| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi |
२. खुद्दानुखुद्दकसिक्खापदकथा
2. Khuddānukhuddakasikkhāpadakathā
४४१. अथ खो आयस्मा आनन्दो थेरे भिक्खू एतदवोच – ‘‘भगवा मं, भन्ते, परिनिब्बानकाले एवमाह – ‘आकङ्खमानो, आनन्द, सङ्घो ममच्चयेन खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनेय्या’’’ति। ‘‘पुच्छि पन त्वं, आवुसो आनन्द, भगवन्तं – ‘कतमानि पन, भन्ते, खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’’ति? ‘‘न खोहं, भन्ते, भगवन्तं पुच्छिं – ‘कतमानि पन, भन्ते, खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’ति। एकच्चे थेरा एवमाहंसु – ‘‘चत्तारि पाराजिकानि ठपेत्वा, अवसेसानि खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’ति। एकच्चे थेरा एवमाहंसु – ‘‘चत्तारि पाराजिकानि ठपेत्वा , तेरस सङ्घादिसेसे ठपेत्वा, अवसेसानि खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’ति। एकच्चे थेरा एवमाहंसु – ‘‘चत्तारि पाराजिकानि ठपेत्वा, तेरस सङ्घादिसेसे ठपेत्वा, द्वे अनियते ठपेत्वा, अवसेसानि खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’ति। एकच्चे थेरा एवमाहंसु – ‘‘चत्तारि पाराजिकानि ठपेत्वा, तेरस सङ्घादिसेसे ठपेत्वा, द्वे अनियते ठपेत्वा, तिंस निस्सग्गिये पाचित्तिये ठपेत्वा, अवसेसानि खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’ति। एकच्चे थेरा एवमाहंसु – ‘‘चत्तारि पाराजिकानि ठपेत्वा, तेरस सङ्घादिसेसे ठपेत्वा, द्वे अनियते ठपेत्वा, तिंस निस्सग्गिये पाचित्तिये ठपेत्वा, द्वेनवुति पाचित्तिये ठपेत्वा, अवसेसानि खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’ति। एकच्चे थेरा एवमाहंसु – ‘‘चत्तारि पाराजिकानि ठपेत्वा, तेरस सङ्घादिसेसे ठपेत्वा, द्वे अनियते ठपेत्वा, तिंस निस्सग्गिये पाचित्तिये ठपेत्वा, द्वेनवुति पाचित्तिये ठपेत्वा, चत्तारो पाटिदेसनीये ठपेत्वा, अवसेसानि खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’’ति।
441. Atha kho āyasmā ānando there bhikkhū etadavoca – ‘‘bhagavā maṃ, bhante, parinibbānakāle evamāha – ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhaneyyā’’’ti. ‘‘Pucchi pana tvaṃ, āvuso ānanda, bhagavantaṃ – ‘katamāni pana, bhante, khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’’ti? ‘‘Na khohaṃ, bhante, bhagavantaṃ pucchiṃ – ‘katamāni pana, bhante, khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’ti. Ekacce therā evamāhaṃsu – ‘‘cattāri pārājikāni ṭhapetvā, avasesāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’ti. Ekacce therā evamāhaṃsu – ‘‘cattāri pārājikāni ṭhapetvā , terasa saṅghādisese ṭhapetvā, avasesāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’ti. Ekacce therā evamāhaṃsu – ‘‘cattāri pārājikāni ṭhapetvā, terasa saṅghādisese ṭhapetvā, dve aniyate ṭhapetvā, avasesāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’ti. Ekacce therā evamāhaṃsu – ‘‘cattāri pārājikāni ṭhapetvā, terasa saṅghādisese ṭhapetvā, dve aniyate ṭhapetvā, tiṃsa nissaggiye pācittiye ṭhapetvā, avasesāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’ti. Ekacce therā evamāhaṃsu – ‘‘cattāri pārājikāni ṭhapetvā, terasa saṅghādisese ṭhapetvā, dve aniyate ṭhapetvā, tiṃsa nissaggiye pācittiye ṭhapetvā, dvenavuti pācittiye ṭhapetvā, avasesāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’ti. Ekacce therā evamāhaṃsu – ‘‘cattāri pārājikāni ṭhapetvā, terasa saṅghādisese ṭhapetvā, dve aniyate ṭhapetvā, tiṃsa nissaggiye pācittiye ṭhapetvā, dvenavuti pācittiye ṭhapetvā, cattāro pāṭidesanīye ṭhapetvā, avasesāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’’ti.
४४२. अथ खो आयस्मा महाकस्सपो सङ्घं ञापेसि –
442. Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –
‘‘सुणातु मे, आवुसो, सङ्घो। सन्तम्हाकं सिक्खापदानि गिहिगतानि। गिहिनोपि जानन्ति – ‘इदं वो समणानं सक्यपुत्तियानं कप्पति, इदं वो न कप्पती’ति। सचे मयं खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनिस्साम, भविस्सन्ति वत्तारो – ‘धूमकालिकं समणेन गोतमेन सावकानं सिक्खापदं पञ्ञत्तं। याविमेसं सत्था अट्ठासि ताविमे सिक्खापदेसु सिक्खिंसु। यतो इमेसं सत्था परिनिब्बुतो, न दानिमे सिक्खापदेसु सिक्खन्ती’ति। यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो अप्पञ्ञत्तं नप्पञ्ञपेय्य, पञ्ञत्तं न समुच्छिन्देय्य, यथापञ्ञत्तेसु सिक्खापदेसु समादाय वत्तेय्य। एसा ञत्ति।
‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Santamhākaṃ sikkhāpadāni gihigatāni. Gihinopi jānanti – ‘idaṃ vo samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ kappati, idaṃ vo na kappatī’ti. Sace mayaṃ khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanissāma, bhavissanti vattāro – ‘dhūmakālikaṃ samaṇena gotamena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ. Yāvimesaṃ satthā aṭṭhāsi tāvime sikkhāpadesu sikkhiṃsu. Yato imesaṃ satthā parinibbuto, na dānime sikkhāpadesu sikkhantī’ti. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho appaññattaṃ nappaññapeyya, paññattaṃ na samucchindeyya, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vatteyya. Esā ñatti.
‘‘सुणातु मे, आवुसो, सङ्घो। सन्तम्हाकं सिक्खापदानि गिहिगतानि। गिहिनोपि जानन्ति – ‘इदं वो समणानं सक्यपुत्तियानं कप्पति, इदं वो न कप्पती’ति। सचे मयं खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानि समूहनिस्साम, भविस्सन्ति वत्तारो – ‘धूमकालिकं समणेन गोतमेन सावकानं सिक्खापदं पञ्ञत्तं । याविमेसं सत्था अट्ठासि ताविमे सिक्खापदेसु सिक्खिंसु। यतो इमेसं सत्था परिनिब्बुतो, न दानिमे सिक्खापदेसु सिक्खन्ती’ति। सङ्घो अप्पञ्ञत्तं नप्पञ्ञपेति, पञ्ञत्तं न समुच्छिन्दति, यथापञ्ञत्तेसु सिक्खापदेसु समादाय वत्तति। यस्सायस्मतो खमति अप्पञ्ञत्तस्स अप्पञ्ञापना, पञ्ञत्तस्स असमुच्छेदो, यथापञ्ञत्तेसु सिक्खापदेसु समादाय वत्तना, सो तुण्हस्स; यस्स नक्खमति, सो भासेय्य।
‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Santamhākaṃ sikkhāpadāni gihigatāni. Gihinopi jānanti – ‘idaṃ vo samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ kappati, idaṃ vo na kappatī’ti. Sace mayaṃ khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanissāma, bhavissanti vattāro – ‘dhūmakālikaṃ samaṇena gotamena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ . Yāvimesaṃ satthā aṭṭhāsi tāvime sikkhāpadesu sikkhiṃsu. Yato imesaṃ satthā parinibbuto, na dānime sikkhāpadesu sikkhantī’ti. Saṅgho appaññattaṃ nappaññapeti, paññattaṃ na samucchindati, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vattati. Yassāyasmato khamati appaññattassa appaññāpanā, paññattassa asamucchedo, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vattanā, so tuṇhassa; yassa nakkhamati, so bhāseyya.
‘‘सङ्घो अप्पञ्ञत्तं नप्पञ्ञपेति, पञ्ञत्तं न समुच्छिन्दति, यथापञ्ञत्तेसु सिक्खापदेसु समादाय वत्तति। खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति।
‘‘Saṅgho appaññattaṃ nappaññapeti, paññattaṃ na samucchindati, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vattati. Khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti.
