុត្តា។
‘‘Atha kho timbaruko paribbājako yena bhagavā…pe… etadavoca ‘kiṃ nu kho, bho gotama, sayaṃkataṃ sukhadukkha’nti? Mā hevaṃ timbarukāti bhagavā avocā’’tiādinā nidānavagge (saṃ. ni. 2.18) āgatattā ‘‘timbarukadiṭṭhī’’ti vuttā.
ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៥.) បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
៩៤០. អាគន្តុំ បន ន ទេន្តីតិ អាគមនស្ស បច្ចយា ន ហោន្តីតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
940. Āgantuṃ pana na dentīti āgamanassa paccayā na hontīti attho daṭṭhabbo.
៩៤១. អវទេហនតោតិ បូរណេន មំសូបចយហេតុតាយ ច ឧបចយនតោ។ គិម្ហកាលេ ភុញ្ជិត្វា សយន្តស្ស សុខំ ហោតីតិ តំ ឧតុសុខំ ‘‘សេយ្យសុខ’’ន្តិ វុត្តំ, សយនិរិយាបថសុខន្តិ អត្ថោ។ វតន្តិ ធុតង្គានិ។ តបោតិ ខន្ធកវត្តានិ, វីរិយំ វា។ សីលគ្គហណេន ខន្ធកវត្តមេថុនវិរតីនំ គហិតត្តា តបព្រហ្មចរិយគ្គហណំ ន កត្តព្ពន្តិ ចេ? ន, អញ្ញសីលតោ វិសេសេត្វា តបព្រហ្មចរិយានំ ទេវត្តការណត្តគ្គហណស្ស ទស្សនតោ, ពាហិរានញ្ចស្ស វិនិពន្ធស្ស បវត្តិទស្សនតោ វា។ តេសញ្ហិ អវិហិំសាទិគោវតាទិទុក្ករការិកាមេថុនវិរតិយោ យថាក្កមំ សីលាទីនិ, តានិ ច តេ ទេវនិកាយំ បណិធាយ ចរន្តីតិ។ អញ្ញថា ច សទ្ធារុចិអាទីហិ ‘‘យតោ ខោ ភោ អយំ អត្តា រូបី ចាតុមហាភូតិកោ មាតាបេត្តិកសម្ភវោ កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជតី’’តិអាទិនា (ទី. និ. ១.៨៥) វិកប្បេត្វា។
941. Avadehanatoti pūraṇena maṃsūpacayahetutāya ca upacayanato. Gimhakāle bhuñjitvā sayantassa sukhaṃ hotīti taṃ utusukhaṃ ‘‘seyyasukha’’nti vuttaṃ, sayaniriyāpathasukhanti attho. Vatanti dhutaṅgāni. Tapoti khandhakavattāni, vīriyaṃ vā. Sīlaggahaṇena khandhakavattamethunaviratīnaṃ gahitattā tapabrahmacariyaggahaṇaṃ na kattabbanti ce? Na, aññasīlato visesetvā tapabrahmacariyānaṃ devattakāraṇattaggahaṇassa dassanato, bāhirānañcassa vinibandhassa pavattidassanato vā. Tesañhi avihiṃsādigovatādidukkarakārikāmethunaviratiyo yathākkamaṃ sīlādīni, tāni ca te devanikāyaṃ paṇidhāya carantīti. Aññathā ca saddhāruciādīhi ‘‘yato kho bho ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko mātāpettikasambhavo kāyassa bhedā ucchijjatī’’tiādinā (dī. ni. 1.85) vikappetvā.
៩៤២. ព្យសនេសុ ញាតិភោគរោគព្យសនគ្គហណេន តំនិមិត្តា សោកាទយោ គហិតាតិ ទដ្ឋព្ពា។ ទស្សនសវនេសុ បដិកូលតា ទស្សនសវនបដិកូលតា។ ឯត្ថ ច អាទីនវេហិ បញ្ចហិ តេសំ ការណភូតា អក្ខន្តិយេវ ភិន្ទិត្វា កថិតាតិ វេទិតព្ពា, អក្ខន្តិមូលកា វា អប្បិយតាទិហេតុភូតា ទុក្កដទុព្ភាសិតតាទិទោសា។
942. Byasanesu ñātibhogarogabyasanaggahaṇena taṃnimittā sokādayo gahitāti daṭṭhabbā. Dassanasavanesu paṭikūlatā dassanasavanapaṭikūlatā. Ettha ca ādīnavehi pañcahi tesaṃ kāraṇabhūtā akkhantiyeva bhinditvā kathitāti veditabbā, akkhantimūlakā vā appiyatādihetubhūtā dukkaṭadubbhāsitatādidosā.
មិច្ឆាជីវនិមិត្តំ មរណកាលេ ឧប្បន្នភយំ ‘‘អាជីវកភយ’’ន្តិ វុត្តំ។ ‘‘អាជីវិកាភយ’’ន្តិ បន បាឋេ បច្ចយានុប្បត្តិំ បស្សតោ អាជីវិកនិមិត្តោ ចិត្តុត្រាសោតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ កិត្តិសទ្ទោ សិលោកន្តិ តប្បដិបក្ខា អសិលោកំ អកិត្តិ។ តេនាហ ‘‘គរហភយ’’ន្តិ។
Micchājīvanimittaṃ maraṇakāle uppannabhayaṃ ‘‘ājīvakabhaya’’nti vuttaṃ. ‘‘Ājīvikābhaya’’nti pana pāṭhe paccayānuppattiṃ passato ājīvikanimitto cittutrāsoti attho daṭṭhabbo. Kittisaddo silokanti tappaṭipakkhā asilokaṃ akitti. Tenāha ‘‘garahabhaya’’nti.
៩៤៣. ឧប្បិលាវិតន្តិ ឧទគ្គតាសង្ខាតោ អវូបសមភាវោ, អវូបសមហេតុភូតោ វា បីតិយា អាការោ។
943. Uppilāvitanti udaggatāsaṅkhāto avūpasamabhāvo, avūpasamahetubhūto vā pītiyā ākāro.
បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៦.) ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា
(6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
៩៤៤. ‘‘កោធនោ ហោតិ ឧបនាហី’’តិអាទិនា កោធាទិហេតុកា ឧបនាហាទយោ កោធាទីនំ សហាយការណភាវេន សុត្តន្តេ វុត្តាតិ កោធាទយោ ឯវ វិវាទមូលានិ, តេនេត្ថ តេ ឯវ វុត្តា។ សន្ទិដ្ឋិបរាមសិតា អត្តនោ ទិដ្ឋិយំ អភិនិវិដ្ឋតា។
944. ‘‘Kodhano hoti upanāhī’’tiādinā kodhādihetukā upanāhādayo kodhādīnaṃ sahāyakāraṇabhāvena suttante vuttāti kodhādayo eva vivādamūlāni, tenettha te eva vuttā. Sandiṭṭhiparāmasitā attano diṭṭhiyaṃ abhiniviṭṭhatā.
៩៤៥. អប្បតិស្សយោតិ បតិស្សយភូតេហិ គរូហិ វិរហិតោ។ អប្បមាទលក្ខណន្តិ សតិអវិប្បវាសំ កុសលានុយោគសាតច្ចំ វា។
945. Appatissayoti patissayabhūtehi garūhi virahito. Appamādalakkhaṇanti satiavippavāsaṃ kusalānuyogasātaccaṃ vā.
យុត្តបយុត្តតាតិ តន្និន្នតាវសេន សុដ្ឋុ យុត្តតា។ គណសង្គណិកា កិលេសវសេន បវត្តា សង្គណិកា។ ឥត្ថិបដិសំយុត្តកថាសវនេ ឥត្ថិសទ្ទសវនេ ច អស្សាទោ សវនសំសគ្គោ។ ឥត្ថិយា កស្សចិ ទានគ្គហណស្សាទោ បរិភោគសំសគ្គោ។
Yuttapayuttatāti tanninnatāvasena suṭṭhu yuttatā. Gaṇasaṅgaṇikā kilesavasena pavattā saṅgaṇikā. Itthipaṭisaṃyuttakathāsavane itthisaddasavane ca assādo savanasaṃsaggo. Itthiyā kassaci dānaggahaṇassādo paribhogasaṃsaggo.
