| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
កិរិយាព្យាកតកថាវណ្ណនា
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
៥៦៨. បុរិមា បវត្តីតិ មហាកិរិយចិត្តប្បវត្តិំ អាហ។ តាយ ហិ ខីណាសវោ ឯវំ បច្ចវេក្ខតិ។ តេនេវាហ ‘‘ឥទំ បន ចិត្តំ វិចារណបញ្ញារហិត’’ន្តិ។ ឯវន្តិ យថា សោតទ្វារេ, ឯវំ ឃានទ្វារាទីសុបិ មហាកិរិយចិត្តេហិ តស្មិំ តស្មិំ វិសយេ ឥទមត្ថិកតាយ បរិច្ឆិន្នាយ ឥទំ ចិត្តំ វត្តតីតិ ទស្សេតិ។ បញ្ចទ្វារានុគតំ ហុត្វា លព្ភមានន្តិ បញ្ចទ្វារេ បវត្តមហាកិរិយចិត្តានំ បិដ្ឋិវដ្ដកភាវេន ឥមស្ស ចិត្តស្ស បវត្តិំ សន្ធាយ វុត្តំ, បញ្ចទ្វារេ ឯវ វា ឥទមេវ បវត្តន្តិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘លោលុប្ប…បេ.… ភូត’’ន្តិ វុត្តត្តា បញ្ចទ្វារេ បឋមំ ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សិតោ ហុត្វា បច្ឆា មហាកិរិយចិត្តេហិ តំ តំ អត្ថំ វិចិនោតីតិ អយមត្ថោ វុត្តោ វិយ ទិស្សតិ។ បុព្ពេយេវ បន មនោទ្វារិកចិត្តេន បធានសារុប្បដ្ឋានាទិំ បរិច្ឆិន្ទន្តស្ស បញ្ចទ្វារេ តាទិសស្សេវ តាទិសេសុ រូបាទីសុ ឥទំ ចិត្តំ បវត្តតីតិ វទន្តិ។ អយម្បិ អត្ថោ បញ្ចទ្វារេ ឯវ បវត្តំ លោលុប្បតណ្ហាបហានាទិបច្ចវេក្ខណាហេតុ យថាវុត្តការណភូតំ ជាតន្តិ ឯវំ យោជេត្វា សក្កា វត្តុំ។ ឯវញ្ច សតិ ឥមស្ស ចិត្តស្ស បច្ចយភូតា បុរិមា បវត្តីតិ ឥទម្បិ វចនំ សមត្ថិតំ ហោតិ។
568. Purimā pavattīti mahākiriyacittappavattiṃ āha. Tāya hi khīṇāsavo evaṃ paccavekkhati. Tenevāha ‘‘idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahita’’nti. Evanti yathā sotadvāre, evaṃ ghānadvārādīsupi mahākiriyacittehi tasmiṃ tasmiṃ visaye idamatthikatāya paricchinnāya idaṃ cittaṃ vattatīti dasseti. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānanti pañcadvāre pavattamahākiriyacittānaṃ piṭṭhivaṭṭakabhāvena imassa cittassa pavattiṃ sandhāya vuttaṃ, pañcadvāre eva vā idameva pavattanti sambandho. ‘‘Loluppa…pe… bhūta’’nti vuttattā pañcadvāre paṭhamaṃ iminā cittena somanassito hutvā pacchā mahākiriyacittehi taṃ taṃ atthaṃ vicinotīti ayamattho vutto viya dissati. Pubbeyeva pana manodvārikacittena padhānasāruppaṭṭhānādiṃ paricchindantassa pañcadvāre tādisasseva tādisesu rūpādīsu idaṃ cittaṃ pavattatīti vadanti. Ayampi attho pañcadvāre eva pavattaṃ loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇāhetu yathāvuttakāraṇabhūtaṃ jātanti evaṃ yojetvā sakkā vattuṃ. Evañca sati imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavattīti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
ឯត្ថ ច បញ្ចទ្វារេ ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សុប្បាទនមត្តំ ទដ្ឋព្ពំ, ន ហាសុប្បាទនំ បញ្ចទ្វារិកចិត្តានំ អវិញ្ញត្តិជនកត្តា, មនោទ្វារេ បន ហាសុប្បាទនំ ហោតិ។ តេនេវ ហិ អដ្ឋកថាយំ បញ្ចទ្វារេ ‘‘សោមនស្សិតោ ហោតី’’តិ ឯត្តកមេវ វុត្តំ, មនោទ្វារេ ច ‘‘ហាសយមាន’’ន្តិ។ ឥមិនា ហសិតុប្បាទចិត្តេន បវត្តិយមានម្បិ ភគវតោ សិតករណំ បុព្ពេនិវាសអនាគតំសសព្ពញ្ញុតញ្ញាណានំ អនុវត្តកត្តា ញាណានុបរិវត្តិយេវាតិ។ ឯវំ បន ញាណានុបរិវត្តិភាវេ សតិ ន កោចិ បាឡិអដ្ឋកថានំ វិរោធោ, ឯវញ្ច កត្វា អដ្ឋកថាយំ ‘‘តេសំ ញាណានំ ចិណ្ណបរិយន្តេ ឥទំ ចិត្តំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តំ។ អវស្សញ្ច ឯតំ ឯវំ ឥច្ឆិតព្ពំ, អញ្ញថា អាវជ្ជនចិត្តស្សបិ ភគវតោ បវត្តិ ន យុជ្ជេយ្យ។ តស្សបិ ហិ វិញ្ញត្តិសមុដ្ឋាបកភាវស្ស និច្ឆិតត្តា, ន ច វិញ្ញត្តិសមុដ្ឋាបកត្តេ តំសមុដ្ឋិតាយ វិញ្ញត្តិយា កាយកម្មាទិភាវំ អាវជ្ជនភាវោ វិពន្ធតីតិ។
Ettha ca pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā, manodvāre pana hāsuppādanaṃ hoti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti. Iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti. Evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho, evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato pavatti na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āvajjanabhāvo vibandhatīti.
