| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
೧೭. ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೋ
17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
೧. ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
೮೪೩-೪. ಅತ್ಥಿಪಟಿಚ್ಚಂ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥಿತಾ ಪಟಿಚ್ಚತ್ಥೋ ನಾಮ, ಅಸತಿಪಿ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಾದಿಭಾವೇ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಯಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ತಥಾ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಂ ಇಧ ಪಟಿಚ್ಚತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಚಕ್ಖಾದಿ ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕಿಸ್ಸಾ ಸೇಣಿಯಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಸೇಣೀಸು ಮಯಂ ಅಮುಕಾಯ ಸೇಣಿಯಾ ಜಾತಾಮ್ಹ, ನ ಅಞ್ಞೇ ವಿಯ ಅಪ್ಪಞ್ಞಾತಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ।
843-4. Atthipaṭiccaṃnāmāti atthitā paṭiccattho nāma, asatipi sahajātapurejātādibhāve yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa paccayoti katvā yathā tathā atthitāmattaṃ idha paṭiccatthoti attho. Taṃ pana paṭiccatthaṃ byatirekamukhena pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘yathā’’tiādimāha. Tattha nissayādipaccayabhāvena paṭiccāti vuttanti nissayādipaccayabhāvato paccayabhūtaṃ cakkhādi ‘‘paṭiccā’’ti vuttaṃ. Ekissā seṇiyāti aṭṭhārasasu seṇīsu mayaṃ amukāya seṇiyā jātāmha, na aññe viya appaññātāti evamettha atthaṃ vadanti.
ಪುರತೋ ಕರಣಂ ಪಮುಖಭಾವಕರಣಂ। ನಿಧಾನರಾಸೀತಿ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಠಪಿತಧನನಿಚಯೋ। ಯಸೋತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಂ। ತಂ ಪನ ಯೇಸು ವತ್ತತಿ, ತೇಸು ಪಟ್ಠಾಪಕಆಣಾಕರಣೇಹಿ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪಟ್ಠಾಪಕಮದೋ, ಆಣಾಕರಣಮದೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ।
Purato karaṇaṃ pamukhabhāvakaraṇaṃ. Nidhānarāsīti nidahitvā ṭhapitadhananicayo. Yasoti issariyaṃ. Taṃ pana yesu vattati, tesu paṭṭhāpakaāṇākaraṇehi pākaṭo hotīti ‘‘paṭṭhāpakamado, āṇākaraṇamado’’ti ca vuttaṃ.
೮೪೫. ವತ್ಥುನಾತಿ ಜಾತಿಆದಿಪವತ್ತಿಹೇತುನಾ।
845. Vatthunāti jātiādipavattihetunā.
೮೪೬. ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋತಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾನಾಭಾವೋ, ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಕುಸಲಕಿರಿಯಾಯ ಠಾನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕುಸಲಕರಣೇ ಅಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಪಮಾದಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏವಮಾದಿಕೋ ಪರಿಯಾಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇ, ಮನೋದುಚ್ಚರಿತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ, ಮಕ್ಖೋ, ಪಳಾಸೋ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿಕಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಪಮಾದೋ ಪಮಜ್ಜನಾದೀ’’ತಿಆದಿಕೋ ತದತ್ಥಪ್ಪಕಾಸಕೋ, ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪ್ಪಾದನ’’ನ್ತಿಆದಿಕೋ ತಪ್ಪರಿಯಾಯಪ್ಪಕಾಸಕೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಪರಿಯಾಯೋ ಚ ಅಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧಾ ಪಮಾದೋತಿ ವದತಿ।
846. Patiṭṭhābhāvoti kusalakammesu patiṭṭhānābhāvo, so pana yasmā kusalakiriyāya ṭhānaṃ na hoti, tasmā ‘‘kusalakaraṇe aṭṭhāna’’nti āha. Pamādasaṅkhātassa atthassa evamādiko pariyāyoti yojanā. Ādi-saddena ‘‘vacīduccarite, manoduccarite cittassa vossaggo, makkho, paḷāso’’ti ca evamādikassa saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Pamādo pamajjanādī’’tiādiko tadatthappakāsako, ‘‘cittassa vossaggo vossaggānuppādana’’ntiādiko tappariyāyappakāsako byañjanapariyāyo ca apariyantoti sambandho. ‘‘Cattāro khandhe dassetī’’ti iminā sativossaggākārappavattā cattāro akusalakkhandhā pamādoti vadati.
೮೪೭. ಅನಿವಾತವುತ್ತಿತಾಯ ಹೇತುಭೂತೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಗ್ಗಹೋ ಮಾನವಿಸೇಸೋ।
847. Anivātavuttitāya hetubhūto cittasampaggaho mānaviseso.
೮೪೮. ಉತ್ತರಭಾವೋ ಉತ್ತರಿಯಂ, ಕರಣೇನ ಉತ್ತರಿಯಂ ಕರಣುತ್ತರಿಯಂ, ಸಾರಮ್ಭೇನ ಪರಸ್ಸ ಕಿರಿಯತೋ ಉತ್ತರಿಕಿರಿಯಾ।
848. Uttarabhāvo uttariyaṃ, karaṇena uttariyaṃ karaṇuttariyaṃ, sārambhena parassa kiriyato uttarikiriyā.
೮೪೯. ನೇರುತ್ತಿಕವಿಧಾನೇನಾತಿ ಇ-ಕಾರಚ್ಚ-ಕಾರಾನಞ್ಚ ರ-ಕಾರತಾಪಾದನೇನ।
849. Neruttikavidhānenāti i-kāracca-kārānañca ra-kāratāpādanena.
ಅತ್ತಹಿತಂ ಅತ್ತಾತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸಮಾಹ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪಭವೋ ರೂಪಂ, ಭೀಮಸೇನೋ ಭೀಮೋ’’ತಿ ಚ। ಆದಿನ್ನೋ, ಪತ್ತೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತಾತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Attahitaṃ attāti uttarapadalopena niddesamāha yathā ‘‘rūpabhavo rūpaṃ, bhīmaseno bhīmo’’ti ca. Ādinno, patto vā attho attāti niruttinayena padasiddhi veditabbā.
ಮುದ್ದಿತಸ್ಸಾತಿ ಅಙ್ಕಿತಸ್ಸ।
Mudditassāti aṅkitassa.
೮೫೦. ಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಮಹಾಜನಸ್ಸ। ಉಪಾದಾನಾದಿಪಚ್ಚಯೇತಿ ಇನ್ಧನುದಕಚೀವರಾದಿಕೇ ಪಾರಿಪೂರಿಹೇತುಕೇ।
850. Jānantasseva mahājanassa. Upādānādipaccayeti indhanudakacīvarādike pāripūrihetuke.
೮೫೧. ಗಣ್ಠಿಕಾ ಸಯಂ ಗಣ್ಠಿಕರಣತೋ। ಪತಿರೂಪವಚನತೋ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಗಣ್ಠಿಭೇದತೋ ಚ ಗಣ್ಠಿಭೂತಾ।
851. Gaṇṭhikā sayaṃ gaṇṭhikaraṇato. Patirūpavacanato, aññesaṃ gaṇṭhibhedato ca gaṇṭhibhūtā.
೮೫೨. ಅಭೇಜ್ಜನ್ತರತಾಯ ಸಮಾಸೇವಿತತಾಯ ಸುಟ್ಠು ಆಸೇವಿತತಾಯ।
852. Abhejjantaratāya samāsevitatāya suṭṭhu āsevitatāya.
೮೫೩. ಚಿರಕಾಲಪರಿಭಾವಿತತ್ತೇನ ತೇಮನಕರಣಂ ಅಲ್ಲಭಾವಕರಣಂ, ಲೋಭವಸೇನ ಅವಸ್ಸವನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
853. Cirakālaparibhāvitattena temanakaraṇaṃ allabhāvakaraṇaṃ, lobhavasena avassavananti attho.
ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಥಂ ಖೀಯನನ್ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖೀಯನನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ।
Evaṃ sante kathaṃ khīyananti niddesoti āha ‘‘khīyananti cā’’tiādi.
೮೫೪. ಚೀವರಮಣ್ಡನಾದೀನನ್ತಿ ಚೀವರಮಣ್ಡನಾ ಪತ್ತಮಣ್ಡನಾ ಸೇನಾಸನಮಣ್ಡನಾತಿ ಇಮೇಸಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ವಿಸೇಸನಭಾವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚೀವರೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
854. Cīvaramaṇḍanādīnanti cīvaramaṇḍanā pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanāti imesaṃ. Idāni taṃ visesanabhāvaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘cīvarena hī’’tiādi vuttaṃ.
೮೫೫. ಸಭಾಗರಹಿತೋ, ಸಭಾಗಪಟಿಪಕ್ಖೋ ವಾ ಅಸಭಾಗೋ, ಅನನುಕೂಲಾನಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲತಾ ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾನಥದ್ಧತಾ, ವಿರೋಧೋ ವಾ’’ತಿ।
855. Sabhāgarahito, sabhāgapaṭipakkho vā asabhāgo, ananukūlānaṃ paṭikkūlatā vā. Tenāha ‘‘mānathaddhatā, virodho vā’’ti.
೮೫೬. ಸಙ್ಕಮ್ಪನಾ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಾವಸೇನ ಅನವಟ್ಠಾನಂ, ಅನವಧಾನಂ ವಾ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಯನಾ।
856. Saṅkampanā ukkaṇṭhanāvasena anavaṭṭhānaṃ, anavadhānaṃ vā. Tassa tassa ārammaṇassa taṇhāyanā.
೮೫೭. ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕೇ ರೂಪಕಾಯೋಪಿ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕೋ ಹೋತಿ।
857. Kāyassāti nāmakāyassa. Tasmiñhi avipphārike rūpakāyopi avipphāriko hoti.
೮೬೦. ರಾಗಾದೀನನ್ತಿ ರಾಗಮೋಹಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದೀನಂ।
860. Rāgādīnanti rāgamohaahirikānottappavicikicchādīnaṃ.
೮೬೧. ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಕುಹನವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ। ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಕುಹನಾ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೮೬೧) ಇಧ ಖುದ್ದಕವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತಂ ದೇಸನಾನಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾಯ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ’’ತಿ।
861. Tividhampi kuhanavatthuṃ dassetunti sambandho. Tatthāti mahāniddese. ‘‘Tattha katamā kuhanā lābhasakkārasilokasannissitassā’’tiādinā (vibha. 861) idha khuddakavibhaṅge āgataṃ desanānayaṃ nissāya mahāniddesadesanā pavattāti āha ‘‘nissayabhūtāya imāya pāḷiyā’’ti.
ಅನ್ತರಹಿತಾನೀತಿ ಅನ್ತವಿಕಲಾನಿ ಛಿನ್ದನ್ತಾನಿ।
Antarahitānīti antavikalāni chindantāni.
ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಹೇತು ಸಮ್ಭಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಂಯತಾಕಾರದಸ್ಸನಂ ಕೋಹಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಪಿಚ್ಛತಾಯ ನಿರತ್ಥಕಕಾಯವಚೀವಿಪ್ಫನ್ದನಿಗ್ಗಹಣಂ ಕೋರಜ’’ನ್ತಿ। ಯೋ ಸಂವೇಗಬಹುಲೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಕೋ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಅತ್ತನೋಪಿ ಕಿರಿಯಂ ಪರಿಸಙ್ಕನ್ತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಾದಿಸಂ ವಿಯ ಅತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅತಿಪರಿಸಙ್ಕಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Lābhasakkārasilokahetu sambhāvanādhippāyena saṃyatākāradassanaṃ kohaññanti āha ‘‘pāpicchatāya niratthakakāyavacīvipphandaniggahaṇaṃ koraja’’nti. Yo saṃvegabahulo kukkuccako pubbenāparaṃ attanopi kiriyaṃ parisaṅkanto paccavekkhamāno tiṭṭhati, tādisaṃ viya attānaṃ dassento ‘‘atiparisaṅkito’’ti vutto.