៩៤៦. សោមនស្សេន សទ្ធិំ ឧបវិចរន្តីតិ សោមនស្សុបវិចារាតិ អកុសលសោមនស្សសហគតា រូបវិចារាទយោ ឥធាធិប្បេតាតិ វេទិតព្ពា, តថា ឧបេក្ខុបវិចារា ច។ តំសម្បយុត្តោ វាតិ ឯតេន វិចារគ្គហណេន វិតក្កោបិ គហិតោតិ វិតក្កប្បវត្តនេន ‘‘ឧបវិតក្កេតី’’តិ ឥទម្បិ វុត្តំ ហោតីតិ ទស្សេតិ។
946. Somanassena saddhiṃ upavicarantīti somanassupavicārāti akusalasomanassasahagatā rūpavicārādayo idhādhippetāti veditabbā, tathā upekkhupavicārā ca. Taṃsampayutto vāti etena vicāraggahaṇena vitakkopi gahitoti vitakkappavattanena ‘‘upavitakketī’’ti idampi vuttaṃ hotīti dasseti.
៩៤៧. អញ្ញាណសម្បយុត្តាតិ វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតចិត្តេសុ ឧបេក្ខា មោហោតិ វទន្តិ, លោភសម្បយុត្តុបេក្ខាបិ បន គេហស្សិតា ន ន ហោតិ។
947. Aññāṇasampayuttāti vicikicchuddhaccasahagatacittesu upekkhā mohoti vadanti, lobhasampayuttupekkhāpi pana gehassitā na na hoti.
៩៤៨. អធិច្ចសមុប្បន្និកោ ‘‘អធិច្ច សមុប្បន្នោ អត្តា ឧប្បន្នោ ភវិស្សតី’’តិ គណ្ហន្តោ សស្សតទិដ្ឋិកោ ហោតីតិ ឯវរូបស្ស ទិដ្ឋិ វិយាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អធិច្ចសមុប្បន្និកស្សេវា’’តិ អាហ។ ន សោ ជាតោតិ ឯត្ថ ‘‘ជាតូ’’តិ អយំ និបាតោ ឧ-ការស្ស ឱ-ការំ កត្វា ជាតោតិ វុត្តោ, តេន វា សមានត្ថំ និបាតន្តរំ ឯតំ ទដ្ឋព្ពំ។ សព្ពាសវទិដ្ឋីតិ សព្ពាសវបរិយាយេន អាគតា ទិដ្ឋិ។
948. Adhiccasamuppanniko ‘‘adhicca samuppanno attā uppanno bhavissatī’’ti gaṇhanto sassatadiṭṭhiko hotīti evarūpassa diṭṭhi viyāti dassento ‘‘adhiccasamuppannikassevā’’ti āha. Na so jātoti ettha ‘‘jātū’’ti ayaṃ nipāto u-kārassa o-kāraṃ katvā jātoti vutto, tena vā samānatthaṃ nipātantaraṃ etaṃ daṭṭhabbaṃ. Sabbāsavadiṭṭhīti sabbāsavapariyāyena āgatā diṭṭhi.
ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៧.) សត្តកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(7.) Sattakaniddesavaṇṇanā
៩៥១. ទ្វាសដ្ឋិយា ទិដ្ឋីសុ សត្តកស្ស អញ្ញស្ស អភាវា សត្ត ឧច្ឆេទវាទា ឯវ ឥធ តថា អវត្វា ‘‘សត្ត ទិដ្ឋី’’តិ វុត្តា។
951. Dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīsu sattakassa aññassa abhāvā satta ucchedavādā eva idha tathā avatvā ‘‘satta diṭṭhī’’ti vuttā.
សត្តកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៨.) អដ្ឋកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
៩៥២. ‘‘កម្មំ ខោ មេ កត្តព្ពំ ភវិស្សតី’’តិអាទិនា ឱសីទនាការេន បវត្តចិត្តុប្បាទា កោសជ្ជការណានិ, កោសជ្ជមេវ វា កោសជ្ជន្តរការណតាយ កោសជ្ជការណានីតិ ទដ្ឋព្ពានិ។ មាសាចិតំ មញ្ញេតិ ឯត្ថ អាចិត-សទ្ទោ តិន្ត-សទ្ទស្ស, មញ្ញេ-សទ្ទោ ច វិយ-សទ្ទស្ស អត្ថំ វទតីតិ អធិប្បាយេន ‘‘តិន្តមាសោ វិយា’’តិ អយមត្ថោ វិភាវិតោ, មាសចយោ វិយាតិ វា អត្ថោ។
952. ‘‘Kammaṃ kho me kattabbaṃ bhavissatī’’tiādinā osīdanākārena pavattacittuppādā kosajjakāraṇāni, kosajjameva vā kosajjantarakāraṇatāya kosajjakāraṇānīti daṭṭhabbāni. Māsācitaṃ maññeti ettha ācita-saddo tinta-saddassa, maññe-saddo ca viya-saddassa atthaṃ vadatīti adhippāyena ‘‘tintamāso viyā’’ti ayamattho vibhāvito, māsacayo viyāti vā attho.
៩៥៧. ផរតីតិ ផុសតិ, ឃដ្ដេតីតិ អត្ថោ។ អញ្ញេន ការណេនាតិ ‘‘អជ្ជ តយា វិកាលេ ភុត្តំ, តេន ត្វំ អាបត្តិំ អាបន្នោសី’’តិ វុត្តោ ‘‘ហិយ្យោ មយា កាលេ ភុត្តំ, តេនាហំ អនាបន្នោ’’តិអាទិនា អញ្ញេន អយុត្តេន ការណេន អញ្ញំ យុត្តំ ការណំ បដិច្ឆាទេតីតិ អត្ថោ។ បុច្ឆិតត្ថតោ ពហិទ្ធា យថា តំ ន អល្លីយតិ, តថា កថាយ អបនយនំ វិក្ខិបនំ ពហិទ្ធា អបនាមនា។
957. Pharatīti phusati, ghaṭṭetīti attho. Aññena kāraṇenāti ‘‘ajja tayā vikāle bhuttaṃ, tena tvaṃ āpattiṃ āpannosī’’ti vutto ‘‘hiyyo mayā kāle bhuttaṃ, tenāhaṃ anāpanno’’tiādinā aññena ayuttena kāraṇena aññaṃ yuttaṃ kāraṇaṃ paṭicchādetīti attho. Pucchitatthato bahiddhā yathā taṃ na allīyati, tathā kathāya apanayanaṃ vikkhipanaṃ bahiddhā apanāmanā.
៩៥៨. អសញ្ញីវាទាតិ បុគ្គលេហិ ទិដ្ឋិយោ ទស្សេតិ។ យេហិ វា អភិនិវេសេហិ អសញ្ញី អត្តានំ វទន្តិ, តេ អសញ្ញីវាទា។ អរូបសមាបត្តិនិមិត្តន្តិ អាកាសាទិំ។
958. Asaññīvādāti puggalehi diṭṭhiyo dasseti. Yehi vā abhinivesehi asaññī attānaṃ vadanti, te asaññīvādā. Arūpasamāpattinimittanti ākāsādiṃ.
