| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
३. किन्तिसुत्तवण्णना
3. Kintisuttavaṇṇanā
३४. एवं मे सुतन्ति किन्तिसुत्तं। तत्थ पिसिनारायन्ति एवंनामके मण्डलपदेसे। बलिहरणेति तस्मिं वनसण्डे भूतानं बलिं आहरन्ति, तस्मा सो बलिहरणन्ति वुत्तो। चीवरहेतूति चीवरकारणा, चीवरं पच्चासीसमानोति अत्थो। इतिभवाभवहेतूति एवं इमं देसनामयं पुञ्ञकिरियवत्थुं निस्साय तस्मिं तस्मिं भवे सुखं वेदिस्सामीति धम्मं देसेतीति किं तुम्हाकं एवं होतीति अत्थो।
34.Evaṃme sutanti kintisuttaṃ. Tattha pisinārāyanti evaṃnāmake maṇḍalapadese. Baliharaṇeti tasmiṃ vanasaṇḍe bhūtānaṃ baliṃ āharanti, tasmā so baliharaṇanti vutto. Cīvarahetūti cīvarakāraṇā, cīvaraṃ paccāsīsamānoti attho. Itibhavābhavahetūti evaṃ imaṃ desanāmayaṃ puññakiriyavatthuṃ nissāya tasmiṃ tasmiṃ bhave sukhaṃ vedissāmīti dhammaṃ desetīti kiṃ tumhākaṃ evaṃ hotīti attho.
३५. चत्तारो सतिपट्ठानातिआदयो सत्ततिंस बोधिपक्खियधम्मा लोकियलोकुत्तराव कथिता। तत्थाति तेसु सत्ततिंसाय धम्मेसु। सियंसूति भवेय्युं। अभिधम्मेति विसिट्ठे धम्मे, इमेसु सत्ततिंसबोधिपक्खियधम्मेसूति अत्थो। तत्र चेति इदम्पि बोधिपक्खियधम्मेस्वेव भुम्मं। अत्थतो चेव नानं ब्यञ्जनतो चाति एत्थ ‘‘कायोव सतिपट्ठानं वेदनाव सतिपट्ठान’’न्ति वुत्ते अत्थतो नानं होति , ‘‘सतिपट्ठाना’’ति वुत्ते पन ब्यञ्जनतो नानं नाम होति। तदमिनापीति तं तुम्हे इमिनापि कारणेन जानाथाति अत्थञ्च ब्यञ्जनञ्च समानेत्वा अथस्स च अञ्ञथा गहितभावो ब्यञ्जनस्स च मिच्छा रोपितभावो दस्सेतब्बो। यो धम्मो यो विनयोति एत्थ अत्थञ्च ब्यञ्जनञ्च विञ्ञापनकारणमेव धम्मो च विनयो च।
35.Cattāro satipaṭṭhānātiādayo sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā lokiyalokuttarāva kathitā. Tatthāti tesu sattatiṃsāya dhammesu. Siyaṃsūti bhaveyyuṃ. Abhidhammeti visiṭṭhe dhamme, imesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesūti attho. Tatra ceti idampi bodhipakkhiyadhammesveva bhummaṃ. Atthato ceva nānaṃ byañjanato cāti ettha ‘‘kāyova satipaṭṭhānaṃ vedanāva satipaṭṭhāna’’nti vutte atthato nānaṃ hoti , ‘‘satipaṭṭhānā’’ti vutte pana byañjanato nānaṃ nāma hoti. Tadamināpīti taṃ tumhe imināpi kāraṇena jānāthāti atthañca byañjanañca samānetvā athassa ca aññathā gahitabhāvo byañjanassa ca micchā ropitabhāvo dassetabbo. Yo dhammo yo vinayoti ettha atthañca byañjanañca viññāpanakāraṇameva dhammo ca vinayo ca.
३७. अत्थतो हि खो समेतीति सतियेव सतिपट्ठानन्ति गहिता। ब्यञ्जनतो नानन्ति केवलं ब्यञ्जनमेव सतिपट्ठानोति वा सतिपट्ठानाति वा मिच्छा रोपेथ। अप्पमत्तकं खोति सुत्तन्तं पत्वा ब्यञ्जनं अप्पमत्तकं नाम होति। परित्तमत्तं धनितं कत्वा रोपितेपि हि निब्बुतिं पत्तुं सक्का होति।
37.Atthato hi kho sametīti satiyeva satipaṭṭhānanti gahitā. Byañjanato nānanti kevalaṃ byañjanameva satipaṭṭhānoti vā satipaṭṭhānāti vā micchā ropetha. Appamattakaṃ khoti suttantaṃ patvā byañjanaṃ appamattakaṃ nāma hoti. Parittamattaṃ dhanitaṃ katvā ropitepi hi nibbutiṃ pattuṃ sakkā hoti.
तत्रिदं वत्थु – विजयारामविहारवासी किरेको खीणासवत्थेरो द्विन्नं भिक्खूनं सुत्तं आहरित्वा कम्मट्ठानं कथेन्तो – ‘‘समुद्धो समुद्धोति, भिक्खवे, अस्सुतवा पुथुज्जनो भासती’’ति धनितं कत्वा आह। एको भिक्खु ‘‘समुद्धो नाम, भन्ते’’ति आह। आवुसो, समुद्धोति वुत्तेपि समुद्दोति वुत्तेपि मयं लोणसागरमेव जानाम, तुम्हे पन नो अत्थगवेसका, ब्यञ्जनगवेसका, गच्छथ महाविहारे पगुणब्यञ्जनानं भिक्खूनं सन्तिके ब्यञ्जनं सोधापेथाति कम्मट्ठानं अकथेत्वाव उट्ठापेसि। सो अपरभागे महाविहारे भेरिं पहरापेत्वा भिक्खुसङ्घस्स चतूसु मग्गेसु पञ्हं कथेत्वाव परिनिब्बुतो। एवं सुत्तन्तं पत्वा ब्यञ्जनं अप्पमत्तकं नाम होति।
Tatridaṃ vatthu – vijayārāmavihāravāsī kireko khīṇāsavatthero dvinnaṃ bhikkhūnaṃ suttaṃ āharitvā kammaṭṭhānaṃ kathento – ‘‘samuddho samuddhoti, bhikkhave, assutavā puthujjano bhāsatī’’ti dhanitaṃ katvā āha. Eko bhikkhu ‘‘samuddho nāma, bhante’’ti āha. Āvuso, samuddhoti vuttepi samuddoti vuttepi mayaṃ loṇasāgarameva jānāma, tumhe pana no atthagavesakā, byañjanagavesakā, gacchatha mahāvihāre paguṇabyañjanānaṃ bhikkhūnaṃ santike byañjanaṃ sodhāpethāti kammaṭṭhānaṃ akathetvāva uṭṭhāpesi. So aparabhāge mahāvihāre bheriṃ paharāpetvā bhikkhusaṅghassa catūsu maggesu pañhaṃ kathetvāva parinibbuto. Evaṃ suttantaṃ patvā byañjanaṃ appamattakaṃ nāma hoti.
विनयं पन पत्वा नो अप्पमत्तकं। सामणेरपब्बज्जापि हि उभतोसुद्धितो वट्टति, उपसम्पदादिकम्मानिपि सिथिलादीनं धनितादिकरणमत्तेनेव कुप्पन्ति। इध पन सुत्तन्तब्यञ्जनं सन्धायेतं वुत्तं।
Vinayaṃ pana patvā no appamattakaṃ. Sāmaṇerapabbajjāpi hi ubhatosuddhito vaṭṭati, upasampadādikammānipi sithilādīnaṃ dhanitādikaraṇamatteneva kuppanti. Idha pana suttantabyañjanaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
३८. अथ चतुत्थवारे विवादो कस्मा? सञ्ञाय विवादो। ‘‘अहं सतिमेव सतिपट्ठानं वदामि, अयं ‘कायो सतिपट्ठान’न्ति वदती’’ति हि नेसं सञ्ञा होति। ब्यञ्जनेपि एसेव नयो।
38. Atha catutthavāre vivādo kasmā? Saññāya vivādo. ‘‘Ahaṃ satimeva satipaṭṭhānaṃ vadāmi, ayaṃ ‘kāyo satipaṭṭhāna’nti vadatī’’ti hi nesaṃ saññā hoti. Byañjanepi eseva nayo.