೮೬೪. ಪಸಂಸಾಮುಖೇನ ನಿನ್ದನನ್ತಿ ಪಸಂಸಾವತ್ಥುತೋ ಖಿಪನಂ ಬಹಿ ಛಡ್ಡನಂ ಯಥಾ ‘‘ಅದಾಯಕಂ ಅಹೋ ದಾನಪತೀ’’ತಿ।
864. Pasaṃsāmukhena nindananti pasaṃsāvatthuto khipanaṃ bahi chaḍḍanaṃ yathā ‘‘adāyakaṃ aho dānapatī’’ti.
೮೬೫. ಗವೇಸನಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕೇನ ಲಾಭೇನ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸನಕಬ್ಯಾಪಾರೋ।
865. Gavesanakammanti appakena lābhena mahantassa pariyesanakabyāpāro.
೮೬೬. ಪೋಕ್ಖರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸುನ್ದರಂ, ವಣ್ಣಸ್ಸ ಸುನ್ದರಭಾವೋ ವಣ್ಣಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಣ್ಣಪಾರಿಪೂರೀ ವಾ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾ’’ತಿ।
866. Pokkharaṃ vuccati sundaraṃ, vaṇṇassa sundarabhāvo vaṇṇapāripūrī hotīti āha ‘‘vaṇṇapāripūrī vā vaṇṇapokkharatā’’ti.
೮೭೯. ಸೇಯ್ಯಮಾನಾದಿನಿದ್ದೇಸೇಸೂತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’ತಿ ಮಾನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೮೬೯) ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ನವಸು ಮಾನನಿದ್ದೇಸೇಸು। ‘‘ಸೇಯ್ಯಾದಿಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಇದಂ ತತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಸೇಯ್ಯಾದೀನಂ ನವನ್ನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆಮಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಮಸನೇ ಸತಿ ಸೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲೋ ಚ ಆಮಸಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಮಾನಭಾವೇಪೀ’’ತಿ। ಸೇಯ್ಯಮಾನಭಾವೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಆಕಡ್ಢಕೋ ಅಸೇಯ್ಯಮಾನನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಪುಗ್ಗಲಾಮಸನಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ। ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಸೇಯ್ಯಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ।
879. Seyyamānādiniddesesūti ‘‘tattha katamo seyyassa ‘seyyohamasmī’ti māno’’tiādinā (vibha. 869) niddiṭṭhesu navasu mānaniddesesu. ‘‘Seyyādipuggalo’’ti idaṃ tattha pāḷiyaṃ seyyādīnaṃ navannaṃ puggalānaṃ āmaṭṭhattā vuttaṃ. Idha pana puggalāmasane sati seyyapuggalo ca āmasitabbo siyā. Tenevāha ‘‘seyyamānabhāvepī’’ti. Seyyamānabhāvepīti pi-saddo ākaḍḍhako aseyyamānaniddesepi puggalāmasanassa katattā. Yassa kassacīti seyyādīsu yassa kassaci puggalassa.
೮೮೦. ಪುರಿಮಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಸದಿಸಮಾನಸ್ಸ, ಹೀನಮಾನಸ್ಸ ವಾ, ಸದಿಸಮಾನವಸೇನೇವ ಪನ ಪಾಳಿ ಆಗತಾ।
880. Purimamānassāti pubbe pavattassa sadisamānassa, hīnamānassa vā, sadisamānavaseneva pana pāḷi āgatā.
೮೮೧. ‘‘ಮಿಗಾನಂ ಕೋತ್ಥುಕೋ ಅನ್ತೋ, ಪಕ್ಖೀನಂ ಪನ ವಾಯಸೋ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೩.೧೩೫) ವಚನತೋ ಆಹ ‘‘ಪಕ್ಖಿಜಾತೀಸು ವಾಯಸೋ ಅನ್ತೋ ಲಾಮಕೋ’’ತಿ।
881. ‘‘Migānaṃ kotthuko anto, pakkhīnaṃ pana vāyaso’’ti (jā. 1.3.135) vacanato āha ‘‘pakkhijātīsu vāyaso anto lāmako’’ti.
೮೮೨. ವಿರಾಗನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ।
882. Virāganti arahattaṃ.
೮೮೩. ಮಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಚ್ಛನ್ದೋ ತಣ್ಹಾಛನ್ದೋ। ಮಾನಸಭಾವಂ ಅನುಗತೋ ಸೇಯ್ಯಾದಿತೋ ಸಮ್ಪಗ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಮಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ ವಾ ಮಾನಚ್ಛನ್ದೋ।
883. Mānasampayuttacchando taṇhāchando. Mānasabhāvaṃ anugato seyyādito sampaggaṇhanavasena pavatto mānasampayuttakattukamyatāchando vā mānacchando.
೮೮೪. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಲಮ್ಬನೇ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ। ಯುತ್ತಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ। ಮುತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ। ಸಿಲಿಟ್ಠಂ ಸಹಿತಂ, ಅತ್ಥದ್ವಯವಿಭಾವಕಂ ವಾ।
884. Tatthāti tasmiṃ vilambane nipphādetabbe. Yuttaṃ anucchavikaṃ. Muttaṃ vissaṭṭhaṃ. Siliṭṭhaṃ sahitaṃ, atthadvayavibhāvakaṃ vā.
೮೮೮. ಅನುದ್ದಯಸ್ಸೇವಾತಿ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಕಪ್ಪನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹನನ್ದಿತಾದಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಮೇತ್ತಾದಿಪತಿರೂಪೇನ ಪವತ್ತಗೇಹಸಿತಸಿನೇಹಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಾದಿಸೋ ರಾಗೋ’’ತಿ। ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ಪರಾನುದ್ದಯತಾಹೇತುಕೋ ಹಿ ಪರಾನುದ್ದಯತಾಸಹಿತೋ ಸೋ ವಿತಕ್ಕೋತಿ।
888. Anuddayassevāti mettāyantassa viya anukampantassa viya vikappanāti āha ‘‘sahananditādikassā’’ti, mettādipatirūpena pavattagehasitasinehassāti attho. Tenāha ‘‘tādisorāgo’’ti. Attho yujjatīti evampi ‘‘tatthā’’ti pāḷipadassa attho yujjati. Parānuddayatāhetuko hi parānuddayatāsahito so vitakkoti.
೮೯೦. ಕಾಮಗುಣಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಲೋಕೋ ಸಮ್ಭಾವೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಞ್ಞತ್ತತ್ಥಮೇವ ಕಾಮಗುಣೇ ಚ ಪತ್ಥೇತೀ’’ತಿ।
890. Kāmaguṇapāripūriyā yebhuyyena loko sambhāvetīti āha ‘‘anavaññattatthameva kāmaguṇe ca patthetī’’ti.
ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
2. Dukaniddesavaṇṇanā
೮೯೧. ಬನ್ಧತೀತಿ ಕುಜ್ಝನಾಕಾರಂ ಬನ್ಧತಿ ಘಟೇತಿ। ಉಪನಾಹೋ ಹಿ ಆಘಾತವತ್ಥುನಾ ಚಿತ್ತಂ ಬನ್ಧನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಯತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಪವತ್ತಿತ್ವಾಪಿ ಅವಿದಿತೇ ಉಪನಾಹೇ ಆಘಾತವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋವ ಹೋತಿ।
891. Bandhatīti kujjhanākāraṃ bandhati ghaṭeti. Upanāho hi āghātavatthunā cittaṃ bandhanto viya hoti, yato aññathā pavattitvāpi avidite upanāhe āghātavatthusannissitova hoti.
೮೯೨. ದನ್ತೇಹಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ದನ್ತೇಹಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಯ ಏಕದೇಸಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಏಕದೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
892. Dantehichinditvāti dantehi chinditvā viya ekadesaṃ apanetvā ekadesaṃ gahetvāti adhippāyo.
೮೯೪. ಅಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಂ ಕತ್ವಾ। ಪಟಿಚ್ಛಾದನೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಕತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನೇ। ವೋಚ್ಛಿನ್ದನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಕಿರಿಯಾಯ ಅಪ್ಪಟಿಜಾನವಸೇನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ವೋಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ಛಾದನಾ ವೋಚ್ಛಿನ್ದನಛಾದನಾ।
894. Accayaṃ katvāti vītikkamaṃ katvā. Paṭicchādaneti attanā katassa accayassa paṭicchādane. Vocchindanaṃ vītikkamakiriyāya appaṭijānavasena upacchindanaṃ, vocchindanena chādanā vocchindanachādanā.
ಅಸಮ್ಮಾಭಾಸನೇ ಸಠ-ಸದ್ದೋ ಲೋಕೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ನ ಸಮ್ಮಾ ಭಾಸತಿ, ಸೋ ಸಠೋ’’ತಿ। ಸಠಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸೂಕರಸದಿಸತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕುಚ್ಛಿ ವಾ ಪಿಠಿ ವಾ ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಆಹ, ಇನ್ದಜಾಲಸದಿಸೋ ವಾ ಏಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Asammābhāsane saṭha-saddo loke niruḷhoti āha ‘‘yo na sammā bhāsati, so saṭho’’ti. Saṭhassa yakkhasūkarasadisataṃ dassento ‘‘kucchi vā piṭhi vā jānituṃ na sakkā’’ti āha, indajālasadiso vā eso daṭṭhabbo.
ಯೋ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿಪನ್ನಜ್ಝಾಸಯೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಕಾಯವಚೀಭೇದಮತ್ತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಲೋಕಂ ವಞ್ಚೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಸನ್ತಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಪವೇದೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇನೇತಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ ಮಾಯಾತೋ ಬಲವತರಾ ವಞ್ಚನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಸನ್ತದೋಸಪಟಿಚ್ಛಾದನಮೇವ ಹಿ ಮಾಯಾ। ತೇನೇವಾತಿ ಬಲವತರವಞ್ಚನಾಭಾವೇನೇವ। ದಳ್ಹಕೇರಾಟಿಯಞ್ಹಿ ‘‘ಪರಿಕ್ಖತತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Yo sabbathā vipannajjhāsayopi samāno kāyavacībhedamattena attānaṃ sampannaṃ viya dassetvā lokaṃ vañcento aññathā santaṃ aññathā pavedeti. Tenāha ‘‘tenetaṃ sāṭheyyaṃ māyāto balavatarā vañcanāti daṭṭhabba’’nti. Santadosapaṭicchādanameva hi māyā. Tenevāti balavataravañcanābhāveneva. Daḷhakerāṭiyañhi ‘‘parikkhatatā’’ti vuttaṃ.