អដ្ឋកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(៩.) នវកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(9.) Navakaniddesavaṇṇanā
៩៦០. ទសមស្ស អវុត្តត្តា ‘‘សត្តេសុ ឧប្បត្តិវសេនេវ កថិតានី’’តិ វុត្តំ។
960. Dasamassa avuttattā ‘‘sattesu uppattivaseneva kathitānī’’ti vuttaṃ.
៩៦៣. សុខវិនិច្ឆយន្តិ សេវិតព្ពាសេវិតព្ពសុខសន្និដ្ឋានន្តិ អត្ថោ។ អជ្ឈត្តំ សុខន្តិ សេវិតព្ពំ នេក្ខម្មសុខំ។ វិនិច្ឆយាតិ ទ្វេ វិនិច្ឆយាតិ ឥទំ –
963. Sukhavinicchayanti sevitabbāsevitabbasukhasanniṭṭhānanti attho. Ajjhattaṃ sukhanti sevitabbaṃ nekkhammasukhaṃ. Vinicchayāti dve vinicchayāti idaṃ –
‘‘សាតំ អសាតន្តិ យមាហុ លោកេ,
‘‘Sātaṃ asātanti yamāhu loke,
តមូបនិស្សាយ បហោតិ ឆន្ទោ;
Tamūpanissāya pahoti chando;
រូបេសុ ទិស្វា វិភវំ ភវញ្ច,
Rūpesu disvā vibhavaṃ bhavañca,
វិនិច្ឆយំ កុព្ពតិ ជន្តុ លោកេ’’តិ។ (សុ. និ. ៨៧៣; មហានិ. ១០២) –
Vinicchayaṃ kubbati jantu loke’’ti. (su. ni. 873; mahāni. 102) –
ឯតស្ស និទ្ទេសេ វុត្តំ។
Etassa niddese vuttaṃ.
ឥធ វិនិច្ឆយោតិ វុត្តោតិ ឥមិស្សា វិភង្គបាឡិយា យោ ឆន្ទរាគស្ស បច្ចយសភាវេន វិនិច្ឆយ-សទ្ទេន វុត្តោ, សក្កបញ្ហេបិ (ទី. និ. ២.៣៥៧) ឆន្ទស្ស និទានភាវេន វិតក្ក-សទ្ទេន សោ ឯវ អាគតោតិ ឯវំ វិតក្កស្ស វិនិច្ឆយភាវំ តស្សេវ ឥធ គហិតតញ្ច ទស្សេតិ។ ពលវសន្និដ្ឋានន្តិ ពលវតិយា តណ្ហាយ អារម្មណស្ស និដ្ឋបេត្វា គហណំ។
Idha vinicchayoti vuttoti imissā vibhaṅgapāḷiyā yo chandarāgassa paccayasabhāvena vinicchaya-saddena vutto, sakkapañhepi (dī. ni. 2.357) chandassa nidānabhāvena vitakka-saddena so eva āgatoti evaṃ vitakkassa vinicchayabhāvaṃ tasseva idha gahitatañca dasseti. Balavasanniṭṭhānanti balavatiyā taṇhāya ārammaṇassa niṭṭhapetvā gahaṇaṃ.
៩៦៤. សតិបិ អញ្ញេសញ្ច សង្ខតភាវេ អហន្តិ អស្មីតិ ច សាតិសយា មានស្ស សង្ខតតាតិ កត្វា ‘‘សង្ខត’’ន្តិ មានោ វុត្តោ។ សេយ្យាទិវសេន ‘‘អហមស្មី’’តិ អត្តនោ សង្ខរណំ វា សង្ខតំ។ ឯត្ថ ‘‘ភវិស្សន្តី’’តិអាទិកា បវត្តិ តណ្ហាទិដ្ឋីនំ វិសេសវតីតិ តាសម្បិ ឥញ្ជិតាទិភាវោ វុត្តោ។
964. Satipi aññesañca saṅkhatabhāve ahanti asmīti ca sātisayā mānassa saṅkhatatāti katvā ‘‘saṅkhata’’nti māno vutto. Seyyādivasena ‘‘ahamasmī’’ti attano saṅkharaṇaṃ vā saṅkhataṃ. Ettha ‘‘bhavissantī’’tiādikā pavatti taṇhādiṭṭhīnaṃ visesavatīti tāsampi iñjitādibhāvo vutto.
នវកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Navakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
(១០.) ទសកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
៩៧០. ជាលក្ខិបសំវិធានាទិកុសលតាសង្កប្បនំ ឧបាយចិន្តា, តស្សា មិច្ឆាភាវបដិច្ឆាទនភាវេន បវត្តោ តទាការោ មោហោ ឧបាយចិន្តាវសេន ឧប្បន្នោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ យថាកតេ បន បាបេ អនាទីនវទស្សនវសេន បវត្តា សញ្ញា, សង្កប្បោ វា បច្ចវេក្ខណា, តស្សាបិ មិច្ឆាភាវបដិច្ឆាទកំ តទាការំ, អនាទីនវទស្សនំ វា បច្ចវេក្ខណាការេន ឧប្បន្នោ មោហោតិ។ វិមុត្តសញ្ញិតាតិ អធិមានសម្បយុត្តំ, តិត្ថិយានំ វា អត្តនោ ទិដ្ឋិយា វិមុត្តតាសញ្ជាននំ។ ‘‘វិមុត្តោម្ហី’’តិ ឯវំ បវត្តោ អកុសលចិត្តុប្បាទោ មិច្ឆាវិមុត្តីតិ កេចិ វទន្តិ។ ផលំ វិយ វិមុត្តន្តិ គហិតេ បន ទិដ្ឋិសម្បយុត្តចិត្តេ ទិដ្ឋិ មិច្ឆាញាណំ, សមាធិ ច មិច្ឆាវិមុត្តីតិ យុត្តំ សិយា។
970. Jālakkhipasaṃvidhānādikusalatāsaṅkappanaṃ upāyacintā, tassā micchābhāvapaṭicchādanabhāvena pavatto tadākāro moho upāyacintāvasena uppannoti daṭṭhabbo. Yathākate pana pāpe anādīnavadassanavasena pavattā saññā, saṅkappo vā paccavekkhaṇā, tassāpi micchābhāvapaṭicchādakaṃ tadākāraṃ, anādīnavadassanaṃ vā paccavekkhaṇākārena uppanno mohoti. Vimuttasaññitāti adhimānasampayuttaṃ, titthiyānaṃ vā attano diṭṭhiyā vimuttatāsañjānanaṃ. ‘‘Vimuttomhī’’ti evaṃ pavatto akusalacittuppādo micchāvimuttīti keci vadanti. Phalaṃ viya vimuttanti gahite pana diṭṭhisampayuttacitte diṭṭhi micchāñāṇaṃ, samādhi ca micchāvimuttīti yuttaṃ siyā.
ទសកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dasakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
តណ្ហាវិចរិតនិទ្ទេសវណ្ណនា
Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā
៩៧៣. សមូហគាហតោតិ តណ្ហាមានទិដ្ឋីនំ សាធារណគ្គហណតោតិ វទន្តិ។ ‘‘ឥត្ថំ ឯវំ អញ្ញថា’’តិ បន វិសេសំ អកត្វា គហណំ សមូហគាហោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ អញ្ញំ អាការន្តិ បរសន្តានគតំ អាការំ។ អត្ថីតិ សទា សំវិជ្ជតីតិ អត្ថោ។ សីទតីតិ វិនស្សតិ។ សំសយបរិវិតក្កវសេនាតិ ‘‘កិំ នុ ខោ អហំ សិយំ, ន សិយ’’ន្តិ ឯវំ បរិវិតក្កវសេន។ បត្ថនាកប្បនវសេនាតិ ‘‘អបិ នាម សាធុ បនាហំ សិយ’’ន្តិ ឯវំ បត្ថនាយ កប្បនវសេន។
973. Samūhagāhatoti taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ sādhāraṇaggahaṇatoti vadanti. ‘‘Itthaṃ evaṃ aññathā’’ti pana visesaṃ akatvā gahaṇaṃ samūhagāhoti daṭṭhabbo. Aññaṃ ākāranti parasantānagataṃ ākāraṃ. Atthīti sadā saṃvijjatīti attho. Sīdatīti vinassati. Saṃsayaparivitakkavasenāti ‘‘kiṃ nu kho ahaṃ siyaṃ, na siya’’nti evaṃ parivitakkavasena. Patthanākappanavasenāti ‘‘api nāma sādhu panāhaṃ siya’’nti evaṃ patthanāya kappanavasena.