३९. न चोदनाय तरितब्बन्ति न चोदनत्थाय वेगायितब्बं। एकच्चो हि पुग्गलो ‘‘नलाटे ते सासपमत्ता पिळका’’ति वुत्तो ‘‘मय्हं नलाटे सासपमत्तं पिळकं पस्ससि, अत्तनो नलाटे तालपक्कमत्तं महागण्डं न पस्ससी’’ति वदति। तस्मा पुग्गलो उपपरिक्खितब्बो। अदळ्हदिट्ठीति अनादानदिट्ठी सुंसुमारं हदये पक्खिपन्तो विय दळ्हं न गण्हाति।
39.Nacodanāya taritabbanti na codanatthāya vegāyitabbaṃ. Ekacco hi puggalo ‘‘nalāṭe te sāsapamattā piḷakā’’ti vutto ‘‘mayhaṃ nalāṭe sāsapamattaṃ piḷakaṃ passasi, attano nalāṭe tālapakkamattaṃ mahāgaṇḍaṃ na passasī’’ti vadati. Tasmā puggalo upaparikkhitabbo. Adaḷhadiṭṭhīti anādānadiṭṭhī suṃsumāraṃ hadaye pakkhipanto viya daḷhaṃ na gaṇhāti.
उपघातोति चण्डभावेन वणघट्टितस्स विय दुक्खुप्पत्ति। सुप्पटिनिस्सग्गीति ‘‘किं नाम अहं आपन्नो, कदा आपन्नो’’ति वा ‘‘त्वं आपन्नो, तव उपज्झायो आपन्नो’’ति वा एकं द्वे वारे वत्वापि ‘‘असुकं नाम असुकदिवसे नाम, भन्ते, आपन्नत्थ, सणिकं अनुस्सरथा’’ति सरित्वा तावदेव विस्सज्जेति। विहेसाति बहुं अत्थञ्च कारणञ्च आहरन्तस्स कायचित्तकिलमथो। सक्कोमीति एवरूपो हि पुग्गलो ओकासं कारेत्वा ‘‘आपत्तिं आपन्नत्थ, भन्ते’’ति वुत्तो ‘‘कदा किस्मिं वत्थुस्मि’’न्ति वत्वा ‘‘असुकदिवसे असुकस्मिं वत्थुस्मि’’न्ति वुत्ते ‘‘न सरामि, आवुसो’’ति वदति, ततो ‘‘सणिकं, भन्ते, सरथा’’ति बहुं वत्वा सारितो सरित्वा विस्सज्जेति। तेनाह ‘‘सक्कोमी’’ति। इमिना नयेन सब्बत्थ अत्थो वेदितब्बो।
Upaghātoti caṇḍabhāvena vaṇaghaṭṭitassa viya dukkhuppatti. Suppaṭinissaggīti ‘‘kiṃ nāma ahaṃ āpanno, kadā āpanno’’ti vā ‘‘tvaṃ āpanno, tava upajjhāyo āpanno’’ti vā ekaṃ dve vāre vatvāpi ‘‘asukaṃ nāma asukadivase nāma, bhante, āpannattha, saṇikaṃ anussarathā’’ti saritvā tāvadeva vissajjeti. Vihesāti bahuṃ atthañca kāraṇañca āharantassa kāyacittakilamatho. Sakkomīti evarūpo hi puggalo okāsaṃ kāretvā ‘‘āpattiṃ āpannattha, bhante’’ti vutto ‘‘kadā kismiṃ vatthusmi’’nti vatvā ‘‘asukadivase asukasmiṃ vatthusmi’’nti vutte ‘‘na sarāmi, āvuso’’ti vadati, tato ‘‘saṇikaṃ, bhante, sarathā’’ti bahuṃ vatvā sārito saritvā vissajjeti. Tenāha ‘‘sakkomī’’ti. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo.
उपेक्खा नातिमञ्ञितब्बाति उपेक्खा न अतिक्कमितब्बा, कत्तब्बा जनेतब्बाति अत्थो। यो हि एवरूपं पुग्गलं ठितकंयेव पस्सावं करोन्तं दिस्वापि ‘‘ननु, आवुसो, निसीदितब्ब’’न्ति वदति, सो उपेक्खं अतिमञ्ञति नाम।
Upekkhā nātimaññitabbāti upekkhā na atikkamitabbā, kattabbā janetabbāti attho. Yo hi evarūpaṃ puggalaṃ ṭhitakaṃyeva passāvaṃ karontaṃ disvāpi ‘‘nanu, āvuso, nisīditabba’’nti vadati, so upekkhaṃ atimaññati nāma.
४०. वचीसंहारोति वचनसञ्चारो। इमेहि कथितं अमूसं अन्तरं पवेसेय्य, तुम्हे इमेहि इदञ्चिदञ्च वुत्ताति अमूहि कथितं इमेसं अन्तरं पवेसेय्याति अत्थो। दिट्ठिपळासोतिआदीहि चित्तस्स अनाराधनियभावो कथितो। तं जानमानो समानो गरहेय्याति तं सत्था जानमानो समानो निन्देय्य अम्हेति। एतं पनावुसो, धम्मन्ति एतं कलहभण्डनधम्मं।
40.Vacīsaṃhāroti vacanasañcāro. Imehi kathitaṃ amūsaṃ antaraṃ paveseyya, tumhe imehi idañcidañca vuttāti amūhi kathitaṃ imesaṃ antaraṃ paveseyyāti attho. Diṭṭhipaḷāsotiādīhi cittassa anārādhaniyabhāvo kathito. Taṃ jānamāno samāno garaheyyāti taṃ satthā jānamāno samāno nindeyya amheti. Etaṃpanāvuso, dhammanti etaṃ kalahabhaṇḍanadhammaṃ.
तञ्चेति तं सञ्ञत्तिकारकं भिक्खुं। एवं ब्याकरेय्याति मया एते सुद्धन्ते पतिट्ठापिताति अवत्वा येन कारणेन सञ्ञत्ति कता, तदेव दस्सेन्तो एवं ब्याकरेय्य। ताहं धम्मं सुत्वाति एत्थ धम्मोति सारणीयधम्मो अधिप्पेतो। न चेव अत्तानन्तिआदीसु ‘‘ब्रह्मलोकप्पमाणो हेस अग्गि उट्ठासि, को एतमञ्ञत्र मया निब्बापेतुं समत्थो’’ति हि वदन्तो अत्तानं उक्कंसेति नाम। ‘‘एत्तका जना विचरन्ति, ओकासो लद्धुं न सक्का, एकोपि एत्तकमत्तं निब्बापेतुं समत्थो नाम नत्थी’’ति वदमानो परं वम्भेति नाम। तदुभयम्पेस न करोति। धम्मो पनेत्थ सम्मासम्बुद्धस्स ब्याकरणं, तेसं भिक्खूनं सञ्ञत्तिकरणं अनुधम्मो, तदेव ब्याकरोति नाम। न च कोचि सहधम्मिकोति अञ्ञो चस्स कोचि सहेतुको परेहि वुत्तो वादो वा अनुवादो वा गरहितब्बभावं आगच्छन्तो नाम नत्थि। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Tañceti taṃ saññattikārakaṃ bhikkhuṃ. Evaṃ byākareyyāti mayā ete suddhante patiṭṭhāpitāti avatvā yena kāraṇena saññatti katā, tadeva dassento evaṃ byākareyya. Tāhaṃ dhammaṃ sutvāti ettha dhammoti sāraṇīyadhammo adhippeto. Na ceva attānantiādīsu ‘‘brahmalokappamāṇo hesa aggi uṭṭhāsi, ko etamaññatra mayā nibbāpetuṃ samattho’’ti hi vadanto attānaṃ ukkaṃseti nāma. ‘‘Ettakā janā vicaranti, okāso laddhuṃ na sakkā, ekopi ettakamattaṃ nibbāpetuṃ samattho nāma natthī’’ti vadamāno paraṃ vambheti nāma. Tadubhayampesa na karoti. Dhammo panettha sammāsambuddhassa byākaraṇaṃ, tesaṃ bhikkhūnaṃ saññattikaraṇaṃ anudhammo, tadeva byākaroti nāma. Na ca koci sahadhammikoti añño cassa koci sahetuko parehi vutto vādo vā anuvādo vā garahitabbabhāvaṃ āgacchanto nāma natthi. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
किन्तिसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Kintisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ३. किन्तिसुत्तं • 3. Kintisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ३. किन्तिसुत्तवण्णना • 3. Kintisuttavaṇṇanā
