| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๘. กิมิลเตฺถรคาถาวณฺณนา
8. Kimilattheragāthāvaṇṇanā
อภิสโตฺตว นิปตตีติ อายสฺมโต กิมิลเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรโนฺต กกุสนฺธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต ปรินิพฺพุเต สตฺถริ ตสฺส ธาตุโย อุทฺทิสฺส สฬลมาลาหิ มณฺฑปากาเรน ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน ตาวติํเส นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติ, กิมิโลติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต โภคสมฺปตฺติยา สมฺปโนฺน วิหรติฯ ตสฺส ญาณปริปากํ ทิสฺวา สํเวคชนนตฺถํ อนุปิยายํ วิหรโนฺต สตฺถา ปฐมโยพฺพเน ฐิตํ ทสฺสนียํ อิตฺถิรูปํ อภินิมฺมินิตฺวา ปุรโต ทเสฺสตฺวา ปุน อนุกฺกเมน ยถา ชราโรควิปตฺตีหิ อภิภูตา ทิสฺสติ, ตถา อกาสิฯ ตํ ทิสฺวา กิมิลกุมาโร อติวิย สํเวคํ ปกาเสโนฺต –
Abhisattova nipatatīti āyasmato kimilattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto kakusandhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto parinibbute satthari tassa dhātuyo uddissa saḷalamālāhi maṇḍapākārena pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena tāvatiṃse nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare sākiyarājakule nibbatti, kimilotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bhogasampattiyā sampanno viharati. Tassa ñāṇaparipākaṃ disvā saṃvegajananatthaṃ anupiyāyaṃ viharanto satthā paṭhamayobbane ṭhitaṃ dassanīyaṃ itthirūpaṃ abhinimminitvā purato dassetvā puna anukkamena yathā jarārogavipattīhi abhibhūtā dissati, tathā akāsi. Taṃ disvā kimilakumāro ativiya saṃvegaṃ pakāsento –
๑๑๘.
118.
‘‘อภิสโตฺตว นิปตติ วโย, รูปํ อญฺญมิว ตเถว สนฺตํ;
‘‘Abhisattova nipatati vayo, rūpaṃ aññamiva tatheva santaṃ;
ตเสฺสว สโต อวิปฺปวสโต, อญฺญเสฺสว สรามิ อตฺตาน’’นฺติฯ –
Tasseva sato avippavasato, aññasseva sarāmi attāna’’nti. –
คาถํ อภาสิฯ
Gāthaṃ abhāsi.
ตตฺถ อภิสโตฺตวาติ ‘‘ตฺวํ สีฆํ คจฺฉ มา ติฎฺฐา’’ติ เทเวหิ อนุสิโฎฺฐ อาณโตฺต วิยฯ ‘‘อภิสโฎฺฐ วา’’ติปิ ปาโฐ, ‘‘ตฺวํ ลหุํ คจฺฉา’’ติ เกนจิ อภิลาสาปิโต วิยาติ อโตฺถฯ นิปตตีติ อติปตติ อภิธาวติ น ติฎฺฐติ, ขเณ ขเณ ขยวยํ ปาปุณาตีติ อโตฺถฯ วโยติ พาลฺยโยพฺพนาทิโก สรีรสฺส อวตฺถาวิเสโสฯ อิธ ปนสฺส โยพฺพญฺญํ อธิเปฺปตํ, ตํ หิสฺส อภิปตนฺตํ ขียนฺตํ หุตฺวา อุปฎฺฐิตํฯ รูปนฺติ รูปสมฺปทาติ วทติฯ รูปนฺติ ปน สรีรํ ‘‘อฎฺฐิญฺจ ปฎิจฺจ นฺหารุญฺจ ปฎิจฺจ มํสญฺจ ปฎิจฺจ อากาโส ปริวาริโต รูปํเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. ๑.๓๐๖) วิยฯ อญฺญมิว ตเถว สนฺตนฺติ อิทํ รูปํ ยาทิสํ, สยํ ตเถว เตเนวากาเรน สนฺตํ วิชฺชมานํ อญฺญํ วิย มยฺหํ อุปฎฺฐาตีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ตเทว สนฺต’’นฺติ จ เกจิ ปฐนฺติฯ ตเสฺสว สโตติ ตเสฺสว เม อนญฺญสฺส สโต สมานสฺสฯ อวิปฺปวสโตติ น วิปฺปวสนฺตสฺส, จิรวิปฺปวาเสน หิ สโต อนญฺญมฺปิ อญฺญํ วิย อุปฎฺฐาติ อิทมฺปิ อิธ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ อญฺญเสฺสว สรามิ อตฺตานนฺติ อิมํ มม อตฺตภาวํ อญฺญสฺส สตฺตสฺส วิย สรามิ อุปธาเรมิ สญฺชานามีติ อโตฺถฯ ตเสฺสวํ อนิจฺจตํ มนสิ กโรนฺตสฺส ทฬฺหตโร สํเวโค อุทปาทิ, โส สํเวคชาโต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๖.๔๒-๔๘) –
Tattha abhisattovāti ‘‘tvaṃ sīghaṃ gaccha mā tiṭṭhā’’ti devehi anusiṭṭho āṇatto viya. ‘‘Abhisaṭṭho vā’’tipi pāṭho, ‘‘tvaṃ lahuṃ gacchā’’ti kenaci abhilāsāpito viyāti attho. Nipatatīti atipatati abhidhāvati na tiṭṭhati, khaṇe khaṇe khayavayaṃ pāpuṇātīti attho. Vayoti bālyayobbanādiko sarīrassa avatthāviseso. Idha panassa yobbaññaṃ adhippetaṃ, taṃ hissa abhipatantaṃ khīyantaṃ hutvā upaṭṭhitaṃ. Rūpanti rūpasampadāti vadati. Rūpanti pana sarīraṃ ‘‘aṭṭhiñca paṭicca nhāruñca paṭicca maṃsañca paṭicca ākāso parivārito rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.306) viya. Aññamiva tatheva santanti idaṃ rūpaṃ yādisaṃ, sayaṃ tatheva tenevākārena santaṃ vijjamānaṃ aññaṃ viya mayhaṃ upaṭṭhātīti adhippāyo. ‘‘Tadeva santa’’nti ca keci paṭhanti. Tasseva satoti tasseva me anaññassa sato samānassa. Avippavasatoti na vippavasantassa, ciravippavāsena hi sato anaññampi aññaṃ viya upaṭṭhāti idampi idha natthīti adhippāyo. Aññasseva sarāmi attānanti imaṃ mama attabhāvaṃ aññassa sattassa viya sarāmi upadhāremi sañjānāmīti attho. Tassevaṃ aniccataṃ manasi karontassa daḷhataro saṃvego udapādi, so saṃvegajāto satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.56.42-48) –
‘‘นิพฺพุเต กกุสนฺธมฺหิ, พฺราหฺมณมฺหิ วุสีมติ;
‘‘Nibbute kakusandhamhi, brāhmaṇamhi vusīmati;
คเหตฺวา สฬลํ มาลํ, มณฺฑปํ การยิํ อหํฯ
Gahetvā saḷalaṃ mālaṃ, maṇḍapaṃ kārayiṃ ahaṃ.
‘‘ตาวติํสํ คโต สโนฺต, ลภิมฺห พฺยมฺหมุตฺตมํ;
‘‘Tāvatiṃsaṃ gato santo, labhimha byamhamuttamaṃ;
อเญฺญ เทเวติโรจามิ, ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํฯ
Aññe devetirocāmi, puññakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, จงฺกมโนฺต ฐิโต จหํ;
‘‘Divā vā yadi vā rattiṃ, caṅkamanto ṭhito cahaṃ;
ฉโนฺน สฬลปุเปฺผหิ, ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํฯ
Channo saḷalapupphehi, puññakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘อิมสฺมิํเยว กปฺปมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยิํ;
‘‘Imasmiṃyeva kappamhi, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวาปิ เถโร อตฺตโน ปุริมุปฺปนฺนํ อนิจฺจตามนสิการํ วิภาเวโนฺต ตเมว คาถํ ปจฺจุทาหาสิฯ เตเนตํ อิมสฺส เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณมฺปิ อโหสิฯ
Arahattaṃ pana patvāpi thero attano purimuppannaṃ aniccatāmanasikāraṃ vibhāvento tameva gāthaṃ paccudāhāsi. Tenetaṃ imassa therassa aññābyākaraṇampi ahosi.
กิมิลเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kimilattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๘. กิมิลเตฺถรคาถา • 8. Kimilattheragāthā
