| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
२. अभेज्जवग्गो
2. Abhejjavaggo
१. खुद्दानुखुद्दकपञ्हो
1. Khuddānukhuddakapañho
१. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं भगवता ‘अभिञ्ञायाहं, भिक्खवे, धम्मं देसेमि नो अनभिञ्ञाया’ति। पुन च विनयपञ्ञत्तिया एवं भणितं ‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनतू’ति। किं नु खो, भन्ते नागसेन, खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि दुप्पञ्ञत्तानि, उदाहु अवत्थुस्मिं अजानित्वा पञ्ञत्तानि, यं भगवा अत्तनो अच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनापेति? यदि, भन्ते नागसेन, भगवता भणितं ‘अभिञ्ञायाहं, भिक्खवे, धम्मं देसेमि नो अनभिञ्ञाया’ति, तेन हि ‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनतू’ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि तथागते विनयपञ्ञत्तिया एवं भणितं ‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनतू’ति तेन हि ‘अभिञ्ञायाहं, भिक्खवे, धम्मं देसेमि नो अनभिञ्ञाया’ति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो सुखुमो निपुणो गम्भीरो सुगम्भीरो दुन्निज्झापयो, सो तवानुप्पत्तो, तत्थ ते ञाणबलविप्फारं दस्सेही’’ति।
1. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti. Puna ca vinayapaññattiyā evaṃ bhaṇitaṃ ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti. Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni duppaññattāni, udāhu avatthusmiṃ ajānitvā paññattāni, yaṃ bhagavā attano accayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanāpeti? Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti, tena hi ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgate vinayapaññattiyā evaṃ bhaṇitaṃ ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti tena hi ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho sukhumo nipuṇo gambhīro sugambhīro dunnijjhāpayo, so tavānuppatto, tattha te ñāṇabalavipphāraṃ dassehī’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘अभिञ्ञायाहं, भिक्खवे, धम्मं देसेमि नो अनभिञ्ञाया’ति, विनयपञ्ञत्तियापि एवं भणितं ‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनतू’ति, तं पन, महाराज, तथागतो भिक्खू वीमंसमानो आह ‘उक्कलेस्सन्ति 1 नु खो मम सावका मया विस्सज्जापीयमाना ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि, उदाहु आदियिस्सन्ती’ति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti, vinayapaññattiyāpi evaṃ bhaṇitaṃ ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti, taṃ pana, mahārāja, tathāgato bhikkhū vīmaṃsamāno āha ‘ukkalessanti 2 nu kho mama sāvakā mayā vissajjāpīyamānā mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni, udāhu ādiyissantī’ti.
‘‘यथा, महाराज, चक्कवत्ती राजा पुत्ते एवं वदेय्य ‘अयं खो, ताता, महाजनपदो सब्बदिसासु सागरपरियन्तो, दुक्करो, ताता, तावतकेन बलेन धारेतुं, एथ तुम्हे, ताता, ममच्चयेन पच्चन्ते पच्चन्ते देसे पजहथा’ति। अपि नु खो ते, महाराज, कुमारा पितुअच्चयेन हत्थगते जनपदे सब्बे ते पच्चन्ते पच्चन्ते देसे मुञ्चेय्यु’’न्ति? ‘‘न हि भन्ते, राजतो 3, भन्ते, लुद्धतरा 4 कुमारा रज्जलोभेन तदुत्तरिं दिगुणतिगुणं जनपदं परिग्गण्हेय्युं 5, किं पन ते हत्थगतं जनपदं मुञ्चेय्यु’’न्ति? ‘‘एवमेव खो, महाराज, तथागतो भिक्खू वीमंसमानो एवमाह ‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनतू’ति। दुक्खपरिमुत्तिया, महाराज, बुद्धपुत्ता धम्मलोभेन अञ्ञम्पि उत्तरिं दियड्ढसिक्खापदसतं गोपेय्युं, किं पन पकतिपञ्ञत्तं सिक्खापदं मुञ्चेय्यु’’न्ति?
‘‘Yathā, mahārāja, cakkavattī rājā putte evaṃ vadeyya ‘ayaṃ kho, tātā, mahājanapado sabbadisāsu sāgarapariyanto, dukkaro, tātā, tāvatakena balena dhāretuṃ, etha tumhe, tātā, mamaccayena paccante paccante dese pajahathā’ti. Api nu kho te, mahārāja, kumārā pituaccayena hatthagate janapade sabbe te paccante paccante dese muñceyyu’’nti? ‘‘Na hi bhante, rājato 6, bhante, luddhatarā 7 kumārā rajjalobhena taduttariṃ diguṇatiguṇaṃ janapadaṃ pariggaṇheyyuṃ 8, kiṃ pana te hatthagataṃ janapadaṃ muñceyyu’’nti? ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgato bhikkhū vīmaṃsamāno evamāha ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti. Dukkhaparimuttiyā, mahārāja, buddhaputtā dhammalobhena aññampi uttariṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ gopeyyuṃ, kiṃ pana pakatipaññattaṃ sikkhāpadaṃ muñceyyu’’nti?
‘‘भन्ते नागसेन, यं भगवा आह ‘खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’ति, एत्थायं जनो सम्मूळ्हो विमतिजातो अधिकतो संसयपक्खन्दो। कतमानि तानि खुद्दकानि सिक्खापदानि, कतमानि अनुखुद्दकानि सिक्खापदानीति? दुक्कटं, महाराज, खुद्दकं सिक्खापदं, दुब्भासितं अनुखुद्दकं सिक्खापदं, इमानि द्वे खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि, पुब्बकेहिपि, महाराज, महाथेरेहि एत्थ विमति उप्पादिता, तेहिपि एकज्झं न कतो धम्मसण्ठितिपरियाये भगवता एसो पञ्हो उपदिट्ठोति। चिरनिक्खित्तं, भन्ते नागसेन, जिनरहस्सं अज्जेतरहि लोके विवटं पाकटं कत’’न्ति।
‘‘Bhante nāgasena, yaṃ bhagavā āha ‘khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’ti, etthāyaṃ jano sammūḷho vimatijāto adhikato saṃsayapakkhando. Katamāni tāni khuddakāni sikkhāpadāni, katamāni anukhuddakāni sikkhāpadānīti? Dukkaṭaṃ, mahārāja, khuddakaṃ sikkhāpadaṃ, dubbhāsitaṃ anukhuddakaṃ sikkhāpadaṃ, imāni dve khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni, pubbakehipi, mahārāja, mahātherehi ettha vimati uppāditā, tehipi ekajjhaṃ na kato dhammasaṇṭhitipariyāye bhagavatā eso pañho upadiṭṭhoti. Ciranikkhittaṃ, bhante nāgasena, jinarahassaṃ ajjetarahi loke vivaṭaṃ pākaṭaṃ kata’’nti.
खुद्दानुखुद्दकपञ्हो पठमो।
Khuddānukhuddakapañho paṭhamo.
Footnotes:
