| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२६५] ५. खुरप्पजातकवण्णना
[265] 5. Khurappajātakavaṇṇanā
दिस्वा खुरप्पेति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं ओस्सट्ठवीरियं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। तञ्हि सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, ओस्सट्ठवीरियो’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खु, कस्मा एवं त्वं निय्यानिकसासने पब्बजित्वा वीरियं ओस्सजि, पोराणकपण्डिता अनिय्यानिकट्ठानेपि वीरियं करिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Disvākhurappeti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ossaṭṭhavīriyaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tañhi satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ossaṭṭhavīriyo’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu, kasmā evaṃ tvaṃ niyyānikasāsane pabbajitvā vīriyaṃ ossaji, porāṇakapaṇḍitā aniyyānikaṭṭhānepi vīriyaṃ kariṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो एकस्मिं अटविआरक्खककुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो पञ्चपुरिससतपरिवारो अटविआरक्खकेसु सब्बजेट्ठको हुत्वा अटविमुखे एकस्मिं गामे वासं कप्पेसि। सो भतिं गहेत्वा मनुस्से अटविं अतिक्कामेति। अथेकस्मिं दिवसे बाराणसेय्यको सत्थवाहपुत्तो पञ्चहि सकटसतेहि तं गामं पत्वा तं पक्कोसापेत्वा ‘‘सम्म, सहस्सं गहेत्वा मं अटविं अतिक्कामेही’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति तस्स हत्थतो सहस्सं गण्हि, भतिं गण्हन्तोयेव तस्स जीवितं परिच्चजि। सो तं आदाय अटविं पाविसि, अटविमज्झे पञ्चसता चोरा उट्ठहिंसु, चोरे दिस्वाव सेसपुरिसा उरेन निपज्जिंसु, आरक्खकजेट्ठको एकोव नदन्तो वग्गन्तो पहरित्वा पञ्चसतेपि चोरे पलापेत्वा सत्थवाहपुत्तं सोत्थिना कन्तारं तारेसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ aṭaviārakkhakakule nibbattitvā vayappatto pañcapurisasataparivāro aṭaviārakkhakesu sabbajeṭṭhako hutvā aṭavimukhe ekasmiṃ gāme vāsaṃ kappesi. So bhatiṃ gahetvā manusse aṭaviṃ atikkāmeti. Athekasmiṃ divase bārāṇaseyyako satthavāhaputto pañcahi sakaṭasatehi taṃ gāmaṃ patvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘samma, sahassaṃ gahetvā maṃ aṭaviṃ atikkāmehī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti tassa hatthato sahassaṃ gaṇhi, bhatiṃ gaṇhantoyeva tassa jīvitaṃ pariccaji. So taṃ ādāya aṭaviṃ pāvisi, aṭavimajjhe pañcasatā corā uṭṭhahiṃsu, core disvāva sesapurisā urena nipajjiṃsu, ārakkhakajeṭṭhako ekova nadanto vagganto paharitvā pañcasatepi core palāpetvā satthavāhaputtaṃ sotthinā kantāraṃ tāresi.
सत्थवाहपुत्तो परकन्तारे सत्थं निवेसेत्वा आरक्खकजेट्ठकं नानग्गरसभोजनं भोजेत्वा सयम्पि भुत्तपातरासो सुखनिसिन्नो तेन सद्धिं सल्लपन्तो ‘‘सम्म, तथादारुणानं चोरानं आवुधानि गहेत्वा अवत्थरणकाले केन नु खो ते कारणेन चित्तुत्रासमत्तम्पि न उप्पन्न’’न्ति पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Satthavāhaputto parakantāre satthaṃ nivesetvā ārakkhakajeṭṭhakaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhojetvā sayampi bhuttapātarāso sukhanisinno tena saddhiṃ sallapanto ‘‘samma, tathādāruṇānaṃ corānaṃ āvudhāni gahetvā avattharaṇakāle kena nu kho te kāraṇena cittutrāsamattampi na uppanna’’nti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
४३.
43.
‘‘दिस्वा खुरप्पे धनुवेगनुन्ने, खग्गे गहीते तिखिणे तेलधोते।
‘‘Disvā khurappe dhanuveganunne, khagge gahīte tikhiṇe teladhote;
तस्मिं भयस्मिं मरणे वियूळ्हे, कस्मा नु ते नाहु छम्भितत्त’’न्ति॥
Tasmiṃ bhayasmiṃ maraṇe viyūḷhe, kasmā nu te nāhu chambhitatta’’nti.
तत्थ धनुवेगनुन्नेति धनुवेगेन विस्सट्ठे। खग्गे गहीतेति थरुदण्डेहि सुगहिते खग्गे। मरणे वियूळ्हेति मरणे पच्चुपट्ठिते। कस्मा नु ते नाहूति केन नु खो कारणेन नाहोसि। छम्भितत्तन्ति सरीरचलनं।
Tattha dhanuveganunneti dhanuvegena vissaṭṭhe. Khagge gahīteti tharudaṇḍehi sugahite khagge. Maraṇe viyūḷheti maraṇe paccupaṭṭhite. Kasmā nu te nāhūti kena nu kho kāraṇena nāhosi. Chambhitattanti sarīracalanaṃ.
तं सुत्वा आरक्खकजेट्ठको इतरा द्वे गाथा अभासि –
Taṃ sutvā ārakkhakajeṭṭhako itarā dve gāthā abhāsi –
४४.
44.
‘‘दिस्वा खुरप्पे धनुवेगनुन्ने, खग्गे गहीते तिखिणे तेलधोते।
‘‘Disvā khurappe dhanuveganunne, khagge gahīte tikhiṇe teladhote;
तस्मिं भयस्मिं मरणे वियूळ्हे, वेदं अलत्थं विपुलं उळारं॥
Tasmiṃ bhayasmiṃ maraṇe viyūḷhe, vedaṃ alatthaṃ vipulaṃ uḷāraṃ.
४५.
45.
‘‘सो वेदजातो अज्झभविं अमित्ते, पुब्बेव मे जीवितमासि चत्तं।
‘‘So vedajāto ajjhabhaviṃ amitte, pubbeva me jīvitamāsi cattaṃ;
न हि जीविते आलयं कुब्बमानो, सूरो कयिरा सूरकिच्चं कदाची’’ति॥
Na hi jīvite ālayaṃ kubbamāno, sūro kayirā sūrakiccaṃ kadācī’’ti.
तत्थ वेदं अलत्थन्ति तुट्ठिञ्चेव सोमनस्सञ्च पटिलभिं। विपुलन्ति बहुं। उळारन्ति उत्तमं। अज्झभविन्ति जीवितं परिच्चजित्वा अभिभविं। पुब्बेव मे जीवितमासि चत्तन्ति मया पुब्बेव तव हत्थतो भतिं गण्हन्तेनेव जीवितं चत्तमासि। न हि जीविते आलयं कुब्बमानोति जीवितस्मिञ्हि निकन्तिं कुरुमानो पुरिसकिच्चं कदाचिपि न करोति।
Tattha vedaṃ alatthanti tuṭṭhiñceva somanassañca paṭilabhiṃ. Vipulanti bahuṃ. Uḷāranti uttamaṃ. Ajjhabhavinti jīvitaṃ pariccajitvā abhibhaviṃ. Pubbeva me jīvitamāsi cattanti mayā pubbeva tava hatthato bhatiṃ gaṇhanteneva jīvitaṃ cattamāsi. Na hi jīvite ālayaṃ kubbamānoti jīvitasmiñhi nikantiṃ kurumāno purisakiccaṃ kadācipi na karoti.
एवं सो सरवस्से वस्सन्ते जीवितनिकन्तिया विस्सट्ठत्ता अत्तना सूरकिच्चस्स कतभावं ञापेत्वा सत्थवाहपुत्तं उय्योजेत्वा सकगाममेव पच्चागन्त्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।
Evaṃ so saravasse vassante jīvitanikantiyā vissaṭṭhattā attanā sūrakiccassa katabhāvaṃ ñāpetvā satthavāhaputtaṃ uyyojetvā sakagāmameva paccāgantvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने ओस्सट्ठवीरियो भिक्खु अरहत्ते पतिट्ठहि। ‘‘तदा आरक्खकजेट्ठको अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ossaṭṭhavīriyo bhikkhu arahatte patiṭṭhahi. ‘‘Tadā ārakkhakajeṭṭhako ahameva ahosi’’nti.
खुरप्पजातकवण्णना पञ्चमा।
Khurappajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २६५. खुरप्पजातकं • 265. Khurappajātakaṃ
