| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
(បញ្ចមោ ភាគោ)
(Pañcamo bhāgo)
១៦. តិំសនិបាតោ
16. Tiṃsanipāto
[១៥១] ១. កិំឆន្ទជាតកវណ្ណនា
[151] 1. Kiṃchandajātakavaṇṇanā
កិំឆន្ទោ កិមធិប្បាយោតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឧបោសថកម្មំ អារព្ភ កថេសិ។ ឯកទិវសញ្ហិ សត្ថា ពហូ ឧបាសកេ ច ឧបាសិកាយោ ច ឧបោសថិកេ ធម្មស្សវនត្ថាយ អាគន្ត្វា ធម្មសភាយំ និសិន្នេ ‘‘ឧបោសថិកាត្ថ ឧបាសកា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘សាធុ វោ កតំ ឧបោសថំ ករោន្តេហិ, បោរាណកា ឧបឌ្ឍូបោសថកម្មស្ស និស្សន្ទេន មហន្តំ យសំ បដិលភិំសូ’’តិ វត្វា តេហិ យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។
Kiṃchandokimadhippāyoti idaṃ satthā jetavane viharanto uposathakammaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasañhi satthā bahū upāsake ca upāsikāyo ca uposathike dhammassavanatthāya āgantvā dhammasabhāyaṃ nisinne ‘‘uposathikāttha upāsakā’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘sādhu vo kataṃ uposathaṃ karontehi, porāṇakā upaḍḍhūposathakammassa nissandena mahantaṃ yasaṃ paṭilabhiṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តោ ធម្មេន រជ្ជំ ការេន្តោ សទ្ធោ អហោសិ ទានសីលឧបោសថកម្មេសុ អប្បមត្តោ។ សោ សេសេបិ អមច្ចាទយោ ទានាទីសុ សមាទបេសិ។ បុរោហិតោ បនស្ស បរបិដ្ឋិមំសិកោ លញ្ជខាទកោ កូដវិនិច្ឆយិកោ អហោសិ។ រាជា ឧបោសថទិវសេ អមច្ចាទយោ បក្កោសាបេត្វា ‘‘ឧបោសថិកា ហោថា’’តិ អាហ។ បុរោហិតោ ឧបោសថំ ន សមាទិយិ។ អថ នំ ទិវា លញ្ជំ គហេត្វា កូដឌ្ឌំ កត្វា ឧបដ្ឋានំ អាគតំ រាជា ‘‘តុម្ហេ ឧបោសថិកា’’តិ អមច្ចេ បុច្ឆន្តោ ‘‘ត្វម្បិ អាចរិយ ឧបោសថិកោ’’តិ បុច្ឆិ។ សោ ‘‘អាមា’’តិ មុសាវាទំ កត្វា បាសាទា ឱតរិ។ អថ នំ ឯកោ អមច្ចោ ‘‘ននុ តុម្ហេ ន ឧបោសថិកា’’តិ ចោទេសិ។ សោ អាហ – ‘‘អហំ វេលាយមេវ ភុញ្ជិំ, គេហំ បន គន្ត្វា មុខំ វិក្ខាលេត្វា ឧបោសថំ អធិដ្ឋាយ សាយំ ន ភុញ្ជិស្សាមិ, រត្តិំ សីលំ រក្ខិស្សាមិ, ឯវំ មេ ឧបឌ្ឍូបោសថកម្មំ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘សាធុ, អាចរិយា’’តិ។ សោ គេហំ គន្ត្វា តថា អកាសិ។ បុនេកទិវសំ តស្មិំ វិនិច្ឆយេ និសិន្នេ អញ្ញតរា សីលវតី ឥត្ថី អឌ្ឌំ ករោន្តី ឃរំ គន្តុំ អលភមានា ‘‘ឧបោសថកម្មំ នាតិក្កមិស្សាមី’’តិ ឧបកដ្ឋេ កាលេ មុខំ វិក្ខាលេតុំ អារភិ។ តស្មិំ ខណេ ព្រាហ្មណស្ស សុបក្កានំ អម្ពផលានំ អម្ពបិណ្ឌិ អាហរិយិត្ថ។ សោ តស្សា ឧបោសថិកភាវំ ញត្វា ‘‘ឥមានិ ខាទិត្វា ឧបោសថិកា ហោហី’’តិ អទាសិ។ សា តថា អកាសិ។ ឯត្តកំ ព្រាហ្មណស្ស កម្មំ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto dhammena rajjaṃ kārento saddho ahosi dānasīlauposathakammesu appamatto. So sesepi amaccādayo dānādīsu samādapesi. Purohito panassa parapiṭṭhimaṃsiko lañjakhādako kūṭavinicchayiko ahosi. Rājā uposathadivase amaccādayo pakkosāpetvā ‘‘uposathikā hothā’’ti āha. Purohito uposathaṃ na samādiyi. Atha naṃ divā lañjaṃ gahetvā kūṭaḍḍaṃ katvā upaṭṭhānaṃ āgataṃ rājā ‘‘tumhe uposathikā’’ti amacce pucchanto ‘‘tvampi ācariya uposathiko’’ti pucchi. So ‘‘āmā’’ti musāvādaṃ katvā pāsādā otari. Atha naṃ eko amacco ‘‘nanu tumhe na uposathikā’’ti codesi. So āha – ‘‘ahaṃ velāyameva bhuñjiṃ, gehaṃ pana gantvā mukhaṃ vikkhāletvā uposathaṃ adhiṭṭhāya sāyaṃ na bhuñjissāmi, rattiṃ sīlaṃ rakkhissāmi, evaṃ me upaḍḍhūposathakammaṃ bhavissatī’’ti? ‘‘Sādhu, ācariyā’’ti. So gehaṃ gantvā tathā akāsi. Punekadivasaṃ tasmiṃ vinicchaye nisinne aññatarā sīlavatī itthī aḍḍaṃ karontī gharaṃ gantuṃ alabhamānā ‘‘uposathakammaṃ nātikkamissāmī’’ti upakaṭṭhe kāle mukhaṃ vikkhāletuṃ ārabhi. Tasmiṃ khaṇe brāhmaṇassa supakkānaṃ ambaphalānaṃ ambapiṇḍi āhariyittha. So tassā uposathikabhāvaṃ ñatvā ‘‘imāni khāditvā uposathikā hohī’’ti adāsi. Sā tathā akāsi. Ettakaṃ brāhmaṇassa kammaṃ.
សោ អបរភាគេ កាលំ កត្វា ហិមវន្តបទេសេ កោសិកិគង្គាយ តីរេ តិយោជនិកេ អម្ពវនេ រមណីយេ ភូមិភាគេ សោភគ្គប្បត្តេ កនកវិមានេ អលង្កតសិរិសយនេ សុត្តប្បពុទ្ធោ វិយ និព្ពត្តិ អលង្កតបដិយត្តោ ឧត្តមរូបធរោ សោឡសសហស្សទេវកញ្ញាបរិវារោ។ សោ រត្តិញ្ញេវ តំ សិរិសម្បត្តិំ អនុភោតិ។ វេមានិកបេតភាវេន ហិស្ស កម្មសរិក្ខកោ វិបាកោ អហោសិ, តស្មា អរុណេ ឧគ្គច្ឆន្តេ អម្ពវនំ បវិសតិ, បវិដ្ឋក្ខណេយេវស្ស ទិព្ពត្តភាវោ អន្តរធាយតិ, អសីតិហត្ថតាលក្ខន្ធប្បមាណោ អត្តភាវោ និព្ពត្តតិ, សកលសរីរំ ឈាយតិ, សុបុប្ផិតកិំសុកោ វិយ ហោតិ។ ទ្វីសុ ហត្ថេសុ ឯកេកាវ អង្គុលិ, តត្ថ មហាកុទ្ទាលប្បមាណា នខា ហោន្តិ។ តេហិ នខេហិ អត្តនោ បិដ្ឋិមំសំ ផាលេត្វា ឧប្បាដេត្វា ខាទន្តោ វេទនាប្បត្តោ មហារវំ រវន្តោ ទុក្ខំ អនុភោតិ។ សូរិយេ អត្ថង្គតេ តំ សរីរំ អន្តរធាយតិ, ទិព្ពសរីរំ និព្ពត្តតិ, អលង្កតបដិយត្តា ទិព្ពនាដកិត្ថិយោ នានាតូរិយានិ គហេត្វា បរិវារេន្តិ។ សោ មហាសម្បត្តិំ អនុភវន្តោ រមណីយេ អម្ពវនេ ទិព្ពបាសាទំ អភិរុហតិ។ ឥតិ សោ ឧបោសថិកាយ ឥត្ថិយា អម្ពផលទានស្ស និស្សន្ទេន តិយោជនិកំ អម្ពវនំ បដិលភតិ , លញ្ជំ គហេត្វា កូដឌ្ឌករណនិស្សន្ទេន បន បិដ្ឋិមំសំ ឧប្បាដេត្វា ខាទតិ, ឧបឌ្ឍូបោសថស្ស និស្សន្ទេន រត្តិំ សម្បត្តិំ អនុភោតិ, សោឡសសហស្សនាដកិត្ថីហិ បរិវុតោ បរិចារេសិ។
So aparabhāge kālaṃ katvā himavantapadese kosikigaṅgāya tīre tiyojanike ambavane ramaṇīye bhūmibhāge sobhaggappatte kanakavimāne alaṅkatasirisayane suttappabuddho viya nibbatti alaṅkatapaṭiyatto uttamarūpadharo soḷasasahassadevakaññāparivāro. So rattiññeva taṃ sirisampattiṃ anubhoti. Vemānikapetabhāvena hissa kammasarikkhako vipāko ahosi, tasmā aruṇe uggacchante ambavanaṃ pavisati, paviṭṭhakkhaṇeyevassa dibbattabhāvo antaradhāyati, asītihatthatālakkhandhappamāṇo attabhāvo nibbattati, sakalasarīraṃ jhāyati, supupphitakiṃsuko viya hoti. Dvīsu hatthesu ekekāva aṅguli, tattha mahākuddālappamāṇā nakhā honti. Tehi nakhehi attano piṭṭhimaṃsaṃ phāletvā uppāṭetvā khādanto vedanāppatto mahāravaṃ ravanto dukkhaṃ anubhoti. Sūriye atthaṅgate taṃ sarīraṃ antaradhāyati, dibbasarīraṃ nibbattati, alaṅkatapaṭiyattā dibbanāṭakitthiyo nānātūriyāni gahetvā parivārenti. So mahāsampattiṃ anubhavanto ramaṇīye ambavane dibbapāsādaṃ abhiruhati. Iti so uposathikāya itthiyā ambaphaladānassa nissandena tiyojanikaṃ ambavanaṃ paṭilabhati , lañjaṃ gahetvā kūṭaḍḍakaraṇanissandena pana piṭṭhimaṃsaṃ uppāṭetvā khādati, upaḍḍhūposathassa nissandena rattiṃ sampattiṃ anubhoti, soḷasasahassanāṭakitthīhi parivuto paricāresi.
តស្មិំ កាលេ ពារាណសិរាជា កាមេសុ ទោសំ ទិស្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា អធោគង្គាយ រមណីយេ ភូមិបទេសេ បណ្ណសាលំ ការេត្វា ឧញ្ឆាចរិយាយ យាបេន្តោ វិហាសិ។ អថេកទិវសំ តម្ហា អម្ពវនា មហាឃដប្បមាណំ អម្ពបក្កំ គង្គាយ បតិត្វា សោតេន វុយ្ហមានំ តស្ស តាបសស្ស បរិភោគតិត្ថាភិមុខំ អគមាសិ។ សោ មុខំ ធោវន្តោ តំ មជ្ឈេ នទិយា អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា ឧទកំ តរន្តោ គន្ត្វា អាទាយ អស្សមបទំ អាហរិត្វា អគ្យាគារេ ឋបេត្វា សត្ថកេន ផាលេត្វា យាបនមត្តំ ខាទិត្វា សេសំ កទលិបណ្ណេហិ បដិច្ឆាទេត្វា បុនប្បុនំ ទិវសេ ទិវសេ យាវ បរិក្ខយា ខាទិ។ តស្មិំ បន ខីណេ អញ្ញំ ផលាផលំ ខាទិតុំ នាសក្ខិ, រសតណ្ហាយ ពជ្ឈិត្វា ‘‘តមេវ អម្ពបក្កំ ខាទិស្សាមី’’តិ នទីតីរំ គន្ត្វា នទិំ ឱលោកេន្តោ ‘‘អម្ពំ អលភិត្វា ន ឧដ្ឋហិស្សាមី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា និសីទិ។ សោ តត្ថ និរាហារោ ឯកម្បិ ទិវសំ, ទ្វេបិ, តីណិ, ចតុ, បញ្ច, ឆ ទិវសានិ វាតាតបេន បរិសុស្សន្តោ អម្ពំ ឱលោកេន្តោ និសីទិ។ អថ សត្តមេ ទិវសេ នទីទេវតា អាវជ្ជមានា តំ ការណំ ញត្វា ‘‘អយំ តាបសោ តណ្ហាវសិកោ ហុត្វា សត្តាហំ និរាហារោ គង្គំ ឱលោកេន្តោ និសីទិ, ឥមស្ស អម្ពបក្កំ អទាតុំ ន យុត្តំ, អលភន្តោ មរិស្សតិ, ទស្សាមិ តស្សា’’តិ អាគន្ត្វា គង្គាយ ឧបរិ អាកាសេ ឋត្វា តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តី បឋមំ គាថមាហ –
Tasmiṃ kāle bārāṇasirājā kāmesu dosaṃ disvā isipabbajjaṃ pabbajitvā adhogaṅgāya ramaṇīye bhūmipadese paṇṇasālaṃ kāretvā uñchācariyāya yāpento vihāsi. Athekadivasaṃ tamhā ambavanā mahāghaṭappamāṇaṃ ambapakkaṃ gaṅgāya patitvā sotena vuyhamānaṃ tassa tāpasassa paribhogatitthābhimukhaṃ agamāsi. So mukhaṃ dhovanto taṃ majjhe nadiyā āgacchantaṃ disvā udakaṃ taranto gantvā ādāya assamapadaṃ āharitvā agyāgāre ṭhapetvā satthakena phāletvā yāpanamattaṃ khāditvā sesaṃ kadalipaṇṇehi paṭicchādetvā punappunaṃ divase divase yāva parikkhayā khādi. Tasmiṃ pana khīṇe aññaṃ phalāphalaṃ khādituṃ nāsakkhi, rasataṇhāya bajjhitvā ‘‘tameva ambapakkaṃ khādissāmī’’ti nadītīraṃ gantvā nadiṃ olokento ‘‘ambaṃ alabhitvā na uṭṭhahissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā nisīdi. So tattha nirāhāro ekampi divasaṃ, dvepi, tīṇi, catu, pañca, cha divasāni vātātapena parisussanto ambaṃ olokento nisīdi. Atha sattame divase nadīdevatā āvajjamānā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ tāpaso taṇhāvasiko hutvā sattāhaṃ nirāhāro gaṅgaṃ olokento nisīdi, imassa ambapakkaṃ adātuṃ na yuttaṃ, alabhanto marissati, dassāmi tassā’’ti āgantvā gaṅgāya upari ākāse ṭhatvā tena saddhiṃ sallapantī paṭhamaṃ gāthamāha –
១.
1.
‘‘កិំឆន្ទោ កិមធិប្បាយោ, ឯកោ សម្មសិ ឃម្មនិ;
‘‘Kiṃchando kimadhippāyo, eko sammasi ghammani;
កិំបត្ថយានោ កិំ ឯសំ, កេន អត្ថេន ព្រាហ្មណា’’តិ។
Kiṃpatthayāno kiṃ esaṃ, kena atthena brāhmaṇā’’ti.
តត្ថ ឆន្ទោតិ អជ្ឈាសយោ។ អធិប្បាយោតិ ចិត្តំ។ សម្មសីតិ អច្ឆសិ។ ឃម្មនីតិ គិម្ហេ។ ឯសន្តិ ឯសន្តោ។ ព្រាហ្មណាតិ បព្ពជិតត្តា តាបសំ អាលបតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ព្រាហ្មណ, ត្វំ កិំ អធិប្បាយោ កិំ ចិន្តេន្តោ កិំ បត្ថេន្តោ កិំ គវេសន្តោ កេនត្ថេន ឥមស្មិំ គង្គាតីរេ គង្គំ ឱលោកេន្តោ និសិន្នោតិ។
Tattha chandoti ajjhāsayo. Adhippāyoti cittaṃ. Sammasīti acchasi. Ghammanīti gimhe. Esanti esanto. Brāhmaṇāti pabbajitattā tāpasaṃ ālapati. Idaṃ vuttaṃ hoti – brāhmaṇa, tvaṃ kiṃ adhippāyo kiṃ cintento kiṃ patthento kiṃ gavesanto kenatthena imasmiṃ gaṅgātīre gaṅgaṃ olokento nisinnoti.
តំ សុត្វា តាបសោ នវ គាថា អភាសិ –
Taṃ sutvā tāpaso nava gāthā abhāsi –
២.
2.
‘‘យថា មហា វារិធរោ, កុម្ភោ សុបរិណាហវា;
‘‘Yathā mahā vāridharo, kumbho supariṇāhavā;
តថូបមំ អម្ពបក្កំ, វណ្ណគន្ធរសុត្តមំ។
Tathūpamaṃ ambapakkaṃ, vaṇṇagandharasuttamaṃ.
៣.
3.
‘‘តំ វុយ្ហមានំ សោតេន, ទិស្វានាមលមជ្ឈិមេ;
‘‘Taṃ vuyhamānaṃ sotena, disvānāmalamajjhime;
បាណីភិ នំ គហេត្វាន, អគ្យាយតនមាហរិំ។
Pāṇībhi naṃ gahetvāna, agyāyatanamāhariṃ.
៤.
4.
‘‘តតោ កទលិបត្តេសុ, និក្ខិបិត្វា សយំ អហំ;
‘‘Tato kadalipattesu, nikkhipitvā sayaṃ ahaṃ;
សត្ថេន នំ វិកប្បេត្វា, ខុប្បិបាសំ អហាសិ មេ។
Satthena naṃ vikappetvā, khuppipāsaṃ ahāsi me.
៥.
5.
‘‘សោហំ អបេតទរថោ, ព្យន្តីភូតោ ទុខក្ខមោ;
‘‘Sohaṃ apetadaratho, byantībhūto dukhakkhamo;
អស្សាទំ នាធិគច្ឆាមិ, ផលេស្វញ្ញេសុ កេសុចិ។
Assādaṃ nādhigacchāmi, phalesvaññesu kesuci.
៦.
6.
‘‘សោសេត្វា នូន មរណំ, តំ មមំ អាវហិស្សតិ;
‘‘Sosetvā nūna maraṇaṃ, taṃ mamaṃ āvahissati;
អម្ពំ យស្ស ផលំ សាទុ, មធុរគ្គំ មនោរមំ;
Ambaṃ yassa phalaṃ sādu, madhuraggaṃ manoramaṃ;
យមុទ្ធរិំ វុយ្ហមានំ, ឧទធិស្មា មហណ្ណវេ។
Yamuddhariṃ vuyhamānaṃ, udadhismā mahaṇṇave.
៧.
7.
‘‘អក្ខាតំ តេ មយា សព្ពំ, យស្មា ឧបវសាមហំ;
‘‘Akkhātaṃ te mayā sabbaṃ, yasmā upavasāmahaṃ;
រម្មំ បតិ និសិន្នោស្មិ, បុថុលោមាយុតា បុថុ។
Rammaṃ pati nisinnosmi, puthulomāyutā puthu.
៨.
8.
‘‘ត្វញ្ច ខោ មេវ អក្ខាហិ, អត្តានមបលាយិនិ;
‘‘Tvañca kho meva akkhāhi, attānamapalāyini;
កា វា ត្វមសិ កល្យាណិ, កិស្ស វា ត្វំ សុមជ្ឈិមេ។
Kā vā tvamasi kalyāṇi, kissa vā tvaṃ sumajjhime.
៩.
9.
‘‘រុប្បបដ្ដបលិមដ្ឋីវ, ព្យគ្ឃីវ គិរិសានុជា;
‘‘Ruppapaṭṭapalimaṭṭhīva, byagghīva girisānujā;
យា សន្តិ នារិយោ ទេវេសុ, ទេវានំ បរិចារិកា។
Yā santi nāriyo devesu, devānaṃ paricārikā.
១០.
10.
‘‘យា ច មនុស្សលោកស្មិំ, រូបេនាន្វាគតិត្ថិយោ;
‘‘Yā ca manussalokasmiṃ, rūpenānvāgatitthiyo;
រូបេន តេ សទិសី នត្ថិ, ទេវេសុ គន្ធព្ពមនុស្សលោកេ;
Rūpena te sadisī natthi, devesu gandhabbamanussaloke;
បុដ្ឋាសិ មេ ចារុបុព្ពង្គិ, ព្រូហិ នាមញ្ច ពន្ធវេ’’តិ។
Puṭṭhāsi me cārupubbaṅgi, brūhi nāmañca bandhave’’ti.
តត្ថ វារិធរោ កុម្ភោតិ ឧទកឃដោ។ សុបរិណាហវាតិ សុសណ្ឋានោ។ វណ្ណគន្ធរសុត្តមន្តិ វណ្ណគន្ធរសេហិ ឧត្តមំ។ ទិស្វានាតិ ទិស្វា។ អមលមជ្ឈិមេតិ និម្មលមជ្ឈេ។ ទេវតំ អាលបន្តោ ឯវមាហ។ បាណីភីតិ ហត្ថេហិ។ អគ្យាយតនមាហរិន្តិ អត្តនោ អគ្គិហុតសាលំ អាហរិំ។ វិកប្បេត្វាតិ វិច្ឆិន្ទិត្វា។ ‘‘វិកន្តេត្វា’’តិបិ បាឋោ។ ‘‘ខាទិ’’ន្តិ បាឋសេសោ។ អហាសិ មេតិ តំ ជិវ្ហគ្គេ ឋបិតមត្តមេវ សត្ត រសហរណិសហស្សានិ ផរិត្វា មម ខុទញ្ច បិបាសញ្ច ហរិ។ អបេតទរថោតិ វិគតកាយចិត្តទរថោ ។ សុធាភោជនំ ភុត្តស្ស វិយ ហិ តស្ស សព្ពទរថំ អបហរិ។ ព្យន្តីភូតោតិ តស្ស អម្ពបក្កស្ស វិគតន្តោ ជាតោ, បរិក្ខីណអម្ពបក្កោ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ ទុខក្ខមោតិ ទុក្ខេន អសាតេន កាយក្ខមេន ចេវ ចិត្តក្ខមេន ច សមន្នាគតោ។ អញ្ញេសុ បន កទលិបនសាទីសុ ផលេសុ បរិត្តកម្បិ អស្សាទំ នាធិគច្ឆាមិ, សព្ពានិ មេ ជិវ្ហាយ ឋបិតមត្តានិ តិត្តកានេវ សម្បជ្ជន្តីតិ ទីបេតិ។
Tattha vāridharo kumbhoti udakaghaṭo. Supariṇāhavāti susaṇṭhāno. Vaṇṇagandharasuttamanti vaṇṇagandharasehi uttamaṃ. Disvānāti disvā. Amalamajjhimeti nimmalamajjhe. Devataṃ ālapanto evamāha. Pāṇībhīti hatthehi. Agyāyatanamāharinti attano aggihutasālaṃ āhariṃ. Vikappetvāti vicchinditvā. ‘‘Vikantetvā’’tipi pāṭho. ‘‘Khādi’’nti pāṭhaseso. Ahāsi meti taṃ jivhagge ṭhapitamattameva satta rasaharaṇisahassāni pharitvā mama khudañca pipāsañca hari. Apetadarathoti vigatakāyacittadaratho . Sudhābhojanaṃ bhuttassa viya hi tassa sabbadarathaṃ apahari. Byantībhūtoti tassa ambapakkassa vigatanto jāto, parikkhīṇaambapakko hutvāti attho. Dukhakkhamoti dukkhena asātena kāyakkhamena ceva cittakkhamena ca samannāgato. Aññesu pana kadalipanasādīsu phalesu parittakampi assādaṃ nādhigacchāmi, sabbāni me jivhāya ṭhapitamattāni tittakāneva sampajjantīti dīpeti.
សោសេត្វាតិ និរាហារតាយ សោសេត្វា សុក្ខាបេត្វា។ តំ មមន្តិ តំ មម។ យស្សាតិ យំ អស្ស, អហោសីតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យំ ផលំ មម សាទុ អហោសិ, យមហំ គម្ភីរេ បុថុលឧទកក្ខន្ធសង្ខាតេ មហណ្ណវេ វុយ្ហមានំ តតោ ឧទធិស្មា ឧទ្ធរិំ, តំ អម្ពំ មម មរណំ អាវហិស្សតីតិ មញ្ញាមិ, មយ្ហំ តំ អលភន្តស្ស ជីវិតំ នប្បវត្តិស្សតីតិ។ ឧបវសាមីតិ ខុប្បិបាសាហិ ឧបគតោ វសាមិ។ រម្មំ បតិ និសិន្នោស្មីតិ រមណីយំ នទិំ បតិ អហំ និសិន្នោ។ បុថុលោមាយុតា បុថូតិ អយំ នទី បុថុលោមេហិ មច្ឆេហិ អាយុតា បុថុ វិបុលា, អបិ នាម មេ ឥតោ សោត្ថិ ភវេយ្យាតិ អធិប្បាយោ។ អបលាយិនីតិ អបលាយិត្វា មម សម្មុខេ ឋិតេតិ តំ ទេវតំ អាលបតិ។ ‘‘អបលាសិនី’’តិបិ បាឋោ, បលាសរហិតេ អនវជ្ជសរីរេតិ អត្ថោ។ កិស្ស វាតិ កិស្ស វា ការណា ឥធាគតាសីតិ បុច្ឆតិ។
Sosetvāti nirāhāratāya sosetvā sukkhāpetvā. Taṃ mamanti taṃ mama. Yassāti yaṃ assa, ahosīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ phalaṃ mama sādu ahosi, yamahaṃ gambhīre puthulaudakakkhandhasaṅkhāte mahaṇṇave vuyhamānaṃ tato udadhismā uddhariṃ, taṃ ambaṃ mama maraṇaṃ āvahissatīti maññāmi, mayhaṃ taṃ alabhantassa jīvitaṃ nappavattissatīti. Upavasāmīti khuppipāsāhi upagato vasāmi. Rammaṃ pati nisinnosmīti ramaṇīyaṃ nadiṃ pati ahaṃ nisinno. Puthulomāyutā puthūti ayaṃ nadī puthulomehi macchehi āyutā puthu vipulā, api nāma me ito sotthi bhaveyyāti adhippāyo. Apalāyinīti apalāyitvā mama sammukhe ṭhiteti taṃ devataṃ ālapati. ‘‘Apalāsinī’’tipi pāṭho, palāsarahite anavajjasarīreti attho. Kissa vāti kissa vā kāraṇā idhāgatāsīti pucchati.
រូបបដ្ដបលិមដ្ឋីវាតិ សុដ្ឋុ បរិមជ្ជិតកញ្ចនបដ្ដសទិសី។ ព្យគ្ឃីវាតិ លីលាវិលាសេន តរុណព្យគ្ឃបោតិកា វិយ។ ទេវានន្តិ ឆន្នំ កាមាវចរទេវានំ។ យា ច មនុស្សលោកស្មិន្តិ យា ច មនុស្សលោកេ។ រូបេនាន្វាគតិត្ថិយោតិ រូបេន អន្វាគតា ឥត្ថិយោ នត្ថីតិ អត្តនោ សម្ភាវនាយ ឯវមាហ។ តវ រូបសទិសាយ នាម ន ភវិតព្ពន្តិ ហិស្ស អធិប្បាយោ។ គន្ធព្ពមនុស្សលោកេតិ មូលគន្ធាទិនិស្សិតេសុ គន្ធព្ពេសុ ច មនុស្សលោកេ ច។ ចារុបុព្ពង្គីតិ ចារុនា បុព្ពង្គេន ឩរុលក្ខណេន សមន្នាគតេ។ នាមញ្ច ពន្ធវេតិ អត្តនោ នាមគោត្តញ្ច ពន្ធវេ ច មយ្ហំ អក្ខាហីតិ វទតិ។
Rūpapaṭṭapalimaṭṭhīvāti suṭṭhu parimajjitakañcanapaṭṭasadisī. Byagghīvāti līlāvilāsena taruṇabyagghapotikā viya. Devānanti channaṃ kāmāvacaradevānaṃ. Yā ca manussalokasminti yā ca manussaloke. Rūpenānvāgatitthiyoti rūpena anvāgatā itthiyo natthīti attano sambhāvanāya evamāha. Tava rūpasadisāya nāma na bhavitabbanti hissa adhippāyo. Gandhabbamanussaloketi mūlagandhādinissitesu gandhabbesu ca manussaloke ca. Cārupubbaṅgīti cārunā pubbaṅgena ūrulakkhaṇena samannāgate. Nāmañca bandhaveti attano nāmagottañca bandhave ca mayhaṃ akkhāhīti vadati.
តតោ ទេវធីតា អដ្ឋ គាថា អភាសិ –
Tato devadhītā aṭṭha gāthā abhāsi –
១១.
11.
‘‘យំ ត្វំ បតិ និសិន្នោសិ, រម្មំ ព្រាហ្មណ កោសិកិំ;
‘‘Yaṃ tvaṃ pati nisinnosi, rammaṃ brāhmaṇa kosikiṃ;
សាហំ ភុសាលយាវុត្ថា, វរវារិវហោឃសា។
Sāhaṃ bhusālayāvutthā, varavārivahoghasā.
១២.
12.
‘‘នានាទុមគណាកិណ្ណា , ពហុកា គិរិកន្ទរា;
‘‘Nānādumagaṇākiṇṇā , bahukā girikandarā;
មមេវ បមុខា ហោន្តិ, អភិសន្ទន្តិ បាវុសេ។
Mameva pamukhā honti, abhisandanti pāvuse.
១៣.
13.
‘‘អថោ ពហូ វនតោទា, នីលវារិវហិន្ធរា;
‘‘Atho bahū vanatodā, nīlavārivahindharā;
ពហុកា នាគវិត្តោទា, អភិសន្ទន្តិ វារិនា។
Bahukā nāgavittodā, abhisandanti vārinā.
១៤.
14.
‘‘តា អម្ពជម្ពុលពុជា, នីបា តាលា ចុទុម្ពរា;
‘‘Tā ambajambulabujā, nīpā tālā cudumbarā;
ពហូនិ ផលជាតានិ, អាវហន្តិ អភិណ្ហសោ។
Bahūni phalajātāni, āvahanti abhiṇhaso.
១៥.
15.
‘‘យំ កិញ្ចិ ឧភតោ តីរេ, ផលំ បតតិ អម្ពុនិ;
‘‘Yaṃ kiñci ubhato tīre, phalaṃ patati ambuni;
អសំសយំ តំ សោតស្ស, ផលំ ហោតិ វសានុគំ។
Asaṃsayaṃ taṃ sotassa, phalaṃ hoti vasānugaṃ.
១៦.
16.
‘‘ឯតទញ្ញាយ មេធាវិ, បុថុបញ្ញ សុណោហិ មេ;
‘‘Etadaññāya medhāvi, puthupañña suṇohi me;
មា រោចយ មភិសង្គំ, បដិសេធ ជនាធិប។
Mā rocaya mabhisaṅgaṃ, paṭisedha janādhipa.
១៧.
17.
‘‘ន វាហំ វឌ្ឍវំ មញ្ញេ, យំ ត្វំ រដ្ឋាភិវឌ្ឍន;
‘‘Na vāhaṃ vaḍḍhavaṃ maññe, yaṃ tvaṃ raṭṭhābhivaḍḍhana;
អាចេយ្យមានោ រាជិសិ, មរណំ អភិកង្ខសិ។
Āceyyamāno rājisi, maraṇaṃ abhikaṅkhasi.
១៨.
18.
‘‘តស្ស ជានន្តិ បិតរោ, គន្ធព្ពា ច សទេវកា;
‘‘Tassa jānanti pitaro, gandhabbā ca sadevakā;
យេ ចាបិ ឥសយោ លោកេ, សញ្ញតត្តា តបស្សិនោ;
Ye cāpi isayo loke, saññatattā tapassino;
អសំសយំ តេបិ ជានន្តិ, បដ្ឋភូតា យសស្សិនោ’’តិ។
Asaṃsayaṃ tepi jānanti, paṭṭhabhūtā yasassino’’ti.
តត្ថ កោសិកិន្តិ យំ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, រម្មំ កោសិកិំ គង្គំ បតិ និសិន្នោ។ ភុសាលយាវុត្ថាតិ ភុសេ ចណ្ឌសោតេ អាលយោ យស្ស វិមានស្ស, តស្មិំ អធិវត្ថា, គង្គដ្ឋកវិមានវាសិនីតិ អត្ថោ។ វរវារិវហោឃសាតិ វរវារិវហេន ឱឃេន សមន្នាគតា។ បមុខាតិ តា វុត្តប្បការា គិរិកន្ទរា មំ បមុខំ ករោន្តិ, អហំ តាសំ បាមោក្ខា ហោមីតិ ទស្សេតិ។ អភិសន្ទន្តីតិ សន្ទន្តិ បវត្តន្តិ, តតោ តតោ អាគន្ត្វា មំ កោសិកិគង្គំ បវិសន្តីតិ អត្ថោ។ វនតោទាតិ ន កេវលំ កន្ទរាវ, អថ ខោ ពហូ វនតោទា តម្ហា តម្ហា វនម្ហា ឧទកានិបិ មំ ពហូនិ បវិសន្តិ។ នីលវារិវហិន្ធរាតិ មណិវណ្ណេន នីលវារិនា យុត្តេ ឧទកក្ខន្ធសង្ខាតេ វហេ ធារយន្តិយោ។ នាគវិត្តោទាតិ នាគានំ វិត្តិការេន ធនសង្ខាតេន វា ឧទកេន សមន្នាគតា។ វារិនាតិ ឯវរូបា ហិ ពហូ នទិយោ មំ វារិនាវ អភិសន្ទន្តិ បូរេន្តីតិ ទស្សេតិ។
Tattha kosikinti yaṃ tvaṃ, brāhmaṇa, rammaṃ kosikiṃ gaṅgaṃ pati nisinno. Bhusālayāvutthāti bhuse caṇḍasote ālayo yassa vimānassa, tasmiṃ adhivatthā, gaṅgaṭṭhakavimānavāsinīti attho. Varavārivahoghasāti varavārivahena oghena samannāgatā. Pamukhāti tā vuttappakārā girikandarā maṃ pamukhaṃ karonti, ahaṃ tāsaṃ pāmokkhā homīti dasseti. Abhisandantīti sandanti pavattanti, tato tato āgantvā maṃ kosikigaṅgaṃ pavisantīti attho. Vanatodāti na kevalaṃ kandarāva, atha kho bahū vanatodā tamhā tamhā vanamhā udakānipi maṃ bahūni pavisanti. Nīlavārivahindharāti maṇivaṇṇena nīlavārinā yutte udakakkhandhasaṅkhāte vahe dhārayantiyo. Nāgavittodāti nāgānaṃ vittikārena dhanasaṅkhātena vā udakena samannāgatā. Vārināti evarūpā hi bahū nadiyo maṃ vārināva abhisandanti pūrentīti dasseti.
តាតិ តា នទិយោ។ អាវហន្តីតិ ឯតានិ អម្ពាទីនិ អាកឌ្ឍន្តិ។ សព្ពានិ ហិ ឯតានិ ឧបយោគត្ថេ បច្ចត្តវចនានិ។ អថ វា តាតិ ឧបយោគពហុវចនំ។ អាវហន្តីតិ ឥមានិ អម្ពាទីនិ តា នទិយោ អាគច្ឆន្តិ, ឧបគច្ឆន្តីតិ អត្ថោ, ឯវំ ឧបគតានិ បន មម សោតំ បវិសន្តីតិ អធិប្បាយោ។ សោតស្សាតិ យំ ឧភតោ តីរេ ជាតរុក្ខេហិ ផលំ មម អម្ពុនិ បតតិ, សព្ពំ តំ មម សោតស្សេវ វសានុគំ ហោតិ។ នត្ថេត្ថ សំសយោតិ ឯវំ អម្ពបក្កស្ស នទីសោតេន អាគមនការណំ កថេសិ។
Tāti tā nadiyo. Āvahantīti etāni ambādīni ākaḍḍhanti. Sabbāni hi etāni upayogatthe paccattavacanāni. Atha vā tāti upayogabahuvacanaṃ. Āvahantīti imāni ambādīni tā nadiyo āgacchanti, upagacchantīti attho, evaṃ upagatāni pana mama sotaṃ pavisantīti adhippāyo. Sotassāti yaṃ ubhato tīre jātarukkhehi phalaṃ mama ambuni patati, sabbaṃ taṃ mama sotasseva vasānugaṃ hoti. Natthettha saṃsayoti evaṃ ambapakkassa nadīsotena āgamanakāraṇaṃ kathesi.
មេធាវិ បុថុបញ្ញាតិ ឧភយំ អាលបនមេវ។ មា រោចយាតិ ឯវំ តណ្ហាភិសង្គំ មា រោចយ។ បដិសេធាតិ បដិសេធេហិ នន្តិ រាជានំ ឱវទតិ។ វឌ្ឍវន្តិ បញ្ញាវឌ្ឍភាវំ បណ្ឌិតភាវំ។ រដ្ឋាភិវឌ្ឍនាតិ រដ្ឋស្ស អភិវឌ្ឍន។ អាចេយ្យមានោតិ មំសលោហិតេហិ អាចិយន្តោ វឌ្ឍន្តោ, តរុណោវ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ រាជិសីតិ តំ អាលបតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យំ ត្វំ និរាហារតាយ សុស្សមានោ តរុណោវ សមានោ អម្ពលោភេន មរណំ អភិកង្ខសិ, ន វេ អហំ តវ ឥមំ បណ្ឌិតភាវំ មញ្ញាមីតិ។
Medhāvi puthupaññāti ubhayaṃ ālapanameva. Mā rocayāti evaṃ taṇhābhisaṅgaṃ mā rocaya. Paṭisedhāti paṭisedhehi nanti rājānaṃ ovadati. Vaḍḍhavanti paññāvaḍḍhabhāvaṃ paṇḍitabhāvaṃ. Raṭṭhābhivaḍḍhanāti raṭṭhassa abhivaḍḍhana. Āceyyamānoti maṃsalohitehi āciyanto vaḍḍhanto, taruṇova hutvāti attho. Rājisīti taṃ ālapati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tvaṃ nirāhāratāya sussamāno taruṇova samāno ambalobhena maraṇaṃ abhikaṅkhasi, na ve ahaṃ tava imaṃ paṇḍitabhāvaṃ maññāmīti.
តស្សាតិ យោ បុគ្គលោ តណ្ហាវសិកោ ហោតិ, តស្ស តណ្ហាវសិកភាវំ ‘‘បិតរោ’’តិ សង្ខំ គតា ព្រហ្មានោ ច សទ្ធិំ កាមាវចរទេវេហិ គន្ធព្ពា ច វុត្តប្បការា ទិព្ពចក្ខុកា ឥសយោ ច អសំសយំ ជានន្តិ។ អនច្ឆរិយញ្ចេតំ, យំ តេ ឥទ្ធិមន្តោ ជានេយ្យុំ, ‘‘អសុកោ ហិ នាម តណ្ហាវសិកោ ហោតី’’តិ។ បុន តេសំ ភាសមានានំ វចនំ សុត្វា យេបិ តេសំ បដ្ឋភូតា យសស្សិនោ បរិចារកា, តេបិ ជានន្តិ។ បាបកម្មំ ករោន្តស្ស ហិ រហោ នាម នត្ថីតិ តាបសស្ស សំវេគំ ឧប្បាទេន្តី ឯវមាហ។
Tassāti yo puggalo taṇhāvasiko hoti, tassa taṇhāvasikabhāvaṃ ‘‘pitaro’’ti saṅkhaṃ gatā brahmāno ca saddhiṃ kāmāvacaradevehi gandhabbā ca vuttappakārā dibbacakkhukā isayo ca asaṃsayaṃ jānanti. Anacchariyañcetaṃ, yaṃ te iddhimanto jāneyyuṃ, ‘‘asuko hi nāma taṇhāvasiko hotī’’ti. Puna tesaṃ bhāsamānānaṃ vacanaṃ sutvā yepi tesaṃ paṭṭhabhūtā yasassino paricārakā, tepi jānanti. Pāpakammaṃ karontassa hi raho nāma natthīti tāpasassa saṃvegaṃ uppādentī evamāha.
តតោ តាបសោ ចតស្សោ គាថា អភាសិ –
Tato tāpaso catasso gāthā abhāsi –
១៩.
19.
‘‘ឯវំ វិទិត្វា វិទូ សព្ពធម្មំ, វិទ្ធំសនំ ចវនំ ជីវិតស្ស;
‘‘Evaṃ viditvā vidū sabbadhammaṃ, viddhaṃsanaṃ cavanaṃ jīvitassa;
ន ចីយតី តស្ស នរស្ស បាបំ, សចេ ន ចេតេតិ វធាយ តស្ស។
Na cīyatī tassa narassa pāpaṃ, sace na ceteti vadhāya tassa.
២០.
20.
‘‘ឥសិបូគសមញ្ញាតេ , ឯវំ លោក្យា វិទិតា សតិ;
‘‘Isipūgasamaññāte , evaṃ lokyā viditā sati;
អនរិយបរិសម្ភាសេ, បាបកម្មំ ជិគីសសិ។
Anariyaparisambhāse, pāpakammaṃ jigīsasi.
២១.
21.
‘‘សចេ អហំ មរិស្សាមិ, តីរេ តេ បុថុសុស្សោណិ;
‘‘Sace ahaṃ marissāmi, tīre te puthusussoṇi;
អសំសយំ តំ អសិលោកោ, មយិ បេតេ អាគមិស្សតិ។
Asaṃsayaṃ taṃ asiloko, mayi pete āgamissati.
២២.
22.
‘‘តស្មា ហិ បាបកំ កម្មំ, រក្ខស្សេវ សុមជ្ឈិមេ;
‘‘Tasmā hi pāpakaṃ kammaṃ, rakkhasseva sumajjhime;
មា តំ សព្ពោ ជនោ បច្ឆា, បកុដ្ឋាយិ មយិ មតេ’’តិ។
Mā taṃ sabbo jano pacchā, pakuṭṭhāyi mayi mate’’ti.
តត្ថ ឯវំ វិទិត្វាតិ យថា អហំ សីលញ្ច អនិច្ចតញ្ច ជានាមិ, ឯវំ ជានិត្វា ឋិតស្ស។ វិទូតិ វិទុនោ។ សព្ពធម្មន្តិ សព្ពំ សុចរិតធម្មំ។ តិវិធញ្ហិ សុចរិតំ ឥធ សព្ពធម្មោតិ អធិប្បេតំ។ វិទ្ធំសនន្តិ ភង្គំ។ ចវនន្តិ ចុតិំ។ ជីវិតស្សាតិ អាយុនោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឯវំ វិទិត្វា ឋិតស្ស បណ្ឌិតស្ស សព្ពំ សុចរិតធម្មំ ជីវិតស្ស ច អនិច្ចតំ ជានន្តស្ស ឯវរូបស្ស នរស្ស បាបំ ន ចីយតិ ន វឌ្ឍតិ។ សចេ ន ចេតេតិ វធាយ តស្សាតិ តស្ស សង្ខំ គតស្ស បរបុគ្គលស្ស វធាយ ន ចេតេតិ ន បកប្បេតិ, នេវ បរបុគ្គលំ វធាយ ចេតេតិ, នាបិ បរសន្តកំ វិនាសេតិ, អហញ្ច កស្សចិ វធាយ អចេតេត្វា កេវលំ អម្ពបក្កេ អាសង្គំ កត្វា គង្គំ ឱលោកេន្តោ និសិន្នោ, ត្វំ មយ្ហំ កិំ នាម អកុសលំ បស្សសីតិ។
Tattha evaṃ viditvāti yathā ahaṃ sīlañca aniccatañca jānāmi, evaṃ jānitvā ṭhitassa. Vidūti viduno. Sabbadhammanti sabbaṃ sucaritadhammaṃ. Tividhañhi sucaritaṃ idha sabbadhammoti adhippetaṃ. Viddhaṃsananti bhaṅgaṃ. Cavananti cutiṃ. Jīvitassāti āyuno. Idaṃ vuttaṃ hoti – evaṃ viditvā ṭhitassa paṇḍitassa sabbaṃ sucaritadhammaṃ jīvitassa ca aniccataṃ jānantassa evarūpassa narassa pāpaṃ na cīyati na vaḍḍhati. Sace na ceteti vadhāya tassāti tassa saṅkhaṃ gatassa parapuggalassa vadhāya na ceteti na pakappeti, neva parapuggalaṃ vadhāya ceteti, nāpi parasantakaṃ vināseti, ahañca kassaci vadhāya acetetvā kevalaṃ ambapakke āsaṅgaṃ katvā gaṅgaṃ olokento nisinno, tvaṃ mayhaṃ kiṃ nāma akusalaṃ passasīti.
ឥសិបូគសមញ្ញាតេតិ ឥសិគណេន សុដ្ឋុ អញ្ញាតេ ឥសីនំ សម្មតេ។ ឯវំ លោក្យាតិ ត្វំ នាម បាបបវាហនេន លោកស្ស ហិតាតិ ឯវំ វិទិតា។ សតីតិ សតិ សោភនេ ឧត្តមេតិ អាលបនមេតំ។ អនរិយបរិសម្ភាសេតិ ‘‘តស្ស ជានន្តិ បិតរោ’’តិអាទិកាយ អសុន្ទរាយ បរិភាសាយ សមន្នាគតេ។ ជិគីសសីតិ មយិ បាបេ អសំវិជ្ជន្តេបិ មំ ឯវំ បរិភាសន្តី ច បរមរណំ អជ្ឈុបេក្ខន្តី ច អត្តនោ បាបកម្មំ គវេសសិ ឧប្បាទេសិ។ តីរេ តេតិ តវ គង្គាតីរេ។ បុថុសុស្សោណីតិ បុថុលាយ សុន្ទរាយ សោណិយា សមន្នាគតេ។ បេតេតិ អម្ពបក្កំ អលភិត្វា បរលោកំ គតេ, មតេតិ អត្ថោ។ បកុដ្ឋាយីតិ អក្កោសិ គរហិ និន្ទិ។ ‘‘បក្វត្ថាសី’’តិបិ បាឋោ។
Isipūgasamaññāteti isigaṇena suṭṭhu aññāte isīnaṃ sammate. Evaṃ lokyāti tvaṃ nāma pāpapavāhanena lokassa hitāti evaṃ viditā. Satīti sati sobhane uttameti ālapanametaṃ. Anariyaparisambhāseti ‘‘tassa jānanti pitaro’’tiādikāya asundarāya paribhāsāya samannāgate. Jigīsasīti mayi pāpe asaṃvijjantepi maṃ evaṃ paribhāsantī ca paramaraṇaṃ ajjhupekkhantī ca attano pāpakammaṃ gavesasi uppādesi. Tīre teti tava gaṅgātīre. Puthusussoṇīti puthulāya sundarāya soṇiyā samannāgate. Peteti ambapakkaṃ alabhitvā paralokaṃ gate, mateti attho. Pakuṭṭhāyīti akkosi garahi nindi. ‘‘Pakvatthāsī’’tipi pāṭho.
តំ សុត្វា ទេវធីតា បញ្ច គាថា អភាសិ –
Taṃ sutvā devadhītā pañca gāthā abhāsi –
២៣.
23.
‘‘អញ្ញាតមេតំ អវិសយ្ហសាហិ, អត្តានមម្ពញ្ច ទទាមិ តេ តំ;
‘‘Aññātametaṃ avisayhasāhi, attānamambañca dadāmi te taṃ;
យោ ទុព្ពជេ កាមគុណេ បហាយ, សន្តិញ្ច ធម្មញ្ច អធិដ្ឋិតោសិ។
Yo dubbaje kāmaguṇe pahāya, santiñca dhammañca adhiṭṭhitosi.
២៤.
24.
‘‘យោ ហិត្វា បុព្ពសញ្ញោគំ, បច្ឆាសំយោជនេ ឋិតោ;
‘‘Yo hitvā pubbasaññogaṃ, pacchāsaṃyojane ṭhito;
អធម្មញ្ចេវ ចរតិ, បាបញ្ចស្ស បវឌ្ឍតិ។
Adhammañceva carati, pāpañcassa pavaḍḍhati.
២៥.
25.
‘‘ឯហិ តំ បាបយិស្សាមិ, កាមំ អប្បោស្សុកោ ភវ;
‘‘Ehi taṃ pāpayissāmi, kāmaṃ appossuko bhava;
ឧបនយាមិ សីតស្មិំ, វិហរាហិ អនុស្សុកោ។
Upanayāmi sītasmiṃ, viharāhi anussuko.
២៦.
26.
‘‘តំ បុប្ផរសមត្តេភិ, វក្កង្គេហិ អរិន្ទម;
‘‘Taṃ puppharasamattebhi, vakkaṅgehi arindama;
កោញ្ចា មយូរា ទិវិយា, កោលដ្ឋិមធុសាឡិកា;
Koñcā mayūrā diviyā, kolaṭṭhimadhusāḷikā;
កូជិតា ហំសបូគេហិ, កោកិលេត្ថ បពោធរេ។
Kūjitā haṃsapūgehi, kokilettha pabodhare.
២៧.
27.
‘‘អម្ពេត្ថ វិប្បសាខគ្គា, បលាលខលសន្និភា;
‘‘Ambettha vippasākhaggā, palālakhalasannibhā;
កោសម្ពសលឡា នីបា, បក្កតាលវិលម្ពិនោ’’តិ។
Kosambasalaḷā nīpā, pakkatālavilambino’’ti.
តត្ថ អញ្ញាតមេតន្តិ ‘‘គរហា តេ ភវិស្សតីតិ វទន្តោ អម្ពបក្កត្ថាយ វទសី’’តិ ឯតំ ការណំ មយា អញ្ញាតំ។ អវិសយ្ហសាហីតិ រាជានោ នាម ទុស្សហំ សហន្តិ, តេន នំ អាលបន្តី ឯវមាហ។ អត្តានន្តិ តំ អាលិង្គិត្វា អម្ពវនំ នយន្តី អត្តានញ្ច តេ ទទាមិ តញ្ច អម្ពំ។ កាមគុណេតិ កញ្ចនមាលាសេតច្ឆត្តបដិមណ្ឌិតេ វត្ថុកាមេ។ សន្តិញ្ច ធម្មញ្ចាតិ ទុស្សីល្យវូបសមេន សន្តិសង្ខាតំ សីលញ្ចេវ សុចរិតធម្មញ្ច។ អធិដ្ឋិតោសីតិ យោ ត្វំ ឥមេ គុណេ ឧបគតោ, ឯតេសុ វា បតិដ្ឋិតោតិ អត្ថោ។
Tattha aññātametanti ‘‘garahā te bhavissatīti vadanto ambapakkatthāya vadasī’’ti etaṃ kāraṇaṃ mayā aññātaṃ. Avisayhasāhīti rājāno nāma dussahaṃ sahanti, tena naṃ ālapantī evamāha. Attānanti taṃ āliṅgitvā ambavanaṃ nayantī attānañca te dadāmi tañca ambaṃ. Kāmaguṇeti kañcanamālāsetacchattapaṭimaṇḍite vatthukāme. Santiñca dhammañcāti dussīlyavūpasamena santisaṅkhātaṃ sīlañceva sucaritadhammañca. Adhiṭṭhitosīti yo tvaṃ ime guṇe upagato, etesu vā patiṭṭhitoti attho.
បុព្ពសញ្ញោគន្តិ បុរិមពន្ធនំ។ បច្ឆាសំយោជនេតិ បច្ឆិមពន្ធនេ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អម្ភោ តាបស យោ មហន្តំ រជ្ជសិរិវិភវំ បហាយ អម្ពបក្កមត្តេ រសតណ្ហាយ ពជ្ឈិត្វា វាតាតបំ អគណេត្វា នទីតីរេ សុស្សមានោ និសីទតិ, សោ មហាសមុទ្ទំ តរិត្វា វេលន្តេ សំសីទនបុគ្គលសទិសោ។ យោ បុគ្គលោ រសតណ្ហាវសិកោ អធម្មញ្ចេវ ចរតិ, រសតណ្ហាវសេន ករិយមានំ បាបញ្ចស្ស បវឌ្ឍតីតិ។ ឥតិ សា តាបសំ គរហន្តី ឯវមាហ។
Pubbasaññoganti purimabandhanaṃ. Pacchāsaṃyojaneti pacchimabandhane. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho tāpasa yo mahantaṃ rajjasirivibhavaṃ pahāya ambapakkamatte rasataṇhāya bajjhitvā vātātapaṃ agaṇetvā nadītīre sussamāno nisīdati, so mahāsamuddaṃ taritvā velante saṃsīdanapuggalasadiso. Yo puggalo rasataṇhāvasiko adhammañceva carati, rasataṇhāvasena kariyamānaṃ pāpañcassa pavaḍḍhatīti. Iti sā tāpasaṃ garahantī evamāha.
កាមំ អប្បោស្សុកោ ភវាតិ ឯកំសេនេវ អម្ពបក្កេ និរាលយោ ហោហិ។ សីតស្មិន្តិ សីតលេ អម្ពវនេ។ តន្តិ ឯវំ វទមានាវ ទេវតា តាបសំ អាលិង្គិត្វា ឧរេ និបជ្ជាបេត្វា អាកាសេ បក្ខន្តា តិយោជនិកំ ទិព្ពអម្ពវនំ ទិស្វា សកុណសទ្ទញ្ច សុត្វា តាបសស្ស អាចិក្ខន្តី ‘‘ត’’ន្តិ ឯវមាហ។ បុប្ផរសមត្តេភីតិ បុប្ផរសេន មត្តេហិ។ វក្កង្គេហីតិ វង្កគីវេហិ សកុណេហិ អភិនាទិតន្តិ អត្ថោ។ ឥទានិ តេ សកុណេ អាចិក្ខន្តី ‘‘កោញ្ចា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ទិវិយាតិ ទិព្យា។ កោលដ្ឋិមធុសាឡិកាតិ កោលដ្ឋិសកុណា ច នាម សុវណ្ណសាឡិកា សកុណា ច។ ឯតេ ទិព្ពសកុណា ឯត្ថ វសន្តីតិ ទស្សេតិ។ កូជិតា ហំសបូគេហីតិ ហំសគណេហិ ឧបកូជិតា វិរវសង្ឃដ្ដិតា។ កោកិលេត្ថ បពោធរេតិ ឯត្ថ អម្ពវនេ កោកិលា វស្សន្តិយោ អត្តានំ បពោធេន្តិ ញាបេន្តិ។ អម្ពេត្ថាតិ អម្ពា ឯត្ថ។ វិប្បសាខគ្គាតិ ផលភារេន ឱនមិតសាខគ្គា។ បលាលខលសន្និភាតិ បុប្ផសន្និចយេន សាលិបលាលខលសទិសា។ បក្កតាលវិលម្ពិនោតិ បក្កតាលផលវិលម្ពិនោ។ ឯវរូបា រុក្ខា ច ឯត្ថ អត្ថីតិ អម្ពវនំ វណ្ណេតិ។
Kāmaṃ appossuko bhavāti ekaṃseneva ambapakke nirālayo hohi. Sītasminti sītale ambavane. Tanti evaṃ vadamānāva devatā tāpasaṃ āliṅgitvā ure nipajjāpetvā ākāse pakkhantā tiyojanikaṃ dibbaambavanaṃ disvā sakuṇasaddañca sutvā tāpasassa ācikkhantī ‘‘ta’’nti evamāha. Puppharasamattebhīti puppharasena mattehi. Vakkaṅgehīti vaṅkagīvehi sakuṇehi abhināditanti attho. Idāni te sakuṇe ācikkhantī ‘‘koñcā’’tiādimāha. Tattha diviyāti dibyā. Kolaṭṭhimadhusāḷikāti kolaṭṭhisakuṇā ca nāma suvaṇṇasāḷikā sakuṇā ca. Ete dibbasakuṇā ettha vasantīti dasseti. Kūjitā haṃsapūgehīti haṃsagaṇehi upakūjitā viravasaṅghaṭṭitā. Kokilettha pabodhareti ettha ambavane kokilā vassantiyo attānaṃ pabodhenti ñāpenti. Ambetthāti ambā ettha. Vippasākhaggāti phalabhārena onamitasākhaggā. Palālakhalasannibhāti pupphasannicayena sālipalālakhalasadisā. Pakkatālavilambinoti pakkatālaphalavilambino. Evarūpā rukkhā ca ettha atthīti ambavanaṃ vaṇṇeti.
វណ្ណយិត្វា ច បន តាបសំ តត្ថ ឱតារេត្វា ‘‘ឥមស្មិំ អម្ពវនេ អម្ពានិ ខាទន្តោ អត្តនោ តណ្ហំ បូរេហី’’តិ វត្វា បក្កាមិ។ តាបសោ អម្ពានិ ខាទិត្វា តណ្ហំ បូរេត្វា វិស្សមិត្វា អម្ពវនេ វិចរន្តោ តំ បេតំ ទុក្ខំ អនុភវន្តំ ទិស្វា កិញ្ចិ វត្តុំ នាសក្ខិ។ សូរិយេ បន អត្ថង្គតេ តំ នាដកិត្ថិបរិវារិតំ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវមានំ ទិស្វា តិស្សោ គាថា អភាសិ –
Vaṇṇayitvā ca pana tāpasaṃ tattha otāretvā ‘‘imasmiṃ ambavane ambāni khādanto attano taṇhaṃ pūrehī’’ti vatvā pakkāmi. Tāpaso ambāni khāditvā taṇhaṃ pūretvā vissamitvā ambavane vicaranto taṃ petaṃ dukkhaṃ anubhavantaṃ disvā kiñci vattuṃ nāsakkhi. Sūriye pana atthaṅgate taṃ nāṭakitthiparivāritaṃ dibbasampattiṃ anubhavamānaṃ disvā tisso gāthā abhāsi –
២៨.
28.
‘‘មាលី កិរិដី កាយូរី, អង្គទី ចន្ទនុស្សទោ;
‘‘Mālī kiriṭī kāyūrī, aṅgadī candanussado;
រត្តិំ ត្វំ បរិចារេសិ, ទិវា វេទេសិ វេទនំ។
Rattiṃ tvaṃ paricāresi, divā vedesi vedanaṃ.
២៩.
29.
‘‘សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, យា តេមា បរិចារិកា;
‘‘Soḷasitthisahassāni, yā temā paricārikā;
ឯវំ មហានុភាវោសិ, អព្ភុតោ លោមហំសនោ។
Evaṃ mahānubhāvosi, abbhuto lomahaṃsano.
៣០.
30.
‘‘កិំ កម្មមករី បុព្ពេ, បាបំ អត្តទុខាវហំ;
‘‘Kiṃ kammamakarī pubbe, pāpaṃ attadukhāvahaṃ;
យំ ករិត្វា មនុស្សេសុ, បិដ្ឋិមំសានិ ខាទសី’’តិ។
Yaṃ karitvā manussesu, piṭṭhimaṃsāni khādasī’’ti.
តត្ថ មាលីតិ ទិព្ពមាលាធរោ។ កិរិដីតិ ទិព្ពវេឋនធរោ។ កាយូរីតិ ទិព្ពាភរណបដិមណ្ឌិតោ។ អង្គទីតិ ទិព្ពង្គទសមន្នាគតោ។ ចន្ទនុស្សទោតិ ទិព្ពចន្ទនវិលិត្តោ។ បរិចារេសីតិ ឥន្ទ្រិយានិ ទិព្ពវិសយេសុ ចារេសិ។ ទិវាតិ ទិវា បន មហាទុក្ខំ អនុភោសិ។ យា តេមាតិ យា តេ ឥមា។ អព្ភុតោតិ មនុស្សលោកេ អភូតបុព្ពោ។ លោមហំសនោតិ យេ តំ បស្សន្តិ, តេសំ លោមានិ ហំសន្តិ។ បុព្ពេតិ បុរិមភវេ។ អត្តទុខាវហន្តិ អត្តនោ ទុក្ខាវហំ។ មនុស្សេសូតិ យំ មនុស្សលោកេ កត្វា ឥទានិ អត្តនោ បិដ្ឋិមំសានិ ខាទសីតិ បុច្ឆតិ។
Tattha mālīti dibbamālādharo. Kiriṭīti dibbaveṭhanadharo. Kāyūrīti dibbābharaṇapaṭimaṇḍito. Aṅgadīti dibbaṅgadasamannāgato. Candanussadoti dibbacandanavilitto. Paricāresīti indriyāni dibbavisayesu cāresi. Divāti divā pana mahādukkhaṃ anubhosi. Yā temāti yā te imā. Abbhutoti manussaloke abhūtapubbo. Lomahaṃsanoti ye taṃ passanti, tesaṃ lomāni haṃsanti. Pubbeti purimabhave. Attadukhāvahanti attano dukkhāvahaṃ. Manussesūti yaṃ manussaloke katvā idāni attano piṭṭhimaṃsāni khādasīti pucchati.
បេតោ តំ សញ្ជានិត្វា ‘‘តុម្ហេ មំ ន សញ្ជានាថ, អហំ តុម្ហាកំ បុរោហិតោ អហោសិំ, ឥទំ មេ រត្តិំ សុខានុភវនំ តុម្ហេ និស្សាយ កតស្ស ឧបឌ្ឍូបោសថស្ស និស្សន្ទេន លទ្ធំ, ទិវា ទុក្ខានុភវនំ បន មយា បកតស្ស បាបស្សេវ និស្សន្ទេន។ អហញ្ហិ តុម្ហេហិ វិនិច្ឆយេ ឋបិតោ កូដឌ្ឌំ ករិត្វា លញ្ជំ គហេត្វា បរបិដ្ឋិមំសិកោ ហុត្វា តស្ស ទិវា កតស្ស កម្មស្ស និស្សន្ទេន ឥទំ ទុក្ខំ អនុភវាមី’’តិ វត្វា គាថាទ្វយមាហ –
Peto taṃ sañjānitvā ‘‘tumhe maṃ na sañjānātha, ahaṃ tumhākaṃ purohito ahosiṃ, idaṃ me rattiṃ sukhānubhavanaṃ tumhe nissāya katassa upaḍḍhūposathassa nissandena laddhaṃ, divā dukkhānubhavanaṃ pana mayā pakatassa pāpasseva nissandena. Ahañhi tumhehi vinicchaye ṭhapito kūṭaḍḍaṃ karitvā lañjaṃ gahetvā parapiṭṭhimaṃsiko hutvā tassa divā katassa kammassa nissandena idaṃ dukkhaṃ anubhavāmī’’ti vatvā gāthādvayamāha –
៣១.
31.
‘‘អជ្ឈេនានិ បដិគ្គយ្ហ, កាមេសុ គធិតោ អហំ;
‘‘Ajjhenāni paṭiggayha, kāmesu gadhito ahaṃ;
អចរិំ ទីឃមទ្ធានំ, បរេសំ អហិតាយហំ។
Acariṃ dīghamaddhānaṃ, paresaṃ ahitāyahaṃ.
៣២.
32.
‘‘យោ បិដ្ឋិមំសិកោ ហោតិ, ឯវំ ឧក្កច្ច ខាទតិ;
‘‘Yo piṭṭhimaṃsiko hoti, evaṃ ukkacca khādati;
យថាហំ អជ្ជ ខាទាមិ, បិដ្ឋិមំសានិ អត្តនោ’’តិ។
Yathāhaṃ ajja khādāmi, piṭṭhimaṃsāni attano’’ti.
តត្ថ អជ្ឈេនានីតិ វេទេ។ បដិគ្គយ្ហាតិ បដិគ្គហេត្វា អធីយិត្វា។ អចរិន្តិ បដិបជ្ជិំ។ អហិតាយហន្តិ អហិតាយ អត្ថនាសនាយ អហំ។ យោ បិដ្ឋិមំសិកោតិ យោ បុគ្គលោ បរេសំ បិដ្ឋិមំសខាទកោ បិសុណោ ហោតិ។ ឧក្កច្ចាតិ ឧក្កន្តិត្វា។
Tattha ajjhenānīti vede. Paṭiggayhāti paṭiggahetvā adhīyitvā. Acarinti paṭipajjiṃ. Ahitāyahanti ahitāya atthanāsanāya ahaṃ. Yo piṭṭhimaṃsikoti yo puggalo paresaṃ piṭṭhimaṃsakhādako pisuṇo hoti. Ukkaccāti ukkantitvā.
ឥទញ្ច បន វត្វា តាបសំ បុច្ឆិ – ‘‘តុម្ហេ កថំ ឥធាគតា’’តិ។ តាបសោ សព្ពំ វិត្ថារេន កថេសិ។ ‘‘ឥទានិ បន, ភន្តេ, ឥធេវ វសិស្សថ, គមិស្សថា’’តិ។ ‘‘ន វសិស្សាមិ, អស្សមបទំយេវ គមិស្សាមី’’តិ។ បេតោ ‘‘សាធុ, ភន្តេ, អហំ វោ និពទ្ធំ អម្ពបក្កេន ឧបដ្ឋហិស្សាមី’’តិ វត្វា អត្តនោ អានុភាវេន អស្សមបទេយេវ ឱតារេត្វា ‘‘អនុក្កណ្ឋា ឥធេវ វសថា’’តិ បដិញ្ញំ គហេត្វា គតោ។ តតោ បដ្ឋាយ និពទ្ធំ អម្ពបក្កេន ឧបដ្ឋហិ។ តាបសោ តំ បរិភុញ្ជន្តោ កសិណបរិកម្មំ កត្វា ឈានាភិញ្ញា និព្ពត្តេត្វា ព្រហ្មលោកបរាយណោ អហោសិ។
Idañca pana vatvā tāpasaṃ pucchi – ‘‘tumhe kathaṃ idhāgatā’’ti. Tāpaso sabbaṃ vitthārena kathesi. ‘‘Idāni pana, bhante, idheva vasissatha, gamissathā’’ti. ‘‘Na vasissāmi, assamapadaṃyeva gamissāmī’’ti. Peto ‘‘sādhu, bhante, ahaṃ vo nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā attano ānubhāvena assamapadeyeva otāretvā ‘‘anukkaṇṭhā idheva vasathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā gato. Tato paṭṭhāya nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahi. Tāpaso taṃ paribhuñjanto kasiṇaparikammaṃ katvā jhānābhiññā nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
សត្ថា ឧបាសកានំ ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ កេចិ សោតាបន្នា អហេសុំ, កេចិ សកទាគាមិនោ, កេចិ អនាគាមិនោ។ តទា ទេវធីតា ឧប្បលវណ្ណា អហោសិ, តាបសោ បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
Satthā upāsakānaṃ imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino. Tadā devadhītā uppalavaṇṇā ahosi, tāpaso pana ahameva ahosinti.
កិំឆន្ទជាតកវណ្ណនា បឋមា។
Kiṃchandajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥១១. កិំឆន្ទជាតកំ • 511. Kiṃchandajātakaṃ
