| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
१०. किमिलसुत्तवण्णना
10. Kimilasuttavaṇṇanā
९८६. थेरोति आनन्दत्थेरो। अयं देसनाति ‘‘कथं विभावितो नु खो किमिला’’तिआदिना पवत्ता देसना। कायञ्ञतरन्ति रूपकाये अञ्ञतरकोट्ठासे। एवन्ति यथा आनापानं अनुस्सरन्तो भिक्खु काये कायानुपस्सी जातो, एवं सब्बत्थ वारेसु वेदनानुपस्सीतिआदि अत्थो वेदितब्बो।
986.Theroti ānandatthero. Ayaṃ desanāti ‘‘kathaṃ vibhāvito nu kho kimilā’’tiādinā pavattā desanā. Kāyaññataranti rūpakāye aññatarakoṭṭhāse. Evanti yathā ānāpānaṃ anussaranto bhikkhu kāye kāyānupassī jāto, evaṃ sabbattha vāresu vedanānupassītiādi attho veditabbo.
देसनासीसन्ति देसनापदेसं। मनसिकारपदेसेन वेदना वुत्ताति तं सब्बं सरूपतो अञ्ञापदेसतो अपदिसति। यथेव हीतिआदिना तत्थ निदस्सनं दस्सेति। चित्तसङ्खारपदद्वयेति ‘‘चित्तसङ्खारपटिसंवेदी पस्सम्भयं चित्तसङ्खार’’न्ति एतस्मिं पदद्वये।
Desanāsīsanti desanāpadesaṃ. Manasikārapadesena vedanā vuttāti taṃ sabbaṃ sarūpato aññāpadesato apadisati. Yatheva hītiādinā tattha nidassanaṃ dasseti. Cittasaṅkhārapadadvayeti ‘‘cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī passambhayaṃ cittasaṅkhāra’’nti etasmiṃ padadvaye.
एवं सन्तेपीति पीतिमनसिकारचित्तसङ्खारपदेसेन यदि वेदना वुत्ता, एवं सन्तेपि। एसा यथावुत्ता वेदना आरम्मणं न होति। वेदनारम्मणा च अनुपस्सना, तस्मा वेदनानुपस्सना न युज्जति। यदि एवं महासतिपट्ठानादीसु ‘‘वेदना वेदियती’’ति वुत्तं, तं कथन्ति आह – ‘‘महासतिपट्ठानादीसुपी’’तिआदि। तत्थ सुखादीनं वत्थुन्ति सुखादीनं उप्पत्तिया वत्थुभूतं रूपसद्दादिं आरम्मणं कत्वा वेदना वेदियति, न पुग्गलो पुग्गलस्सेव अभावतो। वेदनाप्पवत्तिं उपादाय निस्साय यथा ‘‘पुग्गलो वेदनं वेदियती’’ति वोहारमत्तं होति। एवं इधापि वेदनाय अस्सासपस्सासे आरब्भ पवत्ति, तथा पवत्तमनसिकारसीसेन ‘‘वेदनासु वेदनानुपस्सी भिक्खु तस्मिं समये विहरती’’ति वुत्तो। तं सन्धायाति तं वेदनाय आरम्मणभावं सन्धाय । आदीनं पदानं। एतस्स ‘‘वेदनानुपस्सना न युज्जती’’ति वुत्तअनुयोगस्स।
Evaṃ santepīti pītimanasikāracittasaṅkhārapadesena yadi vedanā vuttā, evaṃ santepi. Esā yathāvuttā vedanā ārammaṇaṃ na hoti. Vedanārammaṇā ca anupassanā, tasmā vedanānupassanā na yujjati. Yadi evaṃ mahāsatipaṭṭhānādīsu ‘‘vedanā vediyatī’’ti vuttaṃ, taṃ kathanti āha – ‘‘mahāsatipaṭṭhānādīsupī’’tiādi. Tattha sukhādīnaṃ vatthunti sukhādīnaṃ uppattiyā vatthubhūtaṃ rūpasaddādiṃ ārammaṇaṃ katvā vedanā vediyati, na puggalo puggalasseva abhāvato. Vedanāppavattiṃ upādāya nissāya yathā ‘‘puggalo vedanaṃ vediyatī’’ti vohāramattaṃ hoti. Evaṃ idhāpi vedanāya assāsapassāse ārabbha pavatti, tathā pavattamanasikārasīsena ‘‘vedanāsu vedanānupassī bhikkhu tasmiṃ samaye viharatī’’ti vutto. Taṃ sandhāyāti taṃ vedanāya ārammaṇabhāvaṃ sandhāya . Ādīnaṃ padānaṃ. Etassa ‘‘vedanānupassanā na yujjatī’’ti vuttaanuyogassa.
सप्पीतिके द्वे झाने समापज्जतीति पीतिसहगतानि पठमदुतियज्झानानि पटिपाटिया समापज्जति। तस्साति तेन। पटिसंविदितसद्दापेक्खाय हि कत्तुअत्थे एतं सामिवचनं। समापत्तिक्खणेति समापज्जनक्खणे। झानपटिलाभेनाति झानेन समङ्गीभावेन। आरम्मणतोति आरम्मणमुखेन तदारम्मणझानपरियापन्ना पीति पटिसंविदिता होति, आरम्मणस्स पटिसंविदितत्ताति वुत्तं होति। यथा नाम सप्पपरियेसनं चरन्तेन तस्स आसये पटिसंविदिते सोपि पटिसंविदितो होति मन्तागदबलेन तस्स गहणस्स सुकरत्ता, एवं पीतिया आसयभूते आरम्मणे पटिसंविदिते सा पीति पटिसंविदिताव होति सलक्खणतो सामञ्ञलक्खणतो च तस्सा गहणस्स सुकरत्ता। विपस्सनक्खणेति विपस्सनापञ्ञाय तिक्खविसदभावप्पत्ताय विसयतो दस्सनक्खणे। लक्खणप्पटिवेधेनाति पीतिया सलक्खणस्स सामञ्ञलक्खणस्स च पटिविज्झनेन। यञ्हि पीतिया विसेसतो सामञ्ञतो च लक्खणं, तस्मिं विदिते सा याथावतो विदिता एव होति। तेनाह ‘‘असम्मोहतो पीति पटिसंविदिता होती’’ति।
Sappītike dve jhāne samāpajjatīti pītisahagatāni paṭhamadutiyajjhānāni paṭipāṭiyā samāpajjati. Tassāti tena. Paṭisaṃviditasaddāpekkhāya hi kattuatthe etaṃ sāmivacanaṃ. Samāpattikkhaṇeti samāpajjanakkhaṇe. Jhānapaṭilābhenāti jhānena samaṅgībhāvena. Ārammaṇatoti ārammaṇamukhena tadārammaṇajhānapariyāpannā pīti paṭisaṃviditā hoti, ārammaṇassa paṭisaṃviditattāti vuttaṃ hoti. Yathā nāma sappapariyesanaṃ carantena tassa āsaye paṭisaṃvidite sopi paṭisaṃvidito hoti mantāgadabalena tassa gahaṇassa sukarattā, evaṃ pītiyā āsayabhūte ārammaṇe paṭisaṃvidite sā pīti paṭisaṃviditāva hoti salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca tassā gahaṇassa sukarattā. Vipassanakkhaṇeti vipassanāpaññāya tikkhavisadabhāvappattāya visayato dassanakkhaṇe. Lakkhaṇappaṭivedhenāti pītiyā salakkhaṇassa sāmaññalakkhaṇassa ca paṭivijjhanena. Yañhi pītiyā visesato sāmaññato ca lakkhaṇaṃ, tasmiṃ vidite sā yāthāvato viditā eva hoti. Tenāha ‘‘asammohato pīti paṭisaṃviditā hotī’’ti.
इदानि तमत्थं पाळिया एव विभावेतुं ‘‘वुत्तञ्हेत’’न्तिआदिमाह। तत्थ दीघं अस्सासवसेनाति दीघस्स अस्सासस्स आरम्मणभूतस्स वसेन। पजानतो सा पीति पटिसंविदिता होतीति सम्बन्धो। चित्तस्स एकग्गतं अविक्खेपं पजानतोति झानपरियापन्नं ‘‘अविक्खेपो’’ति लद्धनामं चित्तस्सेकग्गतं तंसम्पयुत्ताय पञ्ञाय पजानतो। यथा हि आरम्मणमुखेन पीति पटिसंविदिता होति, एवं तंसम्पयुत्तधम्मापि आरम्मणमुखेन पटिसंविदिता एव होन्तीति। सति उपट्ठिता होतीति दीघं अस्सासवसेन झानसम्पयुत्ता सति तस्मिं आरम्मणे उपट्ठिता आरम्मणमुखेन झानेपि उपट्ठिता नाम होति। ताय सतियाति एवं उपट्ठिताय ताय सतिया यथावुत्तेन तेन ञाणेन सुप्पटिविदितत्ता आरम्मणस्स तस्स वसेन तदारम्मणा सा पीति पटिसंविदिता होति। दीघं पस्सासवसेनातिआदीसुपि इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो। तेन वुत्तं ‘‘एतेनेव नयेन अवसेसपदानिपि अत्थतो वेदितब्बानी’’ति।
Idāni tamatthaṃ pāḷiyā eva vibhāvetuṃ ‘‘vuttañheta’’ntiādimāha. Tattha dīghaṃ assāsavasenāti dīghassa assāsassa ārammaṇabhūtassa vasena. Pajānato sā pīti paṭisaṃviditā hotīti sambandho. Cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānatoti jhānapariyāpannaṃ ‘‘avikkhepo’’ti laddhanāmaṃ cittassekaggataṃ taṃsampayuttāya paññāya pajānato. Yathā hi ārammaṇamukhena pīti paṭisaṃviditā hoti, evaṃ taṃsampayuttadhammāpi ārammaṇamukhena paṭisaṃviditā eva hontīti. Sati upaṭṭhitā hotīti dīghaṃ assāsavasena jhānasampayuttā sati tasmiṃ ārammaṇe upaṭṭhitā ārammaṇamukhena jhānepi upaṭṭhitā nāma hoti. Tāya satiyāti evaṃ upaṭṭhitāya tāya satiyā yathāvuttena tena ñāṇena suppaṭividitattā ārammaṇassa tassa vasena tadārammaṇā sā pīti paṭisaṃviditā hoti. Dīghaṃ passāsavasenātiādīsupi imināva nayena attho veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘eteneva nayena avasesapadānipi atthato veditabbānī’’ti.
यथेवातिआदीसु अयं सङ्खेपत्थो – झानपटिलाभेन यथा आरम्मणतो पीतिआदयो पटिसंविदिता होन्ति तेन विना तेसं अप्पवत्तनतो। एवं झानसम्पयुत्तेन तंपरियापन्नेन वेदनासङ्खातमनसिकारपटिलाभेन आरम्मणतो वेदना पटिसंविदिता होति अरुणुग्गमेन विय सूरियस्स तेन विना वेदनाय अप्पवत्तनतो। तस्मा वुत्तनयेन अतिसयप्पवत्ति वेदना सुप्पटिविदिता, तस्मा सुवुत्तमेतन्ति पुब्बे वुत्तचोदनं निराकरोति।
Yathevātiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – jhānapaṭilābhena yathā ārammaṇato pītiādayo paṭisaṃviditā honti tena vinā tesaṃ appavattanato. Evaṃ jhānasampayuttena taṃpariyāpannena vedanāsaṅkhātamanasikārapaṭilābhena ārammaṇato vedanā paṭisaṃviditā hoti aruṇuggamena viya sūriyassa tena vinā vedanāya appavattanato. Tasmā vuttanayena atisayappavatti vedanā suppaṭividitā, tasmā suvuttametanti pubbe vuttacodanaṃ nirākaroti.
आरम्मणेति अस्सासपस्सासनिमित्तं वदति। चित्तानुपस्सीयेव नामेस होति असम्मोहतो चित्तस्स पटिसंविदितत्ता। तेनाह ‘‘तस्मा’’तिआदि। चित्तपटिसंविदितवसेनाति आदि-सद्देन इतरा तिस्सोपि चित्तानुपस्सना सङ्गण्हाति।
Ārammaṇeti assāsapassāsanimittaṃ vadati. Cittānupassīyeva nāmesa hoti asammohato cittassa paṭisaṃviditattā. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Cittapaṭisaṃviditavasenāti ādi-saddena itarā tissopi cittānupassanā saṅgaṇhāti.
सोति धम्मानुपस्सनं अनुयुत्तो भिक्खु। यं तं पहानं पहायकञाणं। पञ्ञायाति अपराय विपस्सनापञ्ञाय अनिच्चविरागादितो दिस्वा दुविधायपि अज्झुपेक्खिता होति। इदञ्हि चतुक्कन्ति अनिच्चानुपस्सनादिवसेन वुत्तं चतुक्कं। तस्सापि धम्मानुपस्सनाय। पजहतीति पहानन्ति आह ‘‘निच्चसञ्ञं…पे॰… पहानकरञाणं अधिप्पेत’’न्ति। विपस्सनापरम्परन्ति पटिपाटिया विपस्सनमाह। पथपटिपन्नं अज्झुपेक्खतीति मज्झिमाय पटिपत्तिया सम्मदेव वीथिपटिपन्नं भावनाचित्तं पग्गहनिग्गहानं अकरणेन अज्झुपेक्खति। एकतो उपट्ठानन्ति यस्मा मज्झिमसमथवीथिनातिवत्तिया तत्थ च पक्खन्दनेन इन्द्रियानं एकरसभावेन, तत्रमज्झत्तताय भावतो अविसेसं एकग्गभावूपगमनेन एकन्ततो उपट्ठाति, तस्मा न तत्थ किञ्चि कातब्बन्ति अज्झुपेक्खति। तत्थाति एवं अज्झुपेक्खने। सहजातानम्पि अज्झुपेक्खना होति तेसं पवत्तनाकारस्स अज्झुपेक्खनतो। ‘‘पञ्ञाय दिस्वा’’ति वुत्तत्ता आरम्मणअज्झुपेक्खना अधिप्पेता। न केवलं नीवरणादिधम्मे अज्झुपेक्खिता, अथ खो अभिज्झा …पे॰… पञ्ञाय दिस्वा अज्झुपेक्खिता होतीति योजना।
Soti dhammānupassanaṃ anuyutto bhikkhu. Yaṃ taṃ pahānaṃ pahāyakañāṇaṃ. Paññāyāti aparāya vipassanāpaññāya aniccavirāgādito disvā duvidhāyapi ajjhupekkhitā hoti. Idañhi catukkanti aniccānupassanādivasena vuttaṃ catukkaṃ. Tassāpi dhammānupassanāya. Pajahatīti pahānanti āha ‘‘niccasaññaṃ…pe… pahānakarañāṇaṃ adhippeta’’nti. Vipassanāparamparanti paṭipāṭiyā vipassanamāha. Pathapaṭipannaṃ ajjhupekkhatīti majjhimāya paṭipattiyā sammadeva vīthipaṭipannaṃ bhāvanācittaṃ paggahaniggahānaṃ akaraṇena ajjhupekkhati. Ekato upaṭṭhānanti yasmā majjhimasamathavīthinātivattiyā tattha ca pakkhandanena indriyānaṃ ekarasabhāvena, tatramajjhattatāya bhāvato avisesaṃ ekaggabhāvūpagamanena ekantato upaṭṭhāti, tasmā na tattha kiñci kātabbanti ajjhupekkhati. Tatthāti evaṃ ajjhupekkhane. Sahajātānampi ajjhupekkhanā hoti tesaṃ pavattanākārassa ajjhupekkhanato. ‘‘Paññāya disvā’’ti vuttattā ārammaṇaajjhupekkhanā adhippetā. Na kevalaṃ nīvaraṇādidhamme ajjhupekkhitā, atha kho abhijjhā …pe… paññāya disvā ajjhupekkhitā hotīti yojanā.
पंसुपुञ्जट्ठानियस्स किलेसस्स उप्पत्तिट्ठानदस्सनत्थं ‘‘चतुमहापथो विय छ आयतनानि’’इच्चेव वुत्तं। कायादयो चत्तारो आरम्मणसतिपट्ठाना। चतूसु आरम्मणेसूति कायादीसु चतूसु आरम्मणेसु पवत्ता चत्तारो सतिपट्ठाना पंसुपुञ्जट्ठानियस्स किलेसस्स उपहननतो।
Paṃsupuñjaṭṭhāniyassa kilesassa uppattiṭṭhānadassanatthaṃ ‘‘catumahāpatho viya cha āyatanāni’’icceva vuttaṃ. Kāyādayo cattāro ārammaṇasatipaṭṭhānā. Catūsu ārammaṇesūti kāyādīsu catūsu ārammaṇesu pavattācattāro satipaṭṭhānā paṃsupuñjaṭṭhāniyassa kilesassa upahananato.
एकधम्मवग्गवण्णना निट्ठिता।
Ekadhammavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १०. किमिलसुत्तं • 10. Kimilasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १०. किमिलसुत्तवण्णना • 10. Kimilasuttavaṇṇanā