೯೦೮. ಅಭಾವೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಭಾವೇ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯದಿಪಿ ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಞ್ಚ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಾದೀಹಿ ಕತೂಪಕಾರಂ ರೂಪರಾಗಾದಿಸಂಯೋಜನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಪನ ವಿನಾ ಏವ ತೇಹೀತಿ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಅವಿಮುತ್ತೋ ಕಾಮಭವೋ ಅಜ್ಝತ್ತಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದಭಾವತೋ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇ ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ಕೇವಲಮ್ಪಿ ಸಂಯೋಜನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತೀತಿ, ತತೋ ಏವ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾನಂ ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನಭಾವಹೇತಜಾತನ್ತಿ ಚ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದೀನಂ…ಪೇ॰… ಯೋಜನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ।
908. Abhāvepīti pi-saddena ‘‘ko pana vādo bhāve’’ti dasseti. Yadipi hi puthujjanānaṃ, ekaccānañca sekkhānaṃ yathārahaṃ attābhinivesādīhi katūpakāraṃ rūparāgādisaṃyojanakiccaṃ sādheti, ekaccānaṃ pana vinā eva tehīti kassacipi kilesassa avikkhambhitattā kathañcipi avimutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa visesapaccayoti ‘‘ajjhatta’’nti vuccati, tadabhāvato ‘‘bahiddhā’’ti laddhavohāre rūpārūpabhave kevalampi saṃyojanakiccaṃ sādhentaṃ pavattatīti, tato eva rūpārūpāvacarasattānaṃ bahiddhāsaṃyojanabhāvahetajātanti ca ‘‘bahiddhāsaṃyojana’’nti vuccatīti imamatthamāha ‘‘sakkāyadiṭṭhādīnaṃ…pe… yojanaṃ nāmā’’ti.
ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
3. Tikaniddesavaṇṇanā
೯೦೯. ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾಹಿ ವಿಯ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯದೋಮನಸ್ಸಾದಿಸಹಾಯಭೂತೇನ ದೋಸೇನಪಿ ಭವಾಭಿಸಙ್ಖರಣಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅಕುಸಲಮೂಲಾನೇವ ವಟ್ಟಮೂಲಾನೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೀಹಿ…ಪೇ॰… ಕಥಿತೋ’’ತಿ।
909. Avijjābhavataṇhāhi viya issāmacchariyadomanassādisahāyabhūtena dosenapi bhavābhisaṅkharaṇaṃ hotīti ‘‘akusalamūlāneva vaṭṭamūlānī’’ti. Tenāha ‘‘tīhi…pe… kathito’’ti.
೯೧೯. ರೂಪಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವೇನ ಉಳಾರತಮತ್ತಾ ತತ್ಥ ಸಾತಿಸಯೋ ಭವರಾಗೋ ವುತ್ತೋ।
919. Rūpārūpāvacaravipākānaṃ santapaṇītabhāvena uḷāratamattā tattha sātisayo bhavarāgo vutto.
೯೨೦. ಮಾನೇನ ಠಪನಾತಿ ಮಾನೇನ ಸೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಠಪನಾ। ಠಪನಾತಿ ಚ ದಹನಾ, ಪಗ್ಗಣ್ಹನಾ ವಾ।
920. Mānena ṭhapanāti mānena seyyādivasena attano ṭhapanā. Ṭhapanāti ca dahanā, paggaṇhanā vā.
೯೨೧. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ದೋಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ।
921. Taṃsampayuttāti dosasampayuttā.
೯೨೨. ತೇಸಂ ವಣ್ಣಭೇದನ್ತಿ ತೇಸಂ ಜೀವಾನಂ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಂ, ತೇಸಂ ವಾ ತಥಾ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ಸುತ್ವಾ। ಬ್ಯಾಪೀತಿ ಸಕಲಲೋಕಬ್ಯಾಪೀ, ಸಕಲಸರೀರಬ್ಯಾಪೀ ವಾ। ಪರಿಮಣ್ಡಲೋತಿ ಪರಮಾಣುಪ್ಪಮಾಣೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಪ್ಪಮಾಣೋ ವಯಪ್ಪಮಾಣೋತಿಆದಿಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
922. Tesaṃ vaṇṇabhedanti tesaṃ jīvānaṃ vaṇṇavisesaṃ, tesaṃ vā tathā kathentānaṃ sutvā. Byāpīti sakalalokabyāpī, sakalasarīrabyāpī vā. Parimaṇḍaloti paramāṇuppamāṇo hutvā parimaṇḍalo. Ādi-saddena aṅguṭṭhappamāṇo vayappamāṇotiādikaṃ saṅgaṇhāti.
೯೨೩. ಉತುವಿಪರಿಣಾಮಜೋ ಸೀತಾದಿಉತುವಿಪರಿವತ್ತಜಾತೋ। ಓಪಕ್ಕಮಿಕೋ ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ತಾದಿಸಉಪಕ್ಕಮನಿಬ್ಬತ್ತೋ। ವಿಸಮಪರಿಹಾರಜೋ ಚಿರಾಸನಚಿರಟ್ಠಾನಾದಿನಾ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಸಮಪರಿಹರಣತೋ ಜಾತೋ। ಸನ್ನಿಪಾತಜೋ ಸಞ್ಚಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಿಸಮಾಕಾರತೋ ದೋಸತ್ತಯಸಮೋಧಾನತೋ ಜಾತೋ। ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಉತುವಿಪರಿಣಾಮಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಕಮ್ಮತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ। ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹವಾತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಪನ ಪಿತ್ತಾದೀನಂ ಅಧಿಕಭಾವೇನೇವ ವುತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ರೋಗಸ್ಸ ದೋಸತ್ತಯಂ ಆಸನ್ನಕಾರಣಂ ದೋಸಪ್ಪಕೋಪೇನ ವಿನಾ ಅಭಾವತೋ। ಕಮ್ಮಂ ಪಧಾನಕಾರಣಂ ಕತೋಕಾಸೇ ಏವ ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ಇತರಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಯಿದಂ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತುವಾದಿನೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ। ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಫಲಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತುಕಪಕ್ಖಿಕಮೇವ ಅತೀತದ್ಧಿಕತ್ತಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅರುಚಿಸೂಚನತ್ಥಂ ಕಿರ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ಕರೋತಿ ‘‘ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಞ್ಚ ಕಿರ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀ’’ತಿ।
923. Utuvipariṇāmajo sītādiutuviparivattajāto. Opakkamiko attano, parassa vā tādisaupakkamanibbatto. Visamaparihārajo cirāsanaciraṭṭhānādinā kāyassa visamapariharaṇato jāto. Sannipātajo sañcayato paṭṭhāya paccekaṃ visamākārato dosattayasamodhānato jāto. Kammasamuṭṭhāno utuvipariṇāmādīhi vinā kammato samuṭṭhito. Pittasemhavātasamuṭṭhānā pana pittādīnaṃ adhikabhāveneva vuttā. Sabbassāpi hi rogassa dosattayaṃ āsannakāraṇaṃ dosappakopena vinā abhāvato. Kammaṃ padhānakāraṇaṃ katokāse eva tasmiṃ uppajjanato, itaraṃ pana tassa sahakārikāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ pubbekatahetuvādino paṭikkhipanti. Upapajjavedanīyaphalampi pubbekatahetukapakkhikameva atītaddhikattā kammassāti arucisūcanatthaṃ kira-saddaggahaṇaṃ karoti ‘‘upapajjavedanīyañca kira paṭikkhipantī’’ti.
೯೨೪. ದಾಹಕಾರಣತಾಯಾತಿ ರಾಗಾದಿದಸವಿಧಗ್ಗಿದಾಹಸ್ಸ, ನರಕಗ್ಗಿದಾಹಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣತಾಯ।
924. Dāhakāraṇatāyāti rāgādidasavidhaggidāhassa, narakaggidāhassa ca kāraṇatāya.
೯೨೬. ಪುಥುನಿಮಿತ್ತಸಭಾವೇಸೂತಿ ಪುಥು ನಾನಾಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಕಾರಣಸಭಾವೇಸು।
926. Puthunimittasabhāvesūti puthu nānākilesādīnaṃ kāraṇasabhāvesu.
೯೩೧. ಅದ್ದನಂ ಅದ್ದಾ ಮದ್ದವೋ, ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅನದ್ದಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮುದುತಾ ವಾ ಅನದ್ದಾ’’ತಿ।
931. Addanaṃ addā maddavo, anekatthattā dhātūnaṃ tappaṭikkhepena anaddāti āha ‘‘amudutā vā anaddā’’ti.
೯೩೬. ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಹೇತುಕತ್ತಾ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಅಕುಸಲಾನುಕೂಲಕಿಚ್ಚತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
936. Ayonisomanasikārahetukattā āvajjanāya akusalānukūlakiccatā daṭṭhabbā.
ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೪. ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
4. Catukkaniddesavaṇṇanā
೯೩೯. ಏವಂ-ಸದ್ದೇನಾತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇನ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಭವೋ ಏವ ಅಭಿವುದ್ಧೋ ಅಭವೋ ಯಥಾ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೧)। ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಭವಾಭವಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಯೋ, ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ ವಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
939. Evaṃ-saddenāti nidassanatthena evaṃ-saddenāti adhippāyo. Bhavo eva abhivuddho abhavo yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 11). Dutiyasmiṃ pakkhe bhavābhavasaddena sampattivipattiyo, vuddhihāniyo vā vuttāti veditabbā.
ಅಗತಿಯಾತಿ ಅಯುತ್ತಗತಿಯಾ, ಅಪ್ಪತಿರೂಪಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Agatiyāti ayuttagatiyā, appatirūpakiriyāyāti attho.
ಕೋಧೂಪಾಯಾಸ…ಪೇ॰… ಮಾತುಗಾಮಾ ವಾ ಊಮಿಆದಿಭಯನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಮಾತುಗಾಮಗ್ಗಹಣೇತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಗ್ಗಹಣೇ, ಮಾತುಗಾಮಗ್ಗಹಣೇ ಚ।
Kodhūpāyāsa…pe… mātugāmā vā ūmiādibhayanti yojanā. Pañcakāmaguṇamātugāmaggahaṇeti pañcakāmaguṇaggahaṇe, mātugāmaggahaṇe ca.
‘‘ಸಯಂಕತಂ ಸುಖದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ ಯದಿಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ಅತ್ಥೇವ, ತಿಮ್ಬರುಕೋ ಪನ ತಥಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ‘‘ತಿಮ್ಬರುಕದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮) ವುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಮ್ಬರುಕೋ…ಪೇ॰… ಆಗತತ್ತಾ’’ತಿ।
‘‘Sayaṃkataṃ sukhadukkha’’ntiādikā diṭṭhi yadipi aññesampi diṭṭhigatikānaṃ attheva, timbaruko pana tathādiṭṭhiko bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchīti sā diṭṭhi ‘‘timbarukadiṭṭhī’’ti (saṃ. ni. 2.18) vuttā. Tenāha ‘‘timbaruko…pe… āgatattā’’ti.
ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೫. ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
5. Pañcakaniddesavaṇṇanā
೯೪೦. ಆಗಮನಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
940. Āgamanassa paṭisandhiggahaṇavasenāti adhippāyo.
೯೪೧. ಉಪಚಯನತೋತಿ ವಡ್ಢನತೋ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಲಾಭತೋ ತಕ್ಕನತೋ ಚ ಅಞ್ಞಪ್ಪಕಾರೋ ಗಹಿತೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾರುಚಿಆದೀಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅನುಸ್ಸವತೋ ಹಿ ಸದ್ದಹನಂ, ರುಚ್ಚನಂ ಪನ ಜಾತಿಸ್ಸರಞಾಣತೋಪಿ ಹೋತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಖನ್ತಿಆದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ।
941. Upacayanatoti vaḍḍhanato. Aññathāti lābhato takkanato ca aññappakāro gahitoti taṃ dassento ‘‘saddhāruciādīhī’’ti āha. Anussavato hi saddahanaṃ, ruccanaṃ pana jātissarañāṇatopi hoti. Ādi-saddena khantiādīnaṃ saṅgaho.
೯೪೨. ಅಕ್ಖನ್ತಿ ಮೂಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಕ್ಖನ್ತಿಮೂಲಕಾ। ದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತತಾದಿದೋಸಾ ತಾದಿಸಾನಿ ಕಾಯವಚೀಮನೋದುಚ್ಚರಿತಾನಿ।
942. Akkhanti mūlaṃ etesanti akkhantimūlakā. Dukkaṭadubbhāsitatādidosā tādisāni kāyavacīmanoduccaritāni.
೯೪೩. ಉದಗ್ಗತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಅವೂಪಸಮೋ ನ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಙ್ಖಾತೋತಿ ಪೀತಿಯಾ ಏವ ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅಸನ್ತಸಭಾವಂ ಆಹ। ಅವೂಪಸಮಹೇತುಭೂತೋತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಹೇತುಭೂತೋ। ಪೀತಿಯಾ ಆಕಾರೋತಿ ಪೀತಿಯಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ।
943. Udaggatāsaṅkhāto avūpasamo na uddhaccasaṅkhātoti pītiyā eva savipphārikatāsaṅkhātaṃ asantasabhāvaṃ āha. Avūpasamahetubhūtoti vikkhepahetubhūto. Pītiyā ākāroti pītiyā pavattiākāro.
ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೬. ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
6. Chakkaniddesavaṇṇanā
೯೪೪. ತೇನಾತಿ ಕೋಧಾದೀನಂಯೇವ ವಿವಾದಮೂಲತ್ತಾ।
944. Tenāti kodhādīnaṃyeva vivādamūlattā.
೯೪೫. ಕುಸಲಾನುಯೋಗೇ ಸಾತಚ್ಚಂ ಕುಸಲಾನುಯೋಗಸಾತಚ್ಚಂ।
945. Kusalānuyoge sātaccaṃ kusalānuyogasātaccaṃ.
ಗಣೇನ ಸತ್ತಸಮೂಹೇನ ಸಙ್ಗಣಿ ಸನ್ನಿಪತನಂ ಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ, ತೇನ ಸಙ್ಗತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾ। ಕಸ್ಸಚಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದಿಕಸ್ಸ।
Gaṇena sattasamūhena saṅgaṇi sannipatanaṃ yena saddhiṃ, tena saṅgati gaṇasaṅgaṇikā. Kassaci ghāsacchādanādikassa.
೯೪೬. ಉಪವಿತಕ್ಕೇತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪೇಚ್ಚ ತಕ್ಕೇತಿ।
946. Upavitakketīti ārammaṇaṃ upecca takketi.
೯೪೮. ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕೋತಿ ‘‘ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿ ಏವಂವಾದೀ।
948. Adhiccasamuppannikoti ‘‘adhiccasamuppanno attā ca loko cā’’ti evaṃvādī.
ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೮. ಅಟ್ಠಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
8. Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
೯೫೨. ಓಸೀದನಾಕಾರೇನಾತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮೇ ಅನುಸ್ಸಹನಾಕಾರೇನ।
952. Osīdanākārenāti kattabbakamme anussahanākārena.
೯೫೮. ತೇ ಅಭಿನಿವೇಸಾ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ವದನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ।
958. Te abhinivesā asaññīvādā vadanti etehīti.
ಅಟ್ಠಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೯. ನವಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
9. Navakaniddesavaṇṇanā
೯೬೦-೯೬೩. ದಸಮಸ್ಸಾತಿ ಅಟ್ಠಾನಘಾತಸ್ಸ।
960-963. Dasamassāti aṭṭhānaghātassa.
ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಗೋಚರಜ್ಝತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಏತಸ್ಸ ಗಾಥಾವಚನಸ್ಸ। ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ।
Ajjhattanti gocarajjhattaṃ adhippetaṃ. Etassa gāthāvacanassa. Niṭṭhapetvāti abhinivissa.
೯೬೪. ಅಞ್ಞೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಸಙ್ಖತಭಾವೇ ಯಥಾಸಕಂಪಚ್ಚಯೇಹಿ। ಯೇನಾಕಾರೇನ ಮಾನಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಾ ಪವತ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಹನ್ತಿ, ಅಸ್ಮೀತಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತನೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಪರಿಕಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ। ಯಥಾ ಮಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪಗ್ಗಹವಸೇನ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾಯ ಮಮತ್ತವಸೇನ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ವಿಸೇಸವತೀ ಸಮಾನೇಪಿ ಅನಾಗತಕಾಲಾಮಸನೇತಿ ಆಹ ‘‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ…ಪೇ॰… ವುತ್ತೋ’’ತಿ। ‘‘ಅಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಪನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸೇವ ಭವತೀತಿ ಸಬ್ಬಪದಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಮಾನಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಇಞ್ಜಿತಾದಿತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ।
964. Aññesaṃ phassādīnaṃ saṅkhatabhāve yathāsakaṃpaccayehi. Yenākārena mānassa sātisayā pavatti, taṃ dassetuṃ ‘‘ahanti, asmīti cā’’ti vuttaṃ. Attanoti diṭṭhigataparikappitassa attano. Yathā mānassa sampaggahavasena, evaṃ taṇhāya mamattavasena, diṭṭhiyā niccādivasena pavatti visesavatī samānepi anāgatakālāmasaneti āha ‘‘bhavissantī…pe… vutto’’ti. ‘‘Ahamasmī’’ti pana pavattamānasseva bhavatīti sabbapadasādhāraṇassa mānasseva vasena iñjitāditā aṭṭhakathāyaṃ vuttā.
ನವಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Navakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೧೦. ದಸಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
10. Dasakaniddesavaṇṇanā
೯೭೦. ಸಙ್ಕಪ್ಪನನ್ತಿ ‘‘ಕುಸಲತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ। ತಸ್ಸಾ ಉಪಾಯಚಿನ್ತಾಯ। ಮಿಚ್ಛಾಭಾವೋ ಸಾವಜ್ಜಭಾವೋ। ತದಾಕಾರೋ ಮೋಹೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಮೋಹೋ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯಪಿ ಯಥಾಕತಪಾಪೇಪಿ। ಅಧಿಮಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸಞ್ಜಾನನಂ ಪಕತಿಪುರಿಸನ್ತರದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಂ ಫಲಂ ವಿಯ ವಿಮುತ್ತನ್ತಿ ಗಹಿತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
970. Saṅkappananti ‘‘kusalatā’’ti vuttapadassa atthavacanaṃ. Tassā upāyacintāya. Micchābhāvo sāvajjabhāvo. Tadākāro mohoti yathāvuttākārena pavatte cittuppāde moho. Tassāpi yathāvuttapaccavekkhaṇāyapi yathākatapāpepi. Adhimānasampayuttaṃ sañjānanaṃ pakatipurisantaradassanādivasena pavattaṃ diṭṭhisampayuttacittaṃ phalaṃ viya vimuttanti gahitaṃ daṭṭhabbaṃ.
ದಸಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dasakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā
೯೭೩. ವಿಸೇಸಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಅನುಪನಿಧಾನಂ, ಸಮತೋ ಚ ಅಸಮತೋ ಚ ಉಪನಿಧಾನನ್ತಿ ಇಮಂ ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ, ಯೋ ‘‘ಇತ್ಥಂ, ಏವಂ, ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ಪದೇಹಿ ಪಕಾಸಿತೋ।
973. Visesaṃakatvāti anupanidhānaṃ, samato ca asamato ca upanidhānanti imaṃ vibhāgaṃ akatvā, yo ‘‘itthaṃ, evaṃ, aññathā’’ti padehi pakāsito.
ವಿಸೇಸಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಇತ್ಥಂ, ಏವಂ, ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸೇವ ವಿಸೇಸಸ್ಸ। ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಿತಾಯ ತದವಿನಾಭಾವಿನೀ ತಣ್ಹಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಸೀಸಸೀಸಮೂಲಕೇಹೀತಿ ಚತೂಹಿ ಸೀಸೇಹಿ, ದ್ವಾದಸಹಿ ಚ ಸೀಸಮೂಲಕೇಹಿ। ಸಯಮೇವ ಚ ತಣ್ಹಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಯದಿ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಗಾಹೋಪಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಯತೋ ‘‘ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮೂಹಗಾಹತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭೩) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ, ಕಥಂ ‘‘ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀ’’ತಿ ವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಮಾನೇಸೂ’’ತಿಆದಿ। ತಂಮೂಲಕತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕತ್ತಾ।
Visesassāti ‘‘itthaṃ, evaṃ, aññathā’’ti yathāvuttasseva visesassa. Diṭṭhiyāti diṭṭhiyā gahitāya tadavinābhāvinī taṇhā dassitā. Sīsasīsamūlakehīti catūhi sīsehi, dvādasahi ca sīsamūlakehi. Sayameva ca taṇhā dassitāti yojanā. Yadi diṭṭhimānagāhopi idhādhippeto, yato ‘‘taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato’’ti (vibha. aṭṭha. 973) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, kathaṃ ‘‘taṇhāvicaritānī’’ti vacananti āha ‘‘diṭṭhimānesū’’tiādi. Taṃmūlakattāti taṇhāmūlakattā.
೯೭೪. ನ ಅವಕ್ಕರೀಯತೀತಿ ಅನವಕಾರೀ, ತಂ ಅನವಕಾರಿಂ ಕತ್ವಾ, ತಂ ಪದನ್ತರೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅನವಕ್ಕರಿ, ತಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ವಿಕ್ಖೇಪನಂ ಅವಯವತೋ ವಿಭಾಗೋ। ಅತ್ತತೋ ಅವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಯ್ವಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ಅತ್ತಾ, ತತೋ ಅವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ।
974. Na avakkarīyatīti anavakārī, taṃ anavakāriṃ katvā, taṃ padantarena vibhāvento ‘‘anavakkari, taṃ katvā’’ti āha. Vikkhepanaṃ avayavato vibhāgo. Attato avinibbhujitvāti yvāyaṃ diṭṭhigatikaparikappito attā, tato avisuṃ katvā.
೯೭೬. ಬಹಿಕತಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಯೋಜನಾ।
976. Bahikatāni rūpādīni upagantvā pavattā taṇhā upādāyāti vuttāti yojanā.
ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಕಸ್ಸಚಿ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ, ಕಸ್ಸಚಿದೇವ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸ್ಸಚಿ ಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
Ekaccassa puggalassa ekasmiṃ attabhāve kassaci taṇhāvicaritassa asambhavo, kassacideva sambhavoti āha ‘‘kassaci sambhavadassanatthaṃ vutta’’nti.
ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Taṇhāvicaritaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Khuddakavatthuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧೭. ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೋ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಏಕಕಮಾತಿಕಾದಿವಣ್ಣನಾ • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
(೨.) ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(೩.) ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(೪.) ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(೫.) ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(೬.) ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(೮.) ಅಟ್ಠಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (8.) Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
(೯.) ನವಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (9.) Navakaniddesavaṇṇanā
(೧೦.) ದಸಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೧೭. ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೋ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