តតោ ឯវាតិ មូលាភាវេន ន សុប្បតិដ្ឋិតត្តា ឯវ។ ‘‘អហេតុកានំ ឈានង្គានិ ពលានិ ចា’’តិ សម្បិណ្ឌនត្ថោ ឈានង្គានិ ចាតិ ច-សទ្ទោ។ យទិ អបរិបុណ្ណត្តា ពលភាវស្ស ឥមស្មិំ អហេតុកទ្វយេ ពលានិ អនុទ្ទិដ្ឋានិ អសង្គហិតានិ ច, អថ កស្មា និទ្ទិដ្ឋានីតិ អាហ ‘‘យស្មា បនា’’តិអាទិ។ សម្មា និយ្យានិកសភាវានំ កុសលានំ បដិភាគភូតោ វិបាកោបិ ផលំ វិយ តំសភាវោ សិយាតិ សហេតុកវិបាកចិត្តានិ អគ្គហេត្វា កិរិយចិត្តកតត្តា វា ‘‘មហាកិរិយចិត្តេសូ’’តិ វុត្តំ។ អថ វា មហាកិរិយចិត្តេសុចាតិ ច-សទ្ទេន សហេតុកវិបាកចិត្តានិបិ គហិតានីតិ វេទិតព្ពានិ។
Tato evāti mūlābhāvena na suppatiṭṭhitattā eva. ‘‘Ahetukānaṃ jhānaṅgāni balāni cā’’ti sampiṇḍanattho jhānaṅgāni cāti ca-saddo. Yadi aparipuṇṇattā balabhāvassa imasmiṃ ahetukadvaye balāni anuddiṭṭhāni asaṅgahitāni ca, atha kasmā niddiṭṭhānīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Sammā niyyānikasabhāvānaṃ kusalānaṃ paṭibhāgabhūto vipākopi phalaṃ viya taṃsabhāvo siyāti sahetukavipākacittāni aggahetvā kiriyacittakatattā vā ‘‘mahākiriyacittesū’’ti vuttaṃ. Atha vā mahākiriyacittesucāti ca-saddena sahetukavipākacittānipi gahitānīti veditabbāni.
៥៧៤. ‘‘ឥន្ទ្រិយ …បេ.… ឥមស្សានន្តរំ ឧប្បជ្ជមានានី’’តិ វុត្តំ តេសំ ញាណានំ កាមាវចរត្តា។ ឥតរេសំ មហគ្គតត្តា ‘‘បរិកម្មានន្តរានី’’តិ វុត្តំ។
574. ‘‘Indriya…pe… imassānantaraṃ uppajjamānānī’’ti vuttaṃ tesaṃ ñāṇānaṃ kāmāvacarattā. Itaresaṃ mahaggatattā ‘‘parikammānantarānī’’ti vuttaṃ.
៥៧៧. អាហិតោ អហំ មានោ ឯត្ថាតិ អត្តា, សោ ឯវ ភវតិ ឧប្បជ្ជតិ, ន បរបរិកប្បិតោ វិយ និច្ចោតិ អត្តភាវោ។ អត្តាតិ វា ទិដ្ឋិគតិកេហិ គហេតព្ពាការេន ភវតិ បវត្តតីតិ អត្តភាវោ។
577. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, so eva bhavati uppajjati, na paraparikappito viya niccoti attabhāvo. Attāti vā diṭṭhigatikehi gahetabbākārena bhavati pavattatīti attabhāvo.
កិរិយាព្យាកតកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ចិត្តុប្បាទកណ្ឌវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cittuppādakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / អហេតុកកិរិយាអព្យាកតំ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
កិរិយមនោវិញ្ញាណធាតុចិត្តានិ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
រូបាវចរារូបាវចរកិរិយំ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
កិរិយមនោវិញ្ញាណធាតុចិត្តវណ្ណនា • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
រូបាវចរារូបាវចរកិរិយចិត្តវណ្ណនា • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyacittavaṇṇanā
