Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
కిరియాబ్యాకతకథావణ్ణనా
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
౫౬౮. పురిమా పవత్తీతి మహాకిరియచిత్తప్పవత్తిం ఆహ. తాయ హి ఖీణాసవో ఏవం పచ్చవేక్ఖతి. తేనేవాహ ‘‘ఇదం పన చిత్తం విచారణపఞ్ఞారహిత’’న్తి. ఏవన్తి యథా సోతద్వారే, ఏవం ఘానద్వారాదీసుపి మహాకిరియచిత్తేహి తస్మిం తస్మిం విసయే ఇదమత్థికతాయ పరిచ్ఛిన్నాయ ఇదం చిత్తం వత్తతీతి దస్సేతి. పఞ్చద్వారానుగతం హుత్వా లబ్భమానన్తి పఞ్చద్వారే పవత్తమహాకిరియచిత్తానం పిట్ఠివట్టకభావేన ఇమస్స చిత్తస్స పవత్తిం సన్ధాయ వుత్తం, పఞ్చద్వారే ఏవ వా ఇదమేవ పవత్తన్తి సమ్బన్ధో. ‘‘లోలుప్ప…పే॰… భూత’’న్తి వుత్తత్తా పఞ్చద్వారే పఠమం ఇమినా చిత్తేన సోమనస్సితో హుత్వా పచ్ఛా మహాకిరియచిత్తేహి తం తం అత్థం విచినోతీతి అయమత్థో వుత్తో వియ దిస్సతి. పుబ్బేయేవ పన మనోద్వారికచిత్తేన పధానసారుప్పట్ఠానాదిం పరిచ్ఛిన్దన్తస్స పఞ్చద్వారే తాదిసస్సేవ తాదిసేసు రూపాదీసు ఇదం చిత్తం పవత్తతీతి వదన్తి. అయమ్పి అత్థో పఞ్చద్వారే ఏవ పవత్తం లోలుప్పతణ్హాపహానాదిపచ్చవేక్ఖణాహేతు యథావుత్తకారణభూతం జాతన్తి ఏవం యోజేత్వా సక్కా వత్తుం. ఏవఞ్చ సతి ఇమస్స చిత్తస్స పచ్చయభూతా పురిమా పవత్తీతి ఇదమ్పి వచనం సమత్థితం హోతి.
568. Purimā pavattīti mahākiriyacittappavattiṃ āha. Tāya hi khīṇāsavo evaṃ paccavekkhati. Tenevāha ‘‘idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahita’’nti. Evanti yathā sotadvāre, evaṃ ghānadvārādīsupi mahākiriyacittehi tasmiṃ tasmiṃ visaye idamatthikatāya paricchinnāya idaṃ cittaṃ vattatīti dasseti. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānanti pañcadvāre pavattamahākiriyacittānaṃ piṭṭhivaṭṭakabhāvena imassa cittassa pavattiṃ sandhāya vuttaṃ, pañcadvāre eva vā idameva pavattanti sambandho. ‘‘Loluppa…pe… bhūta’’nti vuttattā pañcadvāre paṭhamaṃ iminā cittena somanassito hutvā pacchā mahākiriyacittehi taṃ taṃ atthaṃ vicinotīti ayamattho vutto viya dissati. Pubbeyeva pana manodvārikacittena padhānasāruppaṭṭhānādiṃ paricchindantassa pañcadvāre tādisasseva tādisesu rūpādīsu idaṃ cittaṃ pavattatīti vadanti. Ayampi attho pañcadvāre eva pavattaṃ loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇāhetu yathāvuttakāraṇabhūtaṃ jātanti evaṃ yojetvā sakkā vattuṃ. Evañca sati imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavattīti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
ఏత్థ చ పఞ్చద్వారే ఇమినా చిత్తేన సోమనస్సుప్పాదనమత్తం దట్ఠబ్బం, న హాసుప్పాదనం పఞ్చద్వారికచిత్తానం అవిఞ్ఞత్తిజనకత్తా, మనోద్వారే పన హాసుప్పాదనం హోతి. తేనేవ హి అట్ఠకథాయం పఞ్చద్వారే ‘‘సోమనస్సితో హోతీ’’తి ఏత్తకమేవ వుత్తం, మనోద్వారే చ ‘‘హాసయమాన’’న్తి. ఇమినా హసితుప్పాదచిత్తేన పవత్తియమానమ్పి భగవతో సితకరణం పుబ్బేనివాసఅనాగతంససబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణానం అనువత్తకత్తా ఞాణానుపరివత్తియేవాతి. ఏవం పన ఞాణానుపరివత్తిభావే సతి న కోచి పాళిఅట్ఠకథానం విరోధో, ఏవఞ్చ కత్వా అట్ఠకథాయం ‘‘తేసం ఞాణానం చిణ్ణపరియన్తే ఇదం చిత్తం ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తం. అవస్సఞ్చ ఏతం ఏవం ఇచ్ఛితబ్బం, అఞ్ఞథా ఆవజ్జనచిత్తస్సపి భగవతో పవత్తి న యుజ్జేయ్య. తస్సపి హి విఞ్ఞత్తిసముట్ఠాపకభావస్స నిచ్ఛితత్తా, న చ విఞ్ఞత్తిసముట్ఠాపకత్తే తంసముట్ఠితాయ విఞ్ఞత్తియా కాయకమ్మాదిభావం ఆవజ్జనభావో విబన్ధతీతి.
Ettha ca pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā, manodvāre pana hāsuppādanaṃ hoti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti. Iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti. Evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho, evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato pavatti na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āvajjanabhāvo vibandhatīti.
తతో ఏవాతి మూలాభావేన న సుప్పతిట్ఠితత్తా ఏవ. ‘‘అహేతుకానం ఝానఙ్గాని బలాని చా’’తి సమ్పిణ్డనత్థో ఝానఙ్గాని చాతి చ-సద్దో. యది అపరిపుణ్ణత్తా బలభావస్స ఇమస్మిం అహేతుకద్వయే బలాని అనుద్దిట్ఠాని అసఙ్గహితాని చ, అథ కస్మా నిద్దిట్ఠానీతి ఆహ ‘‘యస్మా పనా’’తిఆది. సమ్మా నియ్యానికసభావానం కుసలానం పటిభాగభూతో విపాకోపి ఫలం వియ తంసభావో సియాతి సహేతుకవిపాకచిత్తాని అగ్గహేత్వా కిరియచిత్తకతత్తా వా ‘‘మహాకిరియచిత్తేసూ’’తి వుత్తం. అథ వా మహాకిరియచిత్తేసుచాతి చ-సద్దేన సహేతుకవిపాకచిత్తానిపి గహితానీతి వేదితబ్బాని.
Tato evāti mūlābhāvena na suppatiṭṭhitattā eva. ‘‘Ahetukānaṃ jhānaṅgāni balāni cā’’ti sampiṇḍanattho jhānaṅgāni cāti ca-saddo. Yadi aparipuṇṇattā balabhāvassa imasmiṃ ahetukadvaye balāni anuddiṭṭhāni asaṅgahitāni ca, atha kasmā niddiṭṭhānīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Sammā niyyānikasabhāvānaṃ kusalānaṃ paṭibhāgabhūto vipākopi phalaṃ viya taṃsabhāvo siyāti sahetukavipākacittāni aggahetvā kiriyacittakatattā vā ‘‘mahākiriyacittesū’’ti vuttaṃ. Atha vā mahākiriyacittesucāti ca-saddena sahetukavipākacittānipi gahitānīti veditabbāni.
౫౭౪. ‘‘ఇన్ద్రియ …పే॰… ఇమస్సానన్తరం ఉప్పజ్జమానానీ’’తి వుత్తం తేసం ఞాణానం కామావచరత్తా. ఇతరేసం మహగ్గతత్తా ‘‘పరికమ్మానన్తరానీ’’తి వుత్తం.
574. ‘‘Indriya…pe… imassānantaraṃ uppajjamānānī’’ti vuttaṃ tesaṃ ñāṇānaṃ kāmāvacarattā. Itaresaṃ mahaggatattā ‘‘parikammānantarānī’’ti vuttaṃ.
౫౭౭. ఆహితో అహం మానో ఏత్థాతి అత్తా, సో ఏవ భవతి ఉప్పజ్జతి, న పరపరికప్పితో వియ నిచ్చోతి అత్తభావో. అత్తాతి వా దిట్ఠిగతికేహి గహేతబ్బాకారేన భవతి పవత్తతీతి అత్తభావో.
577. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, so eva bhavati uppajjati, na paraparikappito viya niccoti attabhāvo. Attāti vā diṭṭhigatikehi gahetabbākārena bhavati pavattatīti attabhāvo.
కిరియాబ్యాకతకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
చిత్తుప్పాదకణ్డవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Cittuppādakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీపాళి • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / అహేతుకకిరియాఅబ్యాకతం • Ahetukakiriyāabyākataṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ధమ్మసఙ్గణి-అట్ఠకథా • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
కిరియమనోవిఞ్ఞాణధాతుచిత్తాని • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
రూపావచరారూపావచరకిరియం • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
కిరియమనోవిఞ్ఞాణధాతుచిత్తవణ్ణనా • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
రూపావచరారూపావచరకిరియచిత్తవణ్ణనా • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyacittavaṇṇanā