| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
१०. किमिलसुत्तवण्णना
10. Kimilasuttavaṇṇanā
९८६. दसमे किमिलायन्ति एवंनामके नगरे। एतदवोचाति थेरो किर चिन्तेसि – ‘‘अयं देसना न यथानुसन्धिका कता, यथानुसन्धिं गमेस्सामी’’ति देसनानुसन्धिं घटेन्तो एतं अवोच। कायञ्ञतरन्ति पथवीआदीसु कायेसु अञ्ञतरं वदामि वायोकायं वदामीति अत्थो। अथ वा चक्खायतनं…पे॰… कबळीकारो आहारोति पञ्चवीसति रूपकोट्ठासा रूपकायो नाम, तेसु आनापानं फोट्ठब्बायतने सङ्गहितत्ता कायञ्ञतरं होति, तस्मापि एवमाह। तस्मातिहाति यस्मा चतूसु कायेसु अञ्ञतरं वायोकायं, पञ्चवीसति कोट्ठासे वा रूपकाये अञ्ञतरं आनापानं अनुपस्सति, तस्मा काये कायानुपस्सीति अत्थो। एवं सब्बत्थ अत्थो वेदितब्बो। वेदनाञ्ञतरन्ति तीसु वेदनासु अञ्ञतरं, सुखवेदनं सन्धायेतं वुत्तं।
986. Dasame kimilāyanti evaṃnāmake nagare. Etadavocāti thero kira cintesi – ‘‘ayaṃ desanā na yathānusandhikā katā, yathānusandhiṃ gamessāmī’’ti desanānusandhiṃ ghaṭento etaṃ avoca. Kāyaññataranti pathavīādīsu kāyesu aññataraṃ vadāmi vāyokāyaṃ vadāmīti attho. Atha vā cakkhāyatanaṃ…pe… kabaḷīkāro āhāroti pañcavīsati rūpakoṭṭhāsā rūpakāyo nāma, tesu ānāpānaṃ phoṭṭhabbāyatane saṅgahitattā kāyaññataraṃ hoti, tasmāpi evamāha. Tasmātihāti yasmā catūsu kāyesu aññataraṃ vāyokāyaṃ, pañcavīsati koṭṭhāse vā rūpakāye aññataraṃ ānāpānaṃ anupassati, tasmā kāye kāyānupassīti attho. Evaṃ sabbattha attho veditabbo. Vedanāññataranti tīsu vedanāsu aññataraṃ, sukhavedanaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
साधुकं मनसिकारन्ति पीतिपटिसंवेदितादिवसेन उप्पन्नं सुन्दरं मनसिकारं। किं पन मनसिकारो सुखा वेदना होतीति? न होति, देसनासीसं पनेतं। यथेव हि ‘‘अनिच्चसञ्ञाभावनानुयोगमनुयुत्ता’’ति (म॰ नि॰ ३.१४७) एत्थ सञ्ञानामेन पञ्ञा वुत्ता, एवमिधापि मनसिकारनामेन झानवेदना वुत्ताति वेदितब्बा। एतस्मिञ्हि चतुक्के पठमपदे पीतिसीसेन वेदना वुत्ता, दुतियपदे सुखन्ति सरूपेनेव वुत्ता। चित्तसङ्खारपदद्वये ‘‘सञ्ञा च वेदना च चेतसिका एते धम्मा चित्तप्पटिबद्धा चित्तसङ्खारा’’ति (पटि॰ म॰ १.१७४) वचनतो ‘‘वितक्कविचारे ठपेत्वा सब्बेपि चित्तसम्पयुत्तका धम्मा चित्तसङ्खारे सङ्गहिता’’ति वचनतो चित्तसङ्खारनामेन वेदना वुत्ता। तं सब्बं मनसिकारनामेन सङ्गहेत्वा इध ‘‘साधुकं मनसिकार’’न्ति आह।
Sādhukaṃ manasikāranti pītipaṭisaṃveditādivasena uppannaṃ sundaraṃ manasikāraṃ. Kiṃ pana manasikāro sukhā vedanā hotīti? Na hoti, desanāsīsaṃ panetaṃ. Yatheva hi ‘‘aniccasaññābhāvanānuyogamanuyuttā’’ti (ma. ni. 3.147) ettha saññānāmena paññā vuttā, evamidhāpi manasikāranāmena jhānavedanā vuttāti veditabbā. Etasmiñhi catukke paṭhamapade pītisīsena vedanā vuttā, dutiyapade sukhanti sarūpeneva vuttā. Cittasaṅkhārapadadvaye ‘‘saññā ca vedanā ca cetasikā ete dhammā cittappaṭibaddhā cittasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.174) vacanato ‘‘vitakkavicāre ṭhapetvā sabbepi cittasampayuttakā dhammā cittasaṅkhāre saṅgahitā’’ti vacanato cittasaṅkhāranāmena vedanā vuttā. Taṃ sabbaṃ manasikāranāmena saṅgahetvā idha ‘‘sādhukaṃ manasikāra’’nti āha.
एवं सन्तेपि यस्मा एसा वेदना आरम्मणं न होति, तस्मा वेदनानुपस्सना न युज्जतीति। नो न युज्जति, महासतिपट्ठानादीसुपि हि तं तं सुखादीनं वत्थुं आरम्मणं कत्वा वेदना वेदयति, तं पन वेदनापवत्तिं उपादाय ‘‘अहं वेदयामी’’ति वोहारमत्तं होति, तं सन्धाय ‘‘सुखं वेदनं वेदयमानो सुखं वेदनं वेदयामी’’तिआदि वुत्तं। अपिच ‘‘पीतिप्पटिसंवेदी’’तिआदीनं अत्थवण्णनायमेतस्स परिहारो वुत्तोयेव। वुत्तञ्हेतं विसुद्धिमग्गे –
Evaṃ santepi yasmā esā vedanā ārammaṇaṃ na hoti, tasmā vedanānupassanā na yujjatīti. No na yujjati, mahāsatipaṭṭhānādīsupi hi taṃ taṃ sukhādīnaṃ vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā vedanā vedayati, taṃ pana vedanāpavattiṃ upādāya ‘‘ahaṃ vedayāmī’’ti vohāramattaṃ hoti, taṃ sandhāya ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’tiādi vuttaṃ. Apica ‘‘pītippaṭisaṃvedī’’tiādīnaṃ atthavaṇṇanāyametassa parihāro vuttoyeva. Vuttañhetaṃ visuddhimagge –
‘‘द्वीहाकारेहि पीति पटिसंविदिता होति – आरम्मणतो च असम्मोहतो च। कथं आरम्मणतो पीति पटिसंविदिता होति? सप्पीतिके द्वे झाने समापज्जति, तस्स समापत्तिक्खणे झानपटिलाभेन आरम्मणतो पीति पटिसंविदिता होति आरम्मणस्स पटिसंविदितत्ता। कथं असम्मोहतो पीति पटिसंविदिता होति? सप्पीतिके द्वे झाने समापज्जित्वा वुट्ठाय झानसम्पयुत्तपीतिं खयतो वयतो सम्मसति, तस्स विपस्सनाक्खणे लक्खणप्पटिवेधेन असम्मोहतो पीति पटिसंविदिता होति। वुत्तञ्हेतं पटिसम्भिदायं (पटि॰ म॰ १.१७२) ‘‘‘दीघं अस्सासवसेन चित्तस्स एकग्गतं अविक्खेपं पजानतो सति उपट्ठिता होति, ताय सतिया तेन ञाणेन सा पीति पटिसंविदिता होती’ति। एतेनेव नयेन अवसेसपदानिपि अत्थतो वेदितब्बानी’’ति।
‘‘Dvīhākārehi pīti paṭisaṃviditā hoti – ārammaṇato ca asammohato ca. Kathaṃ ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti? Sappītike dve jhāne samāpajjati, tassa samāpattikkhaṇe jhānapaṭilābhena ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇassa paṭisaṃviditattā. Kathaṃ asammohato pīti paṭisaṃviditā hoti? Sappītike dve jhāne samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttapītiṃ khayato vayato sammasati, tassa vipassanākkhaṇe lakkhaṇappaṭivedhena asammohato pīti paṭisaṃviditā hoti. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.172) ‘‘‘dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti, tāya satiyā tena ñāṇena sā pīti paṭisaṃviditā hotī’ti. Eteneva nayena avasesapadānipi atthato veditabbānī’’ti.
इति यथेव झानपटिलाभेन आरम्मणतो पीतिसुखचित्तसङ्खारा पटिसंविदिता होन्ति, एवं इमिनापि झानसम्पयुत्तेन वेदनासङ्खातमनसिकारपटिलाभेन आरम्मणतो वेदना पटिसंविदिता होति। तस्मा सुवुत्तमेतं ‘‘वेदनासु वेदनानुपस्सी भिक्खु तस्मिं समये विहरती’’ति।
Iti yatheva jhānapaṭilābhena ārammaṇato pītisukhacittasaṅkhārā paṭisaṃviditā honti, evaṃ imināpi jhānasampayuttena vedanāsaṅkhātamanasikārapaṭilābhena ārammaṇato vedanā paṭisaṃviditā hoti. Tasmā suvuttametaṃ ‘‘vedanāsu vedanānupassī bhikkhu tasmiṃ samaye viharatī’’ti.
नाहं, आनन्द, मुट्ठस्सतिस्स असम्पजानस्साति एत्थ अयमधिप्पायो – यस्मा ‘‘चित्तपटिसंवेदी अस्सासिस्सामी’’तिआदिना नयेन पवत्तो भिक्खु किञ्चापि अस्सासपस्सासनिमित्तमारम्मणं करोति, तस्स पन चित्तस्स आरम्मणे सतिञ्च सम्पजञ्ञञ्च उपट्ठापेत्वा पवत्तनतो चित्ते चित्तानुपस्सीयेव नामेस होति। न हि मुट्ठस्सतिस्स असम्पजानस्स आनापानस्सतिसमाधिभावना अत्थि, तस्मा आरम्मणतो चित्तपटिसंविदितवसेन ‘‘चित्ते चित्तानुपस्सी भिक्खु तस्मिं समये विहरती’’ति।
Nāhaṃ, ānanda, muṭṭhassatissa asampajānassāti ettha ayamadhippāyo – yasmā ‘‘cittapaṭisaṃvedī assāsissāmī’’tiādinā nayena pavatto bhikkhu kiñcāpi assāsapassāsanimittamārammaṇaṃ karoti, tassa pana cittassa ārammaṇe satiñca sampajaññañca upaṭṭhāpetvā pavattanato citte cittānupassīyeva nāmesa hoti. Na hi muṭṭhassatissa asampajānassa ānāpānassatisamādhibhāvanā atthi, tasmā ārammaṇato cittapaṭisaṃviditavasena ‘‘citte cittānupassī bhikkhu tasmiṃ samaye viharatī’’ti.
सो यं तं होति अभिज्झादोमनस्सानं पहानं, तं पञ्ञाय दिस्वा साधुकं अज्झुपेक्खिता होतीति एत्थ अभिज्झा कामच्छन्दनीवरणमेव, दोमनस्सवसेन ब्यापादनीवरणं दस्सितं। इदञ्हि चतुक्कं विपस्सनावसेनेव वुत्तं, धम्मानुपस्सना च नीवरणपब्बादिवसेन पञ्चविधा होति, तस्सा नीवरणपब्बं आदि, तस्सापि इदं नीवरणद्वयं आदि। इति धम्मानुपस्सनाय आदिं दस्सेतुं अभिज्झादोमनस्सानन्ति आह। पहानन्ति अनिच्चानुपस्सनाय निच्चसञ्ञं पजहतीति एवं पहानकरञाणं अधिप्पेतं। तं पञ्ञाय दिस्वाति तं अनिच्चविरागनिरोधपटिनिस्सग्गञाणसङ्खातं पहानञाणं अपराय विपस्सनापञ्ञाय, तम्पि अपरायाति एवं विपस्सनापरम्परं दस्सेति । अज्झुपेक्खिता होतीति यञ्चस्स पथपटिपन्नं अज्झुपेक्खति, यञ्च एकतो उपट्ठानं अज्झुपेक्खतीति द्विधा अज्झुपेक्खति नाम। तत्थ सहजातानम्पिअज्झुपेक्खना होति आरम्मणस्सापि अज्झुपेक्खना। इध आरम्मण अज्झुपेक्खना अधिप्पेता। तस्मातिहानन्दाति यस्मा ‘‘अनिच्चानुपस्सी अस्सासिस्सामी’’तिआदिना नयेन पवत्तो न केवलं नीवरणादिधम्मे, अभिज्झादोमनस्ससीसेन पन वुत्तानं धम्मानं पहानकरञाणम्पि पञ्ञाय दिस्वा अज्झुपेक्खिता होति, तस्मा धम्मेसु धम्मानुपस्सी भिक्खु तस्मिं समये विहरतीति वेदितब्बो।
So yaṃ taṃ hoti abhijjhādomanassānaṃ pahānaṃ, taṃ paññāya disvā sādhukaṃ ajjhupekkhitā hotīti ettha abhijjhā kāmacchandanīvaraṇameva, domanassavasena byāpādanīvaraṇaṃ dassitaṃ. Idañhi catukkaṃ vipassanāvaseneva vuttaṃ, dhammānupassanā ca nīvaraṇapabbādivasena pañcavidhā hoti, tassā nīvaraṇapabbaṃ ādi, tassāpi idaṃ nīvaraṇadvayaṃ ādi. Iti dhammānupassanāya ādiṃ dassetuṃ abhijjhādomanassānanti āha. Pahānanti aniccānupassanāya niccasaññaṃ pajahatīti evaṃ pahānakarañāṇaṃ adhippetaṃ. Taṃ paññāya disvāti taṃ aniccavirāganirodhapaṭinissaggañāṇasaṅkhātaṃ pahānañāṇaṃ aparāya vipassanāpaññāya, tampi aparāyāti evaṃ vipassanāparamparaṃ dasseti . Ajjhupekkhitā hotīti yañcassa pathapaṭipannaṃ ajjhupekkhati, yañca ekato upaṭṭhānaṃ ajjhupekkhatīti dvidhā ajjhupekkhati nāma. Tattha sahajātānampiajjhupekkhanā hoti ārammaṇassāpi ajjhupekkhanā. Idha ārammaṇa ajjhupekkhanā adhippetā. Tasmātihānandāti yasmā ‘‘aniccānupassī assāsissāmī’’tiādinā nayena pavatto na kevalaṃ nīvaraṇādidhamme, abhijjhādomanassasīsena pana vuttānaṃ dhammānaṃ pahānakarañāṇampi paññāya disvā ajjhupekkhitā hoti, tasmā dhammesu dhammānupassī bhikkhu tasmiṃ samaye viharatīti veditabbo.
एवमेव खोति एत्थ चतुमहापथो विय छ आयतनानि दट्ठब्बानि। तस्मिं पंसुपुञ्जो विय छसु आयतनेसु किलेसा। चतूहि दिसाहि आगच्छन्ता सकटरथा विय चतूसु आरम्मणेसु पवत्ता चत्तारो सतिपट्ठाना। एकेन सकटेन वा रथेन वा पंसुपुञ्जस्स उपहननं विय कायानुपस्सनादीहि पापकानं अकुसलानं धम्मानं उपघातो वेदितब्बोति।
Evameva khoti ettha catumahāpatho viya cha āyatanāni daṭṭhabbāni. Tasmiṃ paṃsupuñjo viya chasu āyatanesu kilesā. Catūhi disāhi āgacchantā sakaṭarathā viya catūsu ārammaṇesu pavattā cattāro satipaṭṭhānā. Ekena sakaṭena vā rathena vā paṃsupuñjassa upahananaṃ viya kāyānupassanādīhi pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ upaghāto veditabboti.
एकधम्मवग्गो पठमो।
Ekadhammavaggo paṭhamo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १०. किमिलसुत्तं • 10. Kimilasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १०. किमिलसुत्तवण्णना • 10. Kimilasuttavaṇṇanā