សុទ្ធសីសាតិ តណ្ហាមានទិដ្ឋីនំ សាធារណសីសា វិសេសស្ស អនិស្សិតត្តា ‘‘សុទ្ធសីសា’’តិ វុត្តា។ តត្ថ ទិដ្ឋិសីសេហិ ទិដ្ឋិយា តណ្ហា ទស្សិតា, សីសសីសមូលកេហិ មានទិដ្ឋីហិ សយមេវ ចាតិ អាហ ‘‘ឯវមេតេ…បេ.… តណ្ហា វិចរិតធម្មា វេទិតព្ពា’’តិ។ ទិដ្ឋិមានេសុបិ ‘‘តណ្ហាវិចរិតានី’’តិ វចនញ្ច អញ្ញមញ្ញំ វិប្បយោគីនំ ទិដ្ឋិមានានំ តណ្ហាយ អវិប្បយោគីនំ តំមូលកត្តាវ តប្បធានតាយ កតន្តិ វេទិតព្ពំ។
Suddhasīsāti taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ sādhāraṇasīsā visesassa anissitattā ‘‘suddhasīsā’’ti vuttā. Tattha diṭṭhisīsehi diṭṭhiyā taṇhā dassitā, sīsasīsamūlakehi mānadiṭṭhīhi sayameva cāti āha ‘‘evamete…pe… taṇhā vicaritadhammā veditabbā’’ti. Diṭṭhimānesupi ‘‘taṇhāvicaritānī’’ti vacanañca aññamaññaṃ vippayogīnaṃ diṭṭhimānānaṃ taṇhāya avippayogīnaṃ taṃmūlakattāva tappadhānatāya katanti veditabbaṃ.
៩៧៤. អវក្ករីតិ និបាតោ នានាភាវេ វត្តតីតិ អនានាករណំ អនវក្ករិ, តំ កត្វា, អវក្ករិ វា អកត្វា អនវក្ករិ កត្វាតិ ឯវំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អវិនិព្ភោគំ កត្វា’’តិ។ ‘‘អនវការិំ ករិត្វា’’តិ វា បាឋោ, តត្ថ អវកិរណំ វិក្ខេបនំ សមូហស្ស ឯកទេសានំ វិនិព្ភុជ្ជនំ អវការិ, តំ អវការិំ វិនិព្ភោគំ អកត្វា, បញ្ចបិ ខន្ធេ សមូហតោ ឯកត្តេនេវ គហេត្វា អត្តតោ អវិនិព្ភុជ្ជិត្វា អស្មីតិ ឆន្ទមានទិដ្ឋិយោ បដិលភតីតិ អត្ថោ។ អសិតព្យាភង្គិតាយាតិ ទាត្តេន កាជេន ចាតិ ឯតេន បរិក្ខារេន, អសិតព្យាភង្គីហិ លវនវហនកិរិយា វា ‘‘អសិតព្យាភង្គី’’តិ វុត្តា។
974. Avakkarīti nipāto nānābhāve vattatīti anānākaraṇaṃ anavakkari, taṃ katvā, avakkari vā akatvā anavakkari katvāti evaṃ dassento āha ‘‘avinibbhogaṃ katvā’’ti. ‘‘Anavakāriṃ karitvā’’ti vā pāṭho, tattha avakiraṇaṃ vikkhepanaṃ samūhassa ekadesānaṃ vinibbhujjanaṃ avakāri, taṃ avakāriṃ vinibbhogaṃ akatvā, pañcapi khandhe samūhato ekatteneva gahetvā attato avinibbhujjitvā asmīti chandamānadiṭṭhiyo paṭilabhatīti attho. Asitabyābhaṅgitāyāti dāttena kājena cāti etena parikkhārena, asitabyābhaṅgīhi lavanavahanakiriyā vā ‘‘asitabyābhaṅgī’’ti vuttā.
៩៧៦. អវការិំ ករិត្វាតិ រូបាទីនិ អត្តតោ វិនិព្ភុជ្ជិត្វា ឥមិនា រូបេន…បេ.… ឥមិនា វិញ្ញាណេន អស្មីតិ ឆន្ទំ បដិលភតីតិ ឯវំ សព្ពត្ថ ឥមិនាតិ ឯតស្ស អត្តតោ អវិនិព្ភុត្តេន រូបាទិនាតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ អត្តតោ ហិ អវិនិព្ភុត្តានិ អពហិកតានិ អហមិច្ចេវ គហិតានិ រូបាទីនិ ឧបាទាយ ឧបគន្ត្វា បវត្តា តណ្ហា ‘‘អជ្ឈត្តិកស្ស ឧបាទាយា’’តិ វុត្តា, អត្តតោ ច វិនិព្ភុត្តានិ ពហិកតានិ ឧបគន្ត្វា បវត្តា ‘‘ពាហិរស្ស ឧបាទាយា’’តិ។ ខគ្គេន វា ឆត្តេន វា អហំ និច្ចោតិ អភិមង្គលសម្មតេន ខគ្គាទិនា មម វិនាសោ នត្ថីតិ មញ្ញតីតិ អត្ថោ។ ឯកេកស្សាតិ ឥទំ អនាទិម្ហិ អនន្តេ ច សំសារេ ឯកេកស្ស អតីតានាគតេសុ ឆត្តិំសាយបិ សម្ភវទស្សនត្ថំ វុត្តំ, ឯកេកស្ស វា បុគ្គលស្ស យថាលាភវសេនាតិ ឥទម្បិ អនិស្សិតតណ្ហាមានទិដ្ឋិំ កត្វា បុថុជ្ជនស្ស អទ្ធាបច្ចុប្បន្នេ កស្សចិ សម្ភវទស្សនត្ថំ។
976. Avakāriṃ karitvāti rūpādīni attato vinibbhujjitvā iminā rūpena…pe… iminā viññāṇena asmīti chandaṃ paṭilabhatīti evaṃ sabbattha imināti etassa attato avinibbhuttena rūpādināti attho daṭṭhabbo. Attato hi avinibbhuttāni abahikatāni ahamicceva gahitāni rūpādīni upādāya upagantvā pavattā taṇhā ‘‘ajjhattikassa upādāyā’’ti vuttā, attato ca vinibbhuttāni bahikatāni upagantvā pavattā ‘‘bāhirassa upādāyā’’ti. Khaggena vā chattena vā ahaṃ niccoti abhimaṅgalasammatena khaggādinā mama vināso natthīti maññatīti attho. Ekekassāti idaṃ anādimhi anante ca saṃsāre ekekassa atītānāgatesu chattiṃsāyapi sambhavadassanatthaṃ vuttaṃ, ekekassa vā puggalassa yathālābhavasenāti idampi anissitataṇhāmānadiṭṭhiṃ katvā puthujjanassa addhāpaccuppanne kassaci sambhavadassanatthaṃ.
តណ្ហាវិចរិតនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Khuddakavatthuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
(២.) ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(៣.) តិកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(៤.) ចតុក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(៥.) បញ្ចកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(៦.) ឆក្កនិទ្ទេសវណ្ណនា • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(៧.) សត្តកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (7.) Sattakaniddesavaṇṇanā
(៨.) អដ្ឋកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
(៩.) នវកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (9.) Navakaniddesavaṇṇanā
(១០.) ទសកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
