| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२४८] ८. किंसुकोपमजातकवण्णना
[248] 8. Kiṃsukopamajātakavaṇṇanā
सब्बेहि किंसुको दिट्ठोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो किंसुकोपमसुत्तन्तं आरब्भ कथेसि। चत्तारो हि भिक्खू तथागतं उपसङ्कमित्वा कम्मट्ठानं याचिंसु, सत्था तेसं कम्मट्ठानं कथेसि। ते कम्मट्ठानं गहेत्वा अत्तनो रत्तिट्ठानदिवाट्ठानानि अगमिंसु। तेसु एको छ फस्सायतनानि परिग्गण्हित्वा अरहत्तं पापुणि, एको पञ्चक्खन्धे, एको चत्तारो महाभूते, एको अट्ठारस धातुयो। ते अत्तनो अत्तनो अधिगतविसेसं सत्थु आरोचेसुं। अथेकस्स भिक्खुनो परिवितक्को उदपादि – ‘‘इमेसं कम्मट्ठानानि नाना, निब्बानं एकं, कथं सब्बेहि अरहत्तं पत्त’’न्ति। सो सत्थारं पुच्छि। सत्था ‘‘किं ते, भिक्खु, किंसुकदिट्ठभातिकेहि नानत्त’’न्ति वत्वा ‘‘इदं नो, भन्ते, कारणं कथेथा’’ति भिक्खूहि याचितो अतीतं आहरि।
Sabbehikiṃsuko diṭṭhoti idaṃ satthā jetavane viharanto kiṃsukopamasuttantaṃ ārabbha kathesi. Cattāro hi bhikkhū tathāgataṃ upasaṅkamitvā kammaṭṭhānaṃ yāciṃsu, satthā tesaṃ kammaṭṭhānaṃ kathesi. Te kammaṭṭhānaṃ gahetvā attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni agamiṃsu. Tesu eko cha phassāyatanāni pariggaṇhitvā arahattaṃ pāpuṇi, eko pañcakkhandhe, eko cattāro mahābhūte, eko aṭṭhārasa dhātuyo. Te attano attano adhigatavisesaṃ satthu ārocesuṃ. Athekassa bhikkhuno parivitakko udapādi – ‘‘imesaṃ kammaṭṭhānāni nānā, nibbānaṃ ekaṃ, kathaṃ sabbehi arahattaṃ patta’’nti. So satthāraṃ pucchi. Satthā ‘‘kiṃ te, bhikkhu, kiṃsukadiṭṭhabhātikehi nānatta’’nti vatvā ‘‘idaṃ no, bhante, kāraṇaṃ kathethā’’ti bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते तस्स चत्तारो पुत्ता अहेसुं। ते एकदिवसं सारथिं पक्कोसेत्वा ‘‘मयं, सम्म, किंसुकं दट्ठुकामा, किंसुकरुक्खं नो दस्सेही’’ति आहंसु। सारथि ‘‘साधु, दस्सेस्सामी’’ति वत्वा चतुन्नम्पि एकतो अदस्सेत्वा जेट्ठराजपुत्तं ताव रथे निसीदापेत्वा अरञ्ञं नेत्वा ‘‘अयं किंसुको’’ति खाणुककाले किंसुकं दस्सेसि। अपरस्स बहलपलासकाले, अपरस्स पुप्फितकाले, अपरस्स फलितकाले। अपरभागे चत्तारोपि भातरो एकतो निसिन्ना ‘‘किंसुको नाम कीदिसो’’ति कथं समुट्ठापेसुं। ततो एको ‘‘सेय्याथापि झामथूणो’’ति आह। दुतियो ‘‘सेय्यथापि निग्रोधरुक्खो’’ति, ततियो ‘‘सेय्यथापि मंसपेसी’’ति, चतुत्थो ‘‘सेय्यथापि सिरीसो’’ति। ते अञ्ञमञ्ञस्स कथाय अपरितुट्ठा पितु सन्तिकं गन्त्वा ‘‘देव, किंसुको नाम कीदिसो’’ति पुच्छित्वा ‘‘तुम्हेहि किं कथित’’न्ति वुत्ते अत्तना कथितनीहारं रञ्ञो कथेसुं। राजा ‘‘चतूहिपि तुम्हेहि किंसुको दिट्ठो, केवलं वो किंसुकस्स दस्सेन्तो सारथि ‘इमस्मिं काले किंसुको कीदिसो , इमस्मिं कीदिसो’ति विभजित्वा न पुच्छितो, तेन वो कङ्खा उप्पन्ना’’ति वत्वा पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa cattāro puttā ahesuṃ. Te ekadivasaṃ sārathiṃ pakkosetvā ‘‘mayaṃ, samma, kiṃsukaṃ daṭṭhukāmā, kiṃsukarukkhaṃ no dassehī’’ti āhaṃsu. Sārathi ‘‘sādhu, dassessāmī’’ti vatvā catunnampi ekato adassetvā jeṭṭharājaputtaṃ tāva rathe nisīdāpetvā araññaṃ netvā ‘‘ayaṃ kiṃsuko’’ti khāṇukakāle kiṃsukaṃ dassesi. Aparassa bahalapalāsakāle, aparassa pupphitakāle, aparassa phalitakāle. Aparabhāge cattāropi bhātaro ekato nisinnā ‘‘kiṃsuko nāma kīdiso’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Tato eko ‘‘seyyāthāpi jhāmathūṇo’’ti āha. Dutiyo ‘‘seyyathāpi nigrodharukkho’’ti, tatiyo ‘‘seyyathāpi maṃsapesī’’ti, catuttho ‘‘seyyathāpi sirīso’’ti. Te aññamaññassa kathāya aparituṭṭhā pitu santikaṃ gantvā ‘‘deva, kiṃsuko nāma kīdiso’’ti pucchitvā ‘‘tumhehi kiṃ kathita’’nti vutte attanā kathitanīhāraṃ rañño kathesuṃ. Rājā ‘‘catūhipi tumhehi kiṃsuko diṭṭho, kevalaṃ vo kiṃsukassa dassento sārathi ‘imasmiṃ kāle kiṃsuko kīdiso , imasmiṃ kīdiso’ti vibhajitvā na pucchito, tena vo kaṅkhā uppannā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
१९६.
196.
‘‘सब्बेहि किंसुको दिट्ठो, किं न्वेत्थ विचिकिच्छथ।
‘‘Sabbehi kiṃsuko diṭṭho, kiṃ nvettha vicikicchatha;
न हि सब्बेसु ठानेसु, सारथी परिपुच्छितो’’ति॥
Na hi sabbesu ṭhānesu, sārathī paripucchito’’ti.
तत्थ न हि सब्बेसु ठानेसु, सारथी परिपुच्छितोति सब्बेहि वो किंसुको दिट्ठो, किं नु तुम्हे एत्थ विचिकिच्छथ, सब्बेसु ठानेसु किंसुकोवेसो, तुम्हेहि पन न हि सब्बेसु ठानेसु सारथि परिपुच्छितो, तेन वो कङ्खा उप्पन्नाति।
Tattha na hi sabbesu ṭhānesu, sārathī paripucchitoti sabbehi vo kiṃsuko diṭṭho, kiṃ nu tumhe ettha vicikicchatha, sabbesu ṭhānesu kiṃsukoveso, tumhehi pana na hi sabbesu ṭhānesu sārathi paripucchito, tena vo kaṅkhā uppannāti.
सत्था इमं कारणं दस्सेत्वा ‘‘यथा, भिक्खु, ते चत्तारो भातिका विभागं कत्वा अपुच्छितत्ता किंसुके कङ्खं उप्पादेसुं, एवं त्वम्पि इमस्मिं धम्मे कङ्खं उप्पादेसी’’ति वत्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा दुतियं गाथमाह –
Satthā imaṃ kāraṇaṃ dassetvā ‘‘yathā, bhikkhu, te cattāro bhātikā vibhāgaṃ katvā apucchitattā kiṃsuke kaṅkhaṃ uppādesuṃ, evaṃ tvampi imasmiṃ dhamme kaṅkhaṃ uppādesī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
१९७.
197.
‘‘एवं सब्बेहि ञाणेहि, येसं धम्मा अजानिता।
‘‘Evaṃ sabbehi ñāṇehi, yesaṃ dhammā ajānitā;
ते वे धम्मेसु कङ्खन्ति, किंसुकस्मिंव भातरो’’ति॥
Te ve dhammesu kaṅkhanti, kiṃsukasmiṃva bhātaro’’ti.
तस्सत्थो – यथा ते भातरो सब्बेसु ठानेसु किंसुकस्स अदिट्ठत्ता कङ्खिंसु, एवं सब्बेहि विपस्सनाञाणेहि येसं सब्बे छफस्सायतनखन्धभूतधातुभेदा धम्मा अजानिता, सोतापत्तिमग्गस्स अनधिगतत्ता अप्पटिविद्धा, ते वे तेसु फस्सायतनादिधम्मेसु कङ्खन्ति यथा एकस्मिंयेव किंसुकस्मिं चत्तारो भातरोति।
Tassattho – yathā te bhātaro sabbesu ṭhānesu kiṃsukassa adiṭṭhattā kaṅkhiṃsu, evaṃ sabbehi vipassanāñāṇehi yesaṃ sabbe chaphassāyatanakhandhabhūtadhātubhedā dhammā ajānitā, sotāpattimaggassa anadhigatattā appaṭividdhā, te ve tesu phassāyatanādidhammesu kaṅkhanti yathā ekasmiṃyeva kiṃsukasmiṃ cattāro bhātaroti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा बाराणसिराजा अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bārāṇasirājā ahameva ahosi’’nti.
किंसुकोपमजातकवण्णना अट्ठमा।
Kiṃsukopamajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २४८. किंसुकोपमजातकं • 248. Kiṃsukopamajātakaṃ