४४३. अथ खो थेरा भिक्खू आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोचुं – ‘‘इदं ते, आवुसो आनन्द, दुक्कटं, यं त्वं भगवन्तं न पुच्छि – ‘कतमानि पन, भन्ते, खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’ति। देसेहि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘अहं खो, भन्ते, अस्सतिया भगवन्तं न पुच्छिं – ‘कतमानि पन, भन्ते, खुद्दानुखुद्दकानि सिक्खापदानी’ति। नाहं तं दुक्कटं पस्सामि, अपि चायस्मन्तानं सद्धाय देसेमि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘इदम्पि ते, आवुसो आनन्द, दुक्कटं, यं त्वं भगवतो वस्सिकसाटिकं अक्कमित्वा सिब्बेसि। देसेहि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘अहं खो, भन्ते, न अगारवेन भगवतो वस्सिकसाटिकं अक्कमित्वा सिब्बेसिं। नाहं तं दुक्कटं पस्सामि, अपि चायस्मन्तानं सद्धाय देसेमि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘इदम्पि ते, आवुसो आनन्द, दुक्कटं, यं त्वं मातुगामेहि भगवतो सरीरं पठमं वन्दापेसि, तासं रोदन्तीनं भगवतो सरीरं अस्सुकेन मक्खितं। देसेहि तं दुक्कट’’न्ति। अहं खो, भन्ते – मायिमासं 1 विकाले अहेसुन्ति – मातुगामेहि भगवतो सरीरं पठमं वन्दापेसिं। नाहं तं दुक्कटं पस्सामि, अपि चायस्मन्तानं सद्धाय देसेमि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘इदम्पि ते, आवुसो आनन्द, दुक्कटं, यं त्वं भगवता ओळारिके निमित्ते कयिरमाने, ओळारिके ओभासे कयिरमाने, न भगवन्तं याचि – ‘तिट्ठतु भगवा कप्पं, तिट्ठतु सुगतो कप्पं, बहुजनहिताय बहुजनसुखाय लोकानुकम्पाय अत्थाय हिताय सुखाय देवमनुस्सान’न्ति। देसेहि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘अहं खो, भन्ते, मारेन परियुट्ठितचित्तो न भगवन्तं याचिं – ‘तिट्ठतु भगवा कप्पं, तिट्ठतु सुगतो कप्पं, बहुजनहिताय बहुजनसुखाय लोकानुकम्पाय अत्थाय हिताय सुखाय देवमनुस्सान’न्ति। नाहं तं दुक्कटं पस्सामि, अपि चायस्मन्तानं सद्धाय देसेमि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘इदम्पि ते, आवुसो आनन्द, दुक्कटं यं त्वं मातुगामस्स तथागतप्पवेदिते धम्मविनये पब्बज्जं उस्सुक्कं अकासि। देसेहि तं दुक्कट’’न्ति। ‘‘अहं खो, भन्ते, अयं महापजापति गोतमी भगवतो मातुच्छा आपादिका पोसिका खीरस्स दायिका भगवन्तं जनेत्तिया कालङ्कताय थञ्ञं पायेसीति मातुगामस्स तथागतप्पवेदिते धम्मविनये पब्बज्जं उस्सुक्कं अकासिं। नाहं तं दुक्कटं पस्सामि, अपि चायस्मन्तानं सद्धाय देसेमि तं दुक्कट’’न्ति।
443. Atha kho therā bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ – ‘‘idaṃ te, āvuso ānanda, dukkaṭaṃ, yaṃ tvaṃ bhagavantaṃ na pucchi – ‘katamāni pana, bhante, khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’ti. Desehi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Ahaṃ kho, bhante, assatiyā bhagavantaṃ na pucchiṃ – ‘katamāni pana, bhante, khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’ti. Nāhaṃ taṃ dukkaṭaṃ passāmi, api cāyasmantānaṃ saddhāya desemi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Idampi te, āvuso ānanda, dukkaṭaṃ, yaṃ tvaṃ bhagavato vassikasāṭikaṃ akkamitvā sibbesi. Desehi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Ahaṃ kho, bhante, na agāravena bhagavato vassikasāṭikaṃ akkamitvā sibbesiṃ. Nāhaṃ taṃ dukkaṭaṃ passāmi, api cāyasmantānaṃ saddhāya desemi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Idampi te, āvuso ānanda, dukkaṭaṃ, yaṃ tvaṃ mātugāmehi bhagavato sarīraṃ paṭhamaṃ vandāpesi, tāsaṃ rodantīnaṃ bhagavato sarīraṃ assukena makkhitaṃ. Desehi taṃ dukkaṭa’’nti. Ahaṃ kho, bhante – māyimāsaṃ 2 vikāle ahesunti – mātugāmehi bhagavato sarīraṃ paṭhamaṃ vandāpesiṃ. Nāhaṃ taṃ dukkaṭaṃ passāmi, api cāyasmantānaṃ saddhāya desemi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Idampi te, āvuso ānanda, dukkaṭaṃ, yaṃ tvaṃ bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne, oḷārike obhāse kayiramāne, na bhagavantaṃ yāci – ‘tiṭṭhatu bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ, bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’nti. Desehi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Ahaṃ kho, bhante, mārena pariyuṭṭhitacitto na bhagavantaṃ yāciṃ – ‘tiṭṭhatu bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappaṃ, bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’nti. Nāhaṃ taṃ dukkaṭaṃ passāmi, api cāyasmantānaṃ saddhāya desemi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Idampi te, āvuso ānanda, dukkaṭaṃ yaṃ tvaṃ mātugāmassa tathāgatappavedite dhammavinaye pabbajjaṃ ussukkaṃ akāsi. Desehi taṃ dukkaṭa’’nti. ‘‘Ahaṃ kho, bhante, ayaṃ mahāpajāpati gotamī bhagavato mātucchā āpādikā posikā khīrassa dāyikā bhagavantaṃ janettiyā kālaṅkatāya thaññaṃ pāyesīti mātugāmassa tathāgatappavedite dhammavinaye pabbajjaṃ ussukkaṃ akāsiṃ. Nāhaṃ taṃ dukkaṭaṃ passāmi, api cāyasmantānaṃ saddhāya desemi taṃ dukkaṭa’’nti.
४४४. तेन खो पन समयेन आयस्मा पुराणो दक्खिणागिरिस्मिं चारिकं चरति महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं पञ्चमत्तेहि भिक्खुसतेहि। अथ खो आयस्मा पुराणो थेरेहि भिक्खूहि धम्मे च विनये च सङ्गीते दक्खिणागिरिस्मिं यथाभिरन्तं विहरित्वा येन राजगहं येन वेळुवनं कलन्दकनिवापो येन थेरा भिक्खू तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा थेरेहि भिक्खूहि सद्धिं पटिसम्मोदित्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं पुराणं थेरा भिक्खू एतदवोचुं – ‘‘थेरेहि, आवुसो पुराण, धम्मो च विनयो च सङ्गीतो। उपेहि तं सङ्गीति’’न्ति। ‘‘सुसङ्गीतावुसो, थेरेहि धम्मो च विनयो च। अपिच यथेव मया भगवतो सम्मुखा सुतं, सम्मुखा पटिग्गहितं, तथेवाहं धारेस्सामी’’ति।
444. Tena kho pana samayena āyasmā purāṇo dakkhiṇāgirismiṃ cārikaṃ carati mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi. Atha kho āyasmā purāṇo therehi bhikkhūhi dhamme ca vinaye ca saṅgīte dakkhiṇāgirismiṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena rājagahaṃ yena veḷuvanaṃ kalandakanivāpo yena therā bhikkhū tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā therehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisammoditvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ purāṇaṃ therā bhikkhū etadavocuṃ – ‘‘therehi, āvuso purāṇa, dhammo ca vinayo ca saṅgīto. Upehi taṃ saṅgīti’’nti. ‘‘Susaṅgītāvuso, therehi dhammo ca vinayo ca. Apica yatheva mayā bhagavato sammukhā sutaṃ, sammukhā paṭiggahitaṃ, tathevāhaṃ dhāressāmī’’ti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / खुद्दानुखुद्दकसिक्खापदकथा • Khuddānukhuddakasikkhāpadakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / खुद्दानुखुद्दकसिक्खापदकथावण्णना • Khuddānukhuddakasikkhāpadakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / खुद्दानुखुद्दककथावण्णना • Khuddānukhuddakakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / खुद्दानुखुद्दकसिक्खापदकथावण्णना • Khuddānukhuddakasikkhāpadakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १. खुद्दानुखुद्दकसिक्खापदकथा • 1. Khuddānukhuddakasikkhāpadakathā
